Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 551]
Dat .XLV. capittel van des keysers throen ende hoemen hem kiest ende croent; vander ridderen oorden ende vanden huusman. Ende hoe Willem van Hollant is ghecroent ende vanden regulen [157c] die den ridderen toe horen sellen. 7Ga naar margenoot7-401Des keysers throon of der ghesalfder coninghen is ghemaect 8 van vier posten of columpne. Inden eersten staet ghescreven: 9 prudencia, dat is wijsheit, inden anderen staet ghescreven: 10 iusticia, dat is rechtveerdicheit, inden derden staet ghescre-11ven: fortitudo, dat is starcheit, inden vierden staet ghescre-12Ga naar margenoot12-16ven: temperancia, dat is maticheit. Dese werden ghenoemt 13 der heren duechden, want si der werelt rike wel ordinieren ende 14 scicken ende des menschen leven in reden, in vreden, in rech-15ten loeye houden, wel bewaert teghen der quaetheit ende wel 16 gheleertGa naar voetnoot16 totter duecht. 17Ga naar margenoot17-44Die wijsheit gheeft kennisse allen dinghen als godliken saken
[pagina 552]
18 ende menscheliken saken ende der werlt saken, hoemen Gode 19 sal dienen, sijn eyghen leven verwarenGa naar voetnoot19 ende die tijtlike gue-20den handelen. Die wijsheit heeft drie deelen an haer, daer si 21 of bestaet. Als verstandicheit, doer welc die ghemoeden der 22 wisen oversiet die dinghen, die nu teghenwoordich sijn. Dat 23 ander is voersichticheit, doer welke die ghemoede der wisen 24 voirsiet die dinghen, die noch toe comen moghen. Die derde 25 derde is ghehuechnisse, doer welke die ghemoede der wisen 26 weder dencken die dinghen, die eer gesciet sijn. Aldus scicket 27 die wijs- [157d] heit alle tijt: gheleden, teghenwoordich ende 28 toecomende ende also staet si inder herten. Als Moyses seide: 29 Och, of dat volc van herten smaecten ende verstonden ende 30 die laetste dinghen oversaghen. Die wijsheit staet oec inden 31 monde, als in wisen satighen woorden te spreken, want Salo-32mon seit: Dat is die wijste man, die sijn lippen matighen can. 33 Wijsheit staet oec inden wercken. Als die coninc David seit: 34 Keer di vanden quaden ende doe guet ende also woen inden 35 lande. Mit corten woorden: dat ambochtGa naar voetnoot35 der wijsheit is: 36 die wercken van allen duechden totter eren Gods te stueren 37 ende ondersceit daer of te hebben. Wijsheit is, dat een niement 38 en bedrieghe ende oec so merckichGa naar voetnoot38 is, dat hi van niement 39 bedroghen en werde. Wijsheit is, die dinghen nader waerheit 40 te waerderenGa naar voetnoot40. Wijsheit en is niet wanckelmoedich noch ont-41stantachtich te wesen, mer volhardich in allen dinghen, die 42 seer wel sijn begonnen. Dese wijsheit is noet den heren ende 43 daer-om soe sal die keyser inder wijsheit throen sitten ende 44 regnieren. 45Ga naar margenoot45-65Die ander calumpne des keysers throen is bescreven mit
[pagina 553]
46 rechtveerdicheit, want dat is een duecht, die allen dinghen 47 gheeft dat sijn is: onse heer Gode minne ende onderdanicheit, 48 onsen oversten [158a] reverencie ende wairdicheitGa naar voetnoot48, onsen ghe-49liken vrientscap ende ghesellicheitGa naar voetnoot49, onsen nedersten disciplijn 50 ende hulpsamheit. Gherechticheit is die waechscael der duech-51den, die al ghelijc weecht sonder uutslachGa naar voetnoot51 van uutnemen der 52 personen, mit miede of mit ghifte, mit hate of mit minnen, 53 mit vresen of mit ontsien. Si en vergaet niet, mer si blijft ewe-54lic voir Gode ende voorden menschen in prise ende in love. 55 Dese duecht heeft veel gueder saken an haer, dair si of bestaet. 56 Si is Gode dienstachtich mit bede, mit offerhande, si is ghena-57den-rijc totten vrienden mit weldadicheit, si is guedertieren 58 totten bedructen mit trooste ende mit hulpsamheit, si is wra-59kich mit pinen opten misdadighen ende overtreder, si is 60 beschermich mit hulp ende rechte opten duechdliken ende 61 goet werckerenGa naar voetnoot61, si is wairachtich mit ghelove, si is wercach-62tich te volbrenghen, dat op eer ende prijs staen mach. Dese 63 rechtveerdicheit is noot den vorsten ende den heren ende daer-64om so sal die keyser ende coninghen inden throen der gherech-65ticheden sitten ende regnieren. 66Ga naar margenoot66-89Die derde calumpne des keysers throenGa naar voetnoot66 is bescreven mit
[pagina 554]
67 starcheden, want si is een duecht ghewortelt inden gronde des 68 herten, in wederstoet hem niet te verslaen [158b] noch te 69 bedruckenGa naar voetnoot69, noch in voerspoet hem niet te verheffen, ghien 70 druck te ontsien dan dat oneerlic is, sijn eyghen hert moghen 71 in wellust ende in toorn te bedwinghen. Dese duecht heeft an 72 haer, datsi is grootmoedich, mit widen herten te dencken ende 73 te begripenGa naar voetnoot73 opset van eerliken dinghen. Si is guet van betrou-74wen, van sekeren hoep te bestaen groten dinghen ende saken, 75 si is duldich van liden, dat van swaren hinderliken dinghen 76 haer op vallen mach, si is durich van bi-blivenGa naar voetnoot76 op die reden 77 der dinghen, die wel begonnen sijn, si is zeghevechtich, want 78 die hemel lacht mit aventuerGa naar voetnoot78 tot die gheen, die coen sijn, si 79 can wel alleen ghebruken die gewonnen guede, si vercrijcht 80 dat rijck der hemelen, si vercrijcht alleen die croen des loens. 81 Den duechdeliken starcken man wert dicwijl gheholpen mit 82 aenspraecGa naar voetnoot82 van gueden woorden, mit gehuechnisse exempel der 83 ouder vromer mannen, mit oefeninghe der wercken, mit aen-84roepe van ghebede ende hoep op Gode, mit ghedachtenisse 85 der passien ons Heren, mit zeghenen vanden teykenen des hei-86ghen cruus, mit ontfanghen des sacraments lichaem ons liefs 87 Heren. Dese starcheit is noet den vorsten ende den heren, ende 88 daer-om so sullen si denckenGa naar voetnoot88, [158c] datsi hem setten opten 89 throen der duechdliker starcheit te sitten ende te regnieren. 90Ga naar margenoot90-117Die vierde calumpne des keysers throne is maticheit, want
[pagina 555]
91 dat is een duecht, die drie dinghen wel bruken kan. Eerst: 92 die tijtlike have, der werlts guet niet te misbruken: die te 93 nauwe te houwen mit vracheden, of te ruym uut te gheven 94 mit verspeelinge, of te onwise te vercrighen mit ghiericheden. 95 Anderwarven: sijns lives levenGa naar voetnoot95 niet te misbruken mit concu-96piscencien quader wellust of vulre begheerten, mit volboort 97 onghesatichs moets. Derdewerf: sijnre sinnen const, begrijp 98 ofte verstaen niet te misbruken mit homoet of mit vermeten 99 reden ydelre glorien. Die duecht der maticheit ciert die siel, 100 wantsi wise ende mate gheeft des wercklikenGa naar voetnoot100 levens. Si verluch-101tet die const na tide, na stede ende na eysch der personen ende 102 dair-om is si ghelijct der sonnen. Si wederstaet ende verbindetGa naar voetnoot102 103 die onordelicheit of onwiseGa naar voetnoot103 van dancken of van wercken, ende 104 daer-om so is ghelikenGa naar voetnoot104 <den breydel vanden beest. Zi hout 105 dat middel in allen dinghen van dancken, werke ende woorde, 106 ende dair-om is zi gheliket> den wive der redenGa naar voetnoot106, want dat 107 wijf uut des mans zide is ghenomen. Hier-om pleecht men te 108 spreken, datsi salich sijn, die dat middel connen houden. Want 109 God onse heer Ihesus hem altijt int middel gaf. Eerste mid-110den onder die beesten, doe hi gheboren was, midden onder 111 die lerars, doe hi een kint was, midden onder die moor- [158d] 112 denairsGa naar voetnoot111, doe hi ghecruust was, midden onder die iongheren, 113 doe hi verresen was, midden onder die seven gulden cande-114laers, doe hi verclaert was. Aldus seit die poete: midden seltu 115 sekere wanderen. Dese midweghe van matichede te houden is 116 groot noot den heren ende vorsten ende daer-om sellen si reg-117neren inden throon der maticheden.
[pagina 556]
118Ga naar margenoot118-123Dese vier voirscreven duechden: wijsheit, gerechticheit, 119 starcheit ende maticheit, posten ende calumpnen vanden 120 throen conincliker maiesteit, sijn ghenoemt: Cardinales, dat 121 sijn henghelGa naar voetnoot121-duechden, want ghelijc dat een doere inder car-122den of inden henghelen ghewendet wert, also moet des vorsten 123 leven in desen vier duechden regiert wesen. 124Ga naar margenoot124-136Die keyser die op desen throen der voirseide duechden sal 125 sitten ende regnieren, heeft drie namen inder scrifturen, daer-126men sijn staet ende vorstendom mach mede bekennen ende 127 begripen. Hi hiet Cesar, dat is een keyser. Dat bedudet een 128 uutghesneden man, want het boort dat hi die voorbaerste si 129 uut alle mannen; die loye segghen: die voerbaerste van allen 130 volc, die salmen coninc maken. Hi hiet Imperator, dat beduut 131 een ghebieder, want hem sellen nades menscheliken rechteGa naar voetnoot131 alle 132 knyen wesen ghehorich ende onderdanich sijn loye ende sijn 133 ghebode. Hi hiet monar- [159a] cha een overvorst der werlt, 134 want die hele werelt hem toebehoert. Die loye segghen, dat 135 alle dinghen staen onder sijn ordinancie ende scicking. Daer-136om so moet hi alre dinghen een overheer van regiment wesen. 137 Ga naar margenoot137-189Dese vorste te kiesen ende te cronen heeft veel gueder wisen
[pagina 557]
138 ende oude manieren, diemen in haren dienst begaet. Eerstwerf 139 so sijn twie bisscopen van Monster ende van Minden, die nemen 140 den edelen gecoren vorste ende leden inder sacristien ende 141 doen hem aen dyaken-clederen of ghewade. Dair-na comen 142 twie ander bisscopen van Ludick ende van Utrecht ende leden 143 tusschen hem twien voor den conincliken throen. Dair-na so 144 is die aertsche bisscop van Colen, cancellarius van Ytalien, 145 ende neemten aen mit waerden ende setten neder inden 146 coninckliken throen, inden zetel der maiestaet ende seit al-147dus: ‘op een throen des rijcs so sitte glorioselic te doen recht 148 ende rechtveerdicheit in alden landen’. Daer-na so is die aert-
[pagina 558]
149sche bisscop van MenseGa naar voetnoot149, cancellarius van Germanien, ende 150 aenvaet sijn rechterhant ende salft die mitten heilighen olye 151 ende seit aldus: ‘Die almachtige God die waerdighe hem di 152 te consacreren <in enen roomschen coninc, die David dede 153 salvenGa naar voetnoot152> een coninc te wesen van Ysrahel doir die handen des 154 propheten Samuel’. Daer-na so is <die> aertsche bisscop 155 van Trier, cancellarius [159b] van WaellantGa naar voetnoot155, die leit sijn hant 156 op des vorsten hooft ende seit aldus: ‘Die heilighe Gheest 157 der wijsheit, der verstandicheit, der consten ende der gueder-158tierenheit, des raets ende der starcheit, des vresen Gods moet 159 di begaven ende vervollen’. Daer-na so is die marcgrave van 160 Brandenburch, des coninx camerlinc, ende gheeft hem een 161 vingherlijn an die hant ende seit aldus: ‘Neemt aen dat tey-162ken des ghemenen rijcs van Romen ende behoude dat in sijn-163re eer ende macht, dattuut bescermes van overloepGa naar voetnoot163 der barba-164ren in dijnre cracht.’ Daer-na soe is die hertoch van Zassen, 165 des coninx voichtGa naar voetnoot165, ende gordt den coninc omme een zwaert en-166de seit aldus: ‘Neemt aen dat zwairt der bescherming, dat 167 die enghel brocht den ridder Machabeo, die wederstrubbighenGa naar voetnoot167 168 ende rebellen te dwinghen op-dattu in Gods vreden alle die 169 guetwillighen moghes bewaren ende verhoghen’. Daer-na so 170 is die hertoch van Beyeren, palensgraef opten Rijn, des coninx 171 voersnider ende hofmeester vanden palaes, ende gheeft hem 172 in sijnre rechterhant dat conincklike sceptrum ende in sijnre 173 luchter hant den ronden gulden appel ende seit aldus: ‘Neem 174 den ronden cloet in dijnre hant, op-dat du alder werlt lande 175 moghes onderdanich maken des Roemschen rijcs, op-dattu 176 altijt merende <sine> gloriose wasdom AugustusGa naar voetnoot176 vanden volc 177 moechs ghenoemt worden.’ Dair-na [159c] so is die coninc 178 van BemenGa naar voetnoot178, des coninx scencker ende bottelgier, ende set hem
[pagina 559]
179 op sijn hooft een sulveren croen ende seit aldus: ‘ontfae dat 180 blenckende dyadema des rijcs, op-dattu in vroemheden der 181 duechden also moghes schinen inden aertschen rijc, dattu een 182 croen der salicheit inden hemel moghes draghen’. Dair-na 183 so sijn al die ander heren ende vorsten mit waerdicheden hair 184 knyen bughende ende eren hem in sinen conincliken maiesteit 185 mit heil, lof ende prijs ende roepen aldus: ‘Vivat rex’, 186 dats: ‘coninc leeftGa naar voetnoot186.’ Ende na so clymmen si op elc bisonder 187 ende mit witachtighen eede ontfanghen si hoor lenenGa naar voetnoot187 ende bli-188ven voort aen sijn ghebieden alle tijt onderdaen als haren ghe-189rechten overheer. 190Dits dat offici der seven corvorstenGa naar voetnoot190, als si eerst den roem-191schen keyser kiesen ende cronen, in welker tijt dat hi ghewel-192dich coninc wert van Almangen, die die anderde ghesalfde 193 coninc is der Cristenheit. 194Ga naar margenoot194-241Daer-na so leest men hem voor hoe hi hem sel in sinen rijc 195 regieren ende houden ende een notarius seit aldus: Misericordia
[pagina 560]
196 et veritas custodiuntGa naar voetnoot196 regem, justicia et clemencia roborabitur 197 thronus eius. Dat is: ontfermherticheit ende waerheit bewae-198r<en> den coninc, mit gherechticheit ende guedertierenheit 199 so wert sijn throen ghevestet. Coninc, du salte weten, dattu 200 salte sitten tusschen vier pylaernen [159d] van duechden, die 201 hogher ende scoenre opwairt gherecht sijn dan van dinen throen 202 der maiesteit ende hieten: prudencia, iusticia, fortitudo, tem-203perancia, dats: wijsheit, rechtveerdicheit, starcheit ende ma-204ticheit. Dese vier voorbaerste duechden sijn gheleert vanden 205 wisen, hoe si dinen moet wairdichliken sellen veredelen. Die 206 wijsheit verlicht dijn reden, die starcheit staelt dinen moet, 207 die rechtveerdicheit regiert dijn crachten, die maticheit ordi-208niert ende schict dijn begheerten. Voirt, doer dese vier hooft-209duechden wertstu in dinen wercken gewijstGa naar voetnoot209 ende teghen die 210 quaetheit ende sonden gestarct ende gewapent. Als bider wijs-211heit: hoe du di selven selte regieren; bider rechtveerdicheit: 212 hoe du die menschen selste voerstaenGa naar voetnoot212; bider maticheit: hoe 213 du di selven in gheluck ende in voorspoedicheit selte houden; 214 bider starcheit: hoe du di in verdriet ende in wederstoet dul-215deliken salte liden ende doghenGa naar voetnoot214. Voort, doer dese vier loeflike 216 duechden wert uut-gherechtGa naar voetnoot216 al dijn leven. Als dattu hebbes 217 wijsheit in dien dinghen, die du salte verkiesen; starcheit in 218 die dinghen, die du salte verdraghen; maticheit in die din-219ghen, die du salte ghebruken; rechtveerdicheit in die din-220ghen, die du salte versceidenGa naar voetnoot220 ende deilen. Voort, doer dese 221 vier cardinael duechden wert-[160a]stu noch hogher ghewijst, 222 alsdattu mitter wijsheit verhoedes laghen ende scaden; over-223mits der rechtveerdicheit comes den bedructen ende den 224 armen te hulpe; mitter starcheit wel verdraghe dat hem in 225 laste overvalt; mitter maticheit dijn luste ende ghenoechte te 226 bedwinghen. Voort, doir dese vier heren-duechden soe 227 wordstu noch hogher ghevoert in glorien ende in eren. Als 228 dat dijn wijsheit schijn te weten wat dattu vermoghes, dijn 229 grote starcheit vromelic te bestaenGa naar voetnoot229 dattu vermoghes, dijn ma-
[pagina 561]
230ticheit niet te vermeten des du niet en vermoghes, ende dijn 231 grote rechtveerdicheit niet meer te vervolgen dant recht ver-232mach. Also mach dijn wijsheit schinen in claren verstaen, dijn 233 maticheit in dijnre lieften ende minnen, dijn starcheit in vol-234harden ende in bi-bliven, dijn rechtveerdicheit in gheordineer-235den leven. Ende ist dattu dese leer houdes ende wilte vervol-236ghen, so sal gegheven worden wijsheit dijnre herten, starcheit 237 dijnre handen, maticheit dijns bukes, gherechticheit dijnre 238 sielen mitter ghenaden ons heren Gods, die in dinen hoefde 239 moet neder comen ende alle dijn rijc begaven totten love ende 240 eer des namen ons heren Gods, die eweliken gheloeft si. 241 Amen. 242Ga naar margenoot242-251Daer-na so brenctmen den coninc inder kerc-[160b]ken 243 ende leiden mitten rugghe op dat hoghe altaer. Ende die 244 overste prelaet, die daer teghenwoirdich is, die singt misse 245 ende sacreert op sijn borst als op een ghewyet altaer. Van dier 246 offici te scriven, dat soude in desen capittel te langhe vallen. 247Wat sueter oracien ende ghebeden, wat sueter ymnen 248 ende lovesanc, wat sueter benedictien ende wiynghe dair ghe-249scien, dat moghen si weten, die dat officium hebben ghelesen, 250 dat mit groter consten van scrijft ende van woorden ghe-251dichtet is. 252Ga naar margenoot252-264Dair-na so heeft die coninck toe-bereit warscap ende cost na 253 eysch sijns groten staets buten dakeGa naar voetnoot253 ende heeft al heerscap 254 gheestelic ende waerlic te gast ghebeden, dair groote singerieGa naar voetnoot254, 255 hovescheit ende tucht ghescien, die mi niet hier en bueren te 256 vertellen, want dat bet weten die curiael hofluden ende heren. 257 Na dat daer ghegheten is ende die armen ghespijst, so maken 258 hem heren toe ende borstenGa naar voetnoot258, ridderen ende knechten suverlic 259 in haren wapen ende comen in een plaetse tornieren, steken 260 ende breken. Daer-na so spelen si dat scaecspel, dair ic hier 261 na sal of scriven. Daer-na so comen gheroepen elc bi sonder 262 van heren ende vrouwen ende sondenGa naar voetnoot262 den coninck die hi elc 263 bi sonder begaeft ende weder gheleit tot horen lande mit crach-264tigher hant voor haer vianden.
[pagina 562]
265Ga naar margenoot265-269Aldus [160c] so wert ghecoren, ghecroont ende ghe-consa-266creert die grave Willem van Hollant, die dair-na op die oest-267vriesen bleef, dat iammer ende scade was. Ende tot sijnre 268 electien sende die paeus sinen legaet enen cardinael, ghehe-269ten: Peter tituli ad velum aureum. 270Ga naar margenoot270-346 Ga naar margenoot270-296Der ridder oirde ende manier van der edelre mannen leven 271 wil ic nades keysers staet bescriven. Het is leyder waer, dat in 272 deser tijt die ridderliker eer wert versuymtGa naar voetnoot272 ende naden hals-273slach laten achter bliven alle die heerlicheit, die tot horen 274 oorden van outs toebehoren. Ende daer om ist leyder, wantsi 275 haer ridderlike oorde <ende reghele>Ga naar voetnoot275 niet en weten, datsi 276 ridderlike <oeck> niet en wercken. Die oude croniken be-277wisen, als een guet man staet tot ridders oorbaerGa naar voetnoot277, so salmen 278 alre eerst den bisscop presentieren ende oetmoedeliken bid-279den, dat hi hem wil vorderenGa naar voetnoot279 die ridders oorde te ontfanghen.
[pagina 563]
280 Want hi wil gaern tot Gods eren ende tot vriheit des ghe-281menen lants ridders arbeit ende ridder werck oefenen ende 282 ridders smideGa naar voetnoot282 <draghen>. Ende als die bisscop neder sit in si-283nen stoel, na dat hi dat ambocht der missen heeft ghedaen, mit 284 ghewade des bisscops, brengtmen hem voor dat boeck, dair 285 die ridders lessen in ghescreven staen ende leest aldus: Een 286 yghelick die ridders staet voeren wil, die moet eerst edel wesen 287 van bloede, coen van moede, ver-[160d]nemelGa naar voetnoot287 van sinnen, 288 milde van gaven, vast ende ghesont van leden. Want hi behoeft 289 grootmoedicheit in wederspoet, edelheit in gheslachte, wijs-290heit an raden ende reden, mildicheit an eren ende ghiften, 291 vroemheit an manlike daden ende wercken. Wiltu dese saken 292 gaern an di houden?’ Die ioncheer seit: ‘ia’, so ant-293woert die bisscop: ‘God die di die wille heeft ghegheven, 294 die verleen di die wercken also te beleven, ende die dat an 295 di heeft begonnen, die moetet in di volbrenghen.’ So seg-296ghen die gheen, die daer omstaen: ‘Amen’. 297Ga naar margenoot297-346Daer-na so leest men hem voor die ridders oorde mit horen
[pagina 564]
298 regulen ende capittulen. Eerst, dat een ridder alle daghe misse 299 gaerne sal horen mit innighen overdencken dat bitter liden 300 ende passien ons liefs heren Ihesu Cristi. Die ander reghel is, 301 dat hi voer dat heilighe kersten gelove sijn lichaem ende 302 leven coenliken sal uutsetten. Die derde reghel is, dat hi die 303 heilige kercke mit allen hoirre dienresGa naar voetnoot303 sal na sinen vermoghen 304 van alle sine ghewout ende overloep beschermenGa naar voetnoot304. Die vierde 305 reghel is, dat hi die weduwen ende weezen in horen noden 306 ende recht van overlastGa naar voetnoot306 ende ghewout sel vrien ende lossen. 307 Die vijfte reghel is, dat hi ongherechtighe stride ende oorlo-308ghen sal vlien ende scuwen ende <daer gheen soldye>Ga naar voetnoot308 of ne-309men. Der seste reghel is, dat [161a] hi om den onsculdighen 310 te verlossen gaerne teghen wien dattet is, een camp opnemen 311 ende vechten sal. Die sevende regel is, dat hi tornoye ende 312 steken anders nerghent om en sal hantieren dan om ridders 313 werck te hantieren ende te oefenen. Die achtende reghel is, 314 dat hi den keyser of sinen patroen mit allen dat hi vermach, 315 in tucht ende in reverencie bistaen ende onderdanich wesen 316 sal. Die neghende reghel is, dat hi den gemenen oerbaer des 317 lants ende volcs, tot haren vordel te blivenGa naar voetnoot317, sal helpen starcken 318 ende dair toe raden. Die tiende reghel is, dat hi sijn leenguet, 319 dat hi vanden heer ontfanghen heeft, niet en sal vervreem-
[pagina 565]
320den, mer hem guet ende trouwe wesen. Die elfte reghel is, dat 321 hi voor Gode ende den menschen also sal leven, dat hi moghe 322 van allen sinen wercken ontstraffilic ende onbegripelicGa naar voetnoot322 wesen. 323 Dat twalefste reghel is, dat hi na ghewoente der heiligher 324 kercken in vasten, in vierenGa naar voetnoot324, in beden ende die ewangelien te 325 weten na horen ghebode sal gaerne gehoirsam wesen. Ende 326 dair-na staet aldus ghescreven: so wie dat dese ridderlike 327 oirde mit horen regulen woude beleven ende bewaren, die 328 soude hier inder tijt eer ende lof begaen ende na desen leven 329 die croen der salicheit ontfaen. 330Dan comt die Ioncheer ende leit sijn hant op dat heilige 331 evangelium ende looft na sijnre macht mit Go-[161b]des gra-332cien alle die dinghen te volbrenghen. Ende so seit die bisscop: 333 ‘Dijn innich begheren moet in aflaet van al dijn sonden we-334sen’. So segghen al die daer omstaen: ‘Amen’. Daer-na so 335 comt die waerdichste ridder, heer off vorste, ende gheeft hem 336 mit enen bloten zwaerde enen halslach ende seit aldus: 337 ‘Totter eren des almachtighen Gods ende onverwonnen coninc 338 Ihesu Cristi, so slae ic di huden ridder ende ontfae di in 339 onser gheselscap. Ende dencke dat die Salichmaker der 340 werlt voir den bisscop Annam in sijn hals wert gheslaghenGa naar voetnoot340. 341 Dattu voortmeer alle tijt oetmoedich sijste voir Gode ende 342 voorden menschen’. Daer-na doet men hem gout ende ghe-343smide aen ende een gheritGa naar voetnoot343 sal hi doen mit een speer teghen 344 enen gueden ridder, die daer is toe ghescictGa naar voetnoot344. Ende dan so 345 gheeftmen hem crij ende noemet denGa naar voetnoot345 heer. Ende dair is dat 346 ridders ambocht mede gheeyndet. 347Ga naar margenoot347-401Die huusman of een vader des ghesindes sal wonen opten 348 lande, die niet snodeGa naar voetnoot348 en is te achten, wantmen <hem> inder 349 tijt seer behoeft, om-dat al die werlt van sinen arbeide levet. 350 Dese man sal dicwijl oversien, hoe sijn dinghen ende have 351 staen, dat sijn ghesinde niet ledich en staen, noch sijn acker on-352geoefent. Hi sal dencken voir sijn iuck ende vye, datsi oec 353 teghen der tijt voeders ghenoech hebben. Hi sal weten, dat 354 costelike [161c] bruloften brenghen scade sonder eer. Cost te
[pagina 566]
355 doen om staet te vercrighen is eersamlic, cost te doenGa naar voetnoot355 om 356 vrienden te helpen is redelic, cost te doen om die quade goyl-357resGa naar voetnoot356 <te vervollen> is verlorenGa naar voetnoot357. Hi sal sijn ghesinde spisen 358 mit groven cost ende niet leckerlic houden, mer opten paes-359dach ende opten heilighen kersdach, so sal hi hem vol ende 360 ghenoech gheven. Hi en sal ghien costelike cleder draghen, 361 want costelike clederen horen den heren toe. Een huusman, 362 die costelike cleder draecht, bewijst dat hi niet vroet en is; 363 want een cleet, dat alte schijnbaerlicGa naar voetnoot363 is, datsten naghebueren 364 verdrietelic. Hi sel hem setten, dat hi vrienden hebbe, want-365men den huusman dick ticht gheeftGa naar voetnoot365, des hi nochtant ontscul-366dich is; ende want hi self slechtGa naar voetnoot366 is, so behoeft hi wel vrienden, 367 dien verdadingen moghen ende connen. Hi sal sinen hoecher-368tighen knecht van hem doen, want hi mocht op een tijt in 369 sijn strick vallen; niement en mach langhe mit kivighen 370 knechten huusraet houdenGa naar voetnoot370. Hi sal hem hoeden, dat hi sijn lant 371 ende sijn erfnis niet en vercoep, mer beter waert, dat hi erf-372nisse ende lant vercofte, dan hi inden woekenaers eweGa naar voetnoot372 valle. 373 Hi en sal oec ghien wijnkenre wesen, want anders in droncken-374scap mochte hem sijn moet verdraghenGa naar voetnoot374, dat hien laet duncken, 375 dat hi een edel man waer; dan soude hi liever vechten dan 376 ploeghen. [161d] Voort, ist sake dat die huusman rijc wert 377 ende veel coorns heeft, nochtan so en sal hi niet beiden na 378 een duere tijt, mer hi salt vercopen, alst genoech gheltGa naar voetnoot378, ende 379 niet alst die arme luden niet vergheldenGa naar voetnoot379 en moghen. Voort, 380 als den huusman of den lantman die ouderdom angaet, so en 381 sal hi sinen soen niet bevelen, dat hi den acker regiert, mer 382 enen vreemden, die hem rekenscap daer of doe. Het mocht 383 ghescien, dat hem sijn soen versmade ende niet van sinen 384 woorden en hoorde. Voort, die lantman sal voir sijn doot sijn 385 testament eer selve besettenGa naar voetnoot385 ende hem eer Gode bevelen dan
[pagina 567]
386 sinen kinderen; want als die vader doot is, so willen die kin-387der dat guet deilen: die dode vader is snel vander herten der 388 kinder vergheten. Voort die moeder des huusmans en sal niet 389 anderwarf mannenGa naar voetnoot389, want so makede si een kijf mitten kinde-390ren. Ende waert datsijt emmer doen wil, so salmen haer hel-391pen, datsi enen ionghen man neme, op-datsi hoir sonden mo-392ghe bescreyen ende drincken den kelc des rouwen, dien si 393 emmer smaken woude; tot welken kelc der tranen brengt 394 haer haer oude verdwaesde sotheit. Voort, dat hof vander 395 meyery dat sal allen menschen open wesen, die daer voer bi 396 liden: den riken als ridende luden salmen voeder gheven, 397 die wandelaers spijs gheven, den [162a] heer sijn scattinghe, 398 der kercken haren tinseGa naar voetnoot398, den vrienden scencken ende begaven. 399 Want des lants ende guets wair ghenoech, woudment mit 400 duechden ghebruken, opdat God gave opten lande ende vrucht 401 sijn benedixie. Amen.	margenoot7-401 Bij de uiteenzetting van de vier kardinale deugden heeft onze auteur het Compendium, lib. V, c. 33, 34, 35, 36, 37 gevolgd. Het gedeelte, dat over de keizerskroning handelt, alsook wat ons verder over de ridders wordt medegedeeld, heeft hij uit het Chronicon van Johannes de Beka vertaald. Aan het slot wijst hij op de plichten van den ‘huisman’, waarvan ons de bron onbekend bleef. margenoot12-16 Comp. lib. V, c. 33: Dicuntur politicae, quia ordinatur in his vita civilis et hominem poliunt et ornant. voetnoot16 gheleert: onderwezen in de deugd, of lees: ghekeert. margenoot17-44 l.c. c. 34: Nota quod alia est prudentia mundana, alia humana, alia divina. Prima est in temporalibus acquirendis; secunda in commodo carnis; tertia in obsequiis divinis ... Partes prudentiae, secundum Tullium, sunt intelligentia, providentia, memoria. Intelligentia vero est, per quam animus prospicit ea quae sunt; providentia autem virtus est, per quam aliquid videtur ut futurum, antequam factum sit; memoria est, per quam repetit quis ea quae fuerunt. Prima est cordis: (Deut. 32:29): Utinam saperent, scilicet praeterita, et intelligerent, scilicet praesentia, ac novissima providerent, scilicet futura. Secunda est oris, et hace est in moderatione sermonum. (Prov. 10:19): Qui moderatur labia sua, prudentissimus est ... Tertia est operis et hoc consistit in fuga mali et electione boni. (Ps. 36:27): Declina a malo et fac bonum... Officium prudentiae est actus aliarum virtutum dirigere. Bernardus: Discretio non virtus est quam auriga virtutum. Nolle enim fallere nec falli, ut dicit Seneca, est res secundum virtutem aestimare... Mutabilitatem fugere. Seneca: Scitote in quibusdam perseverare debere, quia coepisti, quaedam nec incipere. voetnoot19 verwaren: zorgen voor. voetnoot35 ambocht: taak. voetnoot38 merckich: opmerkzaam, (niet bij Vd.). voetnoot40 M: vorderen, lees waerderen (secundum virtutem aestimare): naar de werkelijkheid te schatten. margenoot45-65 l.c. cap. 33: Ipsa enim justitia generalis comprehendit virtutes ordinantes ad proximum, ut est aequitas et liberalitas; et ordinantes ad seipsum, sicut innocentia et poenitentia; et ordinantes ad Deum, sicut est latria, pietas et obedientia. - cap. 37: Justitiae politicae, secundum Macrobium, est servare unicuique quod suum est. - II Paral. 19:7: Non est enim apud Dominum Deum nostrum ... personarum acceptio, nec cupido munerum. ... cap. 37: Justitia, ut dicitur in libro Sapientiae (1:15) est perpetua... Partes justitiae, secundum Tullium, sunt sex, scilicet religio, pietas, gratia, vindicatio, observantia, veritas. Religio est virtus, quae superioris cujusdam naturae quam divinam vocant, curam caerimoniamque affert. Pietas est per quam conjunctis sanguine et benevolentiae officium et diligens tribuitur cultus ... Gratia est, in qua amicitia et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur. Vindicatio est virtus, per quam vis et iujuria et omne quod obscurum est defendendo atque ulciscendo propulsatur. Observantia est virtus, per quam homines aliqua dignitate antecedentes cultu quodam et honore dignantur. Veritas est virtus, per quam immutata ea quae sunt, aut fuerunt, aut futura sunt, dicuntur. voetnoot48 wairdicheit: eerbied. voetnoot49 ghesellicheit: gemeenzame omgang; - nedersten: laagsten. voetnoot51 uutslach: zonder het doorslaan (van de weegschaal wegens de voorkeur voor personen (niet bij Vd.). voetnoot61 goet werckeren: die het goede doen. margenoot66-89 l.c. cap. 36: Fortitudo secundum Macrobium, prout est virtus politica, est animum supra periculi metum agere, nihilque nisi turpia timere, tolerare fortiter adversa vel prospera.... Partes fortitudinis, secundum Tullium, sunt quatuor: magnificentia, fiducia, patientia et perseverantia. Magnificentia est magnarum et celsarum rerum cum ampla quadam animi proportione cogitatio atque administratio. Fiducia est virtus per quam in magnis et honestis rebus multum ipse animus cum certa spe fiduciae in se collocatur. Patientia est honestatis et utilitatis causa rerum arduarum atque difficilium voluntaria et diuturna perpessio. Perseverantia est virtus in ratione bene considerata stabilis et perpetua permansio. - Multi sunt effectus fortitudinis: primus est, quia de hostibus triumphat... secundus, quia homini sua bona conservat... quartus, quia regnum coelorum expugnat... septimus, quia remunerationem exspectat. - Multa juvant fortitudinem. Primum est exhortatio prudentium...; secundum: exempla robustorum...; tertium: exercitatio in pugnis...; sextum: orationis adjutorium...; octavum: memoria Dominicae passionis...; nonum: cibus spiritualis. voetnoot66 M: tiden, lees: throen. voetnoot69 bedrucken: ontmoedigd te zijn. voetnoot73 begripen: omvatten. voetnoot76 bibliven: vasthouden aan de beweegredenen. (in ratione ... permansio) voetnoot78 aventuer: de fortuin, 't geluk. Vgl. Reinaert II, 4286: Den coenen helpt die aventure en Vergilius, Aeneis X, 284. voetnoot82 aenspraec: toespreken. voetnoot88 dencken: gedenken. margenoot90-117 l.c. cap. 35. Temperantia secundum Macrobium, prout est virtus politica, est nihil appetere poenitendum, in nullo legem moderationis excedere, sub jugo rationis cupiditatem domare. - Dignitas temperantiae in hoc est, quod animam decorat, quia sicut in naturis forma est decentior materia, sic et in motibus plus commendatur modus quam ipsa actio. Propter hoc temperantia comparatur Soli, qui medius planetarum est et decentior inter omnes.... Vitiosos appetitus refrenat;... unde comparatur freno et remo et limae quae superfluum rubiginis tollit de ferro.... Medium servat. Bernardus: Tene medium, si non vis perdere modum. De hoc medio dicitur: Medio tutissimus ibis. Istud medium voluit Dominus nos tenere, quando fecit Evam non de capite vel de pede, sed de costa... Qui medium tenuere beati... Christo assimilat, qui stetit in medio discipulorum, sedit in medio doctorum, suspensus est in medio latronum, locatus est in medio duorum animalium, visus est a Joanne in Apocalypsi in medio candelabrorum aureorum. - ‘Poeta’ is Ovidius, Metam. 2:137. voetnoot95 lives leven: lichamelijk leven. voetnoot100 wercliken: werkzame. voetnoot102 M: verblindet, lees met S-O: verbindet: beteugelt (refrenat). voetnoot103 M: oneerlicheit, lees met S-O: onordelickheit; - onwise: dwaasheid. voetnoot104 So: zij; - is gheliken; aanvulling volgens S-O. voetnoot106 wive der reden: de vrouw van het verstand (Comp. II, c. 66: ratio tenet locum viri). voetnoot111 S-O: moorders. margenoot118-123 l.c. cap. 33: appellantur Cardinales, quia sicut ostium vertitur in cardine, sic in his vertitur et regitur vita hominis. voetnoot121 henghel: hengsel. Mnd. mhd.: hengel. In deze talen bet. het woord: ‘dat waaraan iets hangt of gehangen kan worden; in het mnl. heeft het gewoonlijk de bet. ‘hengelroede’. margenoot124-136 bron onbekend. voetnoot131 nades menscheliken rechte, lees: nades menschen rechte. margenoot137-189 Joannis de Beka Chronicon, cum notis et observationibus Antonii Matthaei - Veteris Aevi Analecta seu Vetera Monumenta hactenus nondum visa, tomus III, editio 2a - Hagae Comitis 1738 - blz. 154-155 - ‘al voor de tyden der Reformatie uyt het Latijn int Duytsch overgeset door een out onbekent Aucteur, die den text onvermindert hier en daer veel van 't syn daer by heeft gevoecht.’ Vgl. Dr. H.P. Coster, De kroniek van Johannes de Beka - Utrecht, 1914, - In den tekst van het Chronicon missen we de woorden, die de aartsbisschop van Keulen volgens de Tafel spreekt, en wordt hem de zegenbede van den aartsbisschop van Mainz in den mond gelegd, die daar schittert door afwezigheid. We drukken den tekst van het Chronicon hier af, waarin we onze verbeteringen kursief aangeven: Des anderen daghes was alreheyligen hoochtyt, doe versamenden alle die Prelaten ende Princen, ende leyden desen gecoren Coninc tot onser Vrouwen kerke der maghet Marien, op dat hy daer die benedixie hoochlic ontfenge na der maniere van der ouder gewoonte, dien die Bisscop van Monstre ende die Bisscop van Minden ordineerden in die Sacristien. Die Biscop van Ludic ende die Bisscop van Utrecht cleden mit ornamenten, gelyc enen Diaken, ende leyden also voor den Conincliken stoel. Doe ontfencken die Aerdsce-bisscop van Colen, die Cancelier van Italien, ende setten in den stoel der mogentheit, ende sprac aldus: ‘Op een throen des rijcs so sitte glorioselic te doen recht ende rechtveerdicheit in alden landen.’ Daer na so is die aertsche bisscop van Mense, cancellarius van Germanien, ende aenvaet sijn rechterhant ende salft die mitten heilighen olye en seit aldus: ‘Die almachtige Godt waerdighe dy te heylighen in enen Roomscher Coninc, die David dede salven bi des Propheten Samuels handen te wesen Coninc over al dat Ebreusche volc’. Die Aerdsce-bisscop van Tryere, Cancellier van Gallien, leyden sine handen te samen op des voorsten hooft ende seyde aldus: ‘In dy moet weder comen die geest der verstantenisse, der wetentheyt, der goedertierentheyt, der starcheyt, des raets, ende werde vol des geests, dattu Gode ontsietst.’ Die Marcgrave van Brandenborch des Conincs Cameraer gaf hem een vingherlyn, ende sprac aldus: ‘Nem een teycken dattu alleen een overste Heer biste in die werelt, ende dattu dat Roomsche ryck in synre macht behouste, ende voor aenvechten der Barbaren met onverwinnentliker crachte bescermet.’ Die Hertoghe van Sassen, die des Conincs rechter is, gaf hem een swaert, ende seyde aldus: ‘Nem hier een Coninclike teycken, dat zwaert der bescherming dat die enghel brocht den ridder Machabeo, dair du die onhoorsamighe mit sware correxien mede castyet, ende die goetwillighe in vreden mede beschermest.’ Die Hertoghe van Beyeren, of die Palensgrave, of sijn spisedragher, gaf hem in synre rechterhant dat coninclike sceptrum ende in synre luchter hant enen gulden cloot, ende sprac aldus: ‘Nem desen ronden cloot, ende bedwingh die luden in der werelt, dat sy onderdanich syn den Roomschen coninc, op dattu moghest heten een mogende Prince, ende dat Ryck meerende.’ Ende hierna die Coninc van Beem, des Keysers Scencker, hy consente des Eerdscen-bisscop van Colen sette hem een gulden croon op syn hovet, ende seyde aldus: ‘Ontfenc dese blenkende croon ende wes in doochdelike wercken also blinckende in die werelt, dattu verdienste die eeuwighe croone der salicheit in den hemel.’ Ende hier na die Princen die daer by waren, neghen ende aenbaden des Conincs mogentheit, ende riepen hem salicheit, ende lof, ende eer, ende alle die Vorsten ginghen bysonder voor den Coninc, ende beloveden hem rechte man trouwe. Dit gesciede in den jaer ons Heeren MCCXLVIII. - Daarom staat ook in den titel van dit kapittel: ‘Ende hoe Willem van Hollant is ghecroent’ (1248-1256). voetnoot149 Mense: Mainz. voetnoot152 in enen ... salven; ingelascht volgens het Chronicon. voetnoot155 Waellant: Gallië. voetnoot163 overloep: overval. voetnoot165 voicht: rechter, maar in de ruimere bet. van het Mnl. woord, nl. iemand die tot het doen of spreken van recht geroepen is. Zie V d. VI, 1120 en IX, 781. voetnoot167 wederstrubbighen: weerspannigen (V d. IX, 1991). voetnoot176 merende ende (lees wellicht: sine). Augustus <augere. voetnoot178 Bemen: Bohemen; - bottelgier: opperschenker. voetnoot186 M: coninc leeft; S-O: die coninc leve. voetnoot187 leven, lees: lenen. voetnoot190 seven corvorsten: Colen, Mense, Trier, Brandenburch, Zassen, Beieren, Bemen; - Arnulf was de eerste Duitsche koning, die in 896 te Rome door den Paus tot Keizer werd gekroond. Nadat het keizerschap sedert tientallen van jaren verdwenen was, werd Otto I, wien zijn vader Hendrik I een soliede koningsmacht had nagelaten, in 962 door Paus Joannes XII met het gebruikelijke ceremonieel te Rome tot Keizer gekroond. margenoot194-241 Het Comp. V, c. 33 leverde de stof voor deze kroningspreek - een merkwaardig staaltje van het aanpassingsvermogen van onzen auteur. - Prov. 20:28. Per virtutes cardinales anima rectificatur in suis viribus. Nam prudentia rectificat rationalem; fortitudo irascibilem; temperantia concupiscibilem; justitia vero rectificat omnes vires... Item per virtutes cardinales instruitur homo in operibus et contra vitia armatur: quia instruitur quoad se per prudentiam; quoad proximum per justitiam; in prosperis per temperantiam; in adversis per fortitudinem. Item dicit Augustinus, quod prudentia est in eligendis; fortitudo in tolerandis; temperantia in utendis; justitia in distribuendis. Item dicit quod prudentia est in praecavendis insidiis; justitia in subvenendis miseriis; fortitudo in perferendis molestiis; temperantia in coërcendis delectationibus pravis.... Nota quod prudentiae est scire quod possit; temperantiae est non praesumere quod non possit; justitiae est velle in omnibus quod aequum sit; fortitudinis est velle plus quam possit.... Augustinus ait, quod succedit prudentiae contemplatio; fortitudini firmitas adhaerentiae; temperantiae mensura delectationis; justitiae debita ordinatio ad Deum et proximum. voetnoot196 M: custodivit en bewaer; S-O bewaeren. voetnoot209 gewijst: onderricht. voetnoot212 M: verstaen; S-O voorstaen. voetnoot214 hoe du di ... solte liden ende doghen: hoe gij geduldig zult zijn. Dat is de bet. van: hem liden, welke zich op verschillende manieren wijzigt. Evenzoo het mnl.: hem gedogen: geduld hebben, zich inhouden, zich bedwingen, - waarnaast echter een wederk. hem dogen door V d. (II, 1070 en IV, 513) niet werd aangetroffen. voetnoot216 uutgherecht: geregeld. voetnoot220 versceiden: afzonderen. voetnoot229 vromelic te bestaen: dapper aan te pakken. margenoot242-251 Van deze ceremonie vond ik nergens gewag gemaakt. margenoot252-264 Wellicht door D. v. D. zelf ingelascht. voetnoot253 buten dake: in de open lucht. voetnoot254 singerie: pracht, praal. voetnoot258 borsten; naast ridderen en knechten schijnt borst te beteekenen: jonkman; vgl. Hgd.: Bursche en het nndl.: adelborst. (Niet bij V d.). Dit verdient o.i. de voorkeur boven een verandering in vorsten. voetnoot262 sonden: ten afscheid groeten. margenoot265-269 De legaat wordt ook genoemd door J. de Beka, l.c. blz. 152: ‘Pieter toe Sinte Georys ten gulden ziele, Dyaken Cardinael.’ - blz. 149: ‘waerom die Paus by gemenen rade syner broederen Petrum Caputium ten gulden zeile tot Sinte Joris Dyaken Cardinael sende in Germaniën.’ margenoot270-346 J. de Beka, l.c. blz. 149-152, waar de ridderslag van Willem van Holland beschreven wordt. margenoot270-296 l.c. blz. 149-151: Ende want vele Ridders mitter tyt hem die cost ontsien, so laten sy af die feeste, ende ontfaen die waerdicheit der Ridderschappen mit enen halslage. Ende daerom syn veel, die der regule der Ridderliker oorden niet en weten, waerom sy rechte Ridderschap niet en connen hantieren... Ende als alle dinc bereyt was, na dattie ewangelie van der Hoochmisse gesongen was, is dese voorseide wapendrager (‘Willam van Hollant’, die ‘wapentuer was ende geen Ridder’) gebrocht voir den Cardinael (zie boven) overmids die Coninc van Beem, die sprac aldus: ‘Heylige vader, Uwer waerdicheit brenghen wy desen uitgecoren wapentuer, ende bidden u innichlike, dat uwe vaderlicheit ontfaen wil synre belyenghe ende professie, opdat hy onsen Ridderliken geselscape waerdelic mach aengescreven worden.’ Die Cardinael, die daer stont in sinen ornamenten gecleet als een Biscop, sprac aldus desen jonghen wapentuer toe: ‘Na der bedudenissen des namen miles, dat beduut in onser Duutsche een Ridder, so behoort elken man toe die Ridder worden wil, dat hy sy hooch van maghen gehoren, milde van gaven, uytgesceiden in sedicheyt, grootmoedich tegens die hem wederstaet, ende wys in mateliker vromicheit.’ voetnoot272 versuymt: verwaarloosd. voetnoot275 ende reghele: aangevuld volgens S-O. voetnoot277 als een guet ... oorbaer: als een goed man staat in den dienst van een ridder, d.w.z. als hij schildknaap is, Vgl. V d. V, 1927. voetnoot279 vorderen: helpen. voetnoot282 smide: wapenrusting. voetnoot287 vernemel: voornaam van zeden. margenoot297-346 l.c. blz. 151-152: ‘Mer eer du die belofte van dynre professie doeste, so sultu horen mit wisen berade den last der regulen van Ridderliken Oorden. In den eersten mit innighen bedencken ons Heeren passie dagelix misse te hooren; ende dat lyf stoutelic in avontueren te setten voor 't Kersten gelove; die heylige kercke te bescermen mit hoiren dienres voir alle quadyen; weduen ende wesen in hoer noet te helpen ende te bescermen; rechte stride te striden ende quade giften te versmaden; ende om enen onnosel te verlossen eenen kamp te vechten; geen tornoy te hantieren dan alleen om die Ridderlike oefeninge; den Roomschen coninc of sine knapen in waerlike saken onderdanich te wesen; ende dat gemeen volc onbesmet in synre machten te laten; ende des Keyserrycs leengoet van den Rike niet te vervreemden; ende voir God ende voir den menschen onberispet te leven in deser werelt; ende is dattu dese statuten der Ridderliker oorden wyslic ende wel bewaerste na dynre macht ende na dine weten naernsteliken volbrengest, so saltu verdienen tytlike eer in deser werelt, ende na desen leven euwighe ruste in den hemel.’ - ‘De twalefste regel’ uit de Tafel ontbreekt in de kroniek. Ende als dat gedaen was, nam die Cardinael des jongelinx handen, die hy te samen leyde, ende slootse int missale opt ewangeli, dat daer gelesen was, ende sprac aldus: ‘Wilstu die Ridderlike oirden ontfaen mit begeerten in den name ons Heren, ende die regule, die di alhier voirsproken is, na dynre macht vol te doen?’ Die wapentuer antwoorde: ‘Ic wil’. Dese cardinael gaf dese wapentuer doe dese belofte bescreven, die die selve wapentuer voir hem alleen las... Die Cardinael sprac tot hem: ‘Dese heylige belofte sy dy een waer aflaet dijnre sonden.’ Ende als dit geseit is, doe gaf den Coninc van Beem den Jongelinc enen grooten slach, ende sprac aldus: ‘Ter eeren des Almachtigen Gods ordineer ic di Ridder, ende ontfanghe di dankelick in onsen geselscap, ende denc dat die verlosser alle der werelt voor Annas den Bisscop voir dy wert in sijn hals geslagen, (ende bespot, voor den rechter Pilatus met gheselen geslagen, met doornen gecroont, ende voor den Coninc Herodes gecleet mit enen mantel, ende dair belachet, ende daer naect voor al den volcke gewont ende aen 't cruce gehangen. Wiens cruce ic dy rade ende vermane dy aen te nemen ende te wreken.’) Het laatste gedeelte ontbreekt in de Tafel. Ende als dese saken feesteliken gedaen waren, ende dese nywe Ridder als hy misse had gehoort, dede hij blase trompen, ende tambueren slaen, ende bellen clincken, ende stac mit speren driwerven tegens des Conincx soon van Beem, ende daerna sloegen sij tornoy mit blancken swaerden. voetnoot303 M: diemen, lees: dienres. voetnoot304 beschermen van: beveiligen voor; - overloep: aanranding. voetnoot306 overlast: hinder. voetnoot308 M: der onsculdigher, lees met S-O: daer gheen soldye. voetnoot317 tot horen vordel te bliven: om haar privilegies te behouden. (Vd. IX, 971). voetnoot322 onbegripelic: onberispelijk. voetnoot324 in vieren: de Zon- en feestdagen vieren. voetnoot340 na gheslaghen volgt in J. de Beka een uitvoerige formuul. voetnoot343 gherit: uitval te paard. voetnoot344 ghescict: gezonden, aangewezen; - crij: wapenroep, misschien ook de banier, waarop de cri van den heer vermeld is. voetnoot345 M: noe mitten, lees: noemet den met S-O. margenoot347-401 bron onbekend. voetnoot348 snode: laag. voetnoot355 is eersamlic: later in den tekst bijgevoegd; - cost te doen: kosten te maken, uitgaven te doen. voetnoot356 goylre is alleen hier genoteerd. Vd. II, 2052 meent, dat 't wel een andere vorm zal zijn voor gijlre, gilere: klaplooper. voetnoot357 M: verloren; S-O: dwase; - vervollen: verzadigen. voetnoot363 schijnbaerlic: opvallend. voetnoot365 ticht gheeft: beticht. voetnoot366 slecht: onaanzienlijk. voetnoot370 huusraet houden mit: samenwonen. voetnoot372 ewe: wat woekeraars plegen te doen. voetnoot374 sijn moet verdraghen: zijn gemoedsstemming hem vervoeren. voetnoot378 ghelt: geld opbrengt, waard is. voetnoot379 verghelden: betalen. voetnoot385 eer: liever; - besetten: beschikken, opmaken. voetnoot389 mannen: een man nemen. voetnoot398 tinse: cijns.

Vorige Volgende

Dat .XLV. capittel van des keysers throen ende hoemen hem kiest ende croent; vander ridderen oorden ende vanden huusman. Ende hoe Willem van Hollant is ghecroent ende vanden regulen [157c] die den ridderen toe horen sellen.