Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat .XLII. capittel vanden heidenschen beelden ende die depinctien, daer si die duechden mede wouden leren ende die onduechden gheven te kennen. Item van veel beelden ende guede leer daer toe. 6Ga naar margenoot6-284Die heydensche meesters philosophen, die van duechden 7 ende zeden wouden leren, bedachten uut wisen ende manier, 8 hoe si dat domme volc beste te sinne [146d] ende te verstaenGa naar voetnoot8 9 mochten brenghen ende wrachten pictuer ende maelden beel-10den, depinctien ende figuren op sonderlinge duechden, die
[pagina 513]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 11 si den volc daer mede wouden leren bekennen ende verne-12Ga naar margenoot12men. Want als sint Gregorius seit: Exempel ende beelde 13 beweghen dat herte meer dan woorden. Ende oec so en moch-14ten die wise meesters alle den volc niet daghelix te woorden 15 comen ende daer om maelden si der duechden beelden, die 16 si daghelix voer oghen mochten hebben ende daer uut trecken 17 hoer meninghenGa naar voetnoot17 te begripen. Ende dit is dat die meesters seg-18ghen, dat die beelden sijn der leken boecken. 19Ga naar margenoot19-39Dat eerste is dat minnen beelde. Daer of seit Fulgencius 20 inden boeck van den Romer gesten, dat dat beelt der min-21nen was ghemaelt in een suverlic ionghelinx staet. Want wair-22achtighe minne en mach niet verouden noch vergaen, mer si 23 blijft al stadich int einde, als si int beghin vaste staet. Dat 24 beelde was ghecleet mit groenen verwe, want waere minne 25 staet altijt te wassen ende toe te nemen. Sijn hooft ende sijn 26 aensicht was ondect, want waere minne is slecht, ongheveynst 27 ende openbaer. In sinen voorhoefde was ghescreven: ‘win-28ter, somer’, want wair minne blijft onbeweecht inden win-29ter van wederspoet ende inden somer van gheluck. Inden zo-30men vanden clederen, biden voeten [147a] stont ghescreven: 31 ‘verre. ende na’, want waer minne en deilt die stede niet; 32 of die vrient si verre of nae, die vrienscap en si verre of na. 33 Sijn ziden waren open; dair sachmen in sijnre herten ghe-34screven: ‘leven ende doot’, want waere minne en versterft 35 niet inden doot, noch en vergaet oec inden leven. Alles din-36ghes wert endeGa naar voetnoot36, die minne en weet ghien wenden. Sijn ziden 37 waren open, want ware minne en blijft niet langhe besloten. 38 Dese blivet ende is doghentlijc ende op hore wise godlijc 39 ende eerlijc.
[pagina 514]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 40Ga naar margenoot40-50Die meesters van Athenen hadden dat minnebeelde <an-41ders uut ghewracht: een naket beelde> mit vier vloghelen. 42 Want waere minne is naect, si maect alle dinc cont, si is vluch-43tich, snel ende en mach niet merren noch letten, mer si werct 44 wair si is. Inden eersten vloghel stont dit vers ghescreven: 45 ‘alle swaere last is der minnen als een rastGa naar voetnoot45’. Inden anderen 46 vloghel stont ghescreven: ‘wie dat in gherechteGa naar voetnoot46 minne leeft, 47 die gheeft al gaern dat hi heeft’. Inden derden stonde ghe-48screven: ‘mijns vlieghens sonder einde ende sonder kerens 49 wederweyndeGa naar voetnoot49’. Inden vierden stonde ghescreven: ‘wes mi 50 ymmer wedervaert, mijn reyse en wert mi niet ghespaert’. 51 Ga naar margenoot51-60Mitten eersten vloghel vloech Iacob, den viertien iairen lanc 52 dienst ende arbeits dochten cort wesen van groter minnen 53 Rachels. Mitten anderen vloghel vloech Ionathas, die coninc 54 Sa- [147b] uls soon, die al sijn cleder uuttooch ende gafse 55 David sinen vrient aen te doen. Mitten derden vloghel daer 56 vloech die vrouwe Ruth meed, die haren zwegher Noemy in 57 vreemden landen volchde ende seide, dat haer die doot alleen 58 soude sceiden. Mitten vierden vloghel vloech David, die om
[pagina 515]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 59 Michol, Sauls dochter, alleen hondert heyden doot sloech en-60de mitten stride moste trouwen. 61Ga naar margenoot61-70Die meester Ysidorus die maelt der werelt minne aldus in 62 eens onghesinnes ionghelinx beelde, want die waerlike minne 63 pleghen die ionghe luden te draghen ende die pleghen selden 64 reden te ghebruken, mer hoorre sinnen drifte te volgen. Dit 65 beelt had in die hant een bloem, want die ionghe luden min-66nen alle scoenheit of ghedaente. Ende in die ander hant had-67det een vuerich scut, want die ionghe luden werden al onsin-68nichGa naar voetnoot67 ende gelijdsaem, recht of si ghewont waren. Ende dit 69 beelt stont in een vuer, want sinlike minne maect begheren 70 Ga naar margenoot70-74ende verlanghen, recht of si inden vuer brande. Van desen 71 sprac Catho aldus: die ghene die in haren sinne / draghen 72 werlike minne, / si maken daer of rijm ende liet; / der min-73nen so en draghe ic niet / ende hebbe ghekeert an die gheenGa naar voetnoot73, 74 die sijn wijs ende vroet, / mijn herte, mijn sinne ende moet. 75Ga naar margenoot75-108Dat ander dat was dat [147c] beelt van ghelove, daer of 76 VarroGa naar voetnoot76 scrijft, dattet ghemaelt was als een conincinne, sitten-77de in enen throen. Want ware ghelove die regniert in allen 78 staet, in allen landen, in allen leven. Dese conincinne was
[pagina 516]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 79 ghecroont mit duerbaren ghestienten. Want waere ghelove 80 neemt toe ende oect ende verwint alle dinc ende si ontfaet die 81 croen der eren, die daer doer leeft in ewicheit. In sijnre luch-82Ga naar margenoot82ter hant haddet een boeck, daer in gescreven stont: ‘die 83 gherechtighe leeft uuten ghelove.’ Want waere ghelove moet 84 mit wijsheit gheleert wesen ende wijsheit is der sielen leven. 85 In sijn rechter hant haddet een swaert, daer stont in ghescre-86Ga naar margenoot86ven: ‘Wie dat Gode ghelooft, dat wart hem gherekent tot-87ter duecht’. In den eersten stalle van den stoleGa naar voetnoot87 was ghescre-88ven: ‘mit zeghevechtigher hant hebbe ic die starcke rike 89 verwonnen’. Dat scheen wel anden ridder Machabeus, die 90 sijn volc meer starcte mit gueden woorden dan mit wapenen, 91 doe hi die grote zeghe wan over die heiden, die soe starck 92 teghen hem over ghecomen waren. In den anderen stalle stont 93 ghescreven: ‘Ic gheve troost ende toeverlaet teghen sorghe 94 ende wanraet’. Ende dat scheen wel anden coninck David, 95 die mit gueden ghelove alle tijt wert ghetroest in sinen liden, 96 dat hem over [147d] ghinc, als hi ghelaecht was ende uut 97 Ga naar margenoot97sinen lande verdreven. Ende seide aldus: ‘want ic seer ghe-98nedert bin, heb ic ghesproken: Ic ghelove Gode’. Inden 99 derden stalle stont ghescreven: ‘Alle dinc coemt mi int gue-100de, dat ic doe uut ghelovighen moede.’ Alst wel scheen an-101Ga naar margenoot101den ghelovighen man Abraham, die gheloofde Gode ende het 102 wert hem gherekent tot rechtveerdicheit. Ende die ghelofte 103 quam hem ten besten. Inden vierden stalle stont ghescreven: 104 ‘Ic houde bi ghelove mannen ende steden te samen’. Want 105 alst ghelove vergaet, so werden die sloten moert-culen, ghelijc 106 alsmen in allen boecken lesen mach. Daer-om ba-<den> die 107 Ga naar margenoot107coningh<en> van Ysrahel, dat waerheit ende ghelove mochte 108 bliven bi haren daghen. 109Ga naar margenoot109-140Dat derde was dat beelde der wijsheit, dat si maelden mit
[pagina 517]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 110 enen cyrkel, dat gheen eynde noch beghin en heeft, ten teyken 111 dat die wijsheit is ewich durende. Want wat een mensche van 112 consten bi sinen leven leert, blijft mit hem na sijnre doot 113 ende clymmet <mit> hem <in> dat ewighe leven. Om 114 desen cirkel stonden vier sproken ghescreven. Die eerste was: 115 Ga naar margenoot115‘doer mi so regieren die coninghen dat volc’. Dat ander was: 116 ‘Ic voirhoede scade ende misval’. Die derde is: ‘Ic soene 117 oorloch, kijf ende stride’. Die vierde was: ‘Ic onthoudeGa naar voetnoot117 118 ende trooste die bedroefde’. Voir [148a] desen beelde ston-119den drie spiegelen: die eerste was van goude, sonderlinghe 120 claer ende gaf uut hem lichtschinende raeyen. Ende daer 121 stont ghescreven: ‘die godlike dinghen wil verstaen ende 122 vernemen, die moet reyn ende suver wesen’. Ende dat is 123 Ga naar margenoot123reden, want die wijsheit Gods, als Salomon seit, die en coemt 124 niet in een quaetwillighe siel. Die ander spieghel was van 125 sulver, scoen ghecroent mit sonne, maen ende sterren. Ende 126 daer-om stont ghescreven: ‘Wel getuchtichGa naar voetnoot126 soe moet hi we-127sen, die der naturen adel wil lesen’. Ende dat is reden, want 128 Seneca seit, dat die quaetheit verwandelt die vernuft ende ver-129standenis, ghelijc dat quade vuchtenis doet dat vat versueren. 130 Die derde spieghel was van metael ende daer-om stont ghescre-131ven: hi moet van starcken moede wesen, die mitten luden 132 willenGa naar voetnoot132 leven. Ghelijc dat als een wijs man screef aldus: hi 133 moet liden ende zwighen, die wil mitten luden bliven. Uut 134 dese drie spieghelen mocht men leren verstaen die godlike 135 dinghen, des hemels loep ende die aertsche saken, als hande-136linghen der menschen. Ten teyken dat wair wijsheit besluyt 137 in haer dese drie consten ende ten en is niet een wijs man 138 ghenoech, dat hi die een verstaet sonder die ander. Daer-
[pagina 518]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 139om is dat alleen een wijs man, die van Gode ende vander 140 werelt can ende beide tijt ende [148b] ewich verstaenGa naar voetnoot139. 141Ga naar margenoot141-176Dat vierde was dat beeldt der gherechticheit, datsi mael-142den mit enen gulden aensicht. Want doe die heren recht ende 143 vonnis plaghen te doen, doe warent gulden werlden, volheit 144 van allen gueden, ghelijc dat onder Octavianus tiden die 145 werelt was, dat die wandelaers gheens gelt en behoefden, al 146 soe milde was tvolc hoorre riker haven. Dat selve beelt was 147 ghecroont mit sterren, want gherechticheit is sonderlinge ghe-148Ga naar margenoot148loent inden hemel, ghelijc als daer staet gescreven: si heb-149ben rechtveerdicheit gewracht, si hebben vercreghen die we-150derloftenGa naar voetnoot149 in onsen heer Ihesu Cristo. Dit beelt had in sijnre 151 hant een ghelike waechscael, te bewisen dat gherechticheit 152 een ygeliken gheeft dat sijn is, den oversten waerdicheit ende 153 ghehoorsaemheit, den gheliken hulpe ende raet: die crancheit 154 te starcken ende die onwetenheit te leren, den nedersten be-155hoetheit, datsi niet en misdoen ende tucht, datsi die misdaet 156 beteren. Dese waechscael leerde houden onse heer Ihesus 157 Ga naar margenoot157Cristus inden ewangelio, doe hi seide: gheeft Gode dat Gode 158 toebehoort ende den keyser dat des keysers is. Dit beelt was 159 ghemaletGa naar voetnoot159 blint sonder oghen, want die gherechticheit en sal 160 ghien opgesichteGa naar voetnoot160 hebben, noch uutnemen der personen ende
[pagina 519]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 161 niet aensien miedeGa naar voetnoot161 noch horen bede, noch niet ghekeert of 162 beroert wesen van minne of van vresen. [148c] Doe dit blinde 163 beeldt sach een wijs philosooph, screef hi daer onder aldus: 164 ‘dit waer een alte sconen beeldt, haddet oghen’ want hi 165 meende dat gherechticheit aensien soude die saken mit bera-166den moede, ende verstaen mit wijsheden dat recht ende die 167 ewe, ende temperen dat recht mit guedertierenheit, ende 168 scarpen dat oordel mit rechtveerdicheit, want aldus heeft 169 Ga naar margenoot169Salomon an des coninx throen ghescreven, dat ontfermher-170ticheit ende waerheit bewaren den coninc, maerGa naar voetnoot170 mit ghe-171nadicheit wert sijn throen ghevesticht. Daer-na quam eenGa naar voetnoot171 172 ander heydensche meester ende screef teghen deser scrift al-173dus: ‘dit waer <een> alte leliken beeldt, haddet oghen’. 174 Ende beide hebben si dit beeldt wel verstaen ende beide scrift 175 is waer, dat die gherechticheit moet siende wesen ende blint, 176 als ic te hant hebbe verclaert. 177Ga naar margenoot177-214Dat vijfte beeldt was dat beelt der bermherticheit, daer 178 Fulgencius of seit inden boeck vander cierheit der werelt, dat 179 in Griecken was een grote twidracht tusschen den heren der 180 clergien ende den ghemeen volc, wie die meeste god mochte 181 wesen, die si dienen mochten, want si meenden, daer waren 182 also vele goden als duechden mochten wesen van zeden. Die
[pagina 520]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 183 heren mit haren rade seiden, dat boven al die god der 184 moghentheit waer aen te beden, want alle dinc stont in sijn 185 gewout. [148d] Die clergie mitter paepscap seiden, dat boven 186 die god al die god der wijsheit waer an te beden of an te 187 roepen, want hi gave verstant in allen wercken. Die burghe-188ren mitten ghemenen volc seiden, datsi wouden verkiesen den 189 god van ghenaden ende van ontfermherticheden, want alle 190 menschen sondighen ende ghenade behoeven. Ende oec men 191 mach alle duecht misbruken sonder die ghenade. Ende aen 192 deser sentencien bleven si alle. Ende horen God der gueder-193tierenheit, der ontfermherticheit maelden si in eens men-194schen ghelijc, ghecleet mit purpur ende mit roden. Want 195 sekerlijc die grote God van ontfermherticheden is mensche 196 gheworden ende in sinen wercken der verghifnis, in die ure 197 sijnre passien wert hi mit roden ghecleet, doe hi mit sinen 198 bloede of waschede der werelt sonden. Dit beelt was ghecroent 199 mit twighen van oliven. Want onse heer Cristus ops heeft ghe-200Ga naar margenoot200salft mit olye der ontfermenis. Van hem is ghescreven, dat 201 sijn naem is uutghestorte olye, want dese naem Cristus be-202duut als die ghesalft is. Dit beelt had in sijnre hant een hert 203 ghesneden in twie stucken: in dat een stucke was ghescreven 204 mit gulden litteren: ‘waer dair gheen sonde noch misdaet, 205 soe en waer oec gheen ghenade noot’. In dat ander stuck 206 Ga naar margenoot206stont gescreven: ‘waer die quaetheit vol [149a] is, daer over-207loept die ghenade’. Dese twie scriften sijn gecomen uut dat 208 ghenadige herte ons heren Ihesu Cristi, want hi en hadde 209 ghien mensche gheworden, hadde ghedaen die sondenGa naar voetnoot209. Ende 210 doe die quaetheit der menschen overvloedich was, doe scheen 211 die barmherticheit ons Heren alre meest, want hi mit sijnre 212 Ga naar margenoot212overdraghenderGa naar voetnoot212 genaden alder werlt sonden heeft of ghenomen,
[pagina 521]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 213 als sinte Ian baptist van hem tuuchde, doe hi hem sach tot 214 hem comen. 215Ga naar margenoot215-247Dat seste was dat beeldt der oetmoedicheit. Dair of scrijft 216 Titus LiviusGa naar voetnoot216, dat te Romen was gevonden een gulden tafel, die 217 men gaf den prefect van Romen die rechter. Die prefecte 218 sendse Cathoni den wijsten van Romen; Catho sendse Taleto, 219 den oetmoedichsten man die hi wiste; Taletus sendse Salon, 220 den cunstichsten man van Romen, dat hi daer in wercken sou-221de sijn cunsten. Die sach om, hoe die tafel van oetmoedicheden
[pagina 522]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 222 totten enen vanden anderen ghesent werden, ende wrachte 223 daer in een beelde van oetmoedicheden, dat in alle sinen leden 224 merckelic scrift hadde van groten verstaen. Dit beelt stont ghe-225neicht mitten hoefde nederwaert totter aerden, want die rechte 226 oetmoedighe en vermet hem ghiens dings, sonder hi valt al 227 tijt op sijn cleynheit, ghelijc als David dede, die schoen was, 228 lieftal ende crachtich, <ende nochtan> seide: hi waer ghe-229lijc enen [149b] doden hont. In sijnre rechterhant stont dit 230 veers ghescreven: ‘wie so mach mi wasschen / mijn vleisch, 231 mijn huut ghecleet mit asschen?’ Dit bekende Iob, doe hi 232 Ga naar margenoot232seide: Ic slaep inden pulver ende daer come ic weder in. Soect 233 mi morghen, ic en sal niet bestaen. In sijnre luchterhant stont 234 dit veers ghescreven: ‘Ic bescreye mine sonden / ende beliese 235 alle tijt mit monde’. Aldus dede die publicaen, die gherech-236tich <ghinc in sijn huus>, want hi seide: ‘God, wes mi 237 sondaer ghenadich’. An sijnre luchter voet stont dit veers ge-238screven: ‘Mijn sinnen die sijn dom / ende mijn tonghe van 239 wijsheit stom’. Also ghelijc sprac die propheet Iheremias: 240 A, a, a, Heer, ic en can niet spreken, want ic ben een kint. 241 Onder allen is die oetmoedighe guet te leren. An sinen rech-242teren voet stont gescreven: ‘Al mijn gelaetGa naar voetnoot242 / wijst, dat mijn 243 hoep tot Gode staet’. Als Maria dede die moeder ons Heren, 244 doe si sprac den enghel toe: sich hier die deerne ons Heren, 245 na dinen woorden mi ghescie. Daer-om so waren alle des beel-246Ga naar margenoot246den leden bescreven, want rechte oetmoedicheit is ghescicket 247 tot allen gueden zeden ende ontfanclic die leer der eren. 248Ga naar margenoot248-269Dat sevende was dat beelt der suverheit, daermen of leest
[pagina 523]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 249 inden gesten van Romen, dat die keyser Fredericus liet maken 250 bi Campanien op een sprinc-born een scoen marmoren poort, 251 want een reyn herte is gheliken enen marmoren stien, daer-252men suverheit bi ver- [149c] staet, ende dat is ghetymmert 253 op een sprinc-born, vloeyende der gueden, want die gueder-254tierenheit is een sap tot allen smake van duechden. An deser 255 poorten liet hi wercken een ioncfrouwen beelt van alabaster 256 bloetshoofts, want cuyscheit des levens is cout als alabaster en-257de wit sonder vlecke van onnaerdicheden ende dair-om wert si 258 in maechdeliker figurenGa naar voetnoot258 bloit beteikent, want si in rechter on-259noselheit gheenre dinghen sculdich en kent noch en scaemt. 260 Dit beelt had een boeck in sijn hant, dair in ghescreven stont: 261 Agnosco, dat is: Ic bekenne. Want die cuysche menschen ple-262ghen die openbaringe van visionen ende revelacien der enghe-263len dicwijl te ontfanghen. Seneca seit: die philosophie en wil 264 mitten onsuveren niet wonen. In die ander hant haddet een 265 slotel mit aldusdanighen veers: Intrent securi qui querunt 266 vivere puri, dat is: si sullen seker inwaert gaen, / die na rey-267nen leven staen. Onder dezen beeld stont ghescreven aldus: 268 Cesaris imperio regni custodia sisto, dats: Ic sta hier te waerGa naar voetnoot268 269 ende hoed / des keysers rijc ende alle sine guede. Salomon die 270 Ga naar margenoot270seide van desen: so wie dat minnet suverheit van herten om 271 die ghenade sijnre lippen, so sal hi hebben den coninc tot enen 272 vriende. Men leest, dat die keyser Nabugodonosor hadde alle 273 tijt voer hem staende kinderen van edelre gheboorten, [149d] 274 scoen van aensicht, wijs van consten ende reyn van leven son-275Ga naar margenoot275der enighe smet. David vraechde: Heer wie sal wonen in dinen 276 tabernakel ende rusten in dinen heilighen berghe? Doe ant-277woerde hem onse Heer ende seide: wie dat ingaet sonder smet,
[pagina 524]
278 die daer reyn is van herten ende die in ydelheit niet opghenomen 279 en heeft sijn siel, die sal ontfangen die benedixien vanden 280 Heer ende die barmherticheit van Gode sijn heil. Dat verleen 281 Gode alle die ghene, die dese seven beelden der minnen, dat 282 beelde der gheloven, der wijsheit, der gherechticheit, der ont-283fermherticheit, der oetmoedicheit, der cuyscheit anden clede 284 haerre sielen draghen. Amen.	margenoot6-284 Daar ‘exempel ende beelde beweghen dat herte meer dan woorden,’ geeft D.v.D. in dit hoofdstuk een reeks van voorstellingen, waarmede ‘die heydensche meesters philosophen... die duechden wouden leren ende die onduechden gheven te kennen.’ Achtereenvolgens toont hij ons de beelden: van minne; van ghelove; van wijsheit; van gherechticheit; van bermherticheit; van oetmoedicheit; van suverheit. In Dat Kaetspel ghemoralizeert wordt ons blz. 17 verhaald, dat onder een wandelpark te Rome een spelonk werd ontdekt, waarin zich albasten beelden bevonden, die verschillende deugden voorstelden, ‘ende elc was ghefigureert ende gheabitueert naer dat hem toe behoorde.’ Eenige exempelen zijn aan het ‘boeck van der Romer gesten’ ontleend. Verder worden genoemd: ‘Boeck vander cierheit der werelt,’ Isidorus, Cato, Varro, Titus Livius en Seneca. In verband met den titel, die spreekt van ‘beelden ende depinctien’ wijzen we wederom op het werk van Robert Holkot, O.P., waarvan de inhoudstafel verscheidene ‘picturae’ vermeldt. Vgl. regel 19-39 van dit capittel met: Narrat fulgencius in quodam libro de gestis romanorum, - welke woorden in de Gesta Romanorum ontbreken; en regel 215-247: Pictura humilitatis. Refert Tytus lyvius quod rome fuit mensa. voetnoot8 te sinne ende te verstaen: tot inzicht en begrip. [tekstkritische noot]14 Q te sprake comen. 17 Q meyninghe; - Q ende dit eest. 19 Q dat ierste was d.m.b. Daer af s.F. inden boecke vanden romeynschen gesten. 22 Q mer sy blivet al ghestadich int eynde int beghin vast staende. 26 Q onttect; - Q onghevenst. 32 Q vrint. ... ... 34 Q ghewarighe. 36 Q inde; gheen (wenden ontbr.). margenoot12 S. Gregorius M. (Migne, P.L. t. 76, col. 1014). voetnoot17 meninghen: bedoelingen. margenoot19-39 Deze beschrijving van ‘dat minnen beelde’ is waarschijnlijk aan het genoemde werk van R. Holkot ontleend. In den index (Oesterley, p. 247) lezen we: 17 Pictura amoris. Narrat fulgentius in quodam libro de gestis romanorum (Amor, winter und sommer). voetnoot36 wert ende: komt een einde aan. [tekstkritische noot]45 Q Alle sware last is der minne als een rast. 47 Q ghievet gherne. 48 Q Mijns vlieghens sonder inde ende sonder kerens wederwinde. 49 Q Wes mij ommer wedervaert, mijn reyse en wort... 51 Q vloch iacob, dien... erbeits ende dienst. 57 Q lande vloude. margenoot40-50 Vgl. Gesta Rom. (Oester1ey, p. 659): Secundum Fulgencium et Ysidorum ymago amoris fuit puer alatus quatuor alis. Scriptura prime ale talis erat: Primus amor est fortis et magne virtutis, omnem angustiam et miseriam pacienter sustinet ob intuitum illius quod amatur. Scriptura secunde ale talis fuit: Verus amor non querit, que sua sunt, et verus amator non est, qui non largitur sua. Scriptura tercie ale talis erat: Tribulacionem et angustiam verus amor mitigat, et pro eisdem non tepescit. Scriptura quarte ale talis erat: Veri amoris est vera lex, quod nunquam senescit sed semper juvenescit. (Holkot: 6 Pictura amoris secundum fulgencium et ysidorum. (Amor, drei flügel.) voetnoot45 M: rust, lees: rast. ... voetnoot46 gherechte: echte. voetnoot49 wederweynde: omkeer, verandering. Vgl. Mhd.: widerwende; — Wes mi ... ghespaert: Wat mij ook ooit overkomt, mijn strijd wordt me niet bespaard. Vgl. dit laatste in verband met: 60 ende mitten stride moste trouwen: zich tot den strijd verbinden moest. margenoot51-60 Gen. 29; I Kon. 18:4; Ruth 1:18; I Kom. 18:25. [tekstkritische noot]62 Q onghesienden; - werlike. 63 Q ionghe lieden. 67 Q vierich; - onsienich ende onlijtsammich. 69 Q in een vier. 70 Q in den viere bernden. 71 Q De verzen van Cato ontbr. Na bernden volgt: Dit salmen geestelijc al tot gode keren, soe saelt ons salich sijn. 75 Q daer pharo (!) 77 Q regneert. 78 Q in allen landen ontbr. margenoot61-70 bron onbekend. voetnoot67 onsinnich: zinneloos; - gelijdsaem: geduldig, (niet bij Vd.). margenoot70-74 Dietsche Catoen, uitg. door A. Beets, De disticha Catonis in het Middelnederlandsch - Groningen, 1885 - blz. 25: Dieghene die in haren sinne / Draghen waerlike minne, / Si maker of riim ende liet; / Der minne sone draghic niet / ... Ende hebbe ghekeert minen moet / An die ghenen die siin vroet. - Vermoedelijk een jeugd-herinnering van D.v.D., want zooals men vroeger in de kloosterscholen bij het eerste Latijnlezen voornamelijk de Disticha Catonis had gebruikt, zoo bediende men zich eveneens bij 't onderwijs in, het Dietsch-lezen van de vertaling, die onder den naam van Dietsche Catoen ons is overgeleverd. Vgl. Dr. J. te Winkel, Ontwikkelingsgang der Ned. Ltk. - 2e dr. - I, blz. 464. voetnoot73 In overeenstemming met de Dietsche Catoen leze men: ende hebbe ghekeert mijn sinne ende moet, / an die gheen, die sijn wijs ende vroet. margenoot75-108 bron onbekend. voetnoot76 M: Verro, lees met S-O: Varro. [tekstkritische noot]79 Q ghesteynte. 80 Q oeket. 87 Q In den iersten stapel. 88 Q stercke rycke. 90 Q stercde. 96 Q gheplaect. 106 Q Daer-om baden die coeninghen... bi hum bliven hare daghe; - M coninghinne. margenoot82 Hebr. 10:38. margenoot86 Rom. 4:5. voetnoot87 stalle van den stole: poot van den stoel; stalle: datgene waarop iets staat of steunt. Zie Vd. i.v.: Gesta Rom. f. 173a (c. 143) enen stoel ... met vier crancke, broose stallen. margenoot97 Vgl. Ps. 37. margenoot101 Rom. 4:9. margenoot107 Vgl. Isaias. 39:8: Fiat tantum pax et veritas in diebus meis. margenoot109-140 bron onbekend. [tekstkritische noot]110 Q tenen teken ... es ewelijc durende. 113 Q clemmet met hem in dat e.l.; — M. glymmet in hem dat ewighe leven. 114 Q spraken. 116 Q mesval. 126 Q ghetughet; - S-O ghetuchtet. 129 Q vochticheit. 131 Q lieden wil leven. 133 Q metten lieden wilt bliven. 135 Q eertsche saken. margenoot115 Prov. 8:15. voetnoot117 onthoude: onderhoud, neem op. margenoot123 Sap. 1:4. voetnoot126 getuchtich: aan orde en tucht gewend, (niet bij Vd.). voetnoot132 willen, lees: wil. - (beter is Q: die wil mitten luden leven; vlg. volg. regel). [tekstkritische noot]139 Q eest alleen. 140 Q tijt ende ewicheit verstaet. 145 Q gheens gholdes en behoefden. 149 Q weder gheloefte. 152 Q ghieft dat sijn is. 153 Q die crancken te stercken, die onwetende te leren. 155 Q mesdoen ... mesdaet. 157 Q gode dat gods is. 159 S-O: ghemalet; M: ghemalen. 160 Q oghesichte ... uutnemen; M: uutnemer. voetnoot139 die van Gode ... verstaen is een zeer gewrongen constructie; verstaen van: verstand hebben van, dus: die van God en van de wereld, zoowel van tijd als eeuwigheid verstand kan hebben. margenoot141-176 bron onbekend. Vgl. Oesterley, Gesta Rom. blz. 648 en 258. Index van R. Holkot. margenoot148 Hebr. 11:33; Vgl. capitulum ad Vesp., Laud. et Tert. in Commune plurimorum Martyrum: Sancti per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones in Christo Jesu Domino nostro. voetnoot149 wederloften (repromissio): belofte, maar meer met de bet.: als vergoeding voor iets anders. Het znw. niet bij V d. margenoot157 Marc. 12-17; Luc. 20:25. voetnoot159 M: ghemalen, lees met S-O: ghemalet. voetnoot160 opghesichte: het op iets zien, vgl. hd. Rücksicht en fra. égard. Bij ons nog over in de uitdrukking: het menschelijk opzicht. Zie V d. V, 1737; - uutnemer der personen (acceptor personarum); hier echter beter: uutneminghe (acceptio): bevoorkeuring. [tekstkritische noot]161 Q noch niet afghekeert. 171 Q throen ghevestet. 177 Q ontfermherticheit. 179 Q twedracht. voetnoot161 miede: loon, gift. margenoot169 Prov. 20:28. voetnoot170 M: des conincs maer, lees: den coninc, maer (misericordia et veritas custodiunt regem). voetnoot171 M: ghevechticht lees: ghevesticht (roboratur). margenoot177-214 Gesta. Rom. (Oesterley, p. 617): Pagani finxerunt tot esse deos quot sunt virtutes diis appropriate; deus igitur pietatis pingebatur ad similitudinem hominis tenentis in manua sua cor scissum in duas partes. In circuitu cordis scribebatur aureis literis: pietas. Et circa illud ab una parte scribebatur sic: tota die expecto ut quando peccator a suo peccato recedendo curetur. In alia parte cordis scribebatur: si non esset peccatum non esset misericordia, si venia de peccato petatur cito habeatur. - Holkot, 8 Historia pietatis et clemencie. Finxerunt pagani tot esse deos (Pietas). - D.v.D. schrijft: daer Fulgencius of seit inden boeck vander cierheit der werelt, maar een werk met dezen titel bestaat waarschijnlijk niet. Pauly's Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, VII, col. 216 vermeldt wel: Einige Hss. des 12. und 13. Jhdts enthalten die Schrift De aetatibus mundi et hominis, en verder col. 227: Die Schriften des F. haben sich im frühen Mittelalter ausserordentlicher Beliebtheit und Benutzung erfreut. [tekstkritische noot]185 Q ghewelt. 186 Q aen te bidden ende te roepen. 187 Q borghers. 189 Q ontfermherticheden. 191 Q mesbruken. 201 Q uutghestorde. 204 Q sunde noch mesdaet. 206 Q vul is. 209 Q gheworden, en h.g.d. sunde. margenoot200 Cant. 1:2. margenoot206 Rom. 5:20. voetnoot209 hadde ghedaen die sonde: zonder de zonde. Vgl. V d. II, 240. margenoot212 Joes. 1:29. voetnoot212 overdraghender: buitengewone, de gewone maat overschrijdende, overvloedige. [tekstkritische noot]213 Q als s. Iohan baptisten van hem tuichde, doe hi seide: siet dat lamp gods. 217 Q diemen gaf den prefecten den richter van romen. 218 Q sendese chatoen den wijsten van romen... dat hi daerin wercken soude sine const. In Q belangrijk hiaat. margenoot215-247 Gesta Rom. (Oesterley, p. 618): Refert titus livius quod inventa fuerit mensa aurea et consultus appollo cui dari deberet, respondit quod sapienciori. Propter quod data fuit philosopho dicto tales. Iste autem tales ex humilitate misit eam biaci, bias alteri et sic usque ad septimum sapientem grecorum sc. salomonem qui in ea pinxit ymaginem humilitatis et posuit eam in templum apollonis. Ymago autem humilitatis habuit caput inclinatum in signum quod humilia respicit. Manus ymaginis fustiebantur duabus alis, pedes duabus alis et pectus una ala. In ala dextre manus erat iste versus scriptus: Sum caro despecta cutis hispida corpore tecta. In ala sinistre manus erat iste versus: Conscie deploro veniam mihi cuius oro. In ala dextre pedis erat iste versus: Sum mens inculta desipit errat adulta. In alterius pedis ala scriptus erat versus: Sum pia dulcis ero veniam non judicium spero. In ala pectoris scriptus erat iste versus: Sic sum depicta persequar hec pia dicta. Ad propositum. Vera humilitas habet quinque bonas condiciones. Prima est quod vere humilis reputat se vilem coram omnibus sicut david ad saulem: quid persequeris rex israel canem mortuum et pulicem vivum? (1 Kon. 24:15). In cujus signum scirbebatur primus versus: sum caro etc. Secunda condicio vere humilis peccata deplorat veniam exhortans cum publicano qui percussit pectus dicens: propicius esto michi peccatori. (Luc. 18:13). Tertia condicio vere humilis reputat se exulem et parvum sicut Jeremias dicit: A, a, a: domine deus nescio loqui quia puer ego sum, et notat ille versus: sum mens inculta. (Jer. 1:6). Quarta condicio est bona operacio quoad proximos, ideo dicitur: sum pius. Quinta condicio prompta obediencia ut beata virgo dicens: Ecce ancilla domini etc. (Luc. 1:38). Ideo in quinto versu dicitur: Cito persequar i.e. complebo hec pia dicta. Holkot, 13 Pictura humilitatis. Refert Tytus lyvius quod rome fuit mensa. (Tisch dem weisesten.) voetnoot216 M: Linus, lees: Livius. [tekstkritische noot]222 Q vanden enen totten anderen wart ghesonden. 228 Q liefghetal ende crechtich. Ende nochtan seide hy, dat hi waer een doot hout. 232 Q ende dan come ic weder (correctie in hs: toe als ic te nyete werde). 234 Q Ic bewene mijn sunden ende belytse metten monde. Aldus dede die pupplicaen die gherechtich ghinc in sijn huys; M: die gherechtich was. 241 Q Onder alle menschen. 243 Q in gode staet. 244 Q den inghel toe: sich hier die deerne des heren (rest ontbr.). margenoot232 Job 7:21. voetnoot242 gelaet: voorkomen, houding. margenoot246 vrije toepassing van I Tim. 4:8. margenoot248-269 Gesta Rom. (Oesterley, p. 349): Imperator Fredericus secundus unam portam marmoream construxit miro opere super pontem aque fluentis prope Caponam, in qua imperator sculptus fuit in majestate cum duobus aliis judicibus. In semicirculo capitis dextri judicis hic versus scriptus fuit: Intrent securi, qui querunt vivere puri. In semicirculo capitis sinistri judicis fuit scriptus hic versus: Invidus excludi timeat vel carcere trudi! In semicirculo capitis imperatoris scriptum fuit: Quam miseros facias, quos variare scio! In semicirculo super portam scriptum fuit: Cesaris imperio regni custodia fio. Vgl. Dr. G. van Schaeck Avelingh, Dat Scaecspel, blz. CIX en 150. [tekstkritische noot]255 Q een joffrouwen. 259 Q gheenre dinghen sculdich haer en scaemt. 265 Q lat. vers ontbr. Sy soelen. 268 Q lat. vers ontbr. Ic staen hier te bewaren ende te behoeden des keysers ryke ende alle sijn goede. 272 Q Men liest. voetnoot258 figuren: gestalte. voetnoot268 te waer: ter bewaring; - hoed, lees: hoede, als rijmend op guede. margenoot270 Prov. 22:11. margenoot275 Ps. 14:1.

Vorige Volgende

Dat .XLII. capittel vanden heidenschen beelden ende die depinctien, daer si die duechden mede wouden leren ende die onduechden gheven te kennen. Item van veel beelden ende guede leer daer toe.