Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat. XXXII. capittel vanden eersten sacrament der heiliger kercken, als vanden dope die drierleye is, daer in elc die mensche wart in ghekerstent; van drieleye dope des waters, des gheests ende des bloits.

6^6-1826-26Die heilighe scriftuer ondersceidet drierleye dope, daer die 7 menschen in ghereinicht warden, die hieten aldus: fluminis, 8 flaminis et sanguinis, dat beduut dope des waters, dope des 9 gheests ende dope des blodes. Niement en mach comen an wa-10ren kersten ghelove, noch in meensamicheit der heiligher ker-11cken, noch in dat ewighe salighe leven, hi en moet eerst doer 12 een van desen dopen ghewasschen wesen. Als Cristus self sei-13de: Ten si dat een weder gheboren warde uuten water ende 14 uten Gheest, so en mach hi niet sien dat rike Gods. Die dope 15 des waters heeft hoer craft ontfanghen vander heilighen pas-16sien ons liefs heren Ihesu Cristi, van sinen ghecruusten doot 17 ende van sinen heten roeden bloede, als oec alle die sacra-18menten doen. Ghelijc dat las die [118d] propheet Ysayas: 19 wi sijn mit sinen bloede ghesont ghemaect. Mer properliken 20 is dat sacrament des doopsels ghecomen vanden couden water,

6-182 Comp. VI, c. 9 en Margarita Decreti.

6-26 l.c.: Triplex autem est Baptismus, scilicet fluminis, flaminis et sanguinis... Effectus Baptismi multiplex est:... communionem Ecclesiae praestat... januam coeli aperit - Joes. 3:5 met 3:3: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, - non potest videre regnum Dei - M.D.: Quod Baptismus fluminis sumpsit simpliciter virtutem ex passione Christi. - Is. 33:5. De tekst van Ezech. 47:12 wordt in dezen vorm gezongen in den Paaschtijd bij de zegening met wijwater voor de Hoogmis op Zondag: Vidi aquam egredientem de templo a latere dextro, alleluja: et omnes, ad quos pervenit aqua ista, salvi facti sunt. - Marc. 16:16.

[p. 416]

21 dat uter borsten Cristi inden cruce vloet, als Ezechiel seide: 22 Ick sach uter rechter zijd des tempels een water comen ende 23 wie daer mede gedwoghen wart, die wert ghesont, ghesalicht 24 ende ghereinicht van alle sine smetten. Ten si, seit Cristus, 25 dat een ghelove ende ghedoopt warde, hi blijft verloren ende 26 verdoemt.

27^27-45Die meisters inder godheit gheven reden, waer-om dat dat 28 doepsel in twater is ghesticht ende niet in ander vuchticheden. 29 Die eerste reden is nader letter: om-dat hem niement en 30 mach ontsculdighen van ghebreken der materien, want bi al-31³¹len luden vintmen waters gadinge³¹. Als die Eunuchus seide: 32 sich hier is water, wie verbietet dat ic ghedoopt warde. Die 33 ³³ander reden is naden ghelove, want sinte Ian baptista³³ seit, 34 dat drie dinghen sijn die tuuch gheven inden hemel, die Va-35der, dat Woort ende die heilige Geest; ende die drie sijn één. 36 Also sijn oec drie die tuuch gheven inder aerden, die gheest, 37 dat bloet ende dat water. Daer sijn die drie dopen, dair ic nu 38 van segge, als dope des geestes, dope des bloets ende dope des 39 waters. Die derde [119a] reden is nader duecht. Onse eerste 40 ouders overmits hoirre sonden vielen in drien scaden, als in 41 onreinicheit, in onaerdigher lust ende in onwetender domheit. 42 Mer van desen drien verlost ons die dope des waters. Wi war-43den daer in reyn om puyrheit des waters, ende ghetempert van 44 quader lust om coelheit des waters ende wi warden verlucht 45 om doorschinicheit⁴⁵ des waters.

46^46-97Die decreet der heiligher kercken settet substanciale⁴⁶ punten,

27-45 l.c. Baptismus merito fit in aqua... quia cum homo per peccatum primi parentis incurrit immunditiam et ignorantiam et concupiscentiam, per Baptismum ab his tribus liberatur. Et hoc notatur in proprietatibus aquae, scilicet puritate, perspecuitate et frigiditate. Nam baptismalis aqua sua puritate nos mundat, sua perspecuitate illuminat atqua sua frigiditate ab aestu concupiscentiae nos temperat. Item Baptismus fit in aqua, ne quae inopia excusaret, et ne propter defectum homines salutis periculum incurrerent, si in alio aliquo liquore fieret, et ut inveniatur apud omnes communis Baptismi materia. - ‘Die ander reden’ is door D.v.D. erbij gevoegd.

31 Hand. 8:36.

31 gadinge: volop, zooveel als men maar wil.

33 I Joes. 5:7-8.

33 Het is niet Ian baptista, maar Ian evangelista, die dit zegt.

45 doorschinicheit: doorschijnendheid.

46-97 l.c. De substantia Baptismi sunt quinque. Primum est expressio formae vocalis a Deo institutae, quae est expressio formae vocalis a Deo institutae, quae est haec: Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, absque omissione vel additione dictionis... Secundum est ablutio per elementum aquae cujuslibet... vel in toto corpore facienda, vel saltem in digniori parte, scilicet in caput. Tertium est, quod immersio ista fiat ab uno, et in eodem tempore, quando forma verborum exprimitur, ita quod non unus puerum immergat et alius verba proferat. Quartum est intentio vel specialis, vel generalis. Specialis autem intentio est, ut iste baptizandus mundetur; generalis autem est facere illud quod facit Ecclesia. - ‘dat vijfte punt’ ontbreekt)... Baptismus fuit materialiter institutus, quando Christus baptizatus fuit; formaliter, quando dixit: Ite docete omnes Gentes (Math. 28:19); finaliter, quando dixit Nicodemo: Nisi quis renatus fuerit, (Joës 3:5); effective, quando Christus passus est... Octo sunt de solemnitate Baptismi, quae non sunt de substantia. Unde versus: Sal, oleum, chrisma, cereus, chrismale, saliva, / Flatus, virtutem Baptismatis ista figurant, / Haec cum patrinis non mutant esse sed ornant. /

46 substanciale: wezenlijke (niet bij Vd.).

[p. 417]

47 die totter doep des waters horen. Eerst die eyghentlike forme⁴⁷ 48 van den woorden des doepsels, als van Gode selve ghestich 49 sijn aldus: Ick doep di inden naem des Vaders, des Soons en-50de des heilighen Gheests. Ende waer dat sake datmen tot de-51sen woorden of of toe deden, yet voir of after settede mit 52 enigherhande wandelinghe, soe en waer die mensche niet ghe-53doept. Ende dairom so sal altijt die priester vander heef-54moeder⁵³ vraghen, die die kinderkijns pleghen te dopen of ga-55dopen^54-74, hoe datsi die woorden hebben ghesproken. Dat ander

47 forme; een sacrament is een uitwendig teeken, door Christus ingesteld, waardoor genade wordt aangeduid en gegeven. In dit uitwendig teeken onderscheidt men stof en vorm. Door de stof verstaat men de zaak, b.v. het water, waarmede het H. Doopsel wordt toegediend, en de handeling, waardoor dit geschiedt. Door den vorm verstaat men de woorden, die bij het toedienen der sacramenten gebruikt worden. De stof alleen is nog geen zinnebeeld der genade, maar door den vorm, d.i. door de sacramenteele woorden wordt ze dit, ongeveer in dezelfde verhouding als de vorm in het algemeen de bestemming en beteekenis eener zekere stof bepaalt (b.v. een hoeveelheid goud maakt tot een ring, medalje, kruis, enz. - In deze bet. niet bij Vd.

53 heefmoeder: vroedvrouw.

54-74 gadopen: nooddoopen, het doopen in stervensgevaar door een niet-geestelijke. Oneigenlijke samenstelling uit het bnw. ga, snel, schielijk, en dopen. Niet bij Vd., maar wel in zijn Mnl. Handwdb. In een dergelijk geval is de verloskundige de eerst aangewezene. Is het kind niet gestorven, dan onderzoekt de priester later of het kind geldig gedoopt is, d.i. of een en dezelfde persoon het water heeft uitgestort over het hoofd van den doopeling, of zoo dit onmogelijk is, over een ander deel van het lichaam, en terwijl het water vloeit, de woorden: ‘Ik doop u’, enz., heeft uitgesproken. Ook de niet-geloovige kan doopen, als hij slechts den vorm der Kerk gebruikt en doen wil wat de Kerk doet.

[p. 418]

56 punt is, dat die een ende die selve mensche, die dat kint 57 doopt, sal oec die woorden spreken, ende wie die woorden 58 spreect, sal oec dat kint dopen. Also dat ghien daer over staen 59 en sullen, dair die een spreect ende die ander doept ende in die 60 [119b] selve tijt, als die mensche dat water ontfaet of inden 61 water is⁶⁰, so sullen die woorden op hem worden ghesproken. 62 Dat derde punt is, dat dat element des waters den ghedoopten 63 menschen comen sal op sijn heele lichaem of sonderlinge int 64 voorbaerste van sinen live, als inden hoofde, daer alle des men-65schen sinnen in vergaderen. Ende waer dat sake, dat een kint 66 onrecht inder werelt quame, men mochtet van beneden niet 67 gadopen. Dat vierde punt is, dat die meninghe des dopers sal 68 aldus ghekeert⁶⁸ wesen. Eerst warf dat hi wil ende meent te^68-72 69 doen dat die heilighe kerck doet, als doer den sacrament des 70 doopsels gelovighe kersten menschen; ende sonderlinghe den 71 mensche, die hi voor handen heeft, dat hi daer rein of warde. 72 Anders soe en batet niet sijn dopen. Ende die gheen die ghe-^72-74 73 doept wart, sal meenen een guet kersten mensche te warden 74 ende berouwe van sinen sonden te hebben. Dat vijfte punt is 75 dat inder doep den mensche een caracter⁷⁵ wert ingheprentet, 76 dat is een inwendich litteiken, daer hi mede anden ghelove

60 inden water is; dit wijst op het doopen bij indompeling, eerst aan den oever van zeeën, in rivieren, en later, na den vrede der Kerk, in groote doopvonten. Deze wijze van doopen bleef algemeen in de eerste twaalf eeuwen.

68 ghekeert: gericht.

68-72 Het eerste in de intentio generalis: dat hij den wil en de meening heeft te doen wat de H. Kerk doet, d.i. wat geloovige Christenen door het Sacrament des Doopsels doen; - daarna de intentio specialis: ut iste baptizandus mundetur: en in 't bizonder, voor den mensch, dien hij voor zich heeft, dat hij daardoor gereinigd worde. Hs.: een, lees: rein.

72-74 Namens het pasgeboren kind worden de doopbeloften, om de katholieke leer te gelooven en te belijden en den duivel met al zijn werken en ijdelheden te verzaken, afgelegd door peter en meter, die het ten doop houden. Een volwassen doopeling legt zelf deze beloften af en moet bovendien de voornaamste geloofswaarheden kennen en minstens een onvolmaakt berouw hebben over vroeger bedreven doodzonden en eveneens over de dagelijksche zonden, indien hij daarvan vergiffenis en van de tijdelijke straffen door het Doopsel kwijtschelding wil bekomen.

75 Caracter: een geestelijk, onuitwischbaar teeken, door het Doopsel, het Vormsel en het Priesterschap in de ziel gedrukt, waardoor de mensch op bizondere wijze aan Christus wordt toegewijd, aan Hem gelijkvormig wordt, en van alle anderen onderscheiden. Door het merkteeken van het Doopsel wordt hij ingeburgerd in het Godsrijk op aarde, lidmaat van Christus' mystiek lichaam en tevens gemachtigd tot het ontvangen der andere sacramenten.

[p. 419]

77Cristi ghesekert wert, die hi nymmermeer missaken en mach, 78 hi en si een kersten mensche, ghelijc datmen anders-waer⁷⁸ den 79 ghedoopten menschen een cruus barnt in horen voirhoefden. 80 Dat seste punt is dat die doep wart materiliken ghe- [119c] 81 sticht, doe Cristus self in der Iordanen ghedoopt wart van sin-82te Ian baptista; si wart formierliken ghesticht, doe Cristus 83 seide: Gaet heen ende doopt dat volc inden naem des Vaders, 84 des Soons ende des heilighen Gheests. Si wart tot horen einde 85 ghesticht, doe Cristus seide tot Nycodemum: Ten si dat een 86 ghedoopt wart, so en mach hi dat rike Gods niet sien. Si wert 87 craftelic ende wairlic ghesticht, doe Cristus ghepassijt wart 88 ende uut sijnre zijd cout scoen water vloyde. Dat sevende punt 89 is, dat veel stucken sijn, die totten solempnitaten der dopen 90 horen, niet van node, mer van gueden toedoen der eren⁹⁰, als 91 is: sout, olye, cresom, kaerssen, huef⁹¹, spekel, blasen. Dat 92 sout om smake der waerheit, die olye om bevoelen der gue-93dertierenheit, dat cresom om guede der salicheit ende heili-94cheit, die kaerssen om licht der wijsheit, die huef om decsel 95 ende cleet der onnoselheit, dat spekel⁹⁵ om bevoelen Gods sue-96ticheit, dat blasen om den gheest te ontfanghen der godlicheit, 97 op-dat hi ghewyet werde een kint der ewigher salicheit. Dat 98 ^98-106achtende punt is dat die dope veel crachtelike gueden anden 99 mensche werct. Si verlost den mensche a pena et a culpa, dats 100 van allen sonden ende van allen pinen, si gheeft een inbeelde¹⁰⁰ 101 der ghenaden ende een inwendich teyken des gheloven, si 102 bereit tot allen anderen sacramenten, si vermindert die qua-103de [119d] der sonden, si verlicht dat redelic verstant, si gheeft 104 craft alle den leden, si onderbreect des bosen gheests macht, 105 si sluut op die doere des hemels ende doet die sielen voirbi

78 anderswaer: elders.

90 M: toe den (lees: toedoen) der eren: eervolle, plechtige uitrusting.

91 huef: de witte doek, dien de priester op het kind legt als symbool van de onschuld zijner ziel.

95 spekel: met een weinig speeksel bestrijkt de priester de neusgaten en de ooren, zeggende: ‘Ephpheta, d.i. word geopend’ - ‘Tot zoeten geur’, waarvan de beteekenis is, dat de geestelijke vermogens zullen geopend worden voor de hemelsche dingen.

98-106 l.c. Effectus Baptismi multiplex est. Ad alia sacramenta praeparat... a peccato mundat... poenam relaxat... rationalem illuminat... concupiscibilem ad bonum inflammat... irascibilem confortat... fomitem mitigat... characterem imprimit... potestatem diaboli minuit... januam coeli aperit... Facit enim justum hominem singularem evolare.

100 M: inveelde, lees: inbeelde (niet bij Vd.): inprenting.

[p. 420]

106 ^106-114der hellen ende veghevier vlien. Dat neghende punt is, dat-107men gedoopten menschen vierwarf salft. Eerst tusschen sijn 108 ogen¹⁰⁷, op-dat hi clairliker mach kennen wat hi doen sal dat 109 ewighe leven mede te vercrighen. Daerna an sijn voorhooft¹⁰⁹, 110 op-dat hi opeliken die kersten wairheit belye ende sinen sa-111lichmaker Cristum. Dair-na tusschen sijn scouderen, opdat hi 112 den juck ons Heren saftelic moghe draghen. Dair-na in sijnre 113 borsten, op-dat hi mit sueter herten God onsen Heer mach 114 ^114-123minnen. Dat tiende punt is, dat die doopte¹¹⁴ sinte Ian baptista 115 ende ons liefs Heeren veel scelen ende in veel dinghen over 116 een comen. Si scelen inder formen vanden woorden, want sinte 117 Ian baptista doopte in des gheens naem, die inder werelt sou-118de toecomen, ende sinte Ians doep was een bereiden tot peni-119tencien ende beteringhe der sonden. Ons Heren doep is een 120 oflaet ende verghiffenis pijn ende scout der sonden. Mer si 121 comen over een, dat die doep sal inden water ghescien. Ende

106-114 l.c. In quatuor locis inungitur baptizandus, scilicet in fronte, ut fidem publice protestetur; in vertice, ut agenda ab eo subtilius intelligantur; inter scapulas, ut jugum Christi suavius portetur; in pectore, ut dulci corde Deus diligatur.

107 tusschen sijn ogen: onjuiste vertaling van: in vertice, d.i. op de kruin.

109 De chrisma-zalving an sijn voorhooft behoort niet tot de ceremoniën van het Doopsel, maar heeft plaats bij het H. Vormsel. G. Durandus, Rationale div. off. I, c. 9 schrijft: Hanc unctionem Silvester papa fieri instituit per presbyteros propter occasionem mortis. Unde credibile est quod ante ejus tempus (314-335) utraque unctio, scil. et verticis et frontis episcopo reservabatur. Cum enim gremium dilataretur Ecclesiae, nec omnibus episcopi valerent per confirmationem occurrere, ideo ne sine chrismatis unctione perirent, instituit, ut a sacerdotibus in vertice ... ungerentur ad robur et augmentum gratiae. De zalving op het voorhoofd behoorde echter bij het H. Vormsel. Vgl. l.c.: Quisquis ergo fidelis bis inungitur prius oleo, postea similiter bis chrismate: primo in Baptismo in vertice, secundo post Baptismum in fronte, scil. in Confirmatione. Dat Comp. en Tafel van 4 zalvingen gewagen, vindt wellicht verklaring in het feit, dat in de eerste eeuwen, zoowel aan kinderen als aan volwassenen, onmiddellijk na het Doopsel ook het Vormsel werd toegediend. Sinds de 13de eeuw werd in de latijnsche Kerk het Vormsel uitgesteld tot de jaren des onderscheids. - Het Comp. ontstond vermoedelijk omstreeks 1275. Vgl. nog 't vlg. cap. r. 75.

114-123 Baptismus Christi et Joannis conveniunt in materia et in modo mergendi, sed differunt in forma, quia Baptismus Joannis tradebatur in nomine Venturi. Differunt etiam in effectu, quia Baptismus Christi vivificat, Joannis autem non. Item in fine, quia Baptismus Joannis ad Baptismum Christi invitabat.

114 doopte: doopsel; niet bij Vd.

[p. 421]

122 hier mede laet ic die doep vanden water staen ende wil spre-123ken vander doep des gheests.

124^124-154Die doop des gheests is, [120a] sonder middel¹²⁴, vanden hei-125lighen Gheest, als een werck van sijnre eerster saken. Dese 126 ¹²⁶Gheest dopet der menschen gheesten in enen onsienliken water, 127 dat vanden aensicht Gods vloeyt en des Lams, blenckende 128 recht als een cristalle, als die propheet heeft gesien. Dat is 129 dat water der wijsheit ende der salicheden. Wie dair in ghe-130¹³⁰doopt wart, dien ontspringhen uut sinen lichaem vloeden des 131 levenden waters in dat ewighe leven. Amen.

132Dese heilighe doope wart ghesticht, doe onse lieve Heer 133 Ihesus Cristus inden cruce sinen eighen gheeste beval den 134 Vader ende overgaf te voldoen ende tot een onderpant, die 135 alle onse gheesten formen soude, versekeren ende doer-136ademen. Ghelijck dat hi dede opten heilighen pinxterdach, 137 doe hi in milder gaven den heylighen Gheest ons neder gaf, 138 ¹³⁸als uut Gods monde te voren prophetiert was: Ic sal minen 139 Gheest midden onder u senden ende alle sonden van u halen 140 der gedachten. In deser gheesteliker dope was ghedrenct die 141 mordenaer, die ter rechter zijden Cristi inden cruce hinc, daer 142 Cristus toe seide: Huden saltu mit mi wesen inden paradijs 143 in bliscap.

124-154 De beschouwing over het Doopsel van begeerte en het Doopsel des bloeds schijnt geïnspireerd door Summa theol. III, qu. 66, a. 11: Eadem autem ratione aliquis per virtutem Spiritus sancti consequitur effectum baptismi, non solum sine baptismo aquae, sed etiam sine baptismo sanguinis, inquantum scilicet alicujus cor per Spiritum sanctum movetur ad credendum et diligendum Deum, et poenitendum de peccatis; unde etiam dicitur baptismus poenitentiae. Et de hoc dicitur Isaias 4:4: Si abluerit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguinem Jerusalem laverit de medio ejus in spiritu judicii et spiritu ardoris... Unde dicit Augustinus: ‘Baptismi vicem aliquando implere passionem; de latrone illo, cui non baptizato dictum est: Hodie mecum eris in paradiso, (Luc. 23:43) beatus Cyprianus non leve documentum assumit; quod etiam atque etiam considerans, invenio non tantum passionem pro nomine Christi, id quod baptismo deerat, posse supplere, sed etiam fidem conversionemque cordis, si forte ad celebrandum mysterium baptismi in angustiis temporum succurri non potest.’

124 zonder middel: zonder tusschenkomst van een tweede-oorzaak komt het rechtstreeks van de Eerste-oorzaak, voor zoover het Doopsel van begeerte bestaat in een akte van volmaakte liefde tot God met het verlangen om gedoopt te worden.

126 Ezech. 47:12.

130 Joës. 4:14.

138 Joel. 2:28 en Agg. 2:6.

[p. 422]

144Dit sijn die wercken des gheesteliken doops. Hoer gheeste-145like cracht bewe-[120b]ghen dat herte totten kersten ghelove, 146 haer God-formelike ghenade cledet die siel van binnen, si 147 stortet uut minnen inden wille, verstaen inder reden, godlijc 148 bevolen inden ghedachten, bedroeft die moet in berouwe van 149 sonden ende gheeft opset die duecht te beleven, si verdrijft 150 die becoringhen, si gheeft ghewoent in gueden wercken, si 151 ontfanghet voirsmake des loens vanden ewighen leven. Aldus, 152 ¹⁵²seide die propheet Ysayas x^o cap^o: ist sake, dat God u smette 153 wascht inden gheest des oordels ende des brants; so begheerde 154 ¹⁵⁴David dat die gherechtige gheest in hem vernuwet werde.

155^155-182Die dope des bloets is, sonder middel¹⁵⁵, ghecomen van den 156 rosen-varen bloeden der passien ons Heren Ihesu Cristi, dat 157 noch ghevloten is inder herten der ghelovigher menschen, daer 158 si leven ende moet hebben of ontfaen ende also craftich wer-159den, datsi teghen die becoringe moghen staen, hoor eighen 160 vleisch mit sijnre begheerten connen verwinnen, die valscheit 161 der werlt lichtelic connen scuwen ende alle liden ende ver-162volch duldelic verdraghen ende, daert noot ende oorbaer waer, 163 so souden si alle dinc, guet, lijf ende leven cleyn achten voir 164 der waerheit ende die naem Ihesu over te gheven. Dits die 165 doepe der martelaren, die in haren bloede ghewasschen waren 166 ende [120c] al dringhende mit haeste ende mit vroechden 167 totten dode ginghen sonder claghen, ende sonder roepen hoor 168 ¹⁶⁸bloit stortede<n>. Als figuriert was in Machabeus' striden, 169 daer si den olifanten betoechden den roden sap vanden moir-170bessen, op-datsi te scarper totten stride soude wesen ende 171 hoemoedigher¹⁷¹ souden warden. Dits noch dat selve bloit, dat 172 menighen mensche gheeft: voir Gode cleyn te achten lijf, leven 173 ende guet.

173Dit sijn die wercken der dope des bloits. Wat mensch dat 175 hier-in ghedoopt wert, die is een martelaer voir Gode ende is

152 Is. 4:4.

154 Ps. 50:11.

155-182 Summa theol. l.c. Praeter baptismum aquae potest aliquis consequi sacramenti effectum ex passione Christi, inquantum quis ei conformatur, pro Christo patiendo. - Comp. VI, c. 9: Baptismus sanguinis liberat ob omni tentatione, et confert statim praemium, quia proprium est martyrum statim evolare.

155 Het Doopsel des bloeds bestaat hierin, dat iemand, die niet gedoopt is, den marteldood voor Christus sterft. - sonder middel: onmiddellijk; - rosenbaren, lees: rosenvaren: rooskleurige.

168 I Mach. 6:34.

171 hoemoedigher: overmoediger; zie Vd., Hndwdb. i.v. homoedicheit.

[p. 423]

176 heilich ghenoemt; hem werden alle sijn sonden vergheven 177 ende hem wart toe ghesekert dat ewighe leven. Hi wert vri 178 ende losse ontbonden van alle die onsalicheden deser werelt. 179 Hi wandelt¹⁷⁹ sijn sterflike leven in een ewich onsterflic salich 180 leven. Hi lijt voorbi¹⁸⁰ der hellen ende veghevier ende seit mitten 181 ¹⁸¹propheet aldus: Dat stric is ghebroken ende wi sijn verlost. 182 Die naem Gods si gebenedijt in ewicheit. Amen.

179 wandelt: verandert.

180 lijt voorbi: gaat voorbij.

181 Ps. 123:7 en 112:2.