Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat achtende capittel is vander begravinghe ende uutvaert des ghecruusten doden Ihesu ende hoe die vrienden Gods sijn graf bescreiden ende mit groter waerdicheden versochten.

6^6-41Die ewangelisten scriven van drie voorbarighe⁶ edele man-7nen, die ons liefs Heren Ihesu Cristi uutvaert hebben ghedaen

6-41 Een aaneengesloten verhaal uit de 4 evangelisten: Matth. 27; Marc. 15; Luc. 23; Joes. 19, met deze inlassching: ‘Heer rechter, ghif mi Ihesus dode lichaem, want hi is inden cruce ghestorven; of wi sellen die scone moeder verliesen mitten ionghen soen, want sint dat hi den gheest heeft opghegheven, soe is si beswijmt onder den cruce ghebleven.’ Vgl. hierbij Lud. II. c. 65, nr 3: ‘quasi de morte consurgens paululum revixit spiritus ejus,’ - wat op een ‘bezwijming’ wijst.

6 voorbarighe: uitmuntende.

[p. 131]

tekstkritische noten

8 ende na sinen ghecruusten doot hebben begraven, als Ioseph, 9 Centurio ende Nycodemus. Ioseph was een edel, guet, recht-10veerdich, rijc man, die niet en volchde der ioden raet, noch 11 haer wercken, want hi self verbeide dat rike Gods. Ende als 12 Ihesus inden cruus ghestorven was, ghinc hi coenlic tot Pyla-13tum in, bat ende begheerde dat lichaem Ihesu. Want hi hey-14melick sijn iongher was om vrese wil der ioden ende seide 15 dus: Heer rechter, ghif mi Ihesus dode lichaem, want hi is 16 inden cruce ghestorven, of wi sellen die scone moe-17der verliesen mitten ionghen soen, want sint dat hi den gheest 18 heeft opghegheven, soe is si beswijmt onder den cruce ghe-19bleven. Ende Pylatus verwonderde hem, dat Ihesus al reed 20 gestorven was ende ontboet centurionem [33a] die een maer-21scalc was over hondert ridderen, ende vraechde hem, of Ihesus 22 doot waer, ende doe hijt alsoe verstaen hadde, hiet hi, datmen 23 over soude gheven dat lichaem. Die wijl dat centurio mitter 24 heerlicheit²³ dede dat lichaem vanden cruce ende liet der morde-25naren benen breken, soe ghinc Ioseph ende coft een nuwe wit 26 linnen cleet. Nycodemus, die oec een heymelic iongher Cristi 27 was ende een meester inder ewen, die tot Ihesum quam bi 28 nacht ende vraechde hem hoghe saken, als dat ewangelium 29 wiset, dese ghinc ende cofte een specerie, die van mirren ende 30 van aloes te samen ghemengt waren, die gewicht van hondert 31 pont, ende begroef onsen Heer daermede als der ioden ghe-32woente was. Daer was bider stede, dairmen Ihesum cruusten, 33 een hof ende in dien hof was een nuwe graf ghegraven in 34 enen steen, die wijt was <als> een spelunca, dair si Ihesum 35 in leiden, in welcken grave nie voor, noch nae mensch in en

11 H want hi selve verliende dat rijke Gods.
12 H Pylatus in ende badt.
16 H ghestorven saen, ende wi sellen.
18 H cruce bleven; - P. wonderde, dat hi alrede.
24 H der moerder been breken.
34 H in enen steen, die wijt was als een spelunke; M die wit was, een spelunca.

23 mitter heerlicheit: ambtshalve, krachtens zijn gezag; of: met eer, tegenover de twee moordenaars wier beenderen gebroken werden.

[p. 132]

tekstkritische noten

36 lach dan Ihesus, onse heer. Noch inden berch van Calvarien 37 en wert after dien dach niement ghedoot; alsoe ontsichliken 38 was die stede van Christus doot gheworden. Bi desen grave 39 saten die vrouwen ende bescreiden Ihesum. Die ioden deden 40 tgraf mit wapender hant bewaren ende bezeghelden den groten 41 steen, die op tgraf lach, ende ghinghen van daen.

42Die meisteren inder heiliger [33b] scriften lesen op dit 43 Capittel menich sueverlic materie, beide ander letter, ende 44 anden ghelove, ende an gheesteliker verstant. Die eerste is, 45 ⁴⁵hoe die propheet Ysaias seide van sinen grave, dattet alle 46 menschen gloriose ende wairachtich soude wesen, alst is ghe-47^47-64sciet. Ende datmen onsen heer Ihesum mit dusdanigher voor-48seyder manier begraven souden, was alte redelic ende be-49quaem om drierleye saken wil. Di eerste was: om die wair-50heit sijns doots te bewisen, want men niement en begraven, 51 hi en si sekerlick ghestorven. Tot welken litteiken en woude 52 Pylatus, die rechter, niet oirlof gheven Ihesum te begraven, 53 hi en hadt eerst van Centurio wel versocht, dat Ihesus wair 54 ghestorven. Die ander saec was: om die hoop der verrisenis 55 te sekerliker te draghen, dat wi doir Ihesum vanden dode ten 56 ionxten daghe sellen opstaen, als hi selve seit: Alle, die inden 57 grave sijn, sellen horen des Gods soons stemme, ende diese

39 H deden dat graf.
41 H steen, die op hem lach.
46 H glorioes ende waerdich.
50 H want niemant en salmen begraven.
53 H hi en hadde.
57 H grave dan sijn.

45 Isaias, 11:10. Deze tekst wordt ook aangehaald door S. Thomas Aq. Summa theologica, III qu. 51, a. 2, waaraan D.v.D. ook de volgende beschouwingen heeft ontleend.

47-64 l.c., qu. 51, a. 1. Respondeo dicendum quod conveniens fuit Christum sepeliri: primo quidem ad comprobandum veritatem mortis; non enim in sepulcro aliquis ponitur, nisi jam de veritate mortis constat. Unde et Marci XV legitur, quod Pilatus, antequam concederet Christum sepeliri, diligenti inquisitione cognovit eum mortuum esse. - Secundo quia per hoc quod Christus de sepulcro resurrexit, datur spes resurgendi per ipsum his qui sunt in sepulcro, secundum illud Joan. V, 28: ‘omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et qui audierint, vivent’. - Tertio ad exemplum eorum, qui per mortem Christi spiritualiter moriuntur peccatis, qui scilicet absconduntur a conturbatione hominum. Unde dicitur Coloss. III: 3: ‘Mortui estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo.’ Unde et baptizati, qui per mortem Christi moriuntur peccatis, quasi consepeliuntur Christo per immersionem, secundum illud Rom. VI: 4: ‘Consepulti sumus cum Christo per baptismum in mortem.’

[p. 133]

tekstkritische noten

58 horen, sellen weder levende werden. Die derde saec was: om 59 een heilich verstaen gheesteliker begravinge, want wi in sinen 60 dode sijn den sonden ghestorven ende onse leven is mit Gode 61 verburghen, als Paulus seit. Soe werden wi oec begraven inder 62 dope, alsmen ons doopt inden water, want men dan onse oude 63 leven niet meer en sellen sien in den heiden. Also werden wi 64 inden ghelove van malcander versceiden.

65^65-74Die ander materie is, hoe tamelic dat si hem te grave broch-66ten mit [33c] sulcker manier ende wijs als ic voer heb ghe-67seit. Ende dat dat was mach ic mit drien reden bewisen. Die 68 eerste reden was nader letter om der gueder, waerdigher man-69nen wil, die hem begroeven, welke hoor guedertierenheit 70 ende doechde inden ewangelien werden loveliken gheprijst. 71 Als Augustinus seit: O, vernoemde mannen, hoe vlitich sidi 72 ten cruce ghecomen, hoe eerwairdeliken hebdi hem ofgheno-73men ende hoe minliken hebdien mit edelen crude ghebalza-74miert. Die ander reden is naden ghelove: Si hebben onsen 75 ^75-81Heer in enen hof of cruutgaerde begraven tot enen waren tey-76ken, dat wi vanden dode verlost sijn, die ons Adam inden 77 paradijs hadde verdient mit overtreden Gods gebot. Ende hi 78 woude in een vreemt graf legghen, want hi om onsen wil 79 alleen was ghestorven, hi woude in enen steen ende niet in 80 der aerden legghen, opdat men niet wanen en mocht dat hi 81 ^81-86waer ghestolen. Die derde reden is nader duecht, want mirra 82 ende aloes om haer bitterheit wil so beteikent si penitencie,

61 H so wart wi oec begraven.
63 H onder den heiden.
71 H hoe vlijtlic.
72 H hoe eerwaerdelic.
73 H balsamiert.
75 H ten waren teyken.
77 H verdient int overtreden.
82 H beteykent die penitencie.

65-74 l.c., qu. 51, a. 2. Respondeo dicendum quod modus sepulturae Christi ostenditur esse conveniens... ad commendandam pietatem eorum qui eum sepelierunt. Unde Augustinus dicit: ‘Laudabiliter commemorantur in Evangelio qui corpus ejus de cruce acceptum diligenter atque honorifice tegendum sepeliendumque curarunt.’

75-81 l.c. qu. 51, a. 2, ad 4um. Christus sepelitur in horto, ad significandum quod per mortem et sepulturam ipsius liberamur a morte quam incurrimus per peccatum Adae, in horto paradisi commissum. Ideo autem Salvator in aliena ponitur sepultura..., quia pro aliorum moriebatur salute... In monumento autem exciso in petra conditus est..., ne si ex multis lapidibus aedificatum fuisset, ablatus furto diceretur.

81-86 l.c. ad 2um. Myrrha et aloes propter sui amaritudinem significant poenitentiam per quam aliquis in seipso Christum conservat absque corruptione peccati; odor autem aromatum significat bonam famam.

[p. 134]

tekstkritische noten

83 want si den mensche behout, daer hi in is, dat hi in sijn son-84den niet en mach vervulen, ghelijc als dat lichaem blijft mit 85 desen crude langhe staen. Die roke deser cruden beteikent 86 ^86-88goede gherucht, daer anderen menschen hem an beteren. Ende 87 dat men hem in een scoen cleet want, beteikent, dat onse Heer 88 alleen in reynen herten coemt; ende dat hi in een nuwe 89 graf is gheleit, beteykent, dat hem wel behaecht, dat [33d] 90 een tot godsdienst ghebruuct sijn ioncheit.

91^91-96Die <derde> materie is: waerom onse heer Ihesus inden 92 grave niet mit anderen menschen te asschen ende te pulver 93 en wert ende vervulde⁹³? Daertoe sijn drie reden. Die eerste 94 is nader dinghen wesen, als was dat lichaem ons Heren van vier 95 elementen, als alder menschen lichaem is, welcke natuer is 96 doer den doot van malcander te versceiden. Mer want sijn lijf 97 nader naturen wise niet en wert ghewonnen, <mer> mit 98 cracht ende vermering des heilighen Gheests, soe wast billix 99 dattet mit anderen menschen lichamen <ter aerden> niet 100 en quam. Oec so was die godheit alle tijt dair an verenicht, 101 dat dat lichaem nemmermeer en hadde dan in hogher balsaem¹⁰¹ 102 ^102-107ghestaen. Die ander reden is naden gelove, want Cristus en

83 H verhoudt.
84 H en mach vervulen; M verwilen.
86 H goede rucht; - H menschen an sinen leven hem beteren.
90 H toe Gods dienste.
92 H ter asch ende pulver.
97 M ghewonnen mit cracht ende vermering mer des h.G.; H mer met cracht ende formieringhe d.h.G. Ook M had al verbeterd door na vermering ‘mer’ in te voegen, dus op een verkeerde plaats.
99 H dattet met anderen ter aerden niet en quam.
101 M nemmermeer en hadde dan in hogher balsaem gestaen, in hs. verbeterd... en hadde moghen vergaen; H: dat dat lichaem nummer en hadde in hogher balsem ghestaen.

86-88 l.c. ad 3um. Per hoc (scilicet per corporis involutionem) significabatur, quod ille in sindone munda involvit Jesum, qui mente pura eum susceperit.

91-96 l.c. art. 3. Utrum corpus Christi in sepulcro fuerit incineratum? Respondeo dicendum quod non fuit conveniens corpus Christi putrefieri, vel quocumque modo incinerari, quia putrefactio cujuscumque corporis provenit ex infirmitate naturae illius corporis, quae non potest amplius corpus continere in unum.

93 vervulde: verrotte.

101 dan in hogher balsaem gestaen (corr. in hs.): in hooge eere gestaan. In 't oostmnl. beteekent balsemen ook: hoog vereeren.

102-107 l.c. ad 1um. Christus cum non esset subjectus peccato, neque morti erat obnoxius, neque incinerationi; voluntarie tamen mortem sustinuit propter nostram salutem... (corpus) Et ideo non ex morbo sed ex passione illata voluit mori, cui se obtulit sponte. Et ideo Christus ne mors ejus naturae infirmitati adscriberetur, noluit corpus suum qualitercumque putrefieri aut qualitercumque resolvi, sed ad ostensionem virtutis divinae voluit corpus illud incorruptum permanere.

[p. 135]

tekstkritische noten

103 was gheenre sonden sculdich ende daerom soe en boerde hem 104 niet te sterven van synre weghen, mer om onsen willen; op-105dat men dan niet en mochten wanen, dat hi mit onwille waer 106 ghestorven, soe heeft hi mit Gods cracht mit wil sijn lichaem 107 ^107-111sonder rotten ghehouden. Die derde saec is naden leven der 108 tijt, want David seide uten monde Cristi tot sinen Vader: wat 109 orbaer sel wesen in minen bloede, ist dat ic neder clim in ver-110vulen? - recht of hi segghen woude: wie soude dan geloven, 111 ^111-116wie soudmen mijn passie prediken? Crisostomus seit: Die 112 wijl dat die luden leven, so prijstmen ende loeftmen hoer 113 vroemheit¹¹³[34a] ende weldadighe wercken, mer als si doot 114 sijn, soe sterft al hoor roem mit hem. Mer contrarie ist mit 115 onse Heer; al dat ghesciede bi sinen leven was droevelic, mer 116 wat na sinen doot viel was al heerlic ende vrolic. Hi en ver-117ghinck niet inder aerden, opdat sijn prijs¹¹⁷ te meerre soude wesen 118 na sinen dode.

119^119-131Die vierde materie is vandier tijt sijnre begravinghe, dat hi

107 H sonder verrotten ghehouden.
112 H dat die liede leven.

107-111 l.c. Si autem corpus ejus fuisset putrefactum vel resolutum, magis hoc fuisset in detrimentum salutis humanae, dum non crederetur in eo esse virtus divina. Unde ex persona ejus Psalm. xxix: 10 dicitur: ‘Quae utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem?’

111-116 l.c. art. 3. (corpus). Unde Chrysostomus dicit, quod ‘viventibus aliis hominibus, his scilicet qui egerunt strenue, arrident propria gesta: his autem pereuntibus, pereunt’. Sed in Christo est totum contrarium: nam ante crucem omnia sunt moesta et infirma; ut autem crucifixus est, omnia clariora sunt facta.

113 vroemheit: dapperheid.

117 prijs: lof.

119-131 l.c. art. 4, ad. lum, De tegenwerping luidt: Videtur quod Christus non fuerit in sepulcro solum una die et duabus noctibus. Dicit enim ipse (Matth. 12:14): ‘Sicut Jonas fuit in ventre cete tribus diebus et tribus noctibus, ita Filius hominis erit in corde terrae tribus diebus et tribus diebus et tribus noctibus’. Sed in corde terrae fuit in sepulcro existens. Non igitur fuit in sepulcro solum una de et duabus noctibus. - waarop dit antwoord gegeven wordt: Restat ergo ut hoc inveniatur illo Scripturarum usitato loquendi modo, quo a parte totum intelligitur; ita scilicet quod unam noctem et unum diem accipiamus pro uno die naturali. Et sic primus dies computatur ab extrema parte sui, qua Christus in sexta feria est mortuus et sepultus; secundus autem dies est integer cum viginti quatuor horis nocturnis et diurnis; nox autem sequens pertinet ad tertium diem.

[p. 136]

tekstkritische noten

120 inden grave lach, daer die lerars veel suverliker sinnen van 121 scriven. Die eerste is nader letter, dat onse Heer drie daghen 122 ende drie nachten was inden grave nader ghewoenten der scrif-123turen te rekenen, die deel somwijl voir heel te nemen, als die 124 dach mitter nacht. Hi was inden grave opten Vridaghe ende mit 125 die nacht, die gheleden was, maken één. Voirt die nacht ende 126 die Saterdach, die dair-na quam, maccte twee. Voort die 127 nacht voor Paesschen ende die morghenstont des Sonnendaechs 128 maecte drie. Aldus ist nader hebreeusscher rekeninghe waer: 129 dat, ghelijc dat Ionas inden buuck des walvisch drie daghen 130 ende drie nachten was, alsoe was des menschen Soen drie da-131^131-140ghen ende drie nachten in therte der aerden. Die ander sin 132 is naden ghelove. Cristus onse Heer¹³² bleve in sinen grave twee 133 nachten ende enen vollen dach. Want sijn heilighe passie 134 <vriet¹³⁴> van twie doden, die bi beide nachten sijn betey-135kent: als vanden doot ende verdoemenisse lijfs ende siels. 136 Mer [34b] die passie ende doot ons Heren, want si niet en 137 quam uut sonden mer uut duechden ende minne, soe en hevet 138 sij ghien ghelijc mitter nachte, mer mitten daghe. Ende daer-139om so is si beteikent biden helen dach, die hi in sinen grave 140 ¹⁴⁰lach. Als Iob seide: Si hebben den nachte ghewandelt inden 141 ^141-151daghe. Die derde sin is naden gheesteliken verstaen. Die werlt 142 began hair tijt in enen opganghe van enen daghe, daer nie

125 H makede een
134 H mist het door ons ingevoegde vriet evenals M. M want totten daghe; H voort to d.d.

131-140 l.c art. 4 (corpus) Respondeo dicendum quod ipsum tempus quo Christus in sepulcro mansit, effectum mortis repraesentat... Per mortem Christi liberati eumus a duplici morte, scilicet a morte animae et a morte corporis: et hoc significatur per duas noctes, quibus Christus in sepulcro permansit. Mors autem ejus, quia non fuit ex peccato proveniens, sed ex charitate suscepta, non habuit rationem noctis sed diei: et ideo significatur per diem integrum, quo Christus fuit in sepulcro.

132 M: naden ghelove Cristi. Onse Heer etc., lees met H: naden g... Cristus onse Heer.

134 vriet, dat ook in H ontbreekt, ingelascht - liberati sumus duplici morte.

140 Job. 17:12.

141-151 Leg. aur. (Graesse³, p. 235) Tunc enim secundum Bedam mutatus est ordo et cursus dierum et noctium. Antea enim dies praecedebant et noctes sequebantur. Post passionem autem hic ordo mutatus est, ita quod noctes praecedunt et dies sequuntur. Et hoc mysterio congruit, quoniam homo primo de die gratiae cecidit in noctem culpae; per Christi autem passionem et resurrectionem de nocte culpae rediit ad diem gratiae.

[p. 137]

tekstkritische noten

143 nacht voir ghegaen en was, want die werelt die was ghescapen 144 volmaect in al hoir cierheit. Mer doe die mensche had ghe-145sondicht ende in die duusternisse ende ewighe nacht der ver-146doemenisse was ghevallen, doe began men die tijt vander nacht 147 eerst an te tellen want¹⁴⁷ totten daghe, dat Cristus vanden dode 148 was verresen. Ende hierom inden morghenroet stont Ihesus 149 op vander doot, doe die dach te hant quam¹⁴⁹ ende began hem 150 te verschinen, opdat wi in sinen verdienste een ewighen nuwen 151 dach soude verbeiden, die nemmermeer einde en soude nemen. 152 Die vijfte materie is, hoe wi dese begravinghe in onsen gheest 153 ghelijc maken sellen? Ende daertoe horen vijf saken, die wi 154 wel moghen uter letter raken¹⁵⁴.

155Dat eerste is, dat dat graf in enen cruuthof of gaerde was, 156 beteykent een vruchtbarich hert van duechden, want een on-157nutte mensche is recht als een heyd of een woestijn, daer niet 158 profitelix totter menschen oerbaer en pleecht te sijn, een dorre 159 ¹⁵⁹lant ende hart, [34c] dat alle menschen is onwaert. Als Axa 160 seide tot haren vader, doe si sat op enen esel ende suchte ende 161 sprac: vader, hebste mi een dorre lant gegheven, ghif oec 162 een vuchtich lant mi mede, ende hi gaf hair die vucht van 163 boven ende van beneden, dat is: die ghenade Gods, die ons 164 coemt vanden hemel ende onse guede wil, die ons coemt 165 uten gront beneden. Dese twie vloeden doen dat herte 166 purpur veruwe ontspruten van bloemen der duechden ende 167 lelyen der cuuscheit, rose der verduldicheit, fiole der 168 stantachticheit. In desen hof clymt die brudegom ne-169der ter rusten, want een¹⁶⁹ dese vrucht uut vreemde lan-170de pleecht wel te lusten. Die ander leer is, dat dat heilighe

149 H begonde te verschinen... eens ewighen nuwen daghes soude verbeiden, die nummer.
153 H ghelijc moghen maken, dat rijmt op: saken-raken.
156 H hart van doechdeliken werken.
157 H heyde ende woestine.
158 H en pleecht in te sine.
162 H een vruchtbaer lant.
164 H uut den gronde neder.
166 H harte purpervaer.
168 H fyolette der stantafticheit.
169 H want hem (M: een) dese vruchten.

147 M: want (H: voort) totten daghe; want (went) to - vooral oostmnl. - tot aan.

149 te hant quam: aanbrak (nabij kwam).

154 raken: vinden. Of is 't hier raken uit rake: (met een rake) bijeenhalen, omdat 't hier gaat over ‘vijf saken’, die uit de woorden worden samen gelezen?

159 Josue, 15:18-19.

169 M: want een, lees met H: want hem.

[p. 138]

tekstkritische noten

171^171-175graf was in eenre spelunca, die groot was van een-172re groter steenroedsen. Daer verstaen wi bi sekerheit ons ghe-173loven, dat wi an die saken, daer wi ons an rechten niet en 174 ¹⁷⁴moghen twivelen. Als Iob seit: in sekeren vasten steden heeft 175 hi sijn graf gheset. Dat woort vertrect¹⁷⁵ sinte Gregorius ende 176 seit: Die werelt barne, die aerde beeft, die vianden stormen, 177 <men storte bloet>, een recht goet kersten mensch en wert 178 niet verslaghen, hi staet soe vast inden gueden gront sijnre 179 ^179-183consciencien, dat hi niet en mach versaghen. Als Paulus seit: 180 Ic weet wel wien ic ghelooft hebbe ende ic ben seker, want hi is 181 machtich mijn siel ende mijn lijf, als si van malcanderen wer-182den ghesceiden, dat hise bewaer ende behoude in guede steden 183 hent¹⁸³ totten daghe toe des toecoemst des rechten rechters.

184^184-204Die derde [34d] leer is, dat dat heilighe graf heeft een in-185ganc uten oesten ende ten zuden of ieghen den middaghe ist 186 al open. Totten verstaen dat onse ghelove is alre eerst ende 187 allene van Gode, die die sonne is der rechtveerdicheit, die ver-188lichtende is alle mensche, die toecomende is inder werlt. Sin-

171 H in ener groten spelunken.
177 H men storte bloet.
178 H versleghen.
182 H versceiden; - verwaer ende houde in goeder stede went to den daghe toe.
188 H in deser werelt.

171-175 Lud. II, c. 66, n^o 6: De monumento Domini fertur quod domus seu spelunca fuerit rotunda de subjacente rupe excisa. - (n^o 5): per monumentum autem lapideum, in petra excisum... designatur... fidei soliditas, in qua apud Ecclesiam sepultus est Christus, hoc est fides Christi, supra quam petram aedificata est Ecclesia.

174 Job. Dezen tekst vonden we daar niet en evenmin bij S. Gregorius, die in zijn Moralium libri een uitvoerige commentaar leverde op dit bijbelboek.

175 vertrect: verklaart.

179-183 Vgl. II Tim. 1:12 (Scio enim cui credidi) en Job. 19:25: Scio enim quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra surrecturus sum: et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum meum, en II Tim. 4:8: corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex: non solum autem mihi, sed et iis, qui diligunt adventum ejus.

183 hent (vooral oostmnl.): tot.

184-204 Lud. II, c. 66, n^o 6: (Sepulcrum) introitum patulum habens ad orientem... In cujus monumenti parte Aquilonari sepulcrum Domini, hoc est locus Dominici corporis, de eadem petra est excisus... Qui videlicet locus non desuper sed a latere meridiano per totum est patulus. De vertaling van D.v.D. is niet juist. Vgl. Spec. H.S. cap. xxxii, v. 17-18: Quidam peregrini hoc scamnum sepulcrum appellant, / Sed Judaei totam petram cum ambabus cameris sepulcrum vocant. - Toepassing niet bij Lud.

[p. 139]

tekstkritische noten

189te Augustijn seit: Dat kersten ghelove ende haer lere is also 190 edel van oorspronc, want God is alleen een stichter, wercker 191 ende visiere¹⁹¹ dair of. Het is so ghenoechlic van leven, want het 192 verbiet, dat alle verstande wel weet dat quaet is ende hiet 193 ende raet of leert, dat alle lande ende luden segghen, dat 194 guet ende wel ghedaen is. Ende het lenet ende versekert voor 195 loen, dat alle herten kiesen ende wenschen ende alle gheesten 196 ¹⁹⁶begheren ende verlanghen. Hierom seit Salomon: Die sonne 197 coemt uten oesten, dat is: dat ghelove van Gode, ende went 198 om doer dat zuden, dat is: doer die duecht, ende keert ende 199 gaet weder tot horen stat, dats: si brengt weder uut tot Gode. 200 Ende voir so staet aldus ghescreven: Ende hair reys en is niet 201 ydel, dat is: een yghelic mensch sel loen ontfaen van sijn 202 wercken, die hi doer sinen ghelove heeft gedaen ende niet 203 meer en is hem hemelrijc wairdich, dan hi guede vruchten 204 opter aerden heeft beleeft²⁰⁴ ende vergadert.

205^205-222Die vierde leer is, dat dat heilighe graf is uut enen steen 206 ghehouwen, mans lanc ende hoech als hi op reiken mach. 207 Ende die steen is ghemengt mit rode int wit; dair verstaen 208 wi bi, dat dat ewighe leven is enen [35a] ygheliken mensch 209 even ghelijc nae dat sijn staet is ende verdiente. Als Cristus 210 ²¹⁰self seit: In mijns Vaders huus sijn veel woninghen. Ende 211 een yghelic ontfangt alsoe veel glorien ende vroechden, als 212 hi begripen mach ende bedencken mit sinne ende mit verstant. 213 Ende dit is dat woort, dat ic seide, dattet graf niet 214 hogher en waer dan een man mochte opreyken²¹⁴. Dat

189 H ghelove ende hoer leven.
191 H visierrer daer af. Het is so ghenouchlic leven.
192 H quaet is ende heet.
194 H ende het looft ende sekert.
195 H wenscen (corr. in hs.) loven ende kiesen.
198 H dat is doer de doecht ende eer ende gaet wede_r tot haerre stat, dat is sijn brenghet weder to Gode.
201 H een nighelic mensch.
207 H daer versta wi bi, d.d.e.l. is enen nygheliken mensch ghelijc ende even dat s.s.

191 visierre: uitdenker; die een plan opzet.

196 Eccle. 1:5.

204 beleeft: in zijn leven geopenbaard.

205-222 Lud. II. c. 66. n^o 6: Monumentum excisum seu spelunca habens octo pedes longitudines et totidem latitudinis et tantae altitudinis, ut homo intro consistens et in ejus pavimento rectus stans, vix posset manu extensa culmen attingere... Color autem ejusdem monumenti ac loculi rubicundo et albo dicitur esse permixtus - Uitwerking niet bij Lud.

210 Joes. 14:2.

214 opreyken: in de hoogte te reiken.

[p. 140]

tekstkritische noten

215 ewighe leven en is niement groter dan hi mach be-216gripen²¹⁵, want dochtet hem beter of groter wesen, dan 217 hi mochte verstaen, soe en soude hem niet ghenoeghen, noch 218 soe en waer hi niet volcomen salich. Nu is die steen mit rode 219 ende wit besprengt²¹⁹: dat is der minnender sielen, die vuerich 220 is, ende mit reinicheit des lichaems, die wit ende suver is. 221 ²²¹Aldus seide sponsa in Canticis: Dilectus meus candidus et 222 rubicundus, dat is, mijn lief is blenckende wit ende roet.

223^223-242Die vijfte leer is, dat Cristus wart ghewonden in een nuwe 224 witte linnen cleet ende ghebalsamt mit edelen gueden cruden, 225 dair wi bi verstaen sellen, dat wi mit onsen heer Ihesu in 226 gheesteliken, verburghen dinghen leven ende begraven wer-227²²⁷den. Soe moeten wi uut onse oude leven gaen ende doen een 228 nuwe leven aen der waerheit ende der rechtverdicheit, dat 229 sonder valscheit ende quaetheit is, mer dat een scijn²²⁹ draecht 230 van Gode. Ende dan sel hi ghewonden werden in enen linnen 231 doeck, als in enen suveren [35b] moede van <gheesteliker;>²³¹ 232 ghenoechten. Ende ghelijc als Remigius seit, dat dat linnen 233 mit groten arbeit wart ghewonnen, also moetmen doer veel 234 guede wercken in rechter suverheit van gronde²³⁴ comen. Die 235 ²³⁵apostol seit: Die heilich ende reyn is, die laet hem noch meer 236 reynighen (glosa:) van duechden in duechden voort te gaen. 237 Ende dan is noot die compareerde²³⁷ cruden in te nemen, dair 238 Ihesus meed was begraven, op-dat sijn lichaem niet en ver-239dorve²³⁸. Dat was hair meninghe. Also moet dan die mensch be-240waert werden anden sinnen sijns lichaems, dat hi hem tot 241 ghien tijtliker lust ende ghenoecht en draey²⁴¹, want die den 242 edelen mensch te niet brenghen ende verderven.

222 H wit blinc ende schijn root.
224 H ghebalsamiert.
231 M van vleischeliker; H van gheesteliker.
237 H die ghetemperde crude.
241 H ghenuechte en drive.

215 begripen: omvatten.

219 besprengt: bespikkeld.

221 Cant. 5:10.

223-242 Bron onbekend, maar eenige gedachten vindt men terug bij Lud. II, c. 66, n^o 8: stringas candidissimis cogitationum et purissimis affectionum linteaminibus... (n^o 9): ne ad priora mala redeamus sed... in novitate vitae ambulemus.

227 Rom. 6:4 en I Cor. 5:8.

229 scijn: uiterlijk, gedaante vertoont.

231 M: vleischeliker, lees met H: gheesteliker.

234 gronde: van gemoed.

235 Die apostol (gewoonlijk S. Paulus); hier Apoc. 22:11.

237 M: compareerde, lees liever met H: ghetemperde, d.i.: goed samengestelde, gemengde.

238 verdorve: bederve, ontbinde.

241 draey: zich wende.

[p. 141]

243^243-262Die historien der ewangelien claerliken bewisen, dat die 244 vrienden ons liefs Heren op sijn heilighe graf hem iammerli-245ken beclagheden ende droefliken bescreiden. Al waren dair 246 veel lieve salighe vrienden Gods vergadert, die groot mededo-247ghen opten ghecruusten Heer hadden ende op dien iammer, 248 die sijn soete suverlike moeder dreef, sonderlinghe so scriven 249 die ewangelisten van drien vrouwen, die hem ghevolcht wa-250ren, ja oec uut vreemden lande, die hem dienden van haren 251 haven, als ic voor heb gheseit ende ghescreven. Dese vrouwen 252 sijn aldus gheheten: Maria Magdalena, Maria, Iacobs moeder, 253 Maria, Salomees dochter. Dese saten ieghen dat graf screiende 254 ende claghende ende iammer drivende. Ende van desen drien 255 vrouwen wil ic alleen die uutvaert Cristi litterlic ende ghees-256telic scriven. Deser vrouwen [35c] uutwendelike screien ende 257 beclaghen was aldus, als ic uut veel heiligher boecken heb 258 ghelesen. Maria Magdalena want haer²⁵⁸ an die doorgheslaghen 259 voeten ons liefs heren, die si bi sinen leven mit haren tranen 260 had ghewasschen ende mit haren haere ghedroecht, mit haren 261 lippen ghecust, mit duerbaer cruden ghesalft, daer en is noch 262 niet an te twivelen, si en dede hem al dat self in sinen dode. 263 Want rechte minne eischt dat, datsi al ghelijc trou hout bi 264 ^264-335leven ende bi dode. Ende seide aldus: O, heilighe voeten, dair 265 op rusten alle calumpne des hemels, hoe sidi doer gegraven. 266 O, mijn soete voeten, dair ic soe grote ghenoecht mijnre sie-267len plach te hebben; o, mijn wairdighe, heilighe voeten, hoe 268 gaern wil ic iu grueten, dairvoir ic oflaet van al mijn sonden 269 heb ontfanghen. Nu wil ic hen cussen ende sonden²⁶⁹, want als

243-262 Ook hier verschillende reminiscenties aan Lud., II, c. 66. n^o 8: Maria vero et alii qui arctius amabant, remanserunt, sedentes contra sepulcrum et lamentantes Dominum (l.c., n^o 1): Magdalena (tenebat) pedes apud quos misericordiam est consecuta, tandem vero Magdalena pedes lacrymis rigatos devote abstergit, amplexatur, osculatur, et involvit... (Lud. II, c. 65, n^o 3): Magdalena vero pedes apud quos olim tantam gratiam meruerat...

258 M: Magdalena wantsi haer, lees met H want haer.

264-335 bron onbekend.

269 sonden: ten afscheid groeten.

[p. 142]

tekstkritische noten

270 ic van u plach te sceiden, soe ghinc ic in Gods vreden.

271Maria, Iacobs moeder, nam beide sijn armen op haer scou-272deren ende beide sijn handen tusschen haer handen ende be-273gonde aldus te baren ende te segghen: Dit sijn die handen, 274 die hemel ende aerd hebben ghescapen. Ende hoe sijn si al-275dus doerhouwen! Dit sijn die handen, die alle dieren mit 276 benedixiën vervollen. Ende hoe sijn si dus ghestivet! Dit 277 sijn die handen, die alle sonden vergheven, troist ende hulp 278 verlenen. Hoe sijn si aldus mit bloede beronnen! Si nam dese 279 handen mit groter waerden ende custse ende leidse op haer 280 borsten ende boven haer hooft, ende seide: [35d] Ghebenedie 281 mi, Heer, ende²⁸¹ make mi salich, want in dijnre rechterhant is 282 lancheit van daghen, ende in dijnre luchterhant rijcheit ende 283 glorie. In dinen handen is hi wel behoet, die hem dair in 284 willen bevelen.

285Maria, Salomees dochter, die een ioncfrou was, quam ende 286 nam mit groter waerden ons Heren hooft ende leidet op haer 287 borsten ende begonde dat harde nat mit tranen te wasschen 288 ende mit cussen te droghen ende sijn oghen toe te sluten ende 289 ^289-297seide clagheliken aldus: Hoe sijn die clare oghen, die boven 290 der sonnen schijn inden hemel glymmen, nu verduustert in-291den dode! Hoe is dat aensicht mit spekel mismaect, mit bloe-292de beronnen, mit des doots veruwe bevaen, dat die enghelen 293 begheren mit lust an te sien! Hoe is die mont mit galle ende 294 mit edick dus versuert, die honich-raet²⁹⁴ drupen van dinen lip-295pen, sprake ende woorde des levens ende wijsheits! Hoe is

272 HR handen tusschen den haren.
273 H ende te segghen ontbr.; R begon aldus te segghen.
276 H dus ghestellet; R aldus ghestelt.
279 HR cussetse ende l.o. haerre borst; — R bursten.
281 M Heer, et make; HR en Inc. Heer, ende m.
283 H Die in dinen handen is, is wael behoet, die hem daerin wil bevelen; M = R.
288 H te droghen ende te luken sijn oghen; R ende lukede.
292 H des dodes varwe; R mit dodes verwen.
294 H edic dus ghedronken ende versuert; R verdroncken; — H die honichrate druppen van sinen l. spr.; R daer h.

281 M: Heer et, lees: H. ende.

289-297 bekende reeds meermalen aangehaalde klacht van S. Bernardus die ook in Leg. aur. (Graesse³, p. 226) staat, maar hier meer uitgewerkt.

294 die honichraet... wijsheits: uw mond, die als een honingraat van uw lippen laat leken woorden van leven en wijsheid. De zoetheid tegenover de bitterheid van gal en edik. Een veelgebruikte bijbelsche vergelijking; zie o.a. Prov. 16:24.

[p. 143]

tekstkritische noten

296 dit hooft, dat die enghelen eren, loven ende aenbeden inden 297 hemel, mit scarpen doornen dus ombesteken! Hoe is dese 298 naese, horen ende alle sinnen dus mit iammer, mit pinen, mit 299 rouwen ende mitten dode bestopt! O, heer Vader ende min-300nentlike vrient, laet mi dat aensicht niet vergheten, mer al-301tijt teghenwoordich onthouden, slaep ic, waec ic, wat ic doe, 302 houde mi dit beelt voor.

303Die lieve heilighe man sinte Iohan quam rasch an ende viel 304 dwars op die borst ons Heren Ihesu Cristi ende gruetse mit 305 innicheden ende [36a] aenbeedse ende seide aldus: Wes ge-306gruet, fonteyn der weelden, lustigher dan dat paradijs, daer 307 uut vloeyet water der salicheit ende der wijsheit, hoe bistu 308 nu dus omghewrotet. O, put ende polcke, der die scat der 309 rijcdoem Gods was in verburghen! O rosegaerde, groen cruut-310hof, hoe bistu ghebroken! Dair wiessen bloemen alre duech-311den. Ende dair ontdecte hi sijns selfs borst ende leidse op die 312 open borst ons Heren Ihesu Cristi, ende seide aldus: O, 313 suete minnaer Cristi, dair alle leven in onthouden is; o over-314vloedighe scappraedse, daer al des Vaders guet in is vergadert, 315 laet mi van di werden onthouden³¹⁵! Ende daerna stac hi sijn 316 nose ende sijn oghen inden gaten der wonden, ende seide: 317 hoe ghenoechlic is die apotheca der heilighen, daer in die 318 roke opgaet, die den Vader heeft ghesoent van alre onwaerde 319 op dat menschelike gheslachte! Sluut op, Meester, die doere 320 dijnre scolen, ende laet ons allen dijn ghebode, dijn raet, dijn 321 liefste wil leren.

322Dairna quamen alle die lieve ghetrouwe vrienden ons Heren 323 ende vergaderden om dat lichaem ons Heren Ihesu 324 Cristi ende begonden die weldaden, die hi ghedaen had, 325 daer te vertellen, die si van hem hadden ontfanghen. Sulck 326 seide: hi waer ghestorven ende hi had hem weder vander 327 doot verwect; sulck seiden: si waren beseten ende hi hadse

297 H ommebesteken! Hoe sijn dese nase; R nose.
299 H ende minnen vrient; R mijn vrient.
300 H mar alle tijt ieghenwordich voer houden; R mer altijt t. houden.
303 H vallet dweers; R valt dwars.
308 HR ommeghewroet. O, put ende polc, daer die scat.
313 H alle leven is behouden; R a. l. mijns behouders.
314 H goet in is verborghen ende vergadert.
317 H apoteyke; R apoteke.
324 H begonden sijn waeldaet daer te vertellen; R weldaet.
327 H ghewecket; R verwect.

315 onthouden: door u opgenomen worden, bij u een schuilplaats vinden.

[p. 144]

tekstkritische noten

328 verlost; sulck seiden: si waren malaetsche gheweest ende 329 si waren van hem ghereinicht; sulc [36b] seiden: si waren 330 blint, stom, cropel gheweest ende waren van hem ghesont ghe-331maect. Ende als si al te samen sijn leer, sijn wercken, sijn 332 ghelaet, sijn weldaden hebben vertelt, soe heffen si ghemeen-333liken op haer handen inden hemel ende screiden also lude, 334 datment inder stat wel mochten horen, dat die burgheren sei-335den: siet hoe lief hadden si desen mensch.

336Doe quamen Centurio, Joseph ende Nycodemus ende de-337den mitten lichaem, als ic voir hebbe gheseit, ende nament 338 wairdeliken op ende wiesschent reyn vanden bloede ende sta-339ken sijn wonden vol duurbaer cruden. Ende als si hem vast 340 inden laken hebben bewonden, ghebonden ende bestopt³⁴⁰ ende 341 ^341-342si hem willen inden grave nederlegghen, soe ontspringt die 342 uutvercoren maghet ende suete moeder uut langhen swijm, die 343 den doot mocht gheliken ende grepen om ende seide: Ont-344farmt iu mijnre, mijn lieve vrienden, ontfermt iu over mi 345 ende laten mi noch een cleyn tijt houden doot, die mi niet 346 levende en mach bliven, ende laten mi noch eens cussen, eer 347 ghi hem van mi neemt, ende laet iu ontfermen, dat ic na sijn-348re doot ellendelic alleen moet bliven. Hoe neem ghi hem mi, 349 daer mijn siel an cleeft. Mi waer lichter te sterven, dan mi 350 minen soon waer te derven. Des<e> claghelike ioncfrouwe-351like woorden ontdeden alle der gheenre herten ende weenden 352 mit haer seer bitterliken ende seiden: coemt, moeder, suverli-353ke maghet, ende cust iu kint haestelic, want die dach ten 354 avont gaet ende wi hem moeten [36c] graven. Ach, dat min-355like wrastelen³⁵⁵, dat lijeflike ontrecken! Si wouden legghen

328 HR ende hi hadse ghereynighet.
330 H crepel; MR cropel.
332 H overtellet; R overtelt.
340 HR gewonden, (R wonden) gebonden ende ghestoppet.
343 H mochte ghelijc sijn ende clepte (MR grepen om) omme ende seyde: Ontbarmt u mijnre,... ontfarmt; R ontfermt... ontfermt.
346 H levende en mochte bliven.
349 H dan mi minen soon is te derven. Dese c.i. R = M.
352 H coemt moeder suverlijc, ende; R c. suete moeder, ende.
354 R Och, dat mynlike trecken ende dat lieflike weder oftrecken; H Ach, dat minnentlic, dat lieflic overtrec.

340 bestopt: toegedekt.

341-342 Lud. II, c. 65, n^o 3: Quos dum vidit mater (volentes deponere corpus) quasi de morte consurgens paululum revixit spiritus ejus.

355 wrastelen: worstelen; — ontrecken: ontrukken, onttrekken.

[p. 145]

tekstkritische noten

356 inden grave van groter duechden, si ontoghen hem hair harde 357 node van grondeliker mededoghen. Ende als die stien is over 358 den grave ghewent, lach die moeder daer omtrent ende ghie-359tet die tranen uut haren oghen. Des hebben die vrienden 360 Ihesu die uutvaert beganghen ende ieghen den avont mitter 361 moeder ter stat waert geghaen, dair si bleef in eenre slaep-362camer sonder eten, sonder spreken, sonder slapen, sonder 363 menschelike troost totter tijt toe, dat haer soen glorioselic 364 opstont, verresen vander doot.

365^365-394Dese selve drie Marien leren ons die uutvaert Cristi ghees-366telic te verstaen ende te begaen mit drien salighen leren. Die 367 eerste leer is, hoe wi dat heilige graf sellen bescreien ende 368 bewenen ende dat mit drierhande tranen. Die eerste sellen wi 369 ³⁶⁹ghieten in berou voor al onse sonden. Als David leert ende 370 seit: Rivieren van tranen hebben mijn oghen uutgheleit, want 371 si, Heer, dijn ewe niet en hebben bewaert. Dit sijn Magda-372lenen tranen, die si op die voeten ons Heren goet ende ver-373creech ofllaet van haren sonden. Die ander tranen sellen wi 374 ³⁷⁴storten in mededoghen voor alre menschen liden. Als Iob leert 375 ende seit: Ick heb hier voirmaels ghescreit opten ghenen, 376 die bedruct ende bedroeft waren. Dit sijn Maria Iacobs moe-377ders tranen, die een huuswijf was. Dese goetsi op die borsten 378 Ihesu ende si ontfenc grote duechden. Die derde tranen [36d] 379 sellen wi storten uter begheerliker minnen Gods. Het si van 380 bedencken Cristus passie of van verlanghenisse totten ewighen 381 ³⁸¹leven. Als David seit ende leert: Dat volc sat op die rivieren 382 ende screiden, als si Syons ghedachten. Dit sijn Maria Salo-383mees dochters tranen, die si opten hoofde Cristi screide, daer 384 si gheesteliken troist of ontfenc. Die eerste tranen die sijn 385 bitter ende comen uut mit claghe ende mit pijn ende sijn 386 ³⁸⁶beteikent biden heten, bitteren water, dat die kinder van

358 H lecht die m. omtrent ende claechtet haren oghen; — R liep d.m.
361 H ter stat gheganghen; R gaen.
363 HR glorioseliken stont.
368 H met drien tranen; R mit drie t.
376 H ende bedroeft wart; R bedrovet waren.
378 H ende si ontfinc toder doecht; R si ontfenc daer uut veel d.
379 H minnen Gods anter van bedencken C. passien of van verlanghen des e.l.; R u.b.m. anter van verlanghen.
381 H op die rivier (R riviere).
385 H met claghen ende pine ende sijn beteekent bi, is corr. in hs.; R uut cl. e.p.... ende si.

365-394 bron onbekend.

369 Ps. 118:136.

374 Job 30:25.

381 Ps. 136:1.

386 Vgl. Exod. 15:23.

[p. 146]

tekstkritische noten

387 Ysrahel vonden inder woestinen. Die ander tranen sijn sacht 388 ende comen uut al heimelic ende stil ende sijn beteikent biden 389 water Syloe, dat also stilliken loopt, datment nauwe en ver-390neemt. Die derde tranen die sijn suet ende springhen mit 391 ³⁹¹ghedrist³⁹¹ ende sijn beteikent biden wateren des levens, dat on-392der die twalef palmbomen liep. Aldus heb ic die eerste dienst 393 gheleert, daermede men mitten drien Marien dat graf Cristi 394 gheesteliken bescreiet ende beclaecht.

395^395-451Die ander leer is, hoe wi dat heilighe graf sellen versoecken 396 ende den doden lichaem ons Heren gheesteliken besalven ende 397 dat in drien manieren. Die eerste sel wesen een purgierende 398 salf ende is waer berouwe van onsen sonden. Dit is een bitter 399 bitende³⁹⁹ salf, wantsi is ghemaect van mirra ende brengt Maria 400 Magdalena. Dese salft daer meed die voeten ons Heren, want 401 si verdient daer meed die verlossinghe der hellen. Die ander is 402 een [37a] treckende salf⁴⁰², ende dat is innicheit ende minne ter 403 duecht ende si is een helende salf, wantsi is ghemaect van 404 wyeroock. Ende dese brengt Maria, Iacobs moeder. Die salft 405 daer meed die handen ons liefs Heren, wantsi verdient daer 406 meed dat ewighe leven. Die derde is een sachtmakende salf, 407 ende dit is gheestelike vroechde inder sielen, <ende si een 408 coelende⁴⁰⁸ salve>, want si is ghemaect van allen ghewreven 409 pulver edelre cruden. Ende dese brengt Maria, Salomees doch-410ter. Die salft daer meed dat ghecroende hooft ons Heren, want-411si verdient daer meed voirsmake des ewighen levens.

412Die derde leer is, hoe wi dat heilighe graf sellen versoecken 413 ende die uutvaert Cristi sellen begaen mit sonderlingher eren. 414 Ende <die> eer ghesciet in drierleye manieren. Die eerste 415 wairdicheit⁴¹⁵, die wi hem sellen betoghen, is op beide knyen

387 HR sacht ende coel.
391 Inc. mit ghedriessche; R mit ghedrijfte.
398 HR salve ende dat is.
401 H verlossinghe van der sonden; R = M.
406 HR sachtende salve; — HR ende si is een coelende salve (ontbr. in M.).
410 H dat ghedorende h.; R = M.
414 M ende (die ontbr.) eer; R ende dese eer.
415 HR weerdicheit... op beyde knye te knielen.

391 Vgl. Num. 33:9, waar echter sprake is van 12 bronnen en 70 palmen.

391 ghedrist (Inc.: ghedriessche): onstuimigheid.

395-451 bron onbekend.

399 bitende: bijtend, scherp, van ‘medicinen’ gezegd.

402 treckende salf: die kwade vochten trekt uit 't lichaam.

408 coelende tegen de brandende pijn.

415 wairdicheit: eer, vereering.

[p. 147]

tekstkritische noten

416 ende mit beiden handen hem an te beden. Want dit is een 417 dienst, die alleen Gode toebehoort ende beteikent: waer ghe-418⁴¹⁸hoersamheit onder sijn ewe ende gheboden. Ende dese dienst 419 is beteikent bi Barsabee, die neder lach ghevallen inder aer-420den mit dat aensichte, ende badt den coninc aen, die haer 421 hiet opstaen. Dese dienst ende eer bewijsde hem Ma-422ria Magdalena, die viel after besiden bi sinen voeten neder 423 ende si verdiende, datsi wart opgherecht in vreden. Die ander 424 wairdicheit, die wi onsen Heer sellen betoghen, is mit offer-425hande hem te versoecken, want dit is een dienst die Gode 426 alleen toe- [37b] behoort, ende beduut: te houden ende te 427 ⁴²⁷beleven alle, dat in den ewangelium staet bescreven. Ende de 428 se dienst is beteikent bider vrouwen Abygael, die den coninc 429 ⁴²⁹versoende mit gaven, die si hem brochte inder woestinen. Dese 430 dienst ende eer bewijst hem Maria Iacobi, want si plach van 431 onsen <Heer> te bidden, dat <hoor> kinder sitten sou-432den in sijn rijck: die een totter rechter zide, ende die ander 433 totter luchter sijd; ende si verdiende datsi mit ondersceit wart 434 ghehoort, als dat ewangelium wel uutwijst. Die derde wairdi-435cheit ende eer, die wi onsen Heer sellen bewisen, is dat wi hem 436 mit sanghe sellen loven ende prisen, want dat is een dienst, 437 die Gode alleen toebehoort, ende beduut lofsanghe — gra- 438 ⁴³⁸ciarum actio — van al dat hi ons verleent. Ende dese dienst is 439 beteikent bider ioncfrouwen van Iherusalem, die ieghen David 440 mit sanghe ende spelen uutquamen, doe hi den gygant Golyam 441 hadde verslaghen ende Ysrahel vanden hoen ende laster hadde 442 verlost. Dese dienst ende eer bewijsde onsen Heer Salomees⁴⁴² 443 ⁴⁴³dochter Maria, want haer ghebuerde die rosen crans te brei-444den, die die ionghe coninc sel draghen inden daghen der bli-445scappen sijnre herten. Ende si verdiende daer mede, datsi

419 H die lach neder inder aerden ende int aensicht viel; R die lach neder ende viel ynt aensicht.
426 H ende bediet houden ende beleven. R = M.
430 HR van onsen here Ihesu te bidden, dat haer k. (R h. twe).
433 HR met onderscheide ghetwidicht ende ghehoort.
437 H ende bediet love-danc; R dat beduut lofsanghe.
443 H want haer behoort die bloemencranse te breyden. Inc. der bloemen krans te bereiden. R die blomencrans te bereiden.

418 Vgl. III Kon. 1:16.

427 Vgl. I Kon. 25:18.

429 Matth. 20:21.

438 Vgl. I Kon. 18:7.

442 M Salomonis, lees met H: Salomees.

443 Cant. 3:11.

[p. 148]

tekstkritische noten

446 ⁴⁴⁶enen sonderlinghen sanc voor hem sel singhen, die niement 447 dan die maechden en connen noch luden en moghen. Wairom 448 wi alle onsen Heer willen bidden, dat hi ons verleen aldus 449 sijn heilighe uutvaert te begaen, ende sijn graf mit tranen, mit 450 [37c] salf, mit eren laet versoecken, die om onsen wille ghe-451storven is, Ihesus Cristus. Amen.

446 H die niemant, dan die maechden en connen noch luden en moghen; R nyemant anders dan die magheden en connen.
449 H te beganghen; R begaen.
1 H Capitulum. Van dat onse lieve Here clam neder tot der hellen die te breken, die oude vadere verlossede ende den duvel daer in ghebonden ende besloten.
8 H hant der si was b.
12 H v. Adaems tiden toe v.w.
16 H lesen op dit cap.

446 Apoc. 14:3.

243 H Capitulum. Hoe en die drie Marien zalveden, beclaechden, bescreyden, versochten ende met den vrienden Gods sijn uutvaert deden.
252 H ende hieten aldus: M.M., Maria Iacobi, M.S.d.
258 M wantsi haer an; H want haer; R wantsi haer an... helt.
267 HR plach aen te hebben.
269 HR u cussen ende gesonden.