Tafel van den kersten ghelove. Deel 2: Winterstuc

(1937)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat XX capittel is vanden achte salicheden der sielen die Cristus leerde in sinen scole. 3Doe onse heer Ihesus Cristus, leerre der ewigher waerheit, 4 sijn scole der apostolen ende sijnre iongher versament hadde, 5 dat hi hem woude der verburghen scat der ewigher salicheit 6 openbaren, clam hi op inden berch van Thabor, in welc hi 7 transfiguriert wert. Hoghe woude die meester op trecken, want 8 hoghe lessen woude hi lesen [24b] ende in hoecheit volmaectes 9 levens sijnre discipulen herten optreckenGa naar voetnoot9 van aertschen din-10ghen. Ende doe hise aensach, sat hi bi hem neder ende si qua-11men tot hem ende doe dede hi op sinen mont en leerdse van-12den rike Gods. Ende sprac die achte salicheden der sielen, 13 dat lieve lesse sijn vol duechden, vol zeden ende vol vroech-14den. Ende diese wel verstonde ende hielde, die soude daer an 15 hebben dat rijc der hemelen. Dit hiet dat sermoen inden ber-16ghe. Tot groter waerdicheit van desen salicheden seit sinte 17 Augustinus: Si verdriven die achte zware sonden, leren die 18 duechden, regieren des menschen leven, starcken die redelike craften ende scicken die ordene der heilighenGa naar voetnoot19.
[pagina 114]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 20Ga naar margenoot20Die eerste salicheit si: Heilich ende salich sijn, die arme sijn 21 van gheest. Dit is die lesse der apostolen, want si waren die 22 eerste die om Cristus leer willen die tijtlike have verlieten. 23 Dese armoede is drierhande: als armoed van niet, armoede van 24 guede, ende armoede van moede. Die armoede van niet heeft 25 die gheen, die van ghien tijtlick guet beholpen is. Ende deseGa naar voetnoot25 26 armoede is guet, want si is ontlast van veel sorghen. Want si 27 mach lichteliker phylozophien leren ende oec so mach die 28 arme mensche in verduldicheden verdienen dat rike Gods, 29 ende die rike mensch macht an hem mit aelmissen vercri-30ghen. Dese arme menschen sijn Gode behaechliker dan die 31 rike sijn, ende hi vercoesse inder werelt ende maectse vorsten 32 inden hemel. Die armoede van guede heeft die gheen, die mit 33 gheenre onorderliker minnen of mit ghiericheden of mit 34 vracheden of onaerdelikerGa naar voetnoot34 [24c] lust deser werelt guet besittet. 35 Aldus waren die vaderen patriarchen arm, al hadden si ossen, 36 scaep of gesinder, want si deilden die guede na guedertieren-37heit menschelikes troest, nader ewe Gods, na behoeft vervallen-38derGa naar voetnoot37 saken. Dese armoede is heilich, want al isse mit sorghen, si 39 is sonder quaet ghebruuc, ende al staet si mit becoringe, si 40 zeechvechtetGa naar voetnoot40 yeghen vracheit. Die armoede van moede heeft 41 die gheen, die niet en besittet, noch niet en wil, noch oec 42 die wille hebbens niet hebben en wil. Boven dat so is <hi> 43 so arm van ghemoede, dat hi van hem selven niet en hout ende 44 en rekent hem selven nerghent voir ende veronwaert hem in 45 allen dinghen. Hi is cleyn ende oetmoedich in sinen oghen ende 46 is vervaert die heymlicheit GodsGa naar voetnoot46 te verliesen. Dese armoede van 47 Ga naar margenoot47moede hadde die conincinne Hester; doe si haren heer aen-48sach, beswijmde si ende wert bleke: also weeck was si ende 49 arm van gemoede. Dese drie armoede is beloeft dat rijc der
[pagina 115]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 50 hemelen, want si wandelt die tijtlike guede om die ewige, ende 51 si besit alle dinck mit gueden mening, ende si inhanghetGa naar voetnoot51 mit 52 allen gheest die hemelsche saken ende daer teghen en achtet 53 Ga naar margenoot53si haer selven niet. Dit sijn die salige armen, die niet en heb-54ben, nochtan alle dinc besitten. 55Ga naar margenoot55Die ander salicheit is: Salich ende heilich sijn die nu 56 droeven ende screyen. Ende dit is die lesse der martelaren. 57 Ga naar margenoot57Want Cristus seide van hem: Ghi selt screyen ende die werelt 58 sel blide wesen. Ende dit droeven ende wenen is oec drier-59hande: als wenen voir sijn eyghen ghebreck, [24d] wenen 60 voir eens anders leet, wenen voir verlanc des ewighen levens. 61 Dat wenen voir sijn eyghen ghebreck is, als een bescreyet dat 62 Ga naar margenoot62hi God vertoornt heeft, also screide sinte Pieter; of dat hi 63 veel sonden in sijnre consciencien heeft, daerom screyde 64 Ga naar margenoot64Maria Magdalena; of dat hi dair pinen <ende> castijnge 65 Ga naar margenoot65voer doecht, daer om screyde David, doe hi een van drie grote 66 plaghen most aengaen ende verkiesenGa naar voetnoot66. Dit wenen is groot, want 67 dese tranen, seit sinte Augustijn, springhen op inden hemel 68 ende verwinnen den almachtighen rechter ende nymt dat vueri-69ghe zwaert, dat uut sinen monde gaet, ende lesschet, wer-70pende neder inder aerden ende soent mitten woedighen toorn 71 Gods. Dat wenen voir eens anders leet is, dat een screyet, 72 alsmen sinen even-menschen mispreect ende misdoetGa naar voetnoot72. Dair-om 73 Ga naar margenoot73screyde Moyses, doe hi sach dat een egypsche man misdedeGa naar voetnoot73 74 enen van Ysrahel. Of als een siet, dat hem misgaet an live, 75 Ga naar margenoot75eer of guet ende daer om is bedroeft. Also screyde Iob op den 76 ghenen, den hi weemoedich sach. Of als een siet, dat hi sijn 77 Ga naar margenoot77ewe overtret, sonde doet ende quade doet. Dair-om screyde
[pagina 116]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 78 Iheremias ende bat God, dat hi hem ontfarmde over die sonde 79 sijns volcs. Dit wenen is beter dan dat eerst, want dese tranen, 80 seit sinte Gregorius, comen uut duechden der minnen ende 81 worden ghestort van mededoghen. Dese tranen wasschen niet 82 alleen die sonden, mer si verwarven van Gode daer si voor 83 ghestort warden. Dat wenen van verlanck des ewichs levens is, 84 dat een screyt, als hi mit iammer ende verdriet nu dese krey-85Ga naar margenoot85likeGa naar voetnoot84 tijt aensiet. Dair om screyde Helyas onder den [25a] 86 hulst ende bat sijnre zielen datsi sterven woude. Of dat hi 87 screye dat hem die hemelsche vroechde so langhe verhoudenGa naar voetnoot87 88 Ga naar margenoot88is. Aldus screyden die kinder van Ysrahel, doe si saten op die 89 rivier van Babylonien ende gedachten haers lants Syon. Of 90 dat een screye van inwendich inval hemelscher vroechden 91 Ga naar margenoot91ende godliker sueticheit. Aldus screide sinte Augustijn in 92 ymnen ende in sanghe die suetelike van Gode luden, ende hem 93 was wel daer mede. Dit sijn die alre beste tranen, als sinte 94 Barnardus seit, si comen uten paradijs ende mitten sueten 95 winde aenslaechtsGa naar voetnoot95 des heilighen Gheests, vallen si inden hove 96 ons ghemoets ende makent vruchtbarich van aller tiere edelre 97 crude, duechden ende zeden, die goet sijn ieghen alle quale 98 deser tijt. Desen drie screyen is beloeft bliscap ende vroechde, 99 Ga naar margenoot99want die enghel seide in Apocalypsi: God selse leiden totter 100 fonteynen der levende wateren ende mit sijnre hant so sel hi 101 ofdroghen alle tranen vanden hoghenGa naar voetnoot101 der heiligen ende thant 102 voirt dan so en sel ghien screyen noch roepen wesen, want die 103 alre eerst sijn wech gegaen. Glosa seit: Salich sijn dese tranen 104 der gheenre die dagelix wenen, die verdient die moghende 105 hant ons Sceppers self of te droghen, die inden cruus om on-
[pagina 117]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 106 sen willen nat wart van bloede. Ihesus Cristus seit inden 107 Ga naar margenoot107ewangelio: Salich sijn si die nu screyen, want si sellen namels 108 lachen ende al haer droefnis sal in vroechden verwandelt wer-109den. 110Ga naar margenoot110Die derde salicheit is: Heilich ende salich sijn si die sacht-111moedich <sijn> ende guedertieren. Dit is die lesse [25b] der 112 Ga naar margenoot112confessoren. Want Cristus seide tot hem: Leert van mi, want ic 113 oetmoedich bin, guedertieren ende sachtmoedich van herten. 114 Ende dese sachtmoedicheit is oic drierhande: sachtmoedich 115 van herten, sachtmoedich in woorden, sachtmoedich in officie 116 ende bi-wesenGa naar voetnoot115. Die sachtmoedicheit van herten is een dul-117dich verdragen lasterliker woorden, scade der haven ende des 118 guets, last ende zwaernisse des levens, pijn ende quetsing des 119 lichaems. Barnardus seit: wien dese saken opvallenGa naar voetnoot119, mach hi 120 verdrachsem wesen ende sachtmoedich, die stoket een culteGa naar voetnoot120 121 sijnre zielen, daer si sacht op rust ende van ghenen onstuerGa naar voetnoot121 122 deser tijt en mach ghemoyetGa naar voetnoot122 noch ontset werden, mer si blijft 123 slapen in vreden. Dair die brudegom in canticis spreect of al-124Ga naar margenoot124dus: Ic bezwere iu, dochteren van Iherusalem, dat ghi die 125 lieven niet en wecken, wentGa naar voetnoot125 also lange datsi wil. Dit is die 126 sachtmoedicheit alre onnoselen, die sympeliken inder tijt heen 127 wanderen <ende> niement en sijn claechhc of pijnlick. DieGa naar voetnoot127-132 128 sachtmoedicheit van monde is een wise verbeiding van woorde,
[pagina 118]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 129 die van berade te stonde ende stede na behoef der personen 130 satichlic wert voirtgebracht ende <na> dat die reden sijn 131 ghelate te toghen <ende> behouden altijt ghestichten, ripen 132 Ga naar margenoot132moet. Want Paulus seit: Een wijs doghende gheestelic man 133 sel den onwisen ende onstuer berechtenGa naar voetnoot133 in enen gheest der 134 Ga naar margenoot134saticheit, sijn hals sel voordencken die waerheit, sijn lippen 135 Ga naar margenoot135sellen den quaden straffen ende die ewe der guedertierenheit 136 sel altijt in sijnre tongen luden. So wart sijn stemme ghehoort, 137 als of si uten hemel clonge. Dit is die sachtmoedicheit der 138 Ga naar margenoot138leerre ende [25c] der predicaren die haer tonghen drupen, als 139 honichrate van sueter leer. - Die sachtmoedicheit in staet of 140 officie is als een prelaet van sorgen der ghemener oerbaer niet 141 van moede verslaghen en wert, noch van gebreck sijnre onder-142saten niet te bitter, noch te scarp in sijnre castijnge en wert, 143 noch dat hi van sijnre staet, daer hi boven hem allen guet, niet 144 Ga naar margenoot144verhoemoet en wert, ende dat hi in allen sinen bewinde meer 145 achtet hoe dat hi van sinen volc meer gemint wert dan ontsien, 146 ende oec in sinen oorde <l> liever ende dicwijl biede moeder-147Ga naar margenoot147liker borsten dan rechtes zwaert. Want God seit: Hem sel 148 oordel ghescien sonder genade, die in sinen oordel ghien gena-149de en doet. Dit is die sachtmoedicheit der biscoppen ende 150 der abbaten ende der lantsheren, die mit guet regieren ende 151 Ga naar margenoot151mit duechden haer wille opt tvolck verhalenGa naar voetnoot151. Aldus dede 152 Absolon; doe hi coninc werden woude, boech hi tot hem der 153 mannen herte, daer hi stont inder poorten des rechts ende ghe-154dings. Desen drie sachtmoedicheit is beloeft te besitten des 155 lants, niet alleen dat wi hier hebben, daer hem niet en sel
[pagina 119]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 156 ghebreken ende daer si langhe ghesont, salich ende mit eren 157 ende vreden sellen wonen, mer oic dat lant der levender, dat 158 daer vloyet van honich ende melc der godheit ende der 159 menscheit Ihesu Cristi, die onsen lustelikenGa naar voetnoot159 sinnen ende der 160 redeliker craften een over-ghenuechtGa naar voetnoot160 der salicheit sel wesen 161 Ga naar margenoot161in dat ewige leven. Daer ons, als David seit, sijn guede suete 162 gheest overleyden sel die ons versaftet heeft mit guedertieren-163heden ende voirscicket heeft [25d] den sachtmoedigen haer 164 Ga naar margenoot164eyghen loen te besitten ende dair in <te> wonen. Salich 165 sijn si, den dat ghesciet. 166Ga naar margenoot166Die vierde salicheit is: Heilich ende salich sijn si die reyn, 167 suver sijn van herten. Dit is die lesse der maechden ende ionc-168frouwen die een kuusch leven voren ende leiden. Want Cristus 169 Ga naar margenoot169seide van hem, datsi gelijc sijn der enghelen in puyrheden haers 170 levens. Ende dese reynicheit is oec drierhande: als suverheit 171 van lichaem, suverheit van herten, suverheit van gheesten. 172 Die reynicheit van lichaem is bewaringhe des menschen leven 173 van gulsichede, van onsuverhede ende sijn lijdmate te dwin-174Ga naar margenoot174ghenGa naar voetnoot173 van ondoechdelike wercken. Want Paulus seit: Reyket 175 uut iu leden te dienen der rechtveerdicheit, der duechtsa-176Ga naar margenoot176micheit ende der suverheit, op-dat een yghelic sijn vat konne 177 besitten in heilichede ende in eren. Dese suverheit is betei-178kent int oude testament biden water der wijnghe. Ende dit 179 water vloet cout doer Cristus zijd, doe hi stont doot anden 180 Ga naar margenoot180cruce. Want Ezechiel seit uut sinen monde: Ic sel op iu storten 181 reyn water ende ghi selt ghereinicht werden van al iu smet-182ten. Die reynicheit van herten is een behoedinge des menschen 183 gedachten van ydelheit, van quaethede ende sonderlinghe van 184 Ga naar margenoot184felhede of van valscher list te vinden. Want God seit: Ic selGa naar voetnoot184
[pagina 120]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 185 ondersoekinge doen op die narenst haerre listeliker bevindingeGa naar voetnoot185 186 Ga naar margenoot186van quaden rade der bedriechnis. Dair-om seit Salomon: Die 187 sijns herten reynicheit mynt, sel hebben den coninc tot enen 188 vriende. Dese suverheit is beteikent per sanguinem ym[26a]-189molationis, dat hiet: biden bloede der offerhande, dat oec 190 Ga naar margenoot190heet uter ziden Cristi vloet. Want Paulus seit: Dat bloet Cristi 191 sel reynighen onse saemwittighe gront der consciencien van 192 dootliken wercken, op-dat wi dienen den levende God, (Glo-193sa:) mit herten geloven toe der rechtveerdicheit, mit monde 194 belyen die waerheit toe der salicheit. Die reynicheit van geest 195 is bewaring des menschen, dat hi van gheeste niet bedroghen 196 en werde van onghelove of van valscher leringe, die hem leiden 197 vander eerster onghescapender waerheit, die Cristus is, ende 198 die wi kennen ende verstaen doer die heilige scrift cristen ge-199Ga naar margenoot199love. Hier-om seit Paulus: wilt niet of geleit werden mit meni-200Ga naar margenoot200gher vreemder-leye leer. Ende al waert dat iu een enghel van-Ga naar voetnoot200 201 den hemel anders condichde dan mijn ewangelium, lovet hem 202 niet, ende die leer moet wesen die ban, dat beduut een ver-203watenGa naar voetnoot202 ofsceidinge. Dese suverheit is beteikent per unctionem 204 sanctificationis, dat hiet bider salvinge der heilichede, welc 205 Ga naar margenoot205Cristus gaf over mit sinen gheest. Want sinte Ian ewangelist 206 seit: Die salvinge des gheests sel iu van allen leren ende 207 raden, dat ic iu gheseit heb: alle waerheit, (Glosa:) die ewich 208 is, onwandelbaer ende onbedrochlic ende bin selve. Dese drie 209 reynichede is belovet ghesichte ende bescouwinge des aen-
[pagina 121]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 210 sicht Gods, dat alle leven is van salichede, alle loon onser 211 wercken, alle ghenuechte onser vroechden. Daer-om seit Da-212Ga naar margenoot212vid: Heer, toech ons dijn aensicht ende wi sellen gesont ende 213 salich werden. Voirt, so vraecht hi aldus: Mer, Heer, wie sel 214 wonen in dinen tabernakel ende rusten in dinen [26 b] heiligen 215 berghe? Dair toe antwoirt God: Wie ingaet sonder smet, wie 216 dat die waerheit in sijn herte spreect ende suver is van herten. 217Ga naar margenoot217Die vijfte salicheit is: Heilich ende salich sijn si, die ontferm-218hertich sijn. Dit is die lesse der patriarchen, die de werken der 219 guedertierenheit uut sueter herten hantierden, want Christus 220 van hem seit: Gi waren die gheen, die opter lude liden ende 221 verdriet bewert werden mit iammerGa naar voetnoot221. Ende dese barmherticheit is 222 oic drierhande: als op hem selven, op sinen even-mensch, opten 223 ghecruusten Cristum. Die ontfermherticheit die een mensch 224 heeft op hem selven, is als hi voelt pijn ende wroghen sijnre 225 consciencien, dat hi dan wil die sonden scuwen ende die duecht 226 Ga naar margenoot226beleven. David seit: Ic werd ghekeert in minen druck, doe 227 <die> doer <n> in mijn herte stack (Glosa:) wroeghen van 228 sonden inder consciencien. Op dat doghen so crighet die men-229sche so groten iammer sijns selfs, hoe dat hi hem selven wech 230 geworpen heeft van sijnre godliker eren ende Gods vrienscap 231 ende verschultGa naar voetnoot231 heeft dat hemelrijc mit sinen vroechden ende 232 verdient die helle mit hare pinen. Dair-om beghint hi die 233 sonden te haten, die duechden te minnen, sijn natuer te dwin-234Ga naar margenoot234ghen ende hem selven eerst te beteren. Hier-om seit Salomon: 235 ontfarm dijn eyghen ziel, wilstu Gode behaghen, want wien 236 sel hi guet wesen, die hem selven quaet is. (Glosa:) Rechte 237 minne beghint eerst van haer selven ende wert uutghescicket
[pagina 122]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 238 als een garnaet is ghestelt van binnenGa naar voetnoot236. Die ontfermherticheit 239 die een mensche heeft op sinen even-kersten, is als hi mede-240doghen draecht in sinen [26 c] noede ende hem te help comt 241 Ga naar margenoot241mit gonst, mit rade, mit dade. Als Job seit: Mijn ziel doech-242de mitten armen ende mijn inghedoemte stortede ic uut den 243 bedroefden, ic gaf die mi bat, ende liet quytGa naar voetnoot243 die niet en hadde, 244 ende ic en at niet of nye mijn brocke broets alleen. (Glosa:) 245 aldus coft hi die ewighe rijcdoom Gods. Dese wercken der ont-246farmherticheit ghescien lijflickGa naar voetnoot246 ende gheestelick. Die lijflike 247 werken der guedertierenheit sijn seven ende der gheesteliker 248 alsoe veel, daer ic na een sonderlinc capittel of scriven wil. Van 249 deser ontfermherticheit sprect Ysidorus, dat alle dieren is fel-250heit aengheboren ende wreetheit, alst schijnt in horen tanden, 251 claeuwen, hoornen ende des ghelijcs, mer den menschen is 252 alleen guedertierenheit ingescapen. Als Alexander seide van-253den pigmeen, doe hi hem cleyne koecsken backede: si toech-254den ons menscheit, dat is ontfermherticheit. Wonder van Gode, 255 dat ons is aengheboren, daer wi dat rijck der hemelen mede 256 Ga naar margenoot256moghen verdienen! Hier-om seit Cristus: Weest ontfermher-257tich, ghelijc als die hemelsche Vader ontfermhertich is. Die 258 ontfermherticheit opten gecruusten God is een minlick uut-Ga naar voetnoot258 259 brisschen op die deerlike wercken der passien ons Heren mit 260 innichliken gedencken, mit naersteliken toekeer van gheest, 261 Ga naar margenoot261-278daer sinte Bernaert of seit: Wie en soude niet tot des alre
[pagina 123]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 262 liefsten ionghelincs minne Cristi ghetoghen worden, die anden 263 cruce merket scickenis sijns lichaems? Hi heeft sijn hoeft 264 nedergheboechtGa naar voetnoot264 ons te cussen, sijn armen uutgherect ons te 265 helsen [26 d], sijn handen doer gheslaghen ons te gheven, sijn 266 zide opghedaen sijn minne ons te toghen, sijn voeten ghena-267ghelt bi ons te bliven, al sijn lichaem ende sijn ziel ghelevert 268 toe een onderpant voer ons vol te doen. Wie en soude desenGa naar voetnoot268 269 minnen beelde niet mede doghen, dair dat aensicht <dat> 270 bovenGa naar voetnoot269 der sonnen scheen, wert mitten ioden spekel gheon-271reynt. Dat hooft, daer die enghelen voir beven, wart mit door-272nen besteken. Die oghen die in den hemel blincken als ster-273ren, worden verduustert inden dode. Die mont, die den enghe-274len leert, wert mit galle ende edick ghedroncken. Die handen, 275 die den hemel sciepen, warden inden cruce gheslaghen. Ende 276 doe hi dit al leet, ende was hem pijnliker niet, dan dat wi 277 ondancbaer waren. Wie sel nu wesen so stenen hert, den dese 278 guedertierenheit niet en sel bemorwenGa naar voetnoot278? - Dese drie ontfarm-279hertichheden is ghelooft, dat si sellen ontfermherticheit ghe-280lenghen, ja in leven ende in dode. Inden leven verleent si die 281 genade Gods, si verwint alle liden, si en blijft nymmermeer 282 Ga naar margenoot282ongeloent. Iob seit: si is mit mi van kinde opghewassen. 283 Inden dode verleent si oflaet van sonden, si doet alleen ghesel-284scap der zielenGa naar voetnoot283, si sluut craftelic den hemel open. Hier om 285 Ga naar margenoot285seit David : Mijns heren ontfarmherticheit gaet mi voer ende 286 si volcht mi na, (Glosa:) want si ghift ons genade in deser 287 tijt ende glorie inder ewicheit. Ende dair om sluut hi sijn
[pagina 124]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 288 Ga naar margenoot288reden aldus, dat sijn ontfermhertichede gaen boven al sijn 289 wercken ende die sel bliven van ewe tot ewen. Welc gheertGa naar voetnoot289 wi 290 van Gode naersteli- [27 a] ker, tot welcker hoep wi ghetrou-291weliker, welke sueke wi, rike ende arm, ghemeenliker? 292Ga naar margenoot292Die seste salicheit is: Heilich ende salich sijn si die honghe-293ren ende dorsten nader rechtveerdicheit. Dit is die lesse der 294 propheten, want si hadden hongher naden levenden broede, 295 dat vanden hemel is gecomen, ende dorsten nader fonteynen 296 des levens ende der ewigher wijsheit. Dese rechtveerdicheit 297 is oic drierhande, als deylende, wandelende, medetoelegghen-298de. Dit is die waechscael alleen. Die deylende rechtveerdi-299cheitGa naar voetnoot298 is der heren ende der edelre lude, den Cristus leert: 300 Ga naar margenoot300Ghif hem allen, die di bidden, want saligher is te gheven dan 301 Ga naar margenoot301te nemen. Thobyas leerde sinen soon: Van dijnre have so eer 302 dinen God ende hebstu veel, so selstu veel gheven. Want hi 303 gaf self tiende den ellendighen van alle dat hi besat. Ten boert 304 oec niet datmen droevich van des vorsten aensicht sel sceiden. 305 Ga naar margenoot305Hier-om gaf Assuerus die coninc, als sijnre moghentheit be-306Ga naar margenoot306taemde. Dit is die rechtverdicheit des hemelschen Vaders inder 307 Godheit, daer van alle die beste ende die volcomenste gave 308 neder comen, die alle tijt is eens moets, als sinte Iacob seit. 309 Ga naar margenoot309Na dese rechtverdicheit verlangde den propheet Ysayas, doe hi 310 seide: Ghi hemelen douwet van boven neder ende ghi wolken, 311 reghent den rechtverdighen. Die wandelende of wissellende
[pagina 125]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 312 rechtverdicheitGa naar voetnoot311 is der burgher of der cooplude, den Cristus 313 Ga naar margenoot313leert: Gheeft ende iu sel gegheven werden, vergheeft ende iu 314 sel quyt ghelaten werden; mit deser mate daer ghi mede uut 315 Ga naar margenoot315meten, selmen iu weder inmeten. God heeft [27 b] alre din-316ghen wandeling of wisseling ghescict doer tael, wicht ende 317 maet, op-dat een yghelic ontfenge doer rechtveerdicheit, dat 318 hem toe boerde mit liker pensyeGa naar voetnoot318. Dese wise vant die keyser 319 Augustus, die de werelt dede bescriven, vrij heerstraten ma-320ken, een munte ende een mate van allen gueden setten in allen 321 lande ende volc. Dit is die rechtverdicheit des Sonen Gods, 322 die een gaf om ander ende dede mit ons wisseling: hi gaf God 323 ende nam mensche, hi gaf rijcdoom ende nam armoede, hi 324 gaf leven ende nam den doot. Ende dit leerde hi voort, doe 325 Ga naar margenoot325hi seide: Wie dat yet ghift om mi, die selt hondert-vout weder 326 nemen ende daer-toe besitten dat ewighe leven. Die mede-toe-327leggende rechtveerdicheit is der minnen der menschen ofGa naar voetnoot326 der 328 gheesteliker lude der clergie of der paepscip, den Cristus leert, 329 dat al hoer dingen sellen ghemeen wesen. Want die minne 330 en sueket niet dat haer eyghen is, mer dat daer ghemeen is. 331 Ga naar margenoot331Dit wouden die apostolen datter ghetruwen gelovighen guet 332 soude wesen al ghemeen; ja oec in gheluck ende inder weder-333spoet, in verre of in na, in ouderdoem of in ioncheit, so en 334 soude die tijt mit al horen toe-valGa naar voetnoot334 tusschen vrienden niet ver-335sceiden. Als Seneca seit vanden minnen beelde, dat an sinen 336 hoofde hadde gescreven: leven ende doot; an sijnre borsten: 337 winter ende somer; an sinen voeten: verre ende na. Aldus
[pagina 126]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 338 dede die keyser Alexander, doe hi screef: Ic bin den minnen 339 ende alle mijn is hoer. In welcken gelijck worden alleer ghe-340tymmert burghe van vrienden, die hieten: mijn dijn, dijn 341 mijn. Dit is die recht- [27 c] vaerdicheit des heilighen Gheests, 342 die sijn minne beval in ons ende gaf ons van sinen gheest over-343vloedich ghenade, waerheit ende minne. Desen drien recht-344Ga naar margenoot344vaerdicheit is beloeft, datsi ghesaet sellen werden. David seit: 345 Die dijn begheerte vollet mit guede, sal den hongheren zaden, 346 ja als dijn glorie gheopenbaert wert. Aristotiles seit: dat hon-347gher is inder mage ende dorst inder lever. Also is oec gheesteli-348ke hongher inder begeerte, die vanden wille tret, die die hovenGa naar voetnoot348 349 der minnen hiet ende heetet, ende dese wert ghespijst ende 350 ghesaet, als lief sijn lief heeft ghewonnen, daer in ghemynghetGa naar voetnoot350 351 Ga naar margenoot351alle verlangen. Als die propheet seit: Dat ic heb begheert 352 dat houde ic ende <dat ic minne besit ic ende> boven dat 353 so en heb ic niet, daer mi na mach verlanghen. Dit is dat alre 354 overscoenste rechtveerdicheit daer alle die voirscreven saken 355 in sluten ende eynden. 356Ga naar margenoot356Die sevende salicheit is: Heylich ende salich sijn die vreed-357samighe. Dit is die lesse der engelen, want si waren die eerst 358 die ons die vrede <condichden> tusschen <hemelrijc> ende 359 aertrijc, tusschen God ende den mensche, doe si riepen inder 360 Ga naar margenoot360lucht: Gloria in excelsis Deo, Glorie si Gode inden oversten 361 throen ende inder aerden vrede den menschen, die daer sijn 362 van gueden wil. Dese vreedsamicheit is oec drierhande: als
[pagina 127]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 363 vrede mitten menschen, vrede mit hem selven, vrede mit Gode. 364 Die vreedsamicheit mitten mensche is een rustelic bi-wesen 365 der lude, dat een mit niemant en kive, noch en twyeGa naar voetnoot365 teghen 366 der waerheit, mer [27 d] dat hi allen menschen inden naem 367 Gods vorderGa naar voetnoot367: dinen oversten reverencie ende ghehoorsami-368cheit, dinen cleynre hoede ende disciplijn, dinen ghelijc rade 369 ende hulp. Dit is die vrede der tijt ende ghelijct wel lantvrede. 370 Dese vrede helt die coninc Salomon, doe alle dat lant al omme 371 zweech ende stille was in sijnre ieghenwoordicheit, also dat-372men scilde ende speer henc op inden tempel, dair hi in wan-373Ga naar margenoot373derde mit eendracht sijns volcs ende alle coningen begheerden 374 sijn aensicht te scouwen. Ende hier-om was hi ghenoemt die 375 vreedsamige coninc. Die vreedsamicheit die een mensche heeft 376 mit hem selven, is een stille rust van consciencien ende een-377dracht der reden ende sinen wille, also dat hi een tuuchGa naar voetnoot377 heb 378 Ga naar margenoot378van binnen, dat hem sijn sonden sijn vergheven. Hier-of seit 379 David: Die Heer sal spreken vrede op den ghenen, die hem 380 keren tot haren herten. Of anders vrede mit hem selven is, 381 wanneer sijn lijflike sinnen niet ieghen dichtGa naar voetnoot381 ende met des 382 gheests strubbenGa naar voetnoot382 ende kiven mit lusteliker begheringhe. Of 383 anders wanneer een in sijnre herten ghien wrock en draghet 384 van haet ende nijt of avegunsticheit. Dit is die vrede der bor-385sten ende ghelijct wel burchvrede. Desen vrede besat die 386 coninc David, doe hi wan arcem Syon, dat is dat overslotGa naar voetnoot386 des 387 berchs Syon, ende vestede dat starc mit drien toornen ende 388 daer uut regierde hi al dat conincrijck van Ysrahel ende badt 389 Ga naar margenoot389Gode aldus: Vrede die ghescie in dijnre craft ende overvloe-390Ga naar margenoot390dicheit in dinen toornen. Die vreedsamicheit mit God is een
[pagina 128]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 391 ghe- [28 a] like verbeeldinge onser sielen inden aengesichtGa naar voetnoot391 392 Gods doer claerheit in claerheit als vanden gheeft des Heren. 393 In allen guede so en is boven <vrede> niet begheerliker, niet 394 weerder, niet saligher, want daer-in is gronden sonder eynden, 395 scouwen sonder volkennen, bevoelen Gods sonder entlick 396 Ga naar margenoot396bevinden. Van desen vrede seit Paulus aldus: Die vrede die 397 boven alle sinnen gaet, moet bewaren iu herte ende iu verstan-398denis in Cristo Ihesu onsen Heer. Dit hiet die vrede der ewi-399Ga naar margenoot399cheit ende ghelijct wel statvrede, welc besat die coninc Abaga-400rus, die tot onsen heer Ihesum Cristum screef aldus: Mi is een 401 suverlic stat ende eerlic, di ende mi groot ghenoech; daer-om 402 en laet di niet bezwaren toe mi te comen. Die stat, dair God 403 in woent mit al sijn heilighen, hiet die stat des vreden, daer 404 Ga naar margenoot404die propheet of seit: Biddet die dinghen die tot vreden sijn 405 der stat van Iherusalem, want in vrede so is sijn woenstat 406 Ga naar margenoot406gemaect. Desen drie vreden is ghelovet naem der kinder GodsGa naar voetnoot406. 407 Want vrede wynnet ons Gode gelijck na ghedaenten sijns beel-408des, na zeden sijnre ghewoenten, na ghebruuck sijns erves. Dat 409 Ga naar margenoot409heeft ons Paulus voirscreven, dair hi seit aldus: Als God hem 410 ons vertoent, so sel wi hem ghelijc warden sinen beelde doer 411 Ga naar margenoot411die claerheit; die guetheit Gods sel in ons lichten scynbaer-
[pagina 129]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 412 lick, dat wi vercoren sijn kinder Gods te werden; so wi kin-413der, so sijn wi erve, erfname Gods, mede-erve Cristi. 414Ga naar margenoot414Die achte salicheit is: Heilich ende salich sijn si die vervol-415ghinge doghen om die rechtveerdicheit. Dit is die lesse alre 416 Ga naar margenoot416uutvercorender menschen, den Cristus seit: Inder werlt [28 b] 417 so sel ghi persecucien ende druck hebben, mer bi mi so vind ghi 418 vroechd. <Dese vervolghinghe ende persecucie is drierhande, 419 als om verdiende scout, om beleefde doechde, om dat kersten 420 ghelove> Dese persecucie ende vervolghing diemen lijt om 421 verdiende scout, als om sijn misdaet van sonden ende over-422treden sijnre ewen, die selve persecucie is guet ende salich, 423 want ist dat mense duldelick lijt, het si mit recht of sonder 424 oordelGa naar voetnoot423, si verwarft oflaet van sonden. Ambrosius seit, dat God 425 is ghelijc als een versocht aerste die sijn ziekenGa naar voetnoot425 ghift bitter 426 dranck te drincken, die de onreyne humoren purgieren. Cris-427tus, onse heer, is een aerste onser zielen, die bedroefde herte 428 ghesont maket. Dairom so sendet hi den sondaer dicwijl toe 429 vervolch, persecucie ende liden, op-dat hi vander quader lude 430 geselscap werde castiet ende betert sijn sonden. Aldus gescie-431de den kinderen van Ysrahel dicwijl, also datsi daer of be-432Ga naar margenoot432keert worden ende seiden: Ontfermhertige God, die alle die 433 sonden des menschen vergheefste in haren liden. Die persecu-434cie, diemen lidet om die rechtverdicheit of om beleefdeGa naar voetnoot434 duech-435de van eren of van vromen wercken, die is saligher dan die 436 eerste was, want daer mense duldelic draecht, van wien si oec 437 aenghedaen werden, so verwerft si van Gode mering der gena-438den. Augustinus seit, dat die claerheit der sonnen pleecht die 439 doncker wolken te verbreidenGa naar voetnoot439, te verlichten ende te water ende
[pagina 130]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 440 te reghen te verslaenGa naar voetnoot440. Des ghelijcs doet liden onse ghemoede 441 des herten van binnen, dat een mensch beghint God ende hem 442 selven meer te kennen ende innigher ende beter te [28c] wer-443den. Aldus ghesciede den heilighen propheten ende die sei-444Ga naar margenoot444den: Heer, in liden hebste onse herte gewijt ende ghebreetGa naar voetnoot444. 445 Aristotiles seit, dat droefnis maket dat herte breet. God wil in-446der gueder herten woenen; daer-om wil hise mit liden laten 447 opsperenGa naar voetnoot447. Die persecucie diemen lidet om des kerstens gheloven 448 wil, die is die alre salichste van allen, want daer men se mit 449 minnen doghet, soe verwerft si loen der ewigher glorien. Gre-450Ga naar margenoot450gorius seit op dat woort dat Iob spreect: Alle des menschen 451 leven is een ridderscap of een strijt op aertrijck, - Cristus is 452 coninc der coninghen ende heer der heerscappien, een vorst 453 des vreden, een vader der toecomender werelt, een gherechtich 454 loener sijnre ridderen, die witachtelic striden, hi cronetse mit 455 cronen, duerbaer gesteenten der glorien ende der eren, want 456 Ga naar margenoot456hi verbeyt heeft opsiendeGa naar voetnoot456 horen zeghe. Aldus ghesciede der 457 trouwer martelaren Cristi, die blide ghinghen vander heren 458 raethuse, als si ghegheesselt waren, want si waerdich waren 459 ghevonden om den name Ihesu smaetheit ende lelicheit te 460 liden. Die dese drie persecucien gheduldelic liden, is beloeft 461 dat rijc der hemelen. Want eens guets kersten menschen leven 462 is al vol cruces ende martely ende moet mit Cristo dat testa-463ment des bitteren kelcs gallen ymmer drincken, als alle die 464 vriende Gods ghedaen hebben. MerkelikenGa naar voetnoot464 ist gheloeft in desen 465 lessen der salicheden den armen, den oitmoedigen, den duldi-466ghen een loen, dat rijck der hemelen. dat ons God, onse Heer, 467 moet ons allen verlenen. Amen. [28d]	voetnoot9 woude (geschrapt) optrecken. voetnoot19 scicken die ordene der heilighen = regelen de rangen d.h. [tekstkritische noot]23 B dese armoede is drierhande ontbr. 31 CGH vorsten vanden h. D v. van h.; B vorsten vander werelt. 33 CH onordeliker; GDA onorderliker; B die mit gheenre onordinierliker list deser werelt minne of mit ghiericheden of mit vracheden der werelt goet besit. 37 CGH voervallender zaken (H sake); A vervallen der s. margenoot20 Matth. 5:3. voetnoot25 die van ghien ... beholpen is = die geen t.g. bezit. voetnoot34 onaerdelike = boos, ontaard. voetnoot37 lees: vervallender, voorvallender = voorkomende. voetnoot40 zeechvechtet = zegepraalt, zegeviert. voetnoot46 heymlicheit Gods = vriendschap van God. margenoot47 Vgl. Esther, 8:3. [tekstkritische noot]50 CH goede ontbr. 56 B wenen ende screyen. 58 B dit droeven e. screyen. 60 B van verlanghen. 64 CGH pinen ende castijnghe; D = A; B pijn of c. 66 CGHDB goet. 67 CH seit Augustijn. 68 C allenmachtighen; - CH vierighe. 72 GD misprect; B misspreket. 77 B overtredet; - CHB quaet doet; GD quade daet. voetnoot51 inhanghet = is gehecht. margenoot53 II Cor. 6:10. margenoot55 Matth. 5:5 (3e zaligspreking). margenoot57 Joes. 16:20. margenoot62 Matth. 26:75 (Petrus). margenoot64 Luc. 7:38 (M. Magdalena). margenoot65 II Kon. 24 (David). voetnoot66 aengaen ende verkiesen = aanvaarden en kiezen. voetnoot72 misspreect ende misdoet = beleedigt en nadeel toebrengt. margenoot73 Exod. 2:11 (Mozes). voetnoot73 misdede = mishandelde. margenoot75 Job 30:25 (Job). margenoot77 Threni - Prol.: - sedit Jeremias propheta flens. [tekstkritische noot]81 G wasken niet af. 84 CGHDB screylike. 86 CH bat; GDB badt. 87 CH voerhouden; B onthouden. 89 CGHD rivier; B ryvieren. 92 CGHD ympnen; B ymmenen. 94 CH Bernaert; G Barnaert; DA Barnardus; B Baernaerdus. 99 CH God sal se; GDB G. sel se (G zel); A selve. 101 CGHDB v.d. oghen; - B te hant voert aen. 102 CH r. wesen die; GDAB r. wesen, want die. margenoot85 III Kon. 19:4 (Elias). voetnoot84 kreylike (niet bij Verdam) = jammerlijk. voetnoot87 verhouden = uitgesteld, onthouden. margenoot88 Ps. 136:1. margenoot91 S. Augustinus, Confessiones, l. IX, c. 6: Quantum flevi in hymnis et canticis tuis, suave sonantis Ecclesiae tuae vocibus commotus acriter. voetnoot95 winde aenslaechts: windvlaag of aangedreven door den zoeten wind enz. margenoot99 Apoc. 7:17 en 21:4. voetnoot101 hoghen = oghen - thant voirt dan = nu voortaan. [tekstkritische noot]108 CGHD ghewandelt; B = A 110 CGHD sachtmoedich sijn ende; B s. ende g. sijn. 113 B goedertieren ontbr. 117 C lachterliker. 118 B beswaernisse. 120 C verdraechsam; GHDA verdrachsem; - CGHB culcte; D cultte. 122 CH maer; GD mar; AB mer. 125 CGDA wecken; HB wecket. 127 CH niemant te s. cl.; B n. en sijn si cl. margenoot107 Joes. 16:20. margenoot110 Matth. 5:4 (tweede zaligspreking). margenoot112 Matth. 11:29. voetnoot115 officie ende biwesen = bediening en omgang. voetnoot119 opvallen = wedervaren. voetnoot120 stoket een culte = vult een kussen voor zijn ziel (steket). voetnoot121 onstuer = onrust, woeling. voetnoot122 ghemoyet = gekweld noch ontsteld. margenoot124 Cant. 8:4. voetnoot125 went = totdat. (vooral maar niet uitsluitend oostmnl.). voetnoot127-132 is een verstandig afwachten van woorden, die met overleg juist van pas naar tijd en plaats volgens de behoeften der personen zachtmoedig worden geuit en overeenkomstig de woorden zijn gelaat te toonen (lees: toghen) en altijd een bezadigd gemoed te bewaren. Dit is wschl. de bet., maar de plaats is in alle hss corrupt. [tekstkritische noot]129 CH behouf. 130 CGHB ende na dat die reden sijn ghelaet te toghen. (G doghen; B tonen) behouden (B behoudelic); D = A. 132 C seit ontbr. 133 B sel die onwise leren ende die o.b. 145 CH meer goemt; GD m. goem; B m. pijn. 146 CGH ordel; DA oorde; B oerdel. 147 CH richtes zwaert; - GD dat r.z. (in G t weggeschrapt). 150 CGHDB abten. margenoot132 Gal. 6:1. voetnoot133 berechten = terecht helpen; onstuer = ongebonden, teugelloos. margenoot134 Prov. 8:7. margenoot135 Prov. 31:26. margenoot138 Prov. 16:24. margenoot144 S. Augustinus, Regula: Ipse vero qui vobis praeest, non se existimet potestate dominante, sed caritate serviente felicem. margenoot147 Matth. 7:2. margenoot151 II Kon. 15:2. voetnoot151 mit duechden haer wille opt volck verhalen = die door goedheid hun wil door 't volk gedaan krijgen. Zie Heimelijkheid der Heimelijkheden (ed. Verdenius) blz. 187 en 210. [tekstkritische noot]165 CH si den ghesciet; GD si dent g.; B heilich dient g. 167 B suver ontbr. 168 CGHDB leven leyden. 178 CGHDB per aquam expiacionis, dat hiet. voetnoot159 lusteliken = lichamelijk. voetnoot160 overghenuecht, niet bij Verdam; wel: overgenoechlijc. margenoot161 Ps. 142:10. margenoot164 Ps. 36:11. margenoot166 Matth. 5:8. (zesde zaligspreking). margenoot169 Luc. 20:36. margenoot174 Rom. 6:13. voetnoot173 dwinghen = bedwingen. margenoot176 I Thess. 4:4. margenoot180 Ezech. 36:25. margenoot184 1 Cor. 3:19; Job 5:13; Ps. 93:11. voetnoot184 De vertaling van dezen tekst is zeer vrij: Qui apprehendit sapientes in astutia eorum et consilium pravorum dissipat - hier: ik zal den grond onderzoeken van de arglistigheden, die zij door den boozen raad van het bedrog hebben uitgedacht. [tekstkritische noot]185 H arenst; B nederste. 190 CGHDB uut Cristus siden. 198 B scryft kerstens gheloves. 199 B mit menigerhande leer. 202 CH verwaten afscheydinghe; B vervaren of scheydingh; GA: verwaren o. 205 CGH sinte Johan. 206 CGHDB ende al raden. 208 CGHD onbedroechlic; B onbedrieghelic; - B ende bin dat s. voetnoot185 bevinding, niet bij Verdam. margenoot186 Prov. 12:11. margenoot190 Hebr. 9:14. margenoot199 Hebr. 13:9. margenoot200 Gal. 1:8. voetnoot200 Gal. 1:8 luidt: Sed licet nos, aut Angelus de coelo evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Op deze laatste woorden wijst: ende die leer moet wesen die ban. De leer moet de afscheiding bepalen tusschen de uit het heidendom en uit de joden bekeerde Christenen, en niet de joodsche besnijdenis, die de joodschgezinde leeraars als verplichtend ter zaligheid wilden opleggen. voetnoot202 verwaten, zooals we met CH lezen = in den ban doen, vervloeken. Verwaten ofsceidinghe: een door den ban bekrachtigde uitstooting. margenoot205 Joes. 14:26 en 16:13. [tekstkritische noot]212 CGHD toghe; B toen. 219 CH met soeter harten. 224 CH wrock s.c.; B wroeginge. 227 C doe hi die doren; GH doe die doorn (H doren); D = A; B doe hi door mijn herte stac. 231 B besculdicht. 235 C dijnre armer; GHD d. eyghender; B dyre eyghenre. margenoot212 Ps. 79:4; Ps. 14:1-2. margenoot217 Matth. 5:7 (vijfde zaligspreking). voetnoot221 bewert werden mit iammer = wschl. misericordia moti sunt bewerren st. ww., beworren deelw. hier dus zwak ww.; in de bet.: van streek, in de war gebracht. Misschien mogen we lezen: beroert. margenoot226 Ps. 31:4. voetnoot231 verschult = verbeurd. margenoot234 Eccli. 13:24. [tekstkritische noot]242 CH inghedoem. 245 CH cocht. 248 B een cap. bisonder. 249 CGHDB dierten. 252 CGHD g. van Gode i.; B = A. 258 CGHD uutbrischen; B uutbrieschen. 261 CGHA Bernaert; D Barnaert; B Baernaerdus. voetnoot236 Rechte minne beghint eerst van haer selven ende wert uutghescicket als een garnaet is ghestelt van binnen. De ware liefde, die bij zich zelf begint en zich dan meedeelt, wordt wschl. met een granaatappel vergeleken, omdat deze vrucht, rijp geworden, vanzelf opensplijt, zoodat men haar kan genieten. margenoot241 Job, 30:25; 31:16-17. voetnoot243 quyt laten = kwijtschelden. voetnoot246 lijflick = lichamelijk. margenoot256 Luc. 6:36. voetnoot258 uutbrisschen (niet bij Verdam) mhgd. brieschen = schreeuwen; hier: een liefdevol uitklagen. margenoot261-278 Legenda aurea (Graesse³, p. 230). De hoc etiam Bernardus: quis non rapiatur ad spem impetrandi fiduciam, qui ejus attendit corporis dispositionem, videlicet caput inclinatum ad osculum, brachia extensa ad amplexum, manus perforatas ad largiendum, latus apertum ad diligendum, pedum affixionem ad nobiscum commanendum, corporis extensionem ad se totum nobis impendendum. - l.c. p. 228 - Caput angelicis tremendum spiritibus densitate spinarum pungitur et facies pulchra prae filiis hominum sputis judaeorum deturpatur, oculi lucidiores sole caligant in morte, (aures quae audiunt angelicos cantus audiunt peccatorum insultus), os, quod docet angelos, felle et aceto potatur, (pedes quorum scabellum adoratur, cruci clavo affiguntur), manus, quae formaverunt coelos sunt in cruce extensae... [tekstkritische noot]262 CGHDB inden cruce. 265 B doorslagen. 268 CGHD voor ons onderpant vol te doen. 270 CGHDB schoen. 272 CGHDB ghesteken. 274 B gedrenct. 275 B aen den cruce. 277 CH ondanc waren; - B so stenen hertich. 279 B ontfangen. 283 CH si doot alleen. 284 CHB crachtelic. 286 CH si gheeft; GDA zi (DA si) ghift; B si ghevet. voetnoot264 nedergheboecht; zie Franck², § 168. voetnoot268 Wie... mededoghen = wie zou door dit beeld van liefde niet worden ontroerd. - voetnoot269 aensicht dat boven... of met de var. scheen veranderen in schoen. voetnoot278 bemorwen = vermurwen. margenoot282 Job, 31:18. voetnoot283 si doet... der sielen = zij vergezelt de ziel (als deze van het lichaam scheidt). margenoot285 Ps. 58:11 en 22:6. [tekstkritische noot]289 CGH welc gheer wi van Gode narensteliker (C nerensteliker); D wele geert... narensteliker; B welc wi begheren sellen v.G. naerstelic. 295 CH is comen; - CGH dorste. 303 CH ten behoort. 307 CH vollen comenste; B volmaecste. 309 CGHD verlanghede. margenoot288 Ps. 144:9. voetnoot289 gheert, lees: gheer, evenals loep, sueke. Verschillende verbale vormen konden, wanneer ze met een enclitisch pronomen werden verbonden, hun slotconsonant door syncope verliezen. Van Helten, § 213, d. margenoot292 Matth. 5:6 (vierde zaligspreking). voetnoot298 deylende rechtveerdicheit (justitia distributiva), volgens welke de bestuurders der staatsgemeenschap verplicht zijn de gemeenschappelijke goederen naar ieders verdiensten, de gemeenschappelijke lasten naar ieders draagkracht, onder de burgers te verdeelen. margenoot300 Act. 20:35. margenoot301 Tob. 4:7 en 9. margenoot305 Esther, 1:7. margenoot306 Jac. 1:17. margenoot309 Is. 45:8. [tekstkritische noot]315 CHB uutmetet. 316 C wesselinghe. 318 CH toe behoorde met (H mit) liker pensie; B m.l.p. ontbr. 319 A heelstraten. 320 CH monte; G munte. 328 B priesterscap. 331 CH ghetrouwen; GDA ghetruwen. voetnoot311 wandelende of wisselende rechtveerdicheit (justitia commutativa). Deze wordt thans ook wel ruilrechtvaardigheid genoemd, omdat ze voornamelijk in het ruilverkeer beoefend wordt. Deze deugd is een neiging van den wil, die den eenen mensch aan den anderen juist zooveel noet geven, als hij hem verschuldigd is en deze zedelijk bevoegd is als het zijne op te eischen. margenoot313 Luc. 6:38. margenoot315 Sap. 11:12. voetnoot318 pensye = loon. die een gaf om ander: die 't een met 't ander ruilde. margenoot325 Vgl. Matth. 19:29. voetnoot326 die medetoeleggende rechtveerdicheit is der minnender menschen of... Hier is sprake van de milddadigheid, die ten gunste van een ander iets doet, waarop deze geen streng recht heeft. De liefde is hiervan de maatstaf, en niet het nuchtere cijfer. margenoot331 Act. 4:32. voetnoot334 toeval, de tijd met al zijn gebeurlijkheden zou tusschen vrienden geen verwijdering teweegbrengen. [tekstkritische noot]339 CGHDB ghelijc; A gheluc. - CG alleer; H aller (corr. alleer); A alre. 340 CGHD borghe; B bergen. 342 CH overvloedelic; B overvloedighe. 345 C hongherighen voeden, saden; GHD h. zaden (H saden); B honrighen saden. 349 B ende heetet ontbr. 350 CH ghenueghen; GDA gheminghet; B verminret. 352 CGHDB houde ic ende dat ic minne besit ic ende boven dat so en hebbe ick niet, daer mi na mach vraghen (GDBA verlanghen). 358 CGHDB die ons die vrede condigden tusschen hemel (D hemel ontbr.; B hemelrijc). 360 CGH Gloria i.e. D. ontbr.; - CGH Gloria si Gode. margenoot344 Ps. 102:5 (qui replet in bonis desiderium tuum); Ps. 106:9 (animam esurientem satiavit bonis); Ps. 16:15 (cum apparuerit gloria tua). voetnoot348 die voortkomt van den wil, die de verblijfplaats heet der liefde. voetnoot350 ghemynghet: waar alle begeerte in samenvloeit; variant: ghenueghen; w.a.b. bevredigd zijn. margenoot351 propheet (?) margenoot356 Matth. 5:9 (zevende zaligspreking). margenoot360 Luc. 2:14. [tekstkritische noot]365 CH liede. 372 CH hinck op. 374 B gheheten. 381 CGHB lijflike. 382 CGHD strubben; B strybben. 386 CHA arcen (C corr.); G arcem; D arten; B arran. 389 CHB cracht. voetnoot365 twië = twiste. voetnoot367 vorder = helpe. margenoot373 Vgl. Par. 9:23 (omnesque reges terrarum desiderabant videre faciem Salomonis). voetnoot377 tuuch = getuigenis. margenoot378 Ps. 84:9. II Kon. 5:7. voetnoot381 dicht = uitspraak. voetnoot382 scrubben, lees: strubben, stribben: z. verzetten tegen, - lusteliker = dartel. voetnoot386 overslot (niet bij Verdam) de hoofdburcht. margenoot389 Ps. 121:7. margenoot390 II Cor. 3:18 (Nos vero omnes... in eandem imaginem transformamur a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu). [tekstkritische noot]391 CGH an den aenghesichte. 393 CH so en is boven vrede. 394 CHB waerder; GDA weerder; - CGHB eynden; - B sonder wolke. 401 CH di ende mi ghenouch. 403 C h. ende hiet. 407 CH beildes; G bildes; DAB beeldes. 411 CGH luchten. voetnoot391 is een gelike... des heren: is een overeenkomstige gedaanteverandering van onze ziel naar het beeld van God, zooals dit door 's Heeren Geest geschiedt, van heerlijkheid tot heerlijkheid. - verbeelding, in deze bet. niet bij Verdam, maar wel aan Plantyn ontleend: verbeeldinge, transfiguratio, i.v. verbeelden I, 3, col. 1457. margenoot396 Phil. 4:7. margenoot399 Eusebius, Historia ecclesiastica, l. I, c. 33. Leg. aur. (Graesse³, p. 706: Abgarus rex Euchaniae filius Jesu salvatori bono, qui apparuit in locis Hierosolimorum, salutem: ...Veni ergo ad me, quia est mihi parva civitas, sed honesta, quae utrisque sufficiet. margenoot404 Ps. 121:6 (Rogate quae ad pacem sunt Jerusalem), Ps. 75:3 (et factus est in pace locus ejus). margenoot406 Matth. 5:9 (beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur). voetnoot406 naem d.k.G.: dat zij kinderen Gods zullen genoemd worden. margenoot409 Vgl. Phil. 3:21 (unde etiam Salvatorem exspectamus Dominum nostrum J.C. qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae). margenoot411 Rom. 8:17. [tekstkritische noot]412 CGHD si wi k.; B sijn wi k. 415 B gherechticheit. 417 CGHDB perse... in mi. 418 CGHDB Dese vervolghinghe ende persecucie is drierhande, als om verdiende (B vrienden) scout, om beleefde doechde, om dat kersten (C cristen) ghelove. 425 CGHDB sieken... bitter pocien (B medicijn); A sielen. 427 B aersedie. 429 CGHD quader liede (GD lude) gheesel (D gesel); B = A. margenoot414 Matth. 5:10 (achtste zaligspreking). margenoot416 Joës, 16:33. voetnoot423 sonder oordel. De gewone opvatting van het woord in het Germaansch en ook in het Mnl is het toedeelen van wat iemand toekomt. Met recht of sonder oordel = te recht of te onrechte. voetnoot425 zielen, lees: zieken. margenoot432 Exod. 34:6 (Dominator Domine Deus, misericors et clemens... qui aufers iniquitatem, et scelera, atque peccata). voetnoot434 beleefde: beoefen de deugden van vereering, hulde. voetnoot439 verbreiden: uit elkaar jagen. [tekstkritische noot]442 CGHD naerre; B meer of naerre ontbr. - CH warden; GDA werden; B worden. 445 CH breyt. 446 CH laten wide opsparren; GD opspaeren. 452 CGH vorste; B prince. 455 CH cronen dierbaer steente; G duerbaerre st.; DAB d. ghesteenten. 457 B van den aensicht des rades. 460 B doghen. 461 CH want eens goets mans kersten menschen leven. voetnoot440 verslaan: neer te slaan. margenoot444 Ps. 4:2. voetnoot444 gewijt ende ghebreet: verwijd en uitgezet. voetnoot447 opsperen: wijd openzetten. margenoot450 Job. 7:1. margenoot456 Act. 5:41. voetnoot456 opsiende: toeziende, oplettende. voetnoot464 merkeliken: in het bijzonder.

Vorige Volgende

Dat XX capittel is vanden achte salicheden der sielen die Cristus leerde in sinen scole.