Clio's stiefkind

[p. 307]

III
Beknopte bibliografie van E.J. Dijksterhuis

[p. 309]

Voor dit overzicht van de geschriften van E.J. Dijksterhuis is een keuze gedaan uit het omvangrijke oeuvre dat hij heeft nagelaten. Opgenomen zijn de als zelfstandige publikatie verschenen werken (boeken en brochures), alsmede de meer belangrijke artikelen in tijdschriften en verzamelwerken. Een volledige bibliografie is in voorbereiding.

De met een * gemerkte artikelen zijn in deze bundel herdrukt.

1918 Bijdragen tot de kennis der meetkunde van het platte schroevenvlak (Dissertatie; Groningen: H.N. Werkman, 1918).

1920 * ‘Galilei en zijn strijd voor de leer van Coppernicus’, in: De Gids 84 (1920) iii, 105-125, 286-300.

1921 ‘Over de ontwikkeling der valwetten’, in: Christiaan Huygens 1 (1921-1922) 238-262, 296-318, 355-379; 2 (1922-1923) 88-123.

1923 ‘Over het aandeel van Isaac Beeckman in de ontwikkeling der valwetten’, in: Nieuw archief voor wiskunde, 2e Reeks, 13 (1921) 302-308. ‘De axioma's der mechanica’, in: Christiaan Huygens 3 (1923-1924) 87-101. ‘Het belang der klassieke opleiding voor wis- en natuurkundigen’, in: De Gids 87(1923) ii, 265-282.

1924 Val en worp. Een bijdrage tot de geschiedenis der mechanica van Aristoteles tot Newton (Groningen: P. Noordhoff, 1924).

1925 ‘Het wiskunde-onderwijs’, in: De Gids 89 (1925) iv, 73-93. ‘Beschouwingen over de universitaire opleiding tot leeraar in de wis- en natuurkunde’, in: Bijvoegsel van het Nieuw tijdschrift voor wiskunde, gewijd aan onderwijsbelangen 2 (1925-1926) 81-95.

[p. 310]

1927 ‘Grieksche wiskunde’, in: Euclides 4 (1927-1928) 134-174. ‘De historische behandelingswijze van de axiomata der mechanica van Newton’, in: ibid., 245-255.

1928 ‘Over een mechanisch axioma in het werk van Christiaan Huygens’, in: Christiaan Huygens 7 (1928-1929) 161-180. ‘De aanslag op de mechanica’, in: Euclides 5 (1928-1929) 61-69. ‘De ontdekking van het tautochronisme der cycloïdale valbeweging. Een bijdrage tot de 300e herdenking van den geboortedag van Christiaan Huygens op 14 april 1929’, in: ibid., 193-227.

1929 De Elementen van Euclides (Historische Bibliotheek voor de Exacte Wetenschappen; i en iii; Groningen: P. Noordhoff, 1929-1930.)

1930 Het getal in de Grieksche wiskunde. Openbare les gehouden bij de aanvaarding van het ambt van privaat-docent in de geschiedenis der wiskunde aan de universiteit van Amsterdam op 11 October 1930 (Groningen: P. Noordhoff, 1930). Ook verschenen in: Euclides 7 (1930-1931) 97-112. ‘De opleiding tot leeraar bij het Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs volgens de plannen der Commissie-Symons’, in: De Gids 94 (1930) iv, 78-100.

1931 ‘Bij het jubileum der electromagnetische inductie, 1831-1931’, in: De Gids 95 (1931) iii, 185-206, 331-349. ‘Drie problemen uit de Aegyptische wiskunde’, in: Euclides 8 (1931-1932) 49-74. ‘De grondbeginselen der meetkunde van J.H. van Swinden. Bijdrage tot het jubileum van de Universiteit van Amsterdam’, in: ibid., 265-285. ‘John Pell en zijn strijd om de rectificatie van den cirkel. Bijdrage tot het jubileum van de Universiteit van Amsterdam’, in: ibid., 286-296. ‘Historische schetsen, 1: Archimedes’, in: Faraday 1 (1931) 2-7, 35-48, 71-81, 114-122; 2 (1932) 25-30, 158-167.

1932 ‘In cauda venenum’, in: Euclides 9 (1932-1933) 1-10. Descartes als wiskundige. Openbare les gegeven bij de aanvaarding van het ambt van privaat-docent in de geschiedenis der wiskunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden op woensdag 5 October 1932 (Groningen: P. Noordhoff, 1932). Ook verschenen in: Euclides 9 (1932-1933) 57-76. ‘De versiera’, in: Euclides 9 (1932-1933) 233-265.

1933 ‘Hydrostatische theorieën in de Oudheid’, in: Hermeneus 5 (1933) 68-75. ‘Epistemisch wiskunde-onderwijs’, in: Euclides 10 (1933-1934) 165-213. ‘Historische schetsen, ii: De wet van Pascal’, in: Faraday 3 (1933) 47-51, 78-83, 151-157; 4 (1934) 37-40, 124-128; 5 (1935) 9-16, 52-56.

[p. 311]

1934 * ‘De intrede der wiskunde in de natuurwetenschap’, in: De Gids 98 (1934) i, 358-382; ii, 40-57. * ‘De grenzen der Grieksche wiskunde’, in: ibid., iii, 189-209. ‘Het leven van Archimedes’, in: Euclides ii (1934-1935) 163-210.

1935 ‘Prae-Helleensche wiskunde’, in: De Gids 99 (1935) ii, 209-230, 337-349; iii, 41-58. ‘Christiaan Huygens en Frankrijk’, in: ibid., iv, 240-250. [n.a.v. H.L. Brugmans, Le séjour de Christiaan Huygens à Paris et ses relations avec les milieux scientifiques français, suivi de son Journal de voyage à Paris et à Londres] ‘Archimedes’, in: Euclides 12 (1935-1936) 19-55, 133-166, 235-246; 13 (1936-1937) 80-127; 14 (1937-1938) 40-72; 15 (1938-1939) 96-135, 248-269; 16 (1939-1940) 104-133; 17 (1940-1941) 8-40, 239-265; 20 (1943-1944) 31-74.

1936 ‘André-Marie Ampère. Bij den honderdsten terugkeer van zijn sterfdag op 10 Juni 1936’, in: De Gids 100 (1936) ii, 310-331. ‘De oudere phasen der Grieksche wiskunde’, in: ibid., iii, 153-179. ‘Duitsche physica’, in: ibid., iv, 106-109. ‘Historische schetsen, iii: De mechanische warmtetheorie’, in: Faraday 6 (1936) 45-50, 76-82; 7 (1937) 2-11, 65-78, 101-110, 133-139; 8 (1938) 5-11, 85-89; 9 (1939) 7-13, 65-71, 135-141; 10 (1940) 1-5, 69-73, 137-140; 11 (1941) 53-58, 195-200; 12 (1942) 29-35, 144-147; 13 (1943) 97-103; 15 (1946) 32-35, 47-48.

1937 ‘De wiskunde op het A-gymnasium’, in: De Gids 101 (1937) i, 107-112. ‘De proefstukken der Cartesiaansche methode’, in: ibid., ii, 285-300. ‘Problemen van het wiskunde-onderwijs’, in: Euclides 14 (1937-1938) 99-118.

1938 Archimedes i (Historische Bibliotheek voor de Exacte Wetenschappen, vi; Groningen: P. Noordhoff, 1938). ‘De voorbereiding tot Hooger Onderwijs’, in: De Gids 102 (1938) ii, 205-219. ‘Haat tegen de wiskunde’, in: ibid., iv, 347-350.

1939 Vreemde woorden in de wiskunde (Groningen: P. Noordhoff, 1939). ‘James Gregory and Christiaan Huygens’, in: H.W. Turnbull, ed., James Gregory Tercentenary Memorial Volume (London: Royal Society of Edinburgh, 1939) 478-486.

1940 ‘Een wensch vervuld’, in: De Gids 104 (1940) i, 207-215 [n.a.v. Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1643, T. I]. ‘Interval en verhouding’, in: Hermeneus 12 (1940) 155-159, 175-178, 194-198.

[p. 312]

1941 ‘Hellenistische kosmologie’, in: W.B. Kristensen e.a., Antieke en moderne kosmologie (Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1941) 46-86. ‘Van Coppernicus tot Newton’, in: ibid., 111-152. ‘Simon Stevin (1548-1620)’, in: Archives du Musée Teyler, ser. 3, t. 9 (1941) 268-298. Ook verschenen in: E.J. Dijksterhuis, C. de Waard, Twee Nederlandsche figuren uit de zestiende en zeventiende eeuw: Simon Stevin, 1548-1620; Isaac Beeckman, 1588-1637 ('s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1941).

1942 ‘Maurits' beeld in Stevin's werk’, in: De Gids 106 (1942) ii, 145-154. ‘Ex nihilo nil fit, nil fit ad nihilum’, in: ibid., iii, 17-37. ‘Stevin en de Grotii’, in: ibid., iii, 166-179.

1943 Simon Stevin ('s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1943). ‘Coppernicus en zijn boek 1543-1943’, in: De Gids 107 (1943) ii, 61-78.

1946 ‘Tycho Brahe (14 December 1546 tot 24 October 1601)’, in: De Gids 109 (1946) iv, 127-142.

1947 ‘Maatschappelijke invloeden in de Grieksche wiskunde’, in: Hermeneus 18 (1947) 23-29. ‘Tycho Brahe’, in: Hemel en dampkring 45 (1947) 1-11, 27-33.

1948 (met W. van der Wielen) Vreemde woorden in de wiskunde (tweede, herziene druk; Groningen: Noordhoff, 1948). ‘Simon Stevin’, in: Euclides 24 (1948-1949) 142-155. ‘Simon Stevin’, in: Simon Stevin 25 (1948) 1-21. ‘Onvoltooid voltooid’, in: De Gids iii (1948) iv, 41-48 [naar aanleiding van G. Sarton, Introduction to the history of science, vol. iii].

1949 ‘Ole Rømer’, in: Hemel en dampkring 47 (1949) 141-152, 172-177. ‘Goethe en Thomas Mann’, in: De Gids 112 (1949) iii, 145-157.

1950 De mechanisering van het wereldbeeld (Wetenschappelijk-wijsgerige bibliotheek, 3; Amsterdam: Meulenhoff, 1950) (zesde editie Amsterdam: Meulenhoff, 1988, met nawoord van K. van Berkel). ‘La méthode et les essais de Descartes’, in: E.J. Dijksterhuis e.a., Descartes et le cartésianisme hollandais. Études et documents (Parijs-Amsterdam: P.U.F., 1950) 21-44. * ‘Simon Stevin’, in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1950-1951, 43-63.

[p. 313]

1951 Het wereldbeeld vernieuwd. Van Copernicus tot Newton (Gastmaal der eeuwen. Taferelen uit de cultuurgeschiedenis van Europa; Arnhem: Van Loghum Slaterus, 1951). ‘Deux traditions de Proclus’, in: Archives internationales d'histoire des sciences 4 (1951) 602-619. Christiaan Huygens. Bij de voltooiing van zijn Oeuvres complètes. Voordracht gehouden in de Algemene Vergadering [van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen] van 13 mei 1950 (Haarlemse voordrachten, 10; Haarlem: Bohn, 1951). ‘Christiaan Huygens’, in: Centaurus 2 (1951-1953) 265-282. ‘De wiskunde op het a-gymnasium’, in: Euclides 27 (1951-1952) 209-226.

1952 * De betekenis van de wis- en natuurkunde voor het leven en denken van Blaise Pascal (Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, afdeling Letterkunde, N.R. deel 14, nr. 11; Amsterdam, 1952). ‘Archimedes und seine Bedeutung für die Geschichte der Wissenschaft’, in: Veröffentlichungen der Gesellschaft für internationale Wissenschaftsgeschichte, Sitz Bremen, 1952, 5-31. * ‘Die Mechanisierung des Weltbildes’, in: ibid., 33-63. ‘Grensverschuivingen in den Orbis Scientiarum’, in: Verslag van het 9de Congres van leraren in de wiskunde en natuurwetenschappen (Amsterdam, 1952) 3-21. ‘De wiskunde op het a-gymnasium’, in: Euclides 28 (1952-1953) 103-115. * Clio's stiefkind (Slotrede gehouden ... ter gelegenheid van het tweeëntwintigste Nederlands Philologencongres; Groningen: Wolters, 1952).

1953 * Doel en methode van de geschiedenis der exacte wetenschappen. Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoogleraar in de geschiedenis van de wiskunde en de natuurwetenschappen aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op maandag 26 October 1953 (Amsterdam: Meulenhoff, 1953). (Herdrukt in: K. van Berkel, H.A.M. Snelders, ed., Natuurwetenschappen van Renaissance tot Darwin. Thema's uit de wetenschapsgeschiedenis (Den Haag, 1981) 8-25.) ‘Van koorde tot sinus, van umbra tot tangens’, in: Euclides 29 (1953-1954) 271-285. ‘Historische wording en actuele situatie van de universiteit’, in: Het Gemenebest 14 (1953-1954) 11-34. ‘Nicolaas van Kues’ in: Algemeen Nederlands tijdschrift voor wijsbegeerte en psychologie 46 (1953-1954) 132-147.

1954 ‘History of gravity and attraction before Newton’, in: Cahiers d'histoire mondiale 1 (1954) 839-856. ‘Greek mathematics and natural science. Their meaning in the modern world’, in: Acta congressus Madvigiani 1 (1954) 185-197. ‘Die Integrationsmethoden von Archimedes’, in: Nordisk matematisk tidskrift 2 (1954) 5-23. ‘De wetenschap in het leven van mens en maatschappij’, in: De Gids 117 (1954) ii, 100-121.

1955 * Ad quanta intelligenda condita. Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoogleraar in de geschiedenis van de wiskunde en de exacte natuurwetenschappen aan de Rijksuniversiteit te Leiden op vrijdag 21 Januari 1955 (Amsterdam: Meulenhoff, 1955).

[p. 314]

The principal works of Simon Stevin. Vol I. General introduction. Mechanics. Ed. by E.J. Dijksterhuis (Amsterdam: Swets and Zeitlinger, 1955). ‘General introduction. The life and works of Simon Stevin’, in: ibid., 3-34. The first book of Euclides, Elementa. With glossary edited by E.J. Dijksterhuis (Textus minores in usum academiam, 20; Leiden: Brill, 1955). ‘De natuurwetenschap in de eeuw der Verlichting’, in: Universiteit en hogeschool 2 (1955) 1-15. * ‘Wiskunde, natuurwetenschap en techniek als cultuurelementen’, in: De Gids 118 (1955) i, 89-109.

1956 Archimedes. Translated by C. Dikshoorn (Kopenhagen: Munksgaard, 1956) (Repr. with a new bibliographical essay by Wilbur R. Knorr (Princeton: Princeton University Press, 1987)). Renaissance en natuurwetenschap (Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, afdeling Letterkunde, N.R., deel 19, nr. 5; Amsterdam, 1956). Die Mechanisierung des Weltbildes. Übertragen von H. Habicht-Vander Waerden (Berlijn: Springer, 1956). Archimedes, The Arenarius. With glossary edited by E.J. Dijksterhuis (Textus minores in usum academiam, 21; Leiden: Brill, 1956). ‘Bezinning op de natuurwetenschap’, in: Folia pharmaceutica 43 (1956) 135-149. ‘Bij de 250e herdenking van Benjamin Franklin's geboortedag’, in: De Gids 119 (1956) i, 24-36. ‘De Gids en de traditie’, in: ibid., 301-308. ‘Uit het Utrechts verleden der physica’, in: Nederlands tijdschrift voor natuurkunde 22 (1956) 163-180. ‘In memoriam George Sarton’, in: Centaurus 4 (1956) 370-380.

1957 Geminus, Elementorum astronomiae capita i, iii-vi, viii-xvi. With glossary edited by E.J. Dijksterhuis (Textus minores in usum academiam, 22; Leiden: Brill, 1957). ‘Christendom en natuurwetenschap. Over hun betrekkingen in de loop der eeuwen’, in: Nederlands theologisch tijdschrift 12 (1957-1958) 321-342.

1958 ‘Eenheid en verscheidenheid in de wetenschap’, in: Universiteit en hogeschool 5 (1958) 49-61.

1959 ‘Taalstrijd in de geschiedenis der wetenschap’, in: De Gids 122 (1959) i, 305-324. ‘Griekse wetenschap op het gymnasium?’, in: Hermeneus 30 (1959) 24-31. ‘The origins of classical mechanics from Aristotle to Newton’, in: Critical problems in the history of science (Madison, 1959) 163-184. ‘Over een recente bijdrage tot de laat-scholastieke natuurfilosofie’, in: Dancwerc, opstellen aangeboden aan D.Th. Enklaar (Groningen, 1959) 222-234.

1960 ‘De natuurwetenschap in de 18e eeuw’, in: Het rationalisme. Zes belichtingen (Den Haag, 1959) 15-33.

[p. 315]

1961 (met R.J. Forbes) Overwinning door gehoorzaamheid. Geschiedenis van natuurwetenschap en techniek (2 dln., Zeist: Phoenix, 1961). The mechanization of the world picture. Translated by C. Dikshoorn (Oxford: Oxford University Press, 1961) (Repr. 1969).

1963 (met R.J. Forbes) A history of science and technology (2 dln., Harmondsworth: Penguin, 1963).

1970 Simon Stevin. Science in the Netherlands around 1600 (Den Haag: Martinus Nijhoff, 1970).