Verzamelde opstellen. Bundel 6

[p. 1]

Korte stukken van verschillenden aard.
I. Kritiek en causerie.

[p. 3]

Kritiek en causerie.
Een klein verzet.

In het nummer van 1 Januari 1899 van het Weekblad De Amsterdammer wordt een artikel aangetroffen, onderteekend door den Heer Mr. F. Erens.

Het zal velen verheugen den Heer Erens, den fijnen stylist, den uitnemenden kunstenaar, weder nu en dan eens het woord te zien nemen, al ziet men hem dan ook liever in aanraking met een goed Fransch schrijver als Gustave Kahn, gelijk in een vorig weekblad het geval was, dan met den onbeduidenden NederlandschIndischen journalist, - auteur eener leesbare causerie over Chineesch Tooneel en wellicht van enkele getrouwe vertalingen, maar die met onze dicht- en proza - kunst niets te maken heeft, - dien hij thands wel te woord wil staan.

In-tusschen, wanneer de Heer Erens iets te zeggen heeft, komt het er in der daad minder op aan, wat daartoe de aanleiding is.

Over de Fransche en Nederlandsche letterkunde, over Vondel en Brederô, geeft de Heer Erens opmerkelijke meeningen.

Eene daarvan luidt, dat, hoe fraai de tegenwoordige stand der Nederlandsche literatuur ook zij, ‘Vondel nog niet is herboren’.

Dit wordt nu niet betwist en over een halve eeuw

[p. 4]

zal er wellicht gelegenheid zijn omtrent dit onderwerp nog eens van gedachten te wisselen. Ik heb wel eens gehoord, dat Vondel zijn beste werk heeft gemaakt toen hij om-en-bij de tachtig jaar oud was, en onze dichters hebben - zoo als de Heer Erens zelf ook niet ontkent - hier en daar in hun werk toch reeds een aardige hoogte bereikt.

De groote zaak schijnt mij echter dat onze literatuur gezegd kan worden de tegenwoordige Europeesche literatuur te hebben overtroffen, - behalve dan het Belgische symbolisme misschien.

Dit is gebeurd ondanks veel tegenspoeden in den loopbaan onzer literatoren - ook heeft de mislukking van het Fransche symbolisme er toe bijgedragen; maar, - door welke oorzaken dan ook - feitelijk is het toch gebeurd.

Wij beschikken over een groot aantal goede artiesten, wier werk meer door hoedanigheid dan door hoeveelheid uitmunt. Maar de hoeveelheid doet er, schijnt mij, weinig toe. Vele namen uit de wereldgeschiedenis zouden te noemen zijn, van auteurs, die door slechts éen boekje, ja, door een hand-vol sonnetten, zich onvergankelijk hebben gemaakt. Eenigen van die, hebben, behalve het eene werkje of bundeltje, een groote hoeveelheid anderen arbeid nagelaten. Maar die had even goed achterwege kunnen blijven.

De gelegenheid is wellicht niet kwaad hier even de vraag tusschen te voegen, - die zich echter geenszins tot den Heer Erens richt - of het niet tijd wordt het verwijt aan onze artiesten te eindigen, dat zij ‘kleinwerk’ leveren.

Immers bevindt zich de grootheid van kunstwerk niet in den omvang maar in de hoedanigheid.

Het verschil tusschen kunstwerk, dat groot van hoedanigheid en tevens groot van omvang is, èn dat,

[p. 5]

hetwelk alléen groot van hoedanigheid is, is bijna oneindig kleiner dan het verschil tusschen werk dat groot van hoedanigheid en werk dat gering van hoedanigheid is.

Indien Michael-Angelo, Shakespeare, Goethe en Wagner gezegd kunnen worden véel uitmuntend werk te hebben gemaakt, en Petrarca, Thomas à Kempis, Shelley en Thys Maris weínig, maar ook uitmuntend, werk, dan staan deze laatsten in waarde daarom toch niet achter bij de eersten.

Wat wordt eigenlijk verstaan onder klein werk? Eerste-rangs-goudsmeden, kasuifelmakers, etsers, maken van zelf steeds ‘klein’ werk. De grootste schilderijen van Rembrandt zijn nog klein te vergelijken bij de tien of dertig meter lange prullen van een batailleof panoramaschilder.

Maar, om tot het artikel van den heer Erens weder te keeren,: hij had de goedheid schrijver dezer regelen met waardeering daarin te noemen, doch éen keer diens naam in verband te brengen met den naam van Dr. H. Gorter, den dichter, op eene wijze, die het moeilijk maakt een klein verzet te verzwijgen.

Het dichterlijk leven van Herman Gorter is in drie tijdperken te verdeelen.

In het eerste tijdperk ontstond het gedicht Mei.

In het tweede de sensitivistische gedichten.

In het derde die gedichten, welke voor een deel onder invloed der beoefening van Spinoza's wijsbegeerte opkwamen.

Met de gedichten uit het eerste en derde tijdperk, staat het werk van schrijver dezes in niet het geringste verband en het is bezwaarlijk in te zien waarom de heer Erens, met zijn fijne literatuurkennis, aan dezen arbeid van Gorter, den onverwelkbaren kunstenaar, minder oorspronkelijkheid zoude toekennen dan aan de werken van anderen.

[p. 6]

Met de gedichten uit Gorter's tweede tijdperk staat een deel van mijn werk in-der-daad in een voor dat werk zeer vereerend verband. Maar niet meer dan b.v. de schilderijen van Isaäc Israëls en Breitner met alle voortbrengselen der impressionistische schilderschool in verband staan. En niemand zou immers Vincent van Gogh minder oorspronkelijk noemen, wijl er meer verband is tusschen hem en Manet dan tusschen hem en Alma Tadema? Niemant Frans Hals minder oorspronkelijk wijl die meer overeenkomst heeft met Gerard Dou dan hij heeft met Rafaël?

De dichter Gorter heeft zich, in zijn tweede periode, tot werk van mij willen wenden, - waarvoor ik nimmer zal ophouden hem dankbaar te zijn. Mijne pogingen heeft hij overtroffen, de kunst, waarnaar ik streefde, heeft hij gegeven in een vorm, beter niet alleen dan ik voor mij bereikbaar hield, maar beter dan ik theoretiesch dacht dat voor die kunst mogelijk was, en den roem, dien ik voor dit werk van mij het liefst hoop, is dat het de aanleiding genoemd worde tot het ontstaan van iets zóó verrukkelijks als de gedichten van Gorter's tweede periode.

Het zal mij zeer aangenaam zijn indien de hooggeschatte heer Erens dit een en ander ter overweging van mij aan wil nemen.