De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

219

Noordwijk/Zee

2 augustus 1902²⁹⁸

Amice,

Van van Eeden ontving ik het eerste deel van zijn opstel Over Woordkunst. Vooraf had hij mij meêgedeeld²⁹⁹ dat het een vrijmoedige beschouwing zou zijn van den letterkundigen toestand en gevraagd of hij zich ook over ons zou mogen uitlaten. Ik heb hem geantwoord dat daartegen, m.i., geen bezwaar bestond. Nu ik het stuk gelezen heb komt het mij evenwel voor dat het wenschelijk zou kunnen zijn sommige uitdrukkingen te wijzigen. Ik stuur het voorloopig naar de drukkerij, maar wil je me even opgeven of je adres nog in Ukkel is, dan zal ik het je, handschrift of proef, laten toezenden.

Iets anders is dit: het meest bedenkelijke van het opstel lijkt mij dat hier een de aandacht trekkend overzicht van den letterkundigen toestand niet van de redactie uitgaat maar van een medewerker. Kon daarnevens in dit Septembernummer een eenigszins omvangrijke bijdrage van jouw hand worden opgenomen, dan zouden wij minder den indruk maken in gebreke te blijven. Ik ben niet in de gelegenheid in dit nummer op te treden.

Laat mij eens weten wanneer je verblijf weer in Baarn is: ik kan dan tegen dien tijd een pak boeken en tijdschriften afzenden. Na groeten,

Albert Verwey

298 Deze brief werd niet in het Van Deyssel-archief aangetroffen, maar wordt hier afgedrukt conform het kopieboek van Albert Verwey.

299 Dit moet enkel mondeling gebeurd zijn, want een dergelijke mededeling wordt niet aangetroffen in de door Hans van Eeden en H.W. van Tricht uitgegeven brieven van Frederik van Eeden aan Albert Verwey, in: Mededelingen van het Frederik van Eeden-Genootschap, XI, juni 1948, 59 pp. Wel schreef Van Eeden, op 5 oktober 1902, naar aanleiding van Van Deyssels reactie op Over Woordkunst: ‘Aan het gekakel merk ik dat mijn steen midden in het kippenhok terecht is gekomen. Ik hoop dat je er niet door ontsteld bent. Ik schrijf nu aan 't tweede artikel. - Ik vond Thijm nog al goed. Met plezier herkende ik het oude vuur in zijn laatste stuk. De krater is nog niet uitgedoofd.’ (a.w., p. 44).
Dat Van Eeden zijn zwager mondeling inlichtte over Over Woordkunst, laat zich aflezen uit het Dagboek, dl. II/1901-1910, Culemborg, 1971, p. 538-541. Op zondag 13 juli 1902 noteert Van Eeden, die dan te Noordwijk verblijft: ‘Dobbe om met de Verwey's. Aan een stuk over Woordkunst begonnen’; op dinsdag 22 juli 1902: ‘Zondag wandeling met Verwey naar Noordwijkerhout’; op donderdag 24 juli 1902: ‘Ik maakte een vers “des Levens Kern” en schrijf aan mijn artikel over Woordkunst’; op zondag 3 augustus 1902: ‘Zondag 27 juli maakte ik het vers: de Schat mijns harten. Ik praatte veel met Albert en hij las mijn artikel en de verzen en was er mee ingenomen.’
In zijn postuum verschenen boek over Frederik van Eeden, Santpoort, 1939, p. 164-165, zou Verwey - zoveel jaren later - vastleggen: ‘Toen bood Van Eeden voor het Sept. nr. zijn artikel Over Woordkunst aan. Eerst het eerste, en toen het tweede. In dit tweede - overigens minder sterk van toon dan het eerste, omdat de schrijver klaarblijkelijk onder de indruk van de opgekomen bestrijding zijn betoog in beantwoording veranderd had - in dit tweede stond een volzin kapitaal gedrukt. Na de verklaring dat in onze zieke samenleving de echte woordkunst zich slechts sporadisch hier en daar verheft, volgt namelijk: “Haar getuigenis is het en niets anders, die deze samenleving verdoemt en brandmerkt en tot ondergang verwijst.”
Dit is nauwkeurig wat ik als de sociale tendens van de Koele Meren heb aangewezen.
Van Deyssel had zich tegen de plaatsing niet verzet, hij had toestemming ertoe gegeven, maar, zoals aanstonds bleek, zeer à contrecoeur. Hij was de grote vertegenwoordiger van de door Van Eeden bestreden mening, dat wij in de letterkunde een tijdperk van bloei beleefden. In twee mateloosverwoede artikelen, die in eenzelfde aflevering geplaatst werden, stelde hij zich in de bres vóór de aangevallen letterkunde en tegen Van Eeden. De plaatsing van Van Eedens antwoord - een derde artikel Over Woordkunst dat ik, in de bestaande verhoudingen, onmiddellijk naar de drukkerij stuurde, maar hem in proef liet voorleggen, weigerde hij goedtekeuren.
In hoofdzaak had Van Eeden, mijns inziens, gelijk. Wat hij aanviel was de kliekgeest-overtuiging dat wij eigenlijk de top van onze literatuur bereikt hadden. Die overtuiging achtte ik evenzeer als hij de pest van onze letterkundige verhoudingen. Een jaar later zou ik, juist daarom, mij afscheiden en overgaan tot de oprichting van De Beweging. Aan de andere kant was Van Eeden niet vrij te pleiten van een minder schone nevenbedoeling. Hij wilde door zijn optreden een toestand forceren waarin hij leider zou zijn. Dat Van Deyssel dit besefte was de oorzaak van zijn verwoede uitvallen.
Voor mij had de zaak weinig betekenis. Ik mengde mij er niet in. Aan Van Eedens zij gaan staan, wilde ik niet. Wij waren altijd door teveel inzichten uiteengehouden. En van Van Deyssel was ik op dat oogenblik al veel meer gescheiden dan hij weten kon.’