De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

210

Noordwijk/Zee

10 Jan. 1902

Amice, Vervolgen de Vooys en Buysse, van der Goes (Hist. Mat.) Verwey (Bespreking van Warmelo's Commandoleven)²⁸⁵ Verzen (Van Eeden, Rensburg, Bakels, de Cneudtaant.) en Hol (aangeboden en mits beknopt aanvaarde²⁸⁶ bespreking van Amsterd. Muziekgenot - zijn tezamen (geschat) ± 112 bladz. Boutens gezet op 22, is iets te groot ter aanvulling. Evenwel kan het geplaatst als van der Goes wordt uitgesteld; maar mij dunkt dat het overwicht van het literaire dan te groot wordt. Ter aanvulling, van der Goes blijvende, is het misschien beter een of meer van de kleinere novellen te nemen: Prins, de Meester, Dekking, Bückman, die nu alle aan de drukkerij zijn. Dat lijkt mij te eer omdat juist een novelle bij het literaire nog ontbreekt.

- Hoe onbescheiden het klinke, ik beklaag mij, waarde vriend, over het niet ontvangen van je laatste bundel.²⁸⁷

Hartelijke groeten.

Je

Albert.V.

285 Verwey's bijdrage over Oudejaarsavond [zie noot 283] was grotendeels een bespreking van het boek van ‘een oprechte Afrikaander’: Mijn commando- en guerillacommando-leven door D.S. van Warmelo.

286 J.C. Hol had zich veroorloofd in zijn bijdrage over Het Nederlandsch Muziekfeest [zie noot 283], waarin aan de orde kwamen Diepenbrock's Te Deum, de muziek van Bernard Zweers bij de Reyen uit Vondels Gijsbrecht van Aemstel en Charles Smulders' ‘poème symfonique’ Rosch Haschana, de volgende kanttekening aan deze werken te verbinden: ‘Zoo is dan Nederland voor goed heen gebeurd over den ontzenuwenden invloed van mystificateurs als Maeterlinck, die toch niet anders zijn te beschouwen soms als na-neven van het 18de eeuwsch atheïsme, en die in ieder geval zelf het intuïtief vermogen missen dat noodig is om over mystieke onderwerpen met vrucht iets in het midden te brengen. Want daarom heeft de intellectueele menigte met zooveel graagte gegrepen naar boeken als Le Trésor des Humbles: omdat ze gedreven werd door het intuïtief verlangen haar godsdienstig leven te reinigen en te versterken. Ook behoefte aan symbool heeft hier een rol gespeeld, maar Maeterlinck verwarde symbool met het practische leven van alledag. Hij symboliseerde een schuldige hartstocht en jaagde met dien vogelverschrikker een arm gewoon menschenkind, dat het onrecht van dien hartstocht onderging van een toren af (Aglavaine et Sélysette). Wanhoopsdaad die in tegenspraak is met het eenige, waarop een dergelijke zelf-opoffering kan berusten: religie. De vermeerdering aan geest-verwarring door een dergelijke fondaments-vervalsching in de wereld geholpen moet wel zeer groot geweest zijn in een tijd, die niets zoo graag over boord zet als het gevoel voor grenzen en afscheidingen.
Wat Le Trésor des Humbles betreft, dat boek waarbij een verstandig mensch al lezende de dwaze behoefte gaat gevoelen eens goed te schreeuwen, ten einde zeker te zijn, dat hij daar nog op zijn stoel zit en niet in de soep is weggezakt, hierin wordt slechts over het religieus gevoel gepraat, het wordt met veel woorden tot een homoepatische 10de potens verdund, in plaats dat de vitaliteit ervan wordt opgewekt, waarom het den lezer toch te doen was. En ook het verstand wordt op die terreinen waar het niet thuishoort onfrisch en leert zich overschatten.
Voor wie de Te Deum-uitvoering heeft bijgewoond en er heeft maar iets van in hem weerklonken, voor hem bestaat al het boven aangeduide gewriemel niet meer, dat is tegen dergelijke trillingen niet bestand, zoo min als een kas-plantje de volle zon kan verdragen.’
Op de drukproef, die Verwey aan Van Deyssel ter inzage zond, noteerde de eerste: ‘Bijgaande bladzij over Maeterlinck lijkt mij niet strikt noodzakelijk in een muziek-bespreking. Indien de zijdelingsche aanval je daarenboven minder gepast lijkt zal ik ze doen schrappen. Verzoeke de pagina's terug. A.V.’, terwijl de tweede aantekende: ‘Verwijdering komt mij in der daad beter voor K.A.Th.’ En zo is geschied.

287 L. van Deyssel, Zesde bundel Verzamelde Opstellen, Scheltema en Holkema's Boekhandel, Amsterdam, 1901, 332 pp.