De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

140

Baarn, 22 December 1900.²¹⁵

Amice, Ik dank je zeer voor je vriendelijkheid in zake het Gids-stukje.²¹⁶ Ik ben met je eens dat het 't beste is het nu maar te laten rusten. - Het speet mij dat je geen gelegenheid had even naar Baarn te komen. Ik wensch je veel genoegen in je tegenwoordige verblijfplaats²¹⁷ toe.

Met besten groet, ook aan K.s.v.pl.

t.t.

Karel A.Th.

215 Had Van Deyssel op 4 maart 1899 aan zijn vriend, de toneelspeler Arnold Ising Jr., geschreven: ‘Ik zôu zoo dolgraag de hereeniging van Nieuwe Gids en Tw. Tijdschr. zien plaats hebben, maar de toestand is zoo ingewikkeld dat ik er toch alles behalve zeker van ben of dit ooit geschieden zal’ (De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Arnold Ising Jr. Uitgegeven, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Harry G.M. Prick, 's-Gravenhage, 1968, p. 291), op donderdag 20 december 1900 maakte hij andermaal in die richting gaande plannen: ‘Wat de reorganisatie van het Tweem. Tijdschr. aangaat, zal ik aan Verwey zeggen, hoe ik verplicht ben meer geld te verdienen en dat Groesbeek mij gezegd heeft, dat de voorgestelde reorganisatie mij in staat zoû stellen ƒ500,- a ƒ600,- als redacteur te verdienen.
Het komt hierop neêr: Ik richt een tijdschrift op, zonder redaktie, waarvan ik ben: ‘directeur’. In dit tijdschrift zal Kloos een vaste rubriek hebben, genaamd ‘Literaire Kroniek’. Het tijdschrift zal zijn: een ‘gelegenheid tot publicatie’, zonder keuring, voor de volgende auteurs: (volgen de namen der voornaamste schrijvers in Nieuwe Gids en Tweemaandel. Tijdschr.)
De bijdragen der genoemde auteurs worden gezonden aan den directeur, die de afleveringen samenstelt van de bijdragen naar de tijdsorde van hun binnenkomen, waarvan alleen wordt afgeweken voor zoo ver de verscheidenheid bij den inhoud dat wenschelijk maakt. De bijdragen in dichtmaat van andere dan de genoemde auteurs worden voor zoo ver het bijdragen zijn van auteurs, die met den Heer Kloos of met den Heer Verwey reeds in relatie waren, ter beoordeeling gezonden aan den in relatie zijnde; voor zoo ver het bijdragen van nog niet in relatie zijnden betreft, worden zij, naar de orde van hun aankomst, beurtelings aan den Heer Kloos of aan den Heer Verwey ter keuring gezonden.
Bijdragen, den Heeren Kloos of Verwey buiten de tijdschrift-directie om geworden, en die zij geplaatst willen zien, zullen behandeld worden op de zelfde wijze als de andere door hen goedgekeurde bijdragen.’

216 In De Gids van december 1900 opende de afdeling ‘Bibliographie’ (p. 587-588) met een anonieme, maar van Mr. J.N. van Hall afkomstige, bespreking van Van Deyssels Vijfde bundel Verzamelde Opstellen:
‘Men moet maar durven! en aan durf heeft het Lodewijk van Deyssel nooit ontbroken. Maar ditmaal toch ...
Er verschijnen van Van Deyssel zoo af en toe wat hij ‘Verzamelde opstellen’ noemt. De vierde bundel kwam in '98 uit, de vijfde zag zoo pas het licht. Wie had hooren verluiden dat de werkkracht van den genialen literairen kunstenaar, eens de Provoost-Geweldige der Nederlandsche critiek, aan het afnemen was, moet blij verrast zijn geworden toen hem dit vijfde deel, een statig boek van 347 bladzijden, werd thuis gestuurd. In drie rubrieken is het verdeeld: ‘Kritiek,’ ‘Allerlei: schetsjes en aanteekeningen’ en dan een derde rubriek, veel grooter dan de beide vorige te samen, ‘Verhalend Proza.’
Onder ‘Kritiek’ vindt men drie mooie opstellen terug die ons bij hun verschijnen in het Tweemaandelijksch Tijdschrift hadden getroffen: over Albert Verwey, over Heyermans' ‘Ghetto’, waarin met groote duidelijkheid en scherpzinnigheid de zwakke zijde van dit merkwaardig drama en van dit soort van dramatische tendenz-kunst in het licht wordt gesteld, en over ‘Stille wegen’, waarin de schrijver een wat minutieuse en specieuse, maar over 't algemeen fijne critiek geeft van het gevoelsleven, dat in dit zonderlinge boek op een soms zoo onbeholpen, maar toch ook zoo treffende wijze wordt ontleed. Maar die drie opstellen, met een stukje over ‘Catherine’ van mejuffrouw Antink, die door Van Deyssel voor een meneer wordt aangezien, en een uitval tegen Henri Borel, waarin de schrijver, getrouw aan zijn stelling: ‘beweren is beter dan bewijzen’, ‘Het jongetje’ een ‘affreus boek’ en ‘een volslagen prul’ noemt, vullen nog geen vierde van den bundel. Het ‘Allerlei’ bevat kleine, min of meer geslaagde krabbeltjes - en dan komen als pièce de résistance de 228 bladzijden ‘Verhalend Proza.’
Maar wat blijkt nu? Dat de veertien hoofdstukken, hier voorgesteld als vormden zij twee novellen: ‘Braaf zijn’ en ‘Die Liefde waarvan je in de boeken leest’, niet anders zijn dan negen van de tien hoofdstukken, waaruit het tweede deel van Van Deyssels beruchten roman De kleine Republiek bestaat. Onder heel onschuldige titels, voor deze gelegenheid expresselijk vervaardigd, krijgen wij nog eens al de viezigheden te lezen welke ons indertijd in deze vertelling hebben geërgerd. Want ons oordeel over dit vuile boek, waarin de onhebbelijke mysteriën van het jongens-kostschoolleven worden onthuld, is niet gewijzigd sedert wij het in Januari 1889 neerschreven.
Het bedrijf was reeds begonnen in den 4den bundel, in '98 verschenen, waarin men ons eenige hoofdstukken uit het eerste deel van De kleine Republiek onder een ander etiket in de handen had gestopt, maar hier wordt het op grooter schaal, en wederom zonder dat de kooper op eenigerlei wijze gewaarschuwd wordt, voortgezet. Wij zijn zoo vrij dat te rangschikken onder de slechte manieren en praktijken in de literaire wereld en als zoodanig te signaleeren. Een ieder wachte zich voor schade!’
Naar aanleiding daarvan schreef Verwey het hier onder nr. 140 afgedrukte proteststuk: ‘Een ieder wachte zich voor schade’. De brief die zijn zending van dat stuk begeleidde is niet bewaard gebleven, zodat zich niet laat achterhalen waarom het, klaarblijkelijk ook naar Verwey's inzicht, 't beste was deze aangelegenheid ‘nu maar te laten rusten’.aant.

217 Op dat tijdstip verbleef Verwey, met zijn vrouw, weer bij het echtpaar Loke in het Brabantse Rosmalen (zie noot 12). Voor bijzonderheden over dat verblijf, zie Maurits Uyldert, Dichterlijke strijdbaarheid, a.w., p. 153-154.