De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

179

Baarn 3 September 1896

Waarde Vrienden,

Cateau laat Kitty heel vriendelijk bedanken voor haar uitvoerigen brief, waarvan al de bizonderheden met gretigheid twee maal door haar werden gehoord. Ik heb er niet eerder op geandwoord om dat verleden week den toestand zeer moeilijk was daar Joopie mazelen-bronchitis kreeg en ik van dien tijd af éen ziekbed rechts heb gehad en een ander links, zoo dat ik van het een naar het ander mij bewegende absoluut niet anders kon doen in de tusschenpozen dan verstrooid in een boek van Dickens⁵⁴⁵ lezen.

Joopie, intusschen, heeft geen pijn en is ook daardoor een vroolijk ziekje. Het is echter te vreezen dat het heele kleine Jantje ook de mazelen krijgen zal.

Maar Cateau gaat niet beter. Eergisteren waren wij nog in de stellige meening dat het ergste voorbij was, maar gisteren is het weêr van voren af aan begonnen en vandaag duurt het voort: de ergste soort pijnen, die rusteloos maken en afmatten. - Ik ben geheel in orde en zie er niet tegen op mijn bedrijf voort te zetten, ofschoon het verplegen, wil het goed zijn, eigenlijk heelemaal geen tijd laat voor iets anders. - Hoe plezierig dat het met Annie zoo goed gaat. Dank voor alles wat jullie voor haar doen. - Willen wij nog wat nachtjakjes sturen?

Met hartelijke groeten van ons beiden,

Karel.

545 Over Dickens heeft Van Deyssel zich slechts enkele malen uitgelaten, het uitvoerigst nog over Dickens' David Copperfield in Uit de schrijfcassette van Lodewijk van Deyssel/ ontnomen, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Harry G.M. Prick, Amsterdam, 1978, p. 150-154. Op 5 oktober 1896 zou Van Deyssel's recente Dickens-lectuur hem het volgende aperçu in de pen geven: ‘Het gelijk-geven aan jonge-meisjes, die beneden hun stand willen trouwen, dit hun gevoel als iets beminnelijks stellen tegenover het strenge (stijve) fatsoen van den vader, die zich daartegen verzet, - de schoolmeesters, de ouders, de geestelijken, allen, voor wie de orde der samenleving wil dat het gevoel eerbied zij, - in het ongelijk stellen en belachelijk maken, - zoo als Dickens aanhoudend doet - dat alles is romantiek en revolutionair.
Kan de tegen de maatschappij gerichte letterkunde ook een [doorgehaald: strooming] beweging zijn van de Gedachte tegen de Daad, om dat zij onmachtig tot de Daad is?
De kracht van den grooten pathos, - of hoe zal ik het noemen - is zoo groot, dat indien het maatschappelijke toch eigenlijk het ware is en zij wordt tegen-maatschappelijk aangewend, zij vermag al het maatschappelijke het onderste boven te keeren, dat is: het maatschappelijke zelf tegen-maatschappelijk te maken.
Dit is geheel onvoldoende gezegd. Ik bedoel dat hoewel de Oude Gids (klassiek) eigenlijk gelijk mag hebben gehad, - de kracht van den Nieuwen (romantiek) zoo groot was, dat zij den Ouden (in daden) van zich zelf heeft doen zeggen: “ik had ongelijk.”
De tegenstelling van klassiek tot romantiek in dit voorbeeld is overigens niet juist, want men kan verschillende gedeelten van Kloos onmogelijk romantiek noemen.
Als men denkt aan de Noodlot-tragedies der “klassieken”, kan men bezwaarlijk volhouden, dat het samengaan met de maatschappij en het leven gelukkig te vinden - het klassieke zoû zijn.
Men moet zeer voorzichtig zijn met wanneer men zich in een ander levensbegrip dan voorheen bevindt, het vorige als onwaar of verkeerd te veroordeelen. Want men begrijpt het dan niet meer en men mag alleen veroordeelen wat men be-grijpt.
Denkt men zich er zoo zeer in, dat men het werkelijk weder begrijpt, - dan zal men het ook niet kunnen veroordeelen, maar het gelijk-waardig vinden aan, een even hooge waarheid bevattende vinden als, het nieuwe begrip.
Denkt men er zich zoo zeer in, dat men het werkelijk weder begrijpt - dan heeft men de in het volgende begrip bereikte hoogte ook weder verlaten en bezit dát dus weder in onvoldoende mate om het met het vorige te kunnen vergelijken.
Het merken van dit gegeven, stelt ons van zelf in een historische, dus neutrale, houding tegenover de op-een-volging onzer levensbeschouwingen. Wij zijn dus, door dit besef, eigenlijk niet meer ín eene levensbeschouwing maar staan er buiten. Deze hedene levensbeschouwing is dus voor ons niet meer absolute doch relatieve waarheid. Want ware zij absolute waarheid, dan zouden wij al het andere, dus ook onze vorige beschouwing, als dwaling inzien.’