De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

22

Noordwijk/Zee

2 Novr. '94⁸¹

Amice,

Ik heb Van Looy, Van der Horst en Van Deventer verzocht bijtijds klaar te zijn.

Voor de volgende aflevering⁸² zijn besproken:

Jelgersma^83	32 blz.(?)
v. Looy^84	12 blz.
de Boer^85	8 blz.
Aletrino^86	40 blz.
Goes^87	10 blz.
Goes	8 blz.(?) een letterkundige bijdrage^88 waarvoor hij ruimte vraagt.
Van Deventer^89	32 blz.
v.d. Horst^90	10 blz.(?)
	_______
	152

81 Maandag 22 oktober konden Van Deyssel en Verwey nauwelijks met elkaar van gedachten wisselen, althans niet over het Tweemaandelijksch Tijdschrift, omdat Kobus van Looy toen eveneens op Villetta verbleef; op 23 oktober hadden de beide redacteuren ook gelegenheid een toen bij Van Deyssel binnengekomen-brief van Frits Roosdorp (zie deel I, p. 185, noot 299) in afwijzende zin te bespreken. Roosdorp schreef op 22 oktober: ‘Hiernevens een paar stukjes van mijn vriend: den 24 jarigen beginner J.K. Rensburg. Hij verzocht mij, ze aan u ter beoordeeling voor het Tw. Tijdschr. te zenden en u tevens om een korte beoordeeling van zijn werk te vragen. Door bezigheden ben ik verhinderd mijn beloofde bij-dragen af te werken en kan ze u waarschijnlijk eerst over een paar maanden ter lezing geven.’
In de loop van woensdag 24 oktober reisden Van Deyssel en Verwey samen naar Amsterdam, alwaar ze met Karel Groesbeek en Paul Nijhoff de wijzigingen in het contract bespraken. Daarna scheidden zich hun wegen, reisde Verwey huiswaarts en ging Van Deyssel dîneren ten huize van Arnold Ising Jr.aant.aant.

82 De aflevering van januari 1895. Naar aanleiding van de novemberaflevering zou R. de Marès schrijven, in de Mercure de France van januari 1895, p. 116-117: ‘Le Mercure a toujours fait une large place aux littératures étrangères et particulièrement à la littérature hollandaise, dont la renaissance s'accentue de plus er plus. Nous avons été des premiers à parler de Multatuli et des Jeunes de Hollande, dont beaucoup depuis ont fait leur chemin et se sont définitivement affirmés. Aussi dès ce numéro de janvier donnerons-nous regulièrement une chronique sur le mouvement littéraire et artistique en Hollande, en signalant et en commentant tout ce que les revues de là-bas présenteront d'intéressant.
Au numéro de novembre du nouveau périodique d'art et de littérature Tweemaandelijksch Tijdschrift (superbement édité par Scheltema et dont la liste des collaborateurs compte des noms qui lui assurent une bonne place dans le mouvement jeune: Frans Erens, le trop méconnu Herman Gorter, André Jolles, Kalff, l'excellent critique du Handelsblad, Hélène de Swart [lees: Hélène Lapidoth-Swarth], Gust Vermeylen, le directeur de Van Nu en Straks, Toorop, Ary Prins, Verwey, d'autres encore) au numéro de novembre disions-nous des sonnets de Mme. Henriette Drabbe qui plaisent par la délicatesse toute féminine des impressions: (çà et là, des vers qui restent après lecture, comme celui-ci, merveilleusement rythmé: Zooals sneeuwzacht een zwaan door vijver vaart...
Une excellente étude sur la bourgeoisie hollandaise de M.J.van der Goest [lees: F. van der Goes]. Là-bas comme ici, comme partout ailleurs, elle est la classe repue, avachie dans la jouissance de vivre, incapable même de trop s'inquiéter et de résister au socialisme triomphant, à l'anarchie naissante.
M. Jelgersma, dans un très long article, essaye de démontrer que Henrik Ibsen est un ennemi de la morale parce que, selon lui, il accepte et défend la théorie de l'egoïsme de Max Stirner. Ibsen, dit l'auteur, explique clairement, par le choix de ses héros et de ses héroïnes, que l'homme doit vivre selon lui-même et non selon l'ordre et la loi - ces deux causes de tous tes malheurs. Selon lui-même - et M. Jelgersma de conclure: egoïsme, ce qui n'est pas exact, car s'il est une chose qui exclut l'égoïsme, c'est bien l'individualisme. La personnalité n'implique aucunement l'idée d'egoïsme. Est-ce que Stockman est egoïste? Est-ce que Rosmer est egoïste. Est-ce que Solness et cet admirable Hilde sont des egoïstes? Alors, toute tendance vers En-haut n'est qu' égoïsme! alors, vouloir s'élever, vouloir sortir du sillon commun, vouloir être autre que le voisin - non pour le plaisir d'être autre, mais par conscience tout simplement et aussi parce qu'étant vous-même vous pourrez mieux aider à l'oeuvre commune, - alors tout cela n'est qu'égoïsme!
D'ailleurs, M. Jelgersma, comme suprême argument, renvoie le lecteur aux commérages de Max Nordau!’ Het beruchte, tweedelige boek over Entartung (1892, 1893) door Max Nordau, was in 1894 recentelijk door Auguste Dietrich in het Frans vertaald onder de titel Dégénérescence.

83 D.G. Jelgersma zou niet in de januari-aflevering figureren.

84 Jac. van Looy mocht het Tweemaandelijksch Tijdschrift, 1e jrg., aflev. 3, januari 1895, p. 325-337, openen met Feesten III, voor de eerste maal herdrukt in Feesten, Amsterdam, 1903, p. 87-103.

85 Zie noot 73.

86 A. Aletrino, Martha, in idem, januari 1895, p. 352-387.

87 F. van der Goes, Nederlandsche bourgeoisie, III, Mr. M.W.F. Treub: de leer (derde artikel), in idem, januari 1895, p. 388-399.

88 Zie noot 218.

89 Ch. M. van Deventer, De kunst van Lysias, in idem, januari 1895, p. 401-438.

90 C.F. van der Horst, Tooneelkroniek, in idem, januari 1895, p. 459-471.

[p. 42]

Valt hier nog wat af dan is die plaats noodig voor boekbeoordelingen. Ik wou Verlaine's Epigrammes⁹¹ bespreken, en vermoedelijk nog een belgischen dichtbundel die geannonceerd is, een enkel vers, kunst etc.

Ik schrijf je dit gauw opdat je geen nieuwe bijdragen aanneemt.

De verzen waaraan ik bezig was, zijn af.⁹² Zij zouden 20 blz beslaan; daar is dus geen denken aan.

De kosten aan honoraria bedroegen dit keer nog geen 250 gld.

Eergisteren ben ik bij Goes geweest. Voor twee weken had hij op verzoek van Witsen, bij Versluys een gesprek met Versl. en Kloos gehad. Versluys begon met in tegenwoordigheid van Kloos excuses te maken en te verklaren dat hij zich in April l.l. tegen Goes en mij zeer onbehoorlijk gedragen had,⁹³ zei verder dat hij nu niet voort wou gaan voor er overleg was gepleegd met de eigenaars, en dat hij wenschte dat Goes de zaak in handen nam.

Goes zei daarop te moeten beginnen met de verklaring dat hij in geen geval persoonlijk met Kloos meer zou samenwerken, en dat hij ook niemand anders vragen zou om met Kloos saam te werken. Eerste voorwaarde dus: uittreding van Kloos. De beide Versluysen, man en vrouw,⁹⁴ waren daarvoor. Kloos ertegen. Goes was toen heengegaan met het zeggen dat hij over de zaak nog eens denken zou, maar in elk geval op die voorwaarde zou blijven staan. Goes leek me door Witsen half en half gewonnen voor het denkbeeld dat een-al was het dan maar alleen ten behoeve van Kloos voortgezette N.G. nog wel kon bestaan. Er was nog kopie (o.a. noemde hij de nalatenschap van Groeningen,⁹⁵ maar zei tevens dat Tideman die scheen betaald te hebben) en een enkele novellist en schilder zouden misschien wel voor de redactie kunnen gewonnen worden.

Ik heb hem gezegd dat ik natuurlijk de concurrentie niet aangenaam zou vinden; maar dat ik afgezien daarvan niet geloofde dat het de eenvoudigste en zekerste weg was om

91 Paul Verlaine's bundel Epigrammes, een uitgave van de Bibliothèque artistique et littéraire, 31, rue Bonaparte te Parijs, werd door Verwey besproken in idem, januari 1895, p. 472-475, aldaar gedagtekend 14 Nov. '94.

92 Zie noot 130 en noot 198.

93 Zie daarover F. van der Goes, Litteraire herinneringen uit den Nieuwe Gids-tijd, Santpoort, 1931, p. 62-77.

94 Het echtpaar W. en A. Versluys-Poelman.

95 Op 17 oktober had Piet Tideman al aan Van Deyssel geschreven: ‘Onder mijn berustingzijn schetsen van Aug. van Groeningen om uit te geven. Het is dunkt mij meer uw werk dan het mijne, zoudt gij er misschien eene voorrede bij willen schrijven, zoo doe ik u die schetsen na antwoord toekomen, de potlood verbeteringen zijn van den heer Netscher aangebracht.’ Zie i.v.m. die laatste mededeling deel I, p. 188, brief 133. Bij die gelegenheid schreef Tideman ook: ‘Nog een vraag waarop ik gaarne uw antwoord verwacht. Zoudt gij bereid zijn in overleg te treden om uw tijdschrift met De Nieuwe Gids te doen samengaan. Ik gevoel geen behoefte De Nieuwe Gids tegenover u staande te houden.’

[p. 43]

Johanna Elisabeth Hendrica Christina van Vloten-van Gennep (1824-1906), echtgenote van Johannes van Vloten (1818-1883). ‘Mevrouw van Vloten was een opmerkelijke figuur. Zij leek mij, ook nog op hoogen leeftijd, een krachtige vrouw met grooten geest, karakteristiek Voltairiaansch, achttiende-eeuwsch. Toen ik haar later eens op het strand te Noordwijk vlak langs de zee zag gaan, blootshoofds en zoo, dat de gestalte in veel daglicht uitkwam vóór het wijde hemelgewelf, achtte ik haar een zeer vitale vertegenwoordigster der Voltairiaansche levensbeschouwing, voor wie de lucht boven land en zee het kerkdak was.’ (Lodewijk van Deyssel, ‘Gedenkschriften’ p. 491).

[p. 44]

Kloos te bevoordeelen; en dat een overdracht van abonnés daartoe geschikter zou zijn en ook een zuiverder toestand doen ontstaan.⁹⁶

Hij geloofde wel dat Versluys er af wou, en als dat zoo was, zou hij in dien zin met hem spreken. Het tijdschr. had nog ongeveer 500 abonnés.

Het schijnt dat Kl. nog blijft huizen op 't vroegere atelier van Witsen, waar nu Saar de Swart⁹⁷ woont. Zoo zei Etha Fles⁹⁸ tegen mijn schoonmoeder.⁹⁹ Deze is hier en vindt je onze grootste prozaïst. - Ik had willen beginnen met te vragen hoe het met Cato haar hand gaat.¹⁰⁰ Schrijf 't mij eens en nog wat meer als je lust hebt. Ons aller groeten

Alb. V.

96 Op 28 oktober 1894 had Verwey al aan Van der Goes geschreven: ‘Je hebt zeker gehoord hoe wenschelijk het zou zijn als de N.G. nog tenminste het onderhoud van Kloos kon blijven opleveren. V.d. Horst vertelde me dat Witsen jou erover wou gaan spreken. Thijm kreeg van Tideman een voorstel om N.G. en Tw.T. te doen samengaan. Dat heeft geen gevolg gehad. Zeker is het dat een overname van abonnés als ze spoedig plaats had, en de eigenaars van de N.G. bestemden de opbrengst voor een fonds voor Kloos, terwille van het doel zelfs door Groesbeek goed opgenomen zou worden.’ (Geciteerd naar G.H. 's-Gravesande, De geschiedenis van De Nieuwe Gids/Supplement, Arnhem, 1961, p. 118).

97 Zie deel I, p. 184-185.

98 Etha Fles (1857-1948), schilderes en daarnaast journaliste en geschiedschrijfster van contemporaine kunst. Over haar: Van Deyssel's Gedenkschriften, a.w. p. 525-527 en Harry G.M. Prick, Dankwoord voor de G.H. 's-Gravesandeprijs 1983, in Juffrouw Ida, Jrg. 10, nr. 1, april 1984, p. 22-25.

99 J.E.H.C. van VLoten-van Gennep (1824-1906).

100 In het avonduur van 22 oktober 1894 was Cato Alberdingk Thijm-Horyaans ongelukkig komen te vallen en daarbij ernstig gewond geraakt aan haar rechterhand. Bij dit ongeval had Verwey zeer doortastend de eerste hulp verleend.