De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

70

Bergen-op-Zoom,

17 Oktober 1889

Kremerstraat, 300 -

Amice,

Niet alleen, dat het me bereikt maar het bereikt me tot in het hart van mijn vriendschapsbewust-zijn en doet mij duidelijker nog dan ik het al deed merken, dat ik mij aan een grove onoplettendheid heb schuldig gemaakt door je al niet eerder, van mijn nieuw verblijf uit, te bedanken voor de mij aangename uren, die ik in Amsterdam van-de-zomer in je gezelschap heb mogen doorbrengen. Ik woon hier nu twee maanden en heb twee periodes achter den rug, die van hagelende installatie-drukten en die van klaustrale zelf-meditatie en -herwinning.¹⁷⁵ Beide zijn excessief geweest en hebben mij totaal geäbsorbeerd. Van daar mijn ongemanierdheid. Maar wees zoo goed en zeg me: hoe maak je het? In den laatsten N. Gids heb ik

175 Zie daarvoor Harry G.M. Prick, Lodewijk van Deyssel op weg naar de stylering van zijn leven (Bergen op Zoom najaar 1889-voorjaar 1890), in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1977-1978, Leiden, 1980, p. 14-30.

[p. 119]

gezien, dat je Verzamelde Gedichten gauw zullen verschijnen. Wil mij daar iets over melden en ook of 't díe zijn, die ongedrukte, die je me hebt voorgelezen, niet alleen die, waarin roode papavers, Goethe en Voltaire¹⁷⁶ komen, maar ook die vroegere, waarvan je tóen nog niet wist òf je ze wel spoedig al uit zoudt geven. Ik ben zeer verlangend naar je bundel. Maar ik kan alleen door je zelf weten of en wanneer hij er is, want ik lees geen-een koerant of iets van dien aard.

176 Van Deyssel heeft hier op het oog de derde en de vierde van de Vijf idyllen, voor de eerste maal gepubliceerd in de Verzamelde Gedichten, Amsterdam, 1889, p. 235-239. De vierde Idylle heft aan als volgt:

Stil stond Voltaire achter zijn huis bekijken

Zijn oogen-lust, 't groot perk roode papaver;

Zag 'n meisje er gaan, 't hanteerde 'n houten zwaardje,

't Hieuw vlak en rond, postuurde zich nooit braver:

Bloedrood vloge' op en om, hinge' aan een haartje,

Roô bloemen-hoofde', als fier plachten te prijken: -
Stil stond Voltaire 't spelletje aan te kijken.

Voor de derde Idylle bleef Van Deyssel steeds een zwak behouden, in het bijzonder voor de regels:

O, wie in zijn leven 't Wonder betij'en laat,
Vindt alle liefs en moois in den donker op straat.

Op woensdag 27 november 1889 schreef hij beide regels om half een 's nachts in zijn dagboek over, daarbij noterend: ‘Deze regels van Verwey hebben mij van-avond sterk ontroerd.’ En op 28 november 1889 verkoos hij Albert Verwey als de, voor de duur van één dag, te ‘bestreven’ persoonlijkheid. Voor gegevens over dit begrip bestreefde persoonlijkheid zie Lodewijk Van Deyssel, Over zitting-techniek. Met een inleiding door Harry G.M. Prick, in: Maatstaf, november 1977, p. 13-20. Opmerkelijk in dit verband is een soortgelijk verlangen bij Verwey, geruime tijd eerder uitgesproken en wel in de voorlaatste alinea van de eerste paragraaf in Mijn meening over L. van Deyssels roman Een Liefde, om zelf een ogenblik ‘die [d.w.z. Van Deyssels] persoonlijkheid te kunnen wezen’!
Tien dagen later, op 7 december 1889, schreef Van Deyssel aan Kloos, over diens kroniek (zie noot 172): ‘Ik ben boorende vol van uw kroniek van December. Die heeft mij zeer melancholiek gemaakt. - De heer Verwey had mij geschreven, dat hij opgehouden had redakteur te zijn. Toch staat hij nog als zoo-danig op uw laatsten omslag vermeld. Die laatste zes-en-twintig bladzijden zullen wel niet goed zijn als gij 't zegt, maar toch kan ik niet nalaten de regels:

O, wie in zijn leven 't Wonder betij'en laat,
Vindt alle liefs en moois in den donker op straat.

op blz. 236, emotioneerend te vinden, ja zéer.
Uw kroniek bewonder ik als héel mooi, van de kolonnade van kolossen af tot het haut-relief in den rotswand toe.’
Die derde Idylle luidde in haar geheel:

Wij leven alle' in 't Wonder:

Als wie slaapwandlend droomt te waken,
Loopen we ons droomwijs wijs te maken,

Dat 't Leven gewoon is; - maar 't is bizonder.

Liep Göthe niet in Weimar 's avonds laat

Zoeken zijn liefje en wist niet eens waarom?

Streek hem niet midden in een donk're straat,

'n Meisje in een falie langs, draaide zich om:

‘Lief, jij?’ Zei hij niet: ‘'k zocht je’ en zij: ‘ik jou!’

Liepen zij saam niet gauw

De straten door,

En de trap naar haar kamertje op, zij vóór?

Speelden zij toen die nacht op 't bedje niet pleizierig

En tierig,

Dat paar?

Zeg me dan, was het geen wonder,

Dat daar

Dien nacht nog het meisje kwam onder

Den man en het span bij mekaar?

O, wie in zijn leven 't Wonder betij'en laat
Vindt alle liefs en moois in den donker op straat.
Het Wonder voert 't meisje den minnaar op 't bed,
En schrijft den poëet zijn verzen in 't net!

Al óns bereek'nen

Is wijz'ge dwaasheid.

Als we alles teek'nen

Blijft iets dat naast leit.

Menschen-verstandlijk

Is ónze wereld:

Dwingende omdwerelt

De Al-Weerld ze ónbandlijk.

Ons werelds Wonder is

Dier Wereld Regel:

Heil wie daaronder is,

Hate 'm de vlegel!

[p. 120]

Ik voor mij doe niets dan lezen en schrijven. ‘Eline Vere’, die roman van Louis Couperus, heb ik nu nog eens overgelezen, met het idee er iets voor de volgende aflevering van den N.G. over aan te bieden.¹⁷⁷ Ik kan je dat aanbevelen. Het is zeer ontroerend. Ten minste ik geloof niet, dat een preek mij zoo zoû aandoen. Ik hoop nu spoedig van je te hooren, dat je mijn onbeleefdheid op rekening der sociale en moreele revoluties van mijn wezen stelt, en nieuws van je en over je, dat je me wel wilt meêdeelen. Voords zal je, als je je vrienden in Antwerpen op-zoekt, wel zoo goed zijn langs hier te gaan, want ik woon wel lang niet in de relatieve weelde die mij in Luxemburg omringde, maar mijn oude meubels druipen van emotioneele herinneringen die tegen mijn oogen aankomen en mijn kout misschien nog al zullen doen bloeyen.

Karel Alberdingk Thijm

177 Van Deyssels bespreking van Eline Vere zou het eerst het licht zien in De Nieuwe Gids, vijfde jrg., deel II, aflev. 4, april 1890, p. 66-75; voor de eerste maal herdrukt in het eerste deel van Verzamelde Opstellen, Amsterdam, 1894, p. 307-317. Zie Karel Reijnders, Couperus bij Van Deyssel. Een chronische konfrontatie in beschouwingen en brieven, Amsterdam, 1968, p. 59-103.