Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

32. Jan van Heelu, Rijmkroniek

Jan van Heelu, Rijmkroniek, Brabant (Brussel), ca. 1440.

Perkament; 2 + 241 + 1 bll.; blad en bladspiegel resp. 295 × 195 mm en 180 × 80 mm; één kol., 34 rr. per kol. Achttiende-eeuwse inktfoliëring; moderne potloodfoliëring. Eén hand (Heinricus van den Damme; littera textualis). Op fol. 1r^o, 9v^o en 67v^o fleuronné-initialen met randversieringen; afwisselend rode lombarden met blauw en blauwe lombarden met rood penwerk; beginletters van de verzen in een aparte kolom en geel doorstreept. Achttiende-eeuwse bruin kalfsleren band; voor- en achterplat onversierd; twee gedreven koperen sloten met dito sluithaken; rug gerestaureerd.

Pl. 32

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 76 E 23.

Nadat Irmgard, hertogin van Limburg, in 1283 kinderloos was overleden, brak tussen haar gemaal Reinoud I, graaf van Gelre, en Jan I, hertog van Brabant, een conflict uit om het bezit van het hertogdom Limburg en om de hegemonie in de streek tussen Maas en Rijn. Aan de zijde van Reinout I stonden de aartsbisschop van Keulen en de graven van Vlaanderen, Luxemburg en Nassau, aan de zijde van Jan I de graven van Berg, Mark, Kleef en Holland. Dit conflict bereikte zijn hoogtepunt in 1288 in de Slag bij Woeringen, die door Jan I en zijn bondgenoten werd gewonnen. Die overwinning werd door Jan van Heelu in een rijmkroniek van 8948 verzen beschreven. Waarschijnlijk was hij ridder van de Duitse Orde en commandeur van de kommanderij te Bekkevoort bij Diest. Hij droeg zijn werk op aan Margaretha van York, de verloofde van Jan II. Daar Jan I en Margaretha van York in 1290 in het huwelijk zijn getreden, moet Jan van Heelu zijn kroniek tussen 1288 en 1290 hebben vervaardigd, dus kort na de Slag bij Woeringen, waarvan hij ooggetuige is geweest. Aan de kroniek gaat een voorrede van 592 verzen vooraf, die er later, misschien door een kopiist, is bijgevoegd. Behalve in het boven beschreven Haagse handschrift is het werk nog in de hss. Berlijn, Staatsbibliothek der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Ms. germ. fol. 628; Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 6003-05 en IV 593 en 's-Graven-

[p. 107]

hage, Koninklijke Bibliotheek, 130 G 24 overgeleverd, die echter alle op het hier besproken Haagse handschrift teruggaan.

Het hier besproken handschrift is door dezelfde kopiist geschreven en door dezelfde verluchter, versierd als hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 19.607. Daar dit laatste handschrift in 1444 in opdracht van de stad Brussel door Heinricus van den Damme is geschreven, is ook het hier besproken handschrift door Heinricus van den Damme vervaardigd, waarschijnlijk eveneens in opdracht van de stad Brussel. Bijna zeker is dit dus het handschrift van de kroniek van Jan van Heelu dat volgens F.C. Butkens omstreeks 1640 in het stadhuis te Brussel werd bewaard. Daar dat handschrift nadien was verdwenen, vermoedden sommigen dat het in 1695 bij het bombardement van Brussel of in 1731 in de brand van het koninklijk paleis was verloren gegaan. Zulks was gelukkig niet zo. In 1688 kwam het in het bezit van Aegidius Carolomannus Nys. Daarna behoorde het toe aan de geschiedschrijver en bibliograaf I. le Long (1683-na 1762), wiens bibliotheek in 1744 te Amsterdam werd geveild. Op die veiling werd het gekocht door J. Marcus, een Amsterdams koopman en verzamelaar van oudheden, wiens bibliotheek in 1750 te Amsterdam onder de hamer kwam. Op de veiling-J. Marcus werd het aan B. Huydecoper (1695-1778), een Amsterdams taal- en letterkundige, toegewezen. In de auctiecatalogus-B. Huydecoper komt het handschrift niet voor. Op 12 september 1779, enkele maanden na de veiling, die op 29 maart 1779 en volgende dagen plaatshad, werd het door H. van Wijn (1740-1831) van de erfgenamen van B. Huydecoper gekocht. Na de dood van H. van Wijn kwam het handschrift in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage.

Cat.-I. le Long, Amsterdam, 1744, p. 5, nr. 27; Cat.-J. Marcus, Amsterdam, 1750, p. 9, nr. 89; F. van Lelyveld, Aanteekening over de Rijmkronijk van Jan van Helu, Slach van Woeronc M.S., in B. Huydecoper, Proeve van taal- en dichtkunde in vrijmoedige aanmerkingen op Vondels vertaalde Herscheppingen van Ovidius, I, 1782², p. 483-515; Rymkronyk van Jan van Heelu betreffende den slag van Woeringen van het jaar 1288, uitgegeven met ophelderingen en aenteekeningen door J.F. Willems, Brussel, 1836; Letter- en geschiedkundige aanteekeningen op de Rymkroniek van Jan van Heelu, betreffende den slag van Woeringen in het jaar 1288, nagelaten door H. van Wyn, uitgegeven door W.J.A. Jonckbloet en A.W. Kroon, 's-Gravenhage, 1840; H.E. Ett, De briefwisseling Balthazar Huydecoper-Gerard Meerman en Huydecoper's onvoltooide voorrede tot de Rijmkroniek van Melis Stoke, Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht), 66 (1948), p. 179-182.