Geld of liefde

[p. 133]

XVI.

Da antworteten die Diener und sprachen: Bist du denn ein Fremdling auf Erden, dasz du allein nicht weiszt, was geschehen ist? - Und sie Führten ihn zu dem Grabe der Fürstinn. - Siehe, sprachen sie, ihr Herz ist gebrochen! - Und sie vermochten nicht mehr zu reden, und weineten.
Krummacher. (Das Grab.)

Lodewyk aen Jozef.

Beste vriend!

Veroorloof den door het noodlot neêrgebogene, zyne smart te verligten, en zyne folteringen door eenige vertrouwelyke woorden van vriendschap en genegenheid te verzachten. Immers, gy weet het, hoe troostelyk het is zyn onheil eenen vriende te mogen klagen. Menigeen moge het zelfzuchtig heeten, eenen andere te bedroeven, ik ken te wel uw hart om dit verwyt te moeten vreezen.

Sedert myne afreis uit het lieve vaderland, heb ik bitterlyk geleden, niet zoo zeer door het vernietigen myner hoop, dan wel door het besef myner eenzaemheid.

[p. 134]

Gy zult dit begrypen, goede Jozef, want uw hart verstaet het myne, en in ons beider borst huist de zelfde goddelyke drift voor al het schoone, al het edele, dat des Scheppers hand onder de netelen der boosheid gezaeid heeft.

Herinnert gy u nog die gelukkige dagen, toen onze jonge zielen, der aerdsche ellende nog onbewust, vry en bly zonder achterdocht de weldaden des levens genoten, en wy dansend en zingend door de wereld huppelden, als de jonge lammeren in de door de Leye bespoelde weiden.

Herinnert gy u nog, wat wy al in de toekomst beschikten en hoe de uiterlyke wonderen der schepping op onze jeugdige verbeelding werkten. Hoe wy in alles stof tot bewonderen vonden, den Schepper aenbaden en zyn werk herkenden, zoo wel in de nederige mier als in den brieschenden koning der wouden, zoo wel in den geringen dauwdrop, als in den onuitputtelyken Oceaen, zoo wel in den nietigen zandkorrel, als in de onmeetbare bron van licht en warmte?

Zeg, Jozef, herinnert gy u nog hoe alles in dien tyd eene stem aennam en tot onze harten sprak; wat al welluidendheid wy vonden in het gieren des winds en in het murmelen der beek, in het knallen des donders en in het herfstelyke geritsel der bladeren van het Astensche bosch?

Wie geeft ons ooit die gelukkige dagen der kindsheid terug? Wie is in staet den dof geblazenen spiegel der poëzy wederom effen en glad te maken, wanneer de snydende steen der stoffelykheid deszelfs oppervlakte doorploegd heeft?

Niemand!

[p. 135]

Van dit alles rest er ons niets, dan de geheugenis, en de wyzen noemen dit dwaesheid! Myn ellendig hart betreurt het verlies zyner dwaesheid, en ik benyd het ziel- en gelukverdelgend verstand der materialisten niet.

En toch zoo menige wreede ontgoochelingen hebben mynen geest bestormd en myn geloof aen het schoone en goede doen wankelen, dat - hadden niet uw beeld en dat myner goede pleeg moeder zich tusschen myne ziel en den vyand harer rust gesteld - ik reeds lang onder de verzoeking ware bezweken, en in wanhoop vervallen.

Gy weet het ook, toen ik met den dood in 't hart vaerwel zegde aen de voorwerpen, welker afscheiding eene lange gewoonte, de geheugenis der kinderjaren en vooral die onbegrypelyke aentrekkelykheid naer de dingen, die de eerste indrukken onzer ziel hebhen verwekt, zoo smartelyk en zoo pynelyk maekt, was ik niet in staet myne gewaerwordingen te ontleden, want een tyrannisch gevoel overheerschte my, en de denkkracht lag in mynen gloeijenden schedel met geraektheid geslagen.

Thans is myn hart kalmer en myn geest rustiger.

Echter ben ik niet gelukkig; er blyft toch altyd iets aen myn leven ontbreken; alles is my eentoonig en vervelend, de muzyk die ik zoo beminde, heeft al hare bekoorlykheid verloren, hare klanken ruischen thans nog wel gepast en welluidend in myne ooren, maer zy dringen niet dieper door.

Misschien is het ook omdat ik die heilige stemme heb moeten ontwyden door ze als een middel van bestaen te moeten gebruiken en te doen betalen!

[p. 136]

Doch dit alles ware niets, hadde ik maer de bekoorlyke velden en de groene weiden van myn lief Vlaenderen terug!

Hier is de natuer ook wel schoon, hier ook zyn zilveren beken, maer hun gemurmel is het gemurmel der beken van myn land niet! Hier ook zyn schaduwryke boomen maer zy herinneren my de gelukkige dagen myner kindsheid niet; hier ook zyn volkryke dorpen en roemruchtige steden, doch ik ken hunne geschiedenis niet, en hun roem gaet my niet aen.

Jozef, Jozef, hoe gelukkig is hy, die met weinig te vreden, geenen anderen kring kent, dan den gezichteinder zyner kinderlyke jaren!

Gy kunt u geen denkbeeld vormen van wat u al by den vreemde ontvalt, en wat het is, zonder doel, alleenig en verlaten, de wereld rond te dwalen.

Drie maenden ben ik reeds hier, men betoont my wel is waer, uiterlyke beleefdheid en inwendige achting, doch dit alles is geene vriendschap en het hart blyft steeds voor den vreemdeling gesloten.

Voor hem zwygt de grootvader die een Mährchen of eene Sage vertelt, en de kleinen schynen hem de onderbreking van het lievelingsverhael te verwyten.

En als men daerby reeds eenen scherpen doorn in het hart heeft, is het zoo wreed, door niemand begrepen te worden, en steeds aen zyn eigen zelven overgelaten te zyn.

Het is zoo wreed alles in vreugde te zien; de vogelen in de lucht te hooren juichen en zingen; de visschen in het water te zien spartelen en spelen, en door zyn noodlot van aller levensvreugde gespeend te zyn.

[p. 137]

Ook denk ik hier niet lang meer te verwylen. Zoo haest ik door den tyd geholpen, kracht genoeg zal hebben verzameld om haer aen den arm van eenen andere te kunnen zien voorby gaen, zonder myne inwendige wonden te voelen bloeden, kom ik naer 't vaderland terug, en dit myn goede, eenige vriend, zal eerder zyn, dan gy het wel denkt.

Ik vraeg u niet, hoe het met u en Lena gaet, want een weinig tyds nog en ik zal by u zyn; uwe vriendschap zal de wonden myns harten heelen, en mangelt het my nog aen geluk, ik zal ten minste rust en tevredenheid by u vinden.

Lodewyk.

Deze brief was een groote troost voor den goeden Jozef, want hy zag er immers in, dat Lodewyk, indien hy niet geheel van zyne liefde genezen was, hy er zich ten minste niet meer uitsluitelyk aen overgaf.

Eene maend was sedert dien verloopen, Jozef en Lena zaten naer gewoonte wederom samen en spraken van hunne liefde en van Lodewyk.

Noch de eene noch de andere wist iets van wat er by Van Stralen was voorgevallen, zy kenden den man alleenelyk by name, en het dorp waer zyn kasteel stond was te ver van B..... verwyderd, om het gerucht van mevrouw Van Stralen's dood tot daer te brengen.

Te midden huns gespreks werd er forsch aen de bel geklonken.

[p. 138]

- Wat mag dit late gebel nu beteekenen, zegde Lena, en zy haestte zich de deur te gaen openen.

Een reiziger in eenen wyden mantel gewikkeld trad den winkel binnen.

- Is Jozef hier niet, Lena? vroeg hy diep aengedaen.

- God den Heere! mynheer Lodewyk! schreeuwde Lena en nog was het laetste woord niet uitgesproken als Jozef, die door de glazen deur van de keuken in den winkel had gezien, reeds in de armen van zynen vriend sprong.

- Komt binnen, Mynheers, riep Lena's moeder, het is daer te koud in den winkel; ter zelver tyd spoedde zy zich brood en vleesch en bier op de tafel te brengen, en Lodewyk moest, ondanks zyn tegenstreven, daer eten en drinken.

Toen het reeds zeer laet was vertrokken de twee vrienden, en Lodewyk vroeg aen Jozef of hy hem den volgenden dag naer het kasteel van zynen pleegvader wilde vergezellen. Daer dit uit hoofde van Jozefs bezigheden niet mogelyk was, ging er 's anderendaegs Lodewyk alleen naertoe.

Zyn hart klopte hevig, toen hy van verre het gebouw en de plaets ontwaerde, en hy ondervond dat zyn liefdegevoel voor Klara nog niet genoeg door de rede was overmeesterd, of door den tyd en de afwezigheid was verdoofd.

Echter had hy zich te ver gewaegd om onverrigter zake wederom te keeren, en daerby was het immers pligtmatig zyne pleegmoeder te gaen bezoeken.

Hy draelde dan niet langer en trok de bel met bevende hand.

Stien kwam opendoen, en was als van de hand Gods geslagen, toen hy Lodewyk voor zich zag staen.

[p. 139]

- Wel, wie dat we daer hebben! riep hy en haestte zich naer binnen, om Jan te waerschouwen.

Lodewyks beenen waggelden onder zyn lichaem toen hy den trap beklom, waer hy de voor hem eeuwig verlorene Klara zoo dikwyls had zien op en af springen.

Hy boog het hoofd, en brandende tranen liepen over zyne bleeke wangen. Jan kwam hem in de voorzael te gemoet, de goede oude had zwaer onder de laetste voorvallen geleden; hy ging niet meer zoo regt als te voren, en zyn gezicht was zeer verflauwd.

Hy nam Lodewyks hand en drukte ze zonder een woord te kunnen spreken.

Zoo stonden zy beide eenige oogenblikken.

- Waer is myn pleegvader? zegde Lodewyk om uit deze drukkende spanning te geraken.

- Mynheer en Juffrouw Klara zyn te M..... by Mynheer Vanderklaveren antwoordde Jan.

- En Mevrouw is die ook mede? vraegde Lodewyk.

Jan bezag zynen ondervrager met eenen zoo zonderlingen blik, dat Lodewyk er zich niet aen verstond, en begon te twyfelen, of de ouderling niet tot kindsheid vervallen was.

Hy herhaelde zyne vraeg.

Jan antwoordde op statigen toon:

- Het lichaem van Mevrouw rust op het kerkhof, en hare ziel is by den Heere.

- Groote God! schreeuwde de jongeling en hy voelde zyne krachten bezwyken; deze slag was te onverwacht en Jans woor-

[p. 140]

den hadden in eens al de zuiverste herinneringen uit het voorledene, en al de troostrykste bronnen der dankbaerheid voor het toekomende, in de wreed geschokte ziele des armen Lodewyks verbryzeld.

Hy had zich eenzaem en verlaten te midden van vreemdelingen gevoeld, en het aendenken zyner pleegmoeder, die hy als zyne lyflyke moeder beminde, was de grootste oorzaek zyner terugreis geweest.

Thans begreep hy het, en de andere gewaende oorzaken waermede hy zyn eigen hart verleid had, moesten voor dit schrikkelykste onheil onderdoen.

Hoe bitter verweet hy zich thans de moedeloosheid niet, die hem belet had der brave moeder by zyner afreize vaerwel te zeggen.

De goede ouderling, Lodewyk ziende weenen, kon ook zyne tranen niet wederhouden en hy vond geene woorden om den jongeling troost en moed in te spreken.

- Ik wil tot haren grave, en dáér om vergeving bidden voor myn ondankbaer verlaten, sprak Lodewyk.

Jan volgde hem naer het kerkhof.

Een houten kruis stond op het graf geplant met dit eenvoudig opschrift:

‘weldoende en genezende is zy doorgetrokken.’

Zy knielden op den ligtgroenenden heuvel waeronder het lyk der afgestorvene rustte, en zy weenden en baden er lang.

Zy stonden eindelyk op, hunne tranen droogden en zy gevoelden hunne harten verligt.

[p. 141]

Toen zy den hoek van het kerkhof omkeerden, kwamen langs den tegenovergestelden kant twee vrouwen het kerkhof binnen; de jongste die eenen grafkrans in der hand hield, zag de twee mannen voorby gaen; zy hield eensklaps stil, alsof eene geheime magt haer belettede verder te gaen.

- Wat komt u over, Klara? vroeg met deelneming de andere vrouw.

- De jonge Juffer wees met den vinger naer de plaets waer zy Jan en den jongeling had zien verdwynen, en zy zegde half luid:

- Ik heb Lodewyk gezien!

De andere vrouw staerde het meisjen aen, alsof zy niet begreep, wat dit zeggen wilde; maer het vurige rood dat eensklaps Klara's wangen kleurde, die sedert den dood van 's meisjens moeder steeds met de bleeke tint des verdriets waren overtogen geweest, was voor de scherpzinnige Tante voldoende om haer het geheim te laten raden.

Zy ondervroeg dus hare nicht niet verder, en zy dacht by zich zelve:

- Nu versta ik waerom het meisjen van haren kozyn niet hooren wilde, en waerom deze het eensklaps in het hoofd heeft gekregen het land te verlaten; zoo veel te beter, ik zie geheel geerne, dat het zoo is, want nu is er ten minste iets, dat het arme kind opbeuren en in 't leven houden zal. Wy zullen deze zaek in 't kort eens gaen beredderen.

Een uer later, klonken zy aen de poort van het kasteel welke Stien kwam opendoen.

- Is niemand hier geweest, Stien? vroeg Klara.

[p. 142]

- Ja, juffrouw Klara, Lodewyk is hier geweest, antwoordde de knecht.

- Heeft hy niets doen zeggen, vroeg Tante Treze, op een toon, alsof zy weinig gewigt aen het antwoord hechtte.

- Neen Mevrouw Vanderklaveren, hy zeî alzoo tegen Jan: gy moest de deuren van het kasteel openen, ik wilde wel de plaetsen eens doorgaen waer ik eerst zoo gelukkig ben geweest, en later, zoo veel heb geleden. Ja, dat zegde hy juist zóó, ik heb het wel onthouden. Hy is dan met Jan binnen gegaen en ik heb hem op de piano hooren spelen en hy heeft daerby gezongen, gy weet wel, juffrouw Klara, dat schoon airken, daer, dat gy zoo dikwils met hem hebt gezongen, en dat wy allen zoo geern hoorden.

Klara en hare Tante gingen binnen.

De vingeren van Lodewyk stonden in het stof geteekend dat het piano bedekte, en het elpenbeenen klavier was nog warm van de drukking zyner handen.

Klara zette er zich vóór en voor de tweede mael sinds Mevrouw Van Stralen's dood welden gevoelvolle klanken uit het snarentuig op.

Het meisjen zong:

^(*) Uit den stillen tuin des vredes,
Zyn door heeten zonnenstrael
Reeds de roozen weggestorven
Met der angelieren prael.

(*) Deze strofen zyn eenen Duitschen liede van Louise Brachmann nagevolgd.

[p. 143]

 

Ook veel and're bloemen stierven,

 

Vielen treurig op den grond,

 

Treurig vloôn de lieve kleuren

 

Zelfs der bladen groen verzwond.

 

 

 

En ginds verder, groen als immer,

 

Staet gy nog myn Rosmaryn;

 

Uwe kleuren sterven nimmer

 

Daer zy 't beeld der hope zyn.

 

 

 

Ja, gy zegt: - Wen allen wyken,

 

Wen verdwynt der bloemen glans,

 

Bied ik den bedrukten harten

 

Mynen donk'ren weemoeds krans.

Klara zweeg en hare beide handen bleven ophet klavier rusten; eene onwederstaenbare magt scheen haer het opstaen te beletten, de laetste toonen des speeltuigs, herklonken in hare ziel lang nog na dat zy opgehouden hadden de zintuigen te vervullen.

Treurig en met hangenden hoofde luisterde zy die inwendige welluidende stemmen na.

- Klara, gy bemint Lodewyk, sprak thans hare moei op ernstigen doch liefdevollen toon.

Als door eenen barnkrachtigen sprankel geraekt sprong het meisjen op, de grond wankelde onder hare voeten, alles wat zich in de kamer bevond, scheen in eenen wyden kring rondom haer te dansen, zy wilde spreken, maer hare stem weigerde haren dienst; hare matte wangen kleurden zich vurig, en van gevoel overstelpt, viel zy roerloos in de armen harer tante, terwyl een angstige schreeuw harer borst ontvloog Het plotsling van het gewigt harer handen ontlastte klavier, loosde eenen stervenden somberen zucht, die langs de wanden weêrgalmde.

[p. 144]

- Boos kind! sprak Mevrouw Vanderklaveren, waerom hebt gy alleen willen zuchten en lyden? Waerom hebt gy zoo weinig vertrouwen in uwe meter gehad? waerom hebt gy haer deze liefde niet bekend?

- Beste Tante, snikte Klara, ik had, geloof ik, dit tot nu toe aen my zelve niet bekend, en zy verborg het blozende gelaet aen den boezem der goede meter.