speech act

Etym: Eng. taalhandeling, taaldaad.

Het onderzoek naar taalhandelingen of taaldaden (Eng. speech-acts), dat door de taalfilosoof Searle (in het spoor van Austin) is ondernomen, is wellicht een van de meest invloedrijke en vruchtbare onderzoeksdomeinen van de pragmatiek. Binnen het globale geheel van een taalhandeling, bijv. een belofte als ‘Ik beloof je dat ik kom’, wordt een onderscheid geponeerd tussen drie dimensies: de eigenlijke locutie of de propositionele inhoud (de betekenis ‘ik kom’), het illocutionaire aspect (de aard van de taalhandeling, in dit concrete geval een belofte), en het perlocutionaire karakter ervan (het beoogde effect op de toehoorder). Naar de literatuurwetenschap toe wordt een dergelijke visie o.m. vertaald in een poging om het eigen literaire karakter van teksten te verklaren als een soort van specifieke taalhandeling. Zo gaat men er bijv. van uit dat aan een literaire tekst conventies ten grondslag liggen als ‘Ik (auteur) stel u (lezer) voor om met mij een (fictionele) wereld binnen te gaan’. Andere toepassingsvelden van de taalhandelingstheorie vormen het vertelstandpunt, stijlverschijnselen zoals de metafoor en de ironie, en de mogelijkheid om genreconventies te herinterpreteren.

Lit: J.R. Searle e.a. (red.), Speech act theory and pragmatics (1980) • D. Vanderveken & S. Kubo (red.), Essays in speech act theory (2001) • A. Martínez Flor & E. Usó-Juan (red.), Speech act performance: theoretical, empirical and methodological issues (2010).