Algemeen letterkundig lexicon

kosmische zelfvergroting

Oorspronkelijk romantisch motief, waarbij de dichter zich in een exaltatie van individueel superioriteitsgevoel uitbreidt en kosmische proporties aanneemt alsof hij zich verenigt met het heelal. Er is samenhang met het Ikarus-motief en het Prometheus-motief. Het motief van de kosmische zelfvergroting hangt samen met de vergoddelijking in het romantische genie-begrip.

In het sonnet ‘Hemelvaart’ van Jacques Perk kan men de volgende terzinen aantreffen:

De hemel is mijn hart, en met den voet
Druk ik loodzwaar den schemel mijner aard’,
En, nederblikkend, is mijn glimlach zoet:

Ik zie daar onverstand en zielevoosheid …
Genoegen lacht … ik lach … en met een vaart
Stoot ik de wereld weg in de eindeloosheid.
(Gedichten, ed. F.R.W. Stolk, 1999, p. 102).

Andere voorbeelden zijn W. Bilderdijks ode Napoleon (1806) en H. Marsmans gedicht ‘Heerser’(VW, 1963, p. 6).

Lit: J. Smit, ‘De kosmische zelfvergroting van de dichter bij Bilderdijk, Perk en Marsman’ in Mededelingen  Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Nwe Reeks 20, 4 (1957).

kosmisch expressionisme

kosmogonie zie theogonie