Algemeen letterkundig lexicon

spotprognosticatie

Etym: Lat. prognostica = voortekens van het weer; titel van een door Cicero vertaald geschrift van Aratus.

Parodie op de prognosticatie, de gedrukte jaarvoorspelling die in de 15^de en 16^de eeuw enorm populair is. Vanaf 1480 zijn er spotprognosticaties in het buitenland bekend; de oudste overgeleverde Nederlandse versie dateert uit ca. 1528.

Het genre heeft zijn wortels in de vastelavondviering, de volksfeesten waarbij de tijdelijke omkering van de geordende maatschappij centraal staat. Het doel van deze omkering is de bevestiging van de traditionele normen en waarden en de versterking van de geordende maatschappij.

De opbouw van de spotprognosticatie komt in hoge mate overeen met de serieuze jaarprognosticaties, zij het dat de inhoud daarvan geparodieerd en belachelijk gemaakt wordt door bijvoorbeeld het profeteren van alledaagse dingen die te allen tijde zullen gelden, zoals in de voorspelling Van die regerende heeren des jaers uit de prognosticatie van Ulenspieghel:

Venus en Mars sullen dit jaer meest regneren: [= heersen]
Mars in 't oorloghen en Venus in 't boeleren [= de liefde bedrijven]
Ende in de winter comender noch drie in 't lant:
Monsieur Blaeubeck, Druypnuese en Clippertant.
Die niet en wil betalen, schabbeken is goet pant  [= is er altijd wel iets te verpanden]
(ed. Van Kampen, Pleij & Stumpel, 1980, p. 63).

De teksten bevatten vaak sterk tijds- en plaatsgebonden grappen en grollen, waardoor ze enigszins doen denken aan het maatschappijkritische cabaret in onze tijd: wat twintig jaar geleden het publiek deed gillen van het lachen wordt door ons vaak nauwelijks nog begrepen of leuk gevonden.

In de 17^de en 18^de eeuw handhaaft het genre zich, maar verliezen de spotprognosticaties geleidelijk aan hun functie als parodie op hun serieuze voorbeeld en groeien ze uit tot moppen- en anekdotenbundels waarin informatie en flauwekul naast elkaar gepresenteerd worden.

Spotprognosticatie van Lieripe, naar Rabelais, gedrukt in 1561. [bron: H. Pleij, Het gevleugelde woord (2007), p. 613].

Lit: Het zal koud zijn in 't water als 't vriest. Zestiende-eeuwse parodieën op gedrukte jaarvoorspellingen, ed. H. van Kampen, H. Pleij, B. Stumpel [e.a.] (1980) • H. Pleij, Het gilde van de Blauwe Schuit. Literatuur, volksfeest en burgermoraal in de late middeleeuwen (1983²; reprint 2009) • J. Koopmans, ‘Rabelais et la tradition des pronostications’ in Éditer et traduire Rabelais à travers les âges: études, ed. P.J. Smith (1997), p. 35-65.

spotprent zie cartoon

spotschrift zie schotschrift