Algemeen letterkundig lexicon

kunst- en vliegwerk

Toneelterm uit de periode van de Nederlandse renaissance voor apparatuur en machines (theatermachinerie) die het mogelijk maken allerlei kunstgrepen uit te voeren op het toneel (zie ook deus ex machina). In de nieuwe Schouwburg te Amsterdam van 1665 waren toestellen aangebracht om snel van coulissen te wisselen en om mensen en voorwerpen zowel boven als onder het toneel te verplaatsen. Vooral Jan Vos maakte in zijn toneelstukken veelvuldig gebruik van de mogelijkheden die de nieuwe toneelinrichting bood. Zijn treurspel Medea (1667) vermeldde op de titelpagina ‘met verscheidene Kunst en Vliegwerken, nieuwe Baletten, Zang en Vertooningen’ en bevatte o.a. een scène waarin een wagen, bespannen met vuurspuwende draken, door de lucht vliegt.

Overigens bevatte de oude Schouwburg van Costers Academie ook al een ‘daelend hemelwerck’, maar dat bleef beperkt tot een op en neer bewegende wolk.

Dankzij kunst- en vliegwerk wordt de val van Faëton erg spectaculair (1774). [bron: R.L. Erenstein (red.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden (1966), p. 253]

Lit: W.M.H. Hummelen, Amsterdams toneel in het begin van de Gouden Eeuw (1982), p. 170-173 • T. Amis, 'De opening van de verbouwde Schouwburg te Amsterdam' in R.L. Erenstein (red.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden (1996), p. 258-265.

kunst om de kunst zie l'art pour l'art

kunstenaarsroman