Algemeen letterkundig lexicon

itinerarium

Etym: Middeleeuws Lat. reisgids, reisboek< Lat. itinerari = reizen < iter = reis, weg.

Eigenlijk een reisgids waarin de wegen, de reistijd, de rustplaatsen en de belangrijkste bezienswaardigheden worden aangegeven. Later wordt het vrijwel synoniem met reisverslag, zoals de Itinerario, voyage ofte schipvaert naar Oost ofte Portugaels Indien (1596) van Jan Huygen van Linschoten. Veel verslagen van de grand tour bevatten uitgebreide lijsten aantekeningen met betrekking tot te volgen of afgelegde routes met afstandstabellen en namen van herbergen. Juist ten behoeve van degenen die op grand tour gingen, verschenen allerlei itineraria, zoals Lambert van den Bosch' Wegh-wyser door Italien (1657), Vranckryck en zijn steeden, behelsende een algemeene en besondere beschrijvinge des selfs en aangrensende landen (1662), Delitiae Italiae. Dat is: eygentlijcke beschrijvinghe wat door gantsch Italien in elcke Stadt ende plaets te zien is (1620³), Delitiae urbis Romae. Dat iseygentlycke beschrivinge van alle de schoone gebouwen (...) (1625), Delitiae Galliae & Angliae. Ofte lustigheden van Vranckrijck en Engheland (1619), P. Hentzners Itinerarium Germaniae, Galliae, Angliae, Italiae (1612), Franciscus Schottus’ Itinerarii Italiae rerumq. Romanorum libri tres (1625⁴), Wegh-wyser, vertoonende de besonderste vremde vermaecklijckheden die in 't reysen door Vranckryck en eenige aengrensende landen te sien zijn (1647).

Overzichten van reisgidsen worden gegeven door: A. Frank-Van Westrienen in De groote tour. Tekening van de educatiereis der Nederlanders in de zeventiende eeuw (1983), p. 367-371; L. Schudt in Le guide di Roma. Materialien zu einer Geschichte der römischen Topographie (1930); A.H. Luijdjens in zijn ‘Chronologische lijst van beschrijvingen van Italië en Rome tot 1900 in de Nederlanden geschreven of verschenen’ in Mededeelingen van het Nederlandsch Historisch Instituut te Rome, reeks II, dl. 1 (1931), p. 205-229; G. Boucher de la Richarderie in Bibliothèque universelle des voyages, ou Notice complète et raisonnée de tous les voyages anciens et modernes dans les différents parties du monde (1808; 6 dln.); E.G. Cox in A reference guide to the literature of travel (1935-1949; 3 dln.).

Een moderne variant vormen de literaire reisgidsen zoals: R. Bodart, M. Galle & G. Stuiveling, Literaire gids van België, Nederland en Luxemburg (1972); A. van Dis & T. Hermans (samenst.), Het land der letteren (1982); Willem van Toorn (red.), Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983²). Sindsdien verschenen er tal van literaire gidsen per regio of stad. Zie voor dit laatste ook city books.

Titelpagina van het itinerarium van Jan Huygen van Linschotens reis naar de Oost (1596). [bron: A.G.H. Bachrach e.a. (red.), Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, dl 8 (1983²), p. 63].

Lit: B. Wasser, Nederlandse pelgrims naar het Heilige Land (1983) • S.D. Westrem, Broader horizons: a study of Johannes Witte de Here's Itinirarius and medieval travel narratives (2001).

ithyphallicus

iucunda doctrina