Algemeen letterkundig lexicon

historisch-kritische editie

Term uit de editietechniek voor een op een archiefeditie gebaseerde kritische (kritische editie) wetenschappelijke leeseditie van de volledige werken van een auteur, nl. alle in aanmerking komende geautoriseerde én authentieke teksten, de (niet geheel authentieke) teksten die het beeld van de auteur bij de lezer bepaald hebben en de literaire, thematische bronnen waarvan de auteur in zijn werk gebruik heeft gemaakt. Zowel tekst als apparaat is kritisch en de tekstontwikkeling wordt historisch (nl. chronologisch en genetisch) gepresenteerd. De editie is bovendien historisch omdat alle historische vormen waarin een werk is overgeleverd erin aanwezig dienen te zijn: klad, manuscript, typoscript, druk.

In veel gevallen zal het nooit komen tot een historisch-kritische editie, maar zal men blijven steken in een zgn. historisch-kritische deeleditie of zal men ertoe overgaan een selectieve editie te vervaardigen wanneer het bronnenmateriaal te omvangrijk is.

In Nederland wordt de uitgave van historisch-kritische (deel)edities begeleid en voorbereid door het Huygens Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (Huygens ING). Onder auspiciën van dit instituut zijn deeledities verschenen o.a. van J.C. Bloem door A.L. Sötemann en H.T.M. van Vliet (1979), van J.H. Leopold door dezelfden (1983) en door G.J. Dorleijn (1984) en H.T.M. van Vliet (1985), van J. van den Vondel door M. Spies (1987), van Nescio door L. Frerichs (1990), van J. Six van Chandelier door A.E. Jacobs (1991), van Multatuli door A. Kets-Vree (1992), van M. Nijhoff door W.J. van den Akker en G.J. Dorleijn (1993), van J. Cats door H. Luijten (1996) en volledige edities van de Middelnederlandse Lancelotromans (vanaf 1981) en van de werken van L. Couperus (1987-1996).

In Vlaanderen is er het Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie (CTB) van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde dat zeer actief is op het gebied van teksteditie.

Lit: K. Kanzog, Prolegomena zu einer historisch-kritischen Ausgabe der Werke Heinrich von Kleists. Theorie und Praxis einer modernen Klassiker-Edition (1970) • S. Scheibe, ‘Zu einigen Grundprinzipien einer historisch-kritischen Ausgabe’ in Texte und Varianten. Probleme ihrer Edition und Interpretation (1971), p. 1-44 • H.J. Kreutzer, Ueberlieferung und Edition. Textkritische und editorische Probleme, dargestellt am Beispiel einer historisch-kritischen Kleist-Ausgabe (1976) • A. Kets-Vree, Woord voor woord. Theorie en praktijk van de historisch-kritische uitgave van een prozatekst, gedemonstreerd aan Een Ontgoocheling van Willem Elsschot (1983) • H.T.M. van Vliet, ‘Bureau basisvoorziening tekstedities’ in Dokumentaal 13 (1984), p. 20-22 • G.J. Dorleijn, ‘Enkele opmerkingen over de historisch-kritische editie’ in J.H. Leopold, Gedichten uit de nalatenschap, dl. 1 (1984), p. 5-18 • G.J. Dorleijn, ‘De historisch-kritische Leopoldeditie’ in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 103 (1987), p. 185-213 • M. Mathijsen,  Naar de letter; handboek editiewetenschap (1997²), hoofdstuk 3 • M. de Smedt (red.), Teksteditie Vlaanderen 2000 (2000).

historisch rijm

historische avant-garde