Algemeen letterkundig lexicon

cultbook

Etym: Eng. cult < Lat. cultus = verering.

Boek dat vereerd en bewonderd wordt en een bijzondere uitwerking heeft op hetzij een kleine groep ingewijden, hetzij een groot publiek gedurende een gehele generatie. Cultboeken worden door een bepaalde groep mensen bijzonder sterk gewaardeerd omdat ze op een intense en unieke wijze het levensaanvoelen of de esthetische bekommernissen van deze mensen verwoorden. Naast bewonderaars kent het cultboek doorgaans ook felle bestrijders.

In enge zin gaat het om een contemporain werk dat bij zijn verschijnen slechts door een beperkte groep – een ‘inner circle’ – gekend is en waarmee gedweept wordt, maar het kan ook gaan om een vroeger werk dat omwille van een opmerkelijke verwantschap herontdekt wordt en als een visionaire voorloper of een sentimentele herinnering buitensporig vereerd wordt. Voor veel adolescenten is Salingers The catcher in the rye (1951) nog steeds een cultboek. Overigens is de cultlezer bij voorkeur jong, emotioneel en sterk beïnvloedbaar. Via identificatie affirmeert hij zijn zoekende identiteit. De fans van cultboeken kunnen elkaar tegenwoordig als een virtuele ‘community’ vinden op het internet.

In tegenstelling tot deze vrij enge invulling van het begrip, die vooral opduikt in de Angelsaksische literatuurstudie, beschouwt U. Eco het cultboek niet als een apart of provocerend boek, maar eerder als een bestseller. Hij is ervan overtuigd dat vooral de populaire roman over de nodige kwaliteiten beschikt om een cultroman te worden, d.w.z. een boek dat mensen beroert: iedereen spreekt erover ook al heeft men het niet gelezen.

Gemeenschappelijk in beide visies is het feit dat een cultboek de collectieve verbeelding prikkelt en generatiebewust is, d.w.z. gebonden aan tijd en ruimte, en aan een groep. Wanneer de bijzondere band tussen boek, subgroep en maatschappij verandert, verliest het werk zijn status van cultboek.

Bekende voorbeelden van cultboeken zijn De profundis (1905) van Oscar Wilde, Lady Chatterley’s lover (1928) van D.H. Lawrence, The Tropic of Cancer (1934) van Henry Miller, Lolita (1955) van Vladimir Nabokov,  L’érotisme (1957) van Georges Bataille en On the road (1957) van Jack Kerouac. Enkele voorbeelden in het Nederlands: Theo Thijssen, Kees de jongen (1923); vrijwel het gehele oeuvre van Nescio; Gerard Reve, De avonden (1948); Jan Cremer, Ik, Jan Cremer (1964); Harry Mulisch, De aanslag (1982).

Lit: J. Goedegebuure, Een uitgelezen hartstocht. De geschiedenis van 50 cultboeken in de 20^ste eeuw (1990) • J. Salzberg, Critical essays on Salinger’s ‘The catcher in the rye’ (1993) • E. Hertog (red.), De cultroman (ALW-cahier 16) (1995) • C. Bloom, Cult fiction. Popular fiction and pulp theory (1996).

cul-de-lampe zie vignet-1

culteranismo zie gongorisme