Algemeen letterkundig lexicon

custode

Etym: Lat. custos = wachter.

Om de juiste volgorde van de katernen binnen de codex te garanderen, plaatsten middeleeuwse kopiisten het eerste woord van een nieuw katern in het staartwit van de verso-zijde van het laatste blad van het eraan voorafgaande katern. Later werd deze methode ook toegepast om de volgorde van de bladen binnen het katern te bewaken, soms in combinatie met katernsignaturen. Uiteindelijk ging men er zelfs toe over in het staartwit van elke recto- en verso-zijde het eerste woord van de volgende bladzijde te zetten. De eerste boekdrukkers namen deze gewoonte over: custoden vergemakkelijken het (voor)lezen, omdat er tijdens het omslaan van het blad doorgelezen kan worden.

De gewoonte custoden te zetten, is blijven voortbestaan tot in het schrijfmachinetijdperk, en wel om aan te geven dat er nog een blad volgt.

Andere termen voor custode zijn: bladwachter, reclame, reclamant of wachtwoord.

In de rechterbenedenhoek van elke bladzijde van Helmers' De Hollandsche natie staat een custode gedrukt (1822). [bron: M. Mathijsen, Naar de letter (1995), p. 177].

Lit: W.Gs Hellinga & P.J.H. Vermeeren, ‘Kroniek van codicologie en filologie VIII’ in Spiegel der Letteren 6 (1962-1963) 3, p. 210-215 • R.B. McKerrow, An introduction to bibliography for literary students (1967²), p. 26, 82-84 • Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 53, 78 • F.A. Janssen, Zetten en drukken in de achttiende eeuw (1986²), p. 170 • P.J. Verkruijsse, 'Wacht u voor de bladwachter! Custodering, signering en paginering in de handpersperiode' in J. Hanselaer & H. Meeus (eindred.), E Codicibus Impressisque. Opstellen over het boek in de Lage Landen voor Elly Cockx-Indestege. Dl. II: Drukken van de zestiende tot de twintigste eeuw (2004), p. 571-594.

curtain raiser

cyber(punk)