Verzameld werk. Deel 1. Over Antilliaanse cultuur

[p. 166]

Ter inleiding [bij Yanacuna, gedichten van Bernardo Ashetu]

In dit dubbelnummer van de Antilliaanse Cahiers zijn vrijwel al de gedichten bijeengebracht, tot nu toe geschreven door Bernardo Ashetu, die in 1929 in Paramaribo werd geboren, door zijn jeugd diep verbonden is met Suriname en een groot deel van zijn later leven als scheepsmarconist heeft doorgebracht tussen de eilanden en het vasteland rondom de Caribische Zee. De gedichten zijn voor het grootste gedeelte geschreven uit het klimaat van onzekerheid, die men ook als crisis of schemertoestand pleegt aan te duiden. De onderafdelingen waarin de verzameling is verdeeld, vertonen naar mijn oordeel geen wezenlijke, maar slechts nuanceverschillen. De eerste afdeling wordt nog beheerst door het verlangen naar identiteit van droom en werkelijkheid, waarbij van de romantische voorstelling wordt uitgegaan dat de werkelijkheid zich te eniger tijd met de schone droom zal kunnen vereenzelvigen. Dit verlangen komt in het bizonder tot uitdrukking in het prozagedicht ‘Dorst’.

Zoekend naar water zagen wij opeens recht voor ons uit een kermisland
waar blauwe en gele vlaggetjes wapperden in de wind. Dat is het nieuwe
land, zei Ariwara. Ik zei: dat is het schone land waarin wij zullen drinken
en feest zullen vieren omdat wij op onze tocht goede mensen geworden
zijn met een zuiver hart. En als we gedronken hebben en feest gevierd
dan zullen we vele, lange nachten kunnen slapen, zei Ariwara, ik ben zo
blij dat dit voorbij is want ik versmacht van de dorst. Ik zei, ik ook, ik
versmacht ook van de dorst en we zullen kunnen slapen vele, lange nachten
in dat mooie land.

Zo liepen we verder naar dat kermisland. -

Aan onze tocht is geen einde gekomen. Er was geen kermisland maar

God zijn eeuwig vuur en zijn zand in het rond en overal. En dorst in die
hel, enkel dorst.

[p. 167]

In de tweede afdeling wordt, om een beeld te gebruiken uit de strategie van de diplomatie, de vraag gesteld of de soevereiniteit dient te worden overgedragen aan de onzichtbare guerrillastrijders van Niemandsland.

Ach,
vandaag
was er niets
op de berg,
zelfs geen snipper
van een vod.
Daarom bevind ik
mij hier op de
hoge toren bij de
gepolijste vlaggestok. -
En ik hijs de vlag
en ik strijk de vlag
en hijs de vlag
en strijk de vlag.
en ik woeker met
haar kleuren.

In de derde afdeling voltrekt zich de definitieve vereenzelviging van droom en werkelijkheid, maar hierbij heeft plaatsgehad niet een conformering van de werkelijkheid aan de schone droom, maar van de droom aan de absurde werkelijkheid.

Ik was tot aan de grens van de zee
bijna bij het einde
toen een loktoon mij terugvoerde
naar dit veren bed
op gras dat reeds lang verdord is.
Iedere avond kom jij dan nog
in 't half-duister schuivend aan
en gooit roet in m'n kleurloos eten.

[p. 168]

of nog absurder

Ze noemden hem de rattenkoning.
Hij is wel afschuw'lijk.
's Nachts plast hij overal tegen
de muren.
Z'n zweren bedekt hij nauw'lijks.
Hij praat als een gek over
kleine vrouwen.
Hij praat over een lange straal
van de maan die een vuile prop
werd in z'n lelijk hoofd.
Hij is wel afschuw'lijk, de rattenkoning.

Ten slotte kan worden opgemerkt dat het de dichter niet ontgaat dat ideologieën in vele gevallen een bizonder twijfelachtige rol kunnen spelen in het niemandsland, zoals blijkt uit het laatste gedicht dat in deze korte inleiding moge worden geciteerd.

Juist toen
jij
voorbij moest
was 't rijverkeer gestremd.
Vanwege
een rossige demonstratie
waarbij als pias
ik bont stond opgesteld.

Verschrikt
keek een agent
naar 't bittere teken
op je auto die keerde
en stuivend wegreed.

In de ontmoeting van het ego, verbeeld door de bont opgestelde pias, en het alter ego, verbeeld als de onzichtbare bestuurder van

[p. 169]

de wegstuivende auto, spreekt de geheimzinnige en toch overduidelijke stem van het geweten die, volgens de bekende uitspraak van Heidegger, uit de verte klinkt en in de verte verklinkt.

De titel van de derde afdeling, die eveneens voor de gehele bundel werd gekozen, is ontleend aan de naam van de Indiaanse klasse van horigen, de Yanacuna, die na de vernietiging van de maatschappij van de Inca's door de conquistadores, steeds meer aan eigen land en familieverband werd onttrokken. De titel wordt niet in historische maar in symbolische betekenis gebruikt en heeft dus geen betrekking op het verval van de Peruaanse maatschappij in de zestiende eeuw maar op de vervreemding en ontheemding van het steeds meer toenemende aantal displaced persons uit de twintigste eeuw.

Ik hoop hiermee voldoende te hebben medegedeeld en vooral ook voldoende te hebben verzwegen om de lezer in de gelegenheid te stellen in rechtstreeks contact te treden tot de sensitief registrerende poëzie van Bernardo Ashetu.