Verzameld werk. Deel 1. Over Antilliaanse cultuur

[p. 75]

Realiteit en fictie in de Nederlandse Antillen

De laatste jaren werd mij herhaaldelijk het verzoek gedaan mijn oordeel uit te spreken over staatsrechtelijke en volkenrechtelijke alternatieven voor de Antillen. Ik heb mij tot nu toe verontschuldigd op grond van de mededelingen van bewindslieden en parlementariërs in Den Haag en Willemstad dat plannen werden opgesteld op economisch, sociaal en cultureel gebied met de bedoeling tot een planmatige voorbereiding van de onafhankelijkheid te geraken. Ik was niet nauwkeurig op de hoogte van de aard van deze voorbereidingen en wilde in ieder geval niet met uitspraken deze besprekingen doorkruisen.

De situatie is echter momenteel fundamenteel gewijzigd en heeft zelfs een ernstige wending genomen. De plannen die gemaakt zijn, blijken niet tot een politiek akkoord, maar tot politiek antagonisme te voeren. Dit komt niet omdat de bewindslieden en persmedia niet met goede bedoelingen bezield zouden zijn. Integendeel: ik ben ervan overtuigd dat zij allen er wel degelijk naar streven een akkoord te bereiken, maar tot hun verbazing in antagonistische verhoudingen terechtkomen.

Dit is niet zo verwonderlijk als op het eerste gezicht lijkt. Wij stuiten vrijwel op alle conferenties op tegenstrijdigheden van deze aard. Dit komt doordat de mensen aan de conferentietafel met de beste bedoelingen met ficties beginnen en pas later met de realiteit rekening houden. Men waagt zich pas aan de realiteit, die nu eenmaal altijd weerbarstiger is dan abstracte stellingen en voorstellingen, als de ficties niet tot een akkoord leiden. Is het zo ver, dan kan men geen groter kwaad aanrichten dan te pogen de partijen tot een akkoord te dwingen.

Ik zou de aandacht voor de volgende ficties willen vragen:

1. De fictie van de vanzelfsprekende eenheid van de Nederland-

[p. 76]

se Antillen, zoals ze laatstelijk in het Statuut is geregeld. Men doet het voorkomen alsof de eilanden niet anders dan in de vorm van de huidige unie zouden kunnen bestaan. Men vergeet dat alleen al in de vorige eeuw, dus na de opheffing van de West-Indische Compagnie en de periode van de ‘verwarring’ de Antillen driemaal een principiële structuurwijziging hebben ondergaan.

Men kent

a.	het tijdvak van de drie koloniën: Suriname-Curaçao en onderhorigheden, St.-Eustatius, St.-Maarten en Saba (1815-'28);
b.	het tijdvak van de ene kolonie, bestaande uit de subkoloniën Suriname, Curaçao en onderhorige eilanden, St.-Eustatius plus Saba en ten slotte St.-Maarten op zijn eentje (1828-'48);
c.	het tijdvak van de twee koloniën en vervolgens de rijksdelen onder de verschillende regelingen van 1848-1975 en
d.	het tijdvak van de twee rijksdelen Nederland en de Nederlandse Antillen.

De wijzigingen hangen bepaald niet samen, zoals weleens wordt gesteld, met de grillen van administratieve ambtenaren, bijvoorbeeld de commissaris-generaal Van den Bosch (1828 enz.).

Het adagium ‘nomina sunt odiosa’ maant niet alleen tot hoffelijkheid, het is een waarschuwing dat men ervoor waken moet principiële aangelegenheden tot persoonlijke aangelegenheden te reduceren.

Ik weet, men doet dit zeer vaak in de politiek. Maar daarmee is de zaak niet goedgepraat. De frequente wijzigingen van de structuur hangen samen met het feit dat de Antilliaanse eilanden naast punten van verwantschap ook onmiskenbare punten van verschil tonen.

Wat weegt het zwaarst? Daar gaat het juist om bij deze besprekingen. Het is mijns inziens in ieder geval niet verstandig, waarschijnlijk ook niet eens mogelijk, een politiek akkoord te bereiken door van tevoren de voorwaarden te stellen dat de eilanden in één staatsrechtelijk verband moeten worden verenigd.

2. De fictie dat Nederland van de ene op de andere dag uit de Antillen zou kunnen vertrekken. Ook als het staatsrechtelijk ver-

[p. 77]

band met Nederland zou worden verbroken, zou de Nederlandse aanwezigheid voortduren. De Nederlandse invloed is er diep geworteld, veel dieper dan men zich meestal realiseert.

In het algemeen wordt aangenomen dat de Nederlandse invloed pas met de zgn. bemachtiging (1634) is begonnen. Cultureel gesproken kan zelfs de vraag gesteld worden of de Nederlandse invloed in de zestiende eeuw, dus in de zgn. Spaanse tijd niet aanzienlijk groter was dan in de negentiende eeuw. Ik hoef er alleen maar op te wijzen dat een van de eerste Spaanse bestuursambtenaren (Lázaro Bejarano) vanwege zijn erasmiaanse sympathieën voor de inquisitie van Hispanolia (het tegenwoordige Santo Domingo) is gedaagd. De smokkelhandel bepaalde zich toen niet alleen tot alcoholica zoals in onze eeuw, maar strekte zich ook uit tot de werken van de humanisten, vooral de Nederlandse humanisten.

De bekende Venezolaanse president Rómulo Betancourt heeft mij persoonlijk in 1963 toevertrouwd dat naar zijn mening de democratische gezindheid, waardoor het Venezuela van vandaag zich van vele andere Zuidamerikaanse republieken onderscheidt, mede is bevorderd door de binding met Noord-Europa en wel via Nederland en de Antilliaanse eilanden. Betancourt is tijdens zijn ballingschap ook op Curaçao werkzaam geweest. Aan het einde van de vorige en het begin van deze eeuw betekende het in Venezuela een pré als men kon zeggen dat men zijn opleiding op Curaçao had genoten.

De Nederlandse aanwezigheid in Venezuela en op de Antillen kan niet met één pennestreek ongedaan worden gemaakt. Dit is niet alleen een zaak om zich genoeglijk in de handen te wrijven, zij brengt ook bepaalde verantwoordelijkheden met zich mee. Niemand zal ontkennen dat er weleens Nederlands-Venezolaanse antagonismen hebben bestaan, maar evenmin kan men ontkennen dat er onmiskenbaar Nederlands-Venezolaanse sympathieën bestaan, die in het bijzonder ook door de ontmoetingen op de Antillen worden bevorderd.

3. De fictie dat een nauw verband met Venezuela gevaarlijk zou zijn voor de Antillen. Er heeft altijd, van het begin der tijden af, een nauw verband bestaan tussen het vasteland en de eilanden.

[p. 78]

Aruba ligt op ongeveer dertig kilometer, Curaçao en Bonaire op ongeveer tachtig kilometer van Venezuela.

De binding heeft ook in de zgn. Nederlandse tijd bestaan, dus van 1648 tot heden. Men denke aan de Zwerfpriester tijdens de West-Indische Compagnie, de intellectuele ballingen in de negentiende en twintigste eeuw en de economen van de recente tijden. Men kan historisch gegroeide banden niet wegvagen. Men kan dit evenmin doen met de geopolitieke bindingen.

4. De fictie dat de vaststelling van staatsrechtelijke en volkenrechtelijke alternatieven aan een politiek akkoord kan voorafgaan. De staatsrechtelijke regeling is een neerslag van het akkoord en niet omgekeerd. Handelt men omgekeerd, dan brengt men antagonismen teweeg. Naar mijn oordeel kan de jurist zich niet verontschuldigen met het argument dat hij erom verzocht is. In delegaties is het eerste woord niet aan de jurist, maar aan de politicus.

Hoe kan een politiek akkoord worden bereikt? Ten eerste: men zal om te beginnen de eilanden moeten raadplegen zonder voorwaarden vooraf. Het argument dat de bevolking, c.q. de bevolking van de eilanden overeenkomstig de bepalingen van het Statuut door de centrale regering wordt (worden) vertegenwoordigd, geldt alleen zolang het Statuut zelf niet in het geding is. Als het Statuut in het geding is, dan zou zo'n redenering als een petitio principii van de hand moeten worden gewezen.

Ten tweede: men zal het Nederlandse standpunt moeten weten, dat wil zeggen: men zal moeten weten hoe Nederland zijn aanwezigheid zal willen en kunnen realiseren. Men moet vooral niet menen dat men per aangetekend schrijven de onafhankelijkheid aan de Antillen zou kunnen doen toekomen en wel om de eenvoudige reden dat het Nederland van vandaag zijn aanwezigheid niet met een pennestreek ongedaan kan maken. Het is dus niet een kwestie van hoffelijkheid - het is ook een zakelijke aangelegenheid.

Ten derde. Men zal rekening moeten houden met de genoemde historisch gegroeide banden met Nederland, maar men zal de geopolitieke bindingen met Venezuela niet buiten beschouwing kunnen laten. Men mag niet uit het oog verliezen dat de econo-

[p. 79]

mische, sociale en culturele ontwikkeling van Nederland in belangrijke mate met de Venezolaanse verbonden is.

Het is in ieder geval een hoogst bedenkelijke zaak dat Venezuela door bepaalde parlementariërs als een boeman voor de Antillen worden voorgesteld. Het is de vraag of de Antilliaanse vakbonden ooit een vuist zullen kunnen maken, zolang zij niet een binding met machtige zusterbonden bezitten. Ik meen evenwel niet in details te mogen treden, omdat ik dan op de nog komende bespreking zou vooruitlopen.