|
| |
| |
| |
Niet weten wat voor uwen tyd gebeurde, is altyd kind zyn. CIC.
| |
| |
| |
Voorrede.
Onder de menigvuldige graefschappen, welke van de fransche of van de Lothryksche kroon afhingen, is dat van Vlaenderen een der eerste erfelyk geworden, waerdoor het al de andere vorstendommen van België, in maetschappelyke welvaert en beschaving, verre heeft vooruit geloopen. Zoo lang de gauen door wederroepelyke graven bestierd werden, stonden zy nagenoeg gelyk met de oude romeinsche wingewesten, waer de landvoogd oneindig meer voor zich zelven dan voor zyne onderzaten bezorgd was, en eerder de plaeg der volkeren dan hun voorstander of weldoener mogt genoemd worden. Doch van het oogenblik dat de graven niet slechts hunnen post, maer het land zelf in hetwelk zy dien waernamen, van den koning te leen ontvangen hadden en aen hunne kinderen mogten overlaten, mits den gewoonen eed van trouw
| |
| |
en manschap by den leenheer te vernieuwen: van dat oogenblik beschouwden zy hunne graefschappen als een pand dat zy, zonder eigen schuld, niet meer verliezen konden, en waren voortaen bekommerd om dat pand te verbeteren, om het te beschermen, en er de beginselen van algemeen volksheil, welke de bodem zoo wel als de landzaten opleverden, neerstiglyk te ontwikkelen.
Dit belangwekkend schouwspel vertoont ons de geschiedenis van Vlaenderen sedert het midden der negende eeuw. Nauwelyks is het bezit des graefschaps aen Boudewyn den Yzeren, door zynen echt met 's konings dochter, verzekerd, of men ziet hem in het harnas springen tegen de woeste Noordmannen, en zyn erf verdedigen met zoo veel yver als goed geluk. De jaren van rust gebruikt de graef om in de plaetsen, welke meest bewoond en tevens meest blootgesteld zyn aen vyandlyke invallen, wel verschanste burgten op te bouwen. Deze onderneming wordt vlytig voortgezet door Boudewyns zoon en opvolger, die zelfs muren geeft aen eenige steden, andere uit hare puinen ophaelt, abtdyen versterkt met torens en vestingen, opdat het land, in- | |
| |
dien het voortaen nog afgeloopen wordt door moord- en plonderzieke vreemdelingen, toch eenige vryplaetsen hebben moge, tot beschutting der weerlooze menigte en tot redding van hare roerende have.
Omtrent het midden der tiende eeuw houden de Noordmannen op Vlaenderens kusten te bedreigen, en even zoo haest ziet men er den handel en de nyverheid ontluiken. De graven begunstigen die eerste poogingen hunner onderdanen; zy stellen jaermerkten in tot meerder gemak van koop en verkoop; zy verleenen voorregten, vryheid van tollen aen zekere plaetsen, om er de verstrooide landzaten naertoe te lokken. Van lieverlede worden de gehuchten dorpen, de dorpen steden, en het graefschap krygt het aenzien van eenen geregelden Staet. De bevolking stapt vooruit in het maetschappelyk leven.
't Is waer deze voortgang wordt grootelyks verhinderd door de ruwheid der zeden, door de strooptogten des adels, door de veeten en het voorvaderlyk regt van eigen wraekneming, door de geweldenary van ontelbare struikroovers, uit de vroegere wanorde overgebleven. Maer de graven laten niets onbeproefd om al
| |
| |
die hinderpalen weg te ruimen. Zy roepen den godsdienst ter hulp: zy noodigen de kloosterlingen om het volk te onderwyzen; zy stichten abtdyen om den landbouw te bevorderen; zy geven vryen toegang aen de geloofsgezanten om de ondeugd uit te roeijen en het ryk der waerheid te verbreiden. Van hunnen kant veerdigen zy strenge wetten uit om den moedwil te beteugelen; zy doen den openbaren vrede afkondigen; zy dwingen den adel tot orde, tot nakoming van den Godsvrede; zy straffen, soms ja met eigen arm, de roekeloosheid hunner ridderschap; zy zorgen voor de veiligheid der groote wegen; zy beschermen de inwoonders der steden; zy begunstigen den kunstvlyt, de neringen en de handwerken; en door al die verschillende middelen wordt Vlaenderen, onder het wakend oog, onder het wys bestier zyner landvorsten, een voorname zetel van bedryf, van welvaert en van beschaefdheid.
Zie daer eene schets van het eerste tydvak der vlaemsche geschiedenis, aenvang nemende met Boudewyn den Yzeren en sluitende met de regering van Karel den Goede.
Het tweede vertoont ons de steden van
| |
| |
Vlaenderen aenspraek makende op volksregten, en daer alhaest in bezit van komende. Het open vallen des graefschaps, by gebreke van eenen natuerlyken erfgenaem, geeft gelegenheid aen de burgeryen om zich te mengen in Staetszaken, waer zy tot dan toe waren vreemd aen gebleven. De stedelingen willen zich door 's lands leenheer en baronnen geenen meester laten opdringen; zy uiten hunnen eigen wensch; zy bedingen de voorwaerden hunner toestemming; zy erkennen 's konings gunsteling, doch vallen hem weldra af omdat hy zyne beloften schendt, en kiezen zelf eenen graef, dien zy over al de poogingen van tegenkanters of mededingers helpen zegevieren.
Maer van dat oogenblik zyn de landvorsten hunne heerlykheid eerder verschuldigd aen de stem des volks dan aen hun erfregt. Zy hebben dus nieuwe pligten te vervullen ten aenzien hunner onderdanen, en kwyten zich daervan door het begunstigen der vlaemsche steden. Deze worden op eenen beteren voet ingerigt; zy krygen Keuren, dat is plaetselyke wetboeken die de straffen bepalen voor de meest gewoone misdryven; die de vrydommen en regten der inwoonders staven; die de
| |
| |
diensten en geregtigheden, aen den landheer verschuldigd, regelen; die, in de bediening van het regt den willekeur en de misbruiken afschaffen. By deze gemeene weldaden, aen de burgeryen bewezen, komen nog byzondere privilegiën, milddadig geschonken of door de gemeenten gekocht.
Aldus bevoorregt en met heilzame instellingen voorzien, winnen de steden gedurig in welvaert en in vermogen. Brugge dryft handel met de dry werelddeelen; Gent bloeit door allerlei nyverheid en neringen; de kunstvlyt verrykt Ieperen, Kortryk, Audenaerde en andere plaetsen; overal groeit de bevolking onophoudelyk aen; de lagere burgerstanden deelen meê in de algemeene weelde; Vlaenderen wordt het gezegendste land van gansch Europa.
Deze ontwikkeling van het stedelyk volksleven in Vlaenderen, die, over het geheel, dagteekent van de eerste helft der twaelfde eeuw en voortduert tot op het einde der dertiende, kenmerkt het tweede tydvak der vlaemsche geschiedenis.
Het derde onderscheidt zich door eene aenhoudende worsteling met Frankryk. De konink- | |
| |
lyke leenheeren van Vlaenderen smeden plannen tegen 's lands onafhankelykheid; zy willen dat ryke leen aen hunne kroon vereenigen en er eene fransche provincie van maken. Ten dien einde zoeken zy twist met de graven; zy kwellen hen; zy houden ze gevangen; zy doen hen nadeelige verdragen teekenen; zy bemoeijen zich met het inwendig bestier; zy zaeijen oneenigheid in de steden; zy noodzaken ten laetste graef Wyt om zich te verbinden met Engeland, verklaren hem dan pligtig aen eedbreuk, en slagen zyn graefschap aen, waer koning Philip de Schoone aldra komt bezit van nemen.
Maer is de graef onderworpen, onterfd, in de boeijen geklonken, zyn volk erkent geene vreemde heerschappy. Het vat de wapens op; het dryft zyne verdrukkers het land uit; het trekt moedig ten stryd tegen de fransche ridderschap en verslaet die te Kortryk. De kryg gaet voort; de koning spant alle zyne krachten in om meester te worden van den tegenstand, doch moet in 't eind belyden dat de Vlamingen op het slagveld niet te overwinnen zyn. Alsdan beproeft hy om ze te verschalken door de listen der staetkunde. Hy weet den
| |
| |
adel in zyn belang te trekken; hy weet 's lands vorsten over te halen; hy verstrikt hen in allerlei hinderlagen. Maer het volk laet zich niet bedriegen; het wyst het schandjuk af dat men 't, onder den valschen naem van vrede, wil opdringen, en dwingt, door zyne volharding, de fransche koningen om aen Vlaenderen zyne natuerlyke heeren weêr te geven en het in zyne oude vryheid te herstellen.
Nogtans de koningen geven het niet op: wat zy door magt van wapenen noch door sluwheid van staetkunde hebben verkregen, dat zoeken zy te bekomen door geheel zydelingsche middelen. Zy doen de graven van Vlaenderen huwelyks-verbindtenissen aengaen met fransche erfdochters, zelfs met eene koninklyke dochter, ten einde hen aldus aen Frankryk te hechten door de banden van het eigen belang, door die van het bloedverwantschap zoo wel als door die der plegtigste eeden, in de hoop dat zy met de vlaemsche vorsten tevens het vlaemsche volk aen de kroon zullen onderwerpen, en dat zy in het land vrymagtig zullen heersenen door den arm zelf van den graef hunnen stedehouder.
Maer ook die verwachting wordt te leur
| |
| |
gesteld. De Vlamingen, vol van haet tegen Frankryk, bevriend met Engeland, en daermeê in gedurige handelsbetrekkingen, onthechten zich van hunnen heer. Zy laten hem de fransche belangen voorstaen; zy laten hem vechten, onder fransche banieren, in den langen kryg tusschen de beide koningryken; doch van hunnen kant maken zy nieuwe verbonden met de engelsche kroon, en leveren hulpbenden aen de engelsche legers.
Aldus handhaeft het vlaemsche volk zyne onafhankelykheid en zyne welvaert door eigen krachten. Ongelukkiglyk, de strydigheid welke ontstaen is tusschen de belangen des graefs en die van zyne onderdanen moet op bloedige twisten uitleiden, en deze vervullen inderdaed geheel het vierde tydvak onzer geschiedenis. Het volk der steden, zoo dikwyls meester gebleven op het slagveld, maekt zich ook meester van het bestier des lands. Het heeft geene trouw meer in den vorst die aen Frankryk verkocht is; het heeft geene trouw in den adel die grootendeels met den graef en met den vreemdeling samenspant; het rekent niet dan op zyne magt en vaderlandsliefde, doch laet zich misleiden door kwaed- | |
| |
stokers, door demagogen, die de driften der menigte dienstbaer maken aen hunne heerschzucht of persoonlyke wraekgierigheid. Van dan af is de oproer alledaegsch in Vlaenderen; de regeringen van Lodewyk van Creci en van Lodewyk van Male gaen door in gedurige onlusten. Het volk verzet zich tegen de edellieden, het verwoest hunne eigendommen, het blaekt hunne kasteelen; het weigert de gehoorzaemheid aen den graef; het trekt tegen hem ten stryd. De steden worden belegerd; zy worden ingenomen of ontzet, volharden in haren opstand of onderwerpen zich aen den landheer. Uit de verdeeldheid ryst de burgerkryg; de eene stad wordt jaloersch van de andere; de ambachten bevechten elkander; de stedelingen loopen de dorpen af, zy oefenen dwang op naburige gemeenten; zy wreken gepleegde ongelyken en bereiden stof tot wederwraek: en het eindelyk gevolg van zoo veel beroerten is het verval des koophandels, het verval der nyverheid en der openbare welvaert van Vlaenderen.
Hiermede sluit het vierde tydvak onzer geschiedenis en tevens dit Boekdeel.
Na lange jaren worstelens maekt Vlaenderen
| |
| |
vrede met zynen graef, thans ook hertog van Burgondië; maer die vrede zal geenen duer hebben. De volksmagt is niet gebroken, de overdreven vryheidszin in de steden niet uitgedoofd: daer zullen nieuwe onlusten, nieuwe rampen uit voortspruiten, welke wy in een ander Deel van dit werk zullen te verhalen hebben.
De Lezer heeft alzoo een kort begrip van de historie welke wy hem hier aenbieden, alsmede van het plan dat wy meenden te moeten volgen, dewyl het door de feiten zelf aengewezen wordt. Wy hebben, om den gang der geschiedenis niet te belemmeren, de weinig beduidende twisten van sommige graven met naburige fransche leenmannen stilzwygend voorbygegaen. Andere gebeurtenissen, waer Vlaenderen niet alleen, maer tevens Henegau, Brabant of Namen in verwikkeld zyn geweest, en welke daer meer uitgewerkt hebben dan in Vlaenderen zelf, hebben wy ter zyde gelaten, om ze elders te verhandelen, waer zy beter te pas zullen komen. Een enkel paer daedzaken, alhoewel tot ons onderwerp niet regtstreeks behoorende, zyn omstandig
| |
| |
verhaeld, namelyk de eerste kruistogt en de stichting van het belgisch ryk te Constantinopelen, omdat beide ongemeen roem- en belangryk zyn voor de vlaemsche natie, en dat zy daerenboven een goed denkbeeld geven van die groote ondernemingen, waer de belgische adel een zoo luisterlyken rol in gespeeld heeft. In al het overige hebben wy nergens op aengedrongen, dan voor zoo veel het noodig was om de geschiedenis in haer waer daglicht te stellen, en aen de dingen hunne volle beteekenis te geven.
Wy vertrouwen dus dat ook dit vierde Deel, hoe wydloopig het zy, onze Landgenoten niet mishagen zal.
Leuven, 10 Mei 1853.
|
|
Auteursrechtvrij