Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XLIII.

 
VVelck is der crachten bandt onser sielen, drijvoedigh?
 
Memorie, en Verstandt, en den VVille vrijmoedigh.

+DEse Crachten ende haer officie, moghten by drij [A] maeghden gheleken worden, die ten dienste der siele staen. Van welcke de memorie, den schat der sielen [B] verholen ende ghesloten houdt, als in een secreet kistken, van Godt daer toe ghemaeckt, ende in haer bewaernisse ghestelt. Het Verstandt, als een gheestighe cracht, opent [C] dien schat der Memorie, ende maeckt de saecken daer in schuylende kennelijck. Den Wille, die reyckt oft langht daer uyt, ten behoeue [D] vander siele, sulcks als haer best aen-staet, ende op dat pas is dienende, nae de gheleghentheydt der saecken. Ende sy laet voorts d'andere dinghen verborghen, tot dattet tijdt ende stondt is, die oock uyt te langhen, ende de siele veur te houden om te ghebruycken: alle dinghen op sijnen tijdt. Dit doen sy, als sy haer officie ende dienst wel ende ghetrouwelijck volbrenghen. Somtijdts d'een deughdt, somtijdts een andere: somtijdts het aen-dencken van Godts bermhertigheydt, somtijdts van sijne rechtveerdigheydt: soo nu vande doodt, soo nu van d'oordeel, pijne der hellen, oft vande glorie des hemels, te veurschijne brenghende.

+Den vyandt wel wetende datter gheen sonde en can gheschieden, ten sy dat den Wille daer toe consentere, die onder de crachten der siele het binnenste paleys houdt, ende den stoel van t'gheheele regiment, als eenen coninck in sijn rijcke: siet waer hyt gaet halen, om totten wille te comen, ende dien tot consent int quaedt te brenghen. Hy beghint [1] ghemeynelijck aen een van de vijf sinnen: die, soo wy sien, [2] als de poorten zijn, oft oock poortiers, aen de uyterste canten des lichaems [3] haer woonstede houdende: als sien, hooren, etc. Deur de sinnen, [4] als hy niet terstond uyt-ghesloten, oft oock uyt-ghestooten en [5] wordt, soo comt hy, met sijn quade tentatie ende ingheuen, totte phantaste, ende verbeeldinghe: als deur de sale tot in een langhe galerije oft pandt, daermen noch soo groot gheen acht en pleeght te slaen, wie daer gaet oft comt, principalijck in groote huysen en houen. Maer, can hy voorts onbelemmert ende onbelet tot in de Memorie gheraecken, ende daer een seker ghepeys formeren, ende dan, dat meer is, tot in t'Verstandt, als tot in de anti-camer oft veur-camer: (daermen anders goedt bescheydt en kennis moest gheuen, wiemen is, ende wat men begheert, eermen bet-naer en binnen gaet, ende audientie crijght)

Tres Animae potentiae. 43.



illustratie

 
Vimque animae triplicem caelestia munera pandas.
 
Vis Memorans; Intellectus; sua cuique Voluntas.
 
 
 
Welck is der crachten handt, onser sielen, dryvoedich?
 
Memorie; en Verstandt; en den Wille vrymoedich.
 
 
 
Quel est ce ternaire, Par qui l'ame opere, En moins dun moment?
 
C'est la Souuenance, La toute-Veullance, Et L'entendement.

Soo en resteert hem niet meer, dan dat hy int binnenste gae, daer de Wille presideert: van wient al hanght: oft behaghen ende consent daer in te gheuen, en toe te laten: oft met autoriteyt uyt te doen drijuen: ende ten sachtsten ghenomen, te doen gaen van daer hy comt. Want, sulcke verradelijcke ingheuingen des vyandts, deur becoringhe tot sonde, dat zijn als spien, ende bedeckte uyt-ghemaeckte vyanden, incomende om moorden en roouen: diemen van rechts-weghe betrappende pleeght op te hangen, oft anders-sins ter doodt te brenghen. Dit doen wy, als wy deur den vrijen Wille die niet en ontfanghen, noch ghehoor en geuen, in t'quaedt, t'welck sy ons veur-houden: maer die als op-hanghen aen de galghe des Cruyces Christi,+ in ons verdruckende, ende te niet brenghende.

[A] Dese drij dan, Memorie, Verstandt, en Wille, heetmen de drij [B] crachten der siele: want het zijn oock als drij sterckten onser stadt, [C] die van siele en lichaem ghemaeckt wordt: ende als de drij principaelste [D] middelen, waer deur dese stadt, dat is, gheheel den mensch, bewaert ende gheregeert wordt. Van dese drij crachten magh verstaen worden, dat den Wijse-man seyt: Funiculus triplex difficilè rumpitur:+ Een drij-dobbel ghevlochten coordeken is quaedt om breken. Want alst dese drij eens zijn, ende dat emmers den Wille goedt houdt: soo en can den mensche gheen deeren gheschieden: want Godt met hem is.

De Memorie magh oock gheleken worden by eenen secretaris+ oft schrijuein, die binnen blijft, ende boeck houdt van al datter gaens is. Memoria, scriba est, intus residens. Ende soo Cicero seght: Memoria+ est signatarum rerum in mente vestigium: De Memorie, is als een litteecken inden sin, van saecken diemen bemerckt ende gae-geslaghen heeft, om t'onthouden. Ende noch op een ander plaets seght den seluen aldus: Rerum omnium thesaurus Memoria: Memorie is+ als eenen schat van alderleye saecken. Waer uyt wy voorts-halen, in tijden en stonden, sulcks als den tijdt oft saecke vereyscht. S. Bernardt, als Christen ende heyligh, sprekt beter t'onsen veur nemen: Ostiarius voluntatis, sit recordatio caelestis gloriae: & eius thalami custos+ sit recordatio profonda gehennae: Dat de memorie oft ghedenckenis der hemelscher glorie, den deur-waerder oft portier vanden Wille zij: ende de diepe ghedachtenis des helschen viers, den bewaerder van des Wills slaep-camer. Ontwijfelijck het is een goede bevrijdinghe der sielen, met dese crachten van Godt soo veur-sien te wesen.

Maer, och-arme, hoe ijdel van goede saecken zijn ons dick-mael die cellekens ende thresooren onser memorie! ende ter contrarie, hoe vol van alder-hande ijdelheydt, sottigheydt, vuyligheydt, ende argheydt:

dattet allen canten ouer-loopt! Sulcke zijnt die noch uyt sermoonen, noch uyt goede boecken, noch uyt goede t'samen-spraken, noch uyt Goddelijcke inspiratien iet en onthouden. Want in sulcke dinghen hebben sy de memorie als eenen trechter, oft bodem-loosen corf, daer niet in en blijft: maer, soomen seyt, het gaet d'een oore in, ende d'ander oore uyt. Ende ter contrarie, vuyle redenen, oneerlijcke refereynen en liedekens, sotten-clap en quadt verhael van andere, oude dier-ghelijcke saecken, die grijpen sy terstondt, ende onthoudense vast: oock al en hooren sy sulcks maer eens, ende maer met een half oore. Daer zijn sy soo vol af, dat sy oock anders niet en spreken: want, wat soudet vat anders uyt-gheuen, dan sulck alst in heeft? Soodanighe memorien zijn bequame nesten, veur den vyandt, om daer in alle sorten van quaedt te broeden: principalijck oncuysheydt ende ijdelheydt.

Maer ter contrarie, salighlijck ende wijselijck doen sy, die den schat haerder Memorie met sulcke dinghen verrijcken, daer sy van Godt toe ghemaeckt is gheweest, ende den mensche gheschoncken: ende die sulcks als den tijdt vereyscht, tot saligh ghebruyck, te veur-schijne brenghen: volghende t'ghene dat onsen Heere sprak, aldus: Alle gheleerde der Schrifture int rijcke der hemelen, sal uyt sijnen schat+ voorts-brenghen nieuwe ende oude saecken: al om best ende salighst.

+Het Verstandt is een cracht der sielen, deur de welcke den mensche (als deur een licht) insiet ende kent de saecken die hem deur eenighe van+ de sinnen aen-comen. Aldus seyt Aristoteles: Intellectus est lumen, quod Deus infundit animae: T'Verstandt is een licht, t'welck Godt+ der siele instort. S. Ambrosius seght soo: Intellectus spirituale donum: T'Verstandt is een gheestelijcke gaue. D'welckmen nemen magh, veur t'werck ende effect des Verstandts: alsmen deur die cracht der sielen, die wy Verstandt heeten, als een cracht om iet te connen verstaen, oock eenighe saecke begrijpen ende verstaen. Dit verstandt werdt den ootmoedighen ghegeuen, soo den Prophete Dauid seght:+ Intellectum dat paruulis. Ende elders: Intellectus bonus, omnibus facientibus+ eum: Godt gheeft aen de cleyne, dat is, de ootmoedighe verstandt, ende hen-lieden diet deur ghehoorsaemheydt vol-brenghen.

+ Het welcke onsen Saligh-maecker betuyght, ende veur sijnen hemelschen Vader verkent: Ick belijde ende dancke v, Vader des hemels ende der aerden, dat ghy dese dinghen veur de wijse ende gheleerde verborghen hebt, ende hebse de cleyne kinderen veropenbaert.

+Den Wille is de princelijcke cracht der sielen, sonder welcken (om soo te segghen) noch sonde/sonde is: noch deughdt/deughdt. Aldus+ seyt S. Augustijn: Voluntas est qua peccatur; & qua peccatur; & qua benè viuitur: Den Wille is, deur welcken men sondight, ende deur welcken men wel

leeft. Ende dien is soo vrij, dat hy niet dwinghelijck en is. Soo seyt S. Bernardus: Voluntas nostra non cogitur: & propterea sola meretur, vel demeretur: Onsen wille en wordt niet bedwonghen: ende + daer-om verdient hy alleen, oft hy verbeurt alleen. Dat is, Hy maeckt dat wy verdienen, ende van Godt gheloont worden, deur eenighe saecke als wyse ghewillighlijck doen: ende ter contrarie verbeuren wy, ende worden strafbaer, als wy met vrijen wille ons tot quaedt begheuen. Maer is het bedwonghen spel, soomen seght, ende datter onsen wille teghen is: soo en isser veur ons, noch verdienste in t'goedt, soo ghedaen, noch schuldt oft verbeurte in t'quaedt, daer den wille niet in en consenteert.

Den H. Leeraer S. Augustijn seyt seer wel: Nihil tam in nostra+ potestate, quàm ipsa Voluntas: Daer en is niet soo in onse maght, als onsen wille. Gheen vremde maght oft cracht en can dien dwinghen. Ende daerom is den wille de excellentste offerhande, diemen Gode doen magh. Dese offer doen alle Religieusen, deur de belofte, niet alleen van reynigheydt ende armoede, maer oock van gehoorsaemheydt: als haeren Wille doodende, ende deur t'vier der liefde, op den autaer van haerder herten, als een brand-offer, Gode op-draghende, ende den wille van een ander aen-nemende, die sy inde plaets van Godt veur ouerste kiesen. Want deur den wille (als t'principaelste deel der sielen) offert de mensche sy seluen gheheel ouer aen Godt, in sijnen stadt-houder: ghelijckmen een stadt ouer-gheeft, alsmen iemandt de slotels ende de principaelste sterckte ouer-gheeft, ende versekert in sijne handen.

Anders, ghelijck Sinte Bernardt ghetuyght, Voluntati nec leges+ imperant, nec principes dominantur: Libera est: & maximè, si spiritu ducitur: quia vbi spiritus, ibi libertas: Gheen wetten noch princen en hebben heerschappije oft maght ouer den wille: Hy is vrij, principalijck, als hy deur den gheest gheleydt wordt: Want waer den H. Gheest is, daer is waerachtighe vrijheydt.

Maer (t'welck claghelijck is) deurt toe-doen vant serpent ende boosen gheest, ghelijck onse memorie verdraeyt is, als een vat nerghens toe meer bequaem, dan om alderley sottigheydt ende ijdelheydt te besluyten, ende ons verstand soo verduystert, datten by nae niet en dooght, dan tot argheydt, anders bot en blonck tot iet goedts, volghende de verdoruen nature. Alsoo is principalijck onse wille oock ghecromt, deur dien leelijcken en schadelijcken val van Adam: dat hy van ioncks af, meer tot quaedt gheneyght is, dan tot goedt. Ende is soo onghehandigh en onghereedt gheworden tot alle goede saecken, dattet vele arbeydts costen moet, eermen dien rechten can, ende op een goede ploy brenghen,

+Waer deur oock gheschiedt, den wille alle dinghen naer sijnen ongherechten sin ende beweghinghe stellende, dat S. Bernardt darf segghen: Nemt den eyghenen quaden wille wegh, ende daer en sal gheen helle wesen. Want, waer in sal dat helsche vier sijn strangheydt toonen, ende te wercke stellen, dan teghen den eyghenen quaden wille? Den quaden wille bevecht Godt, ende heft hem op teghen Godt. Hy berooft het Paradijs: hy verrijckt de helle.

Laet ons onsen wille dan stellen inden wille Godts, ende segghen+ metten woorde ende metten wercke: Fiat voluntas tua, non mea: Vwen wille gheschiede, niet den mijnen. Besit, o Heere, mijn memorie: verlicht mijn verstandt, en regeert mijnen wille: want anders en can icks gheen meester gheworden. Ick gheeft v al ouer in uwe handen: op dat ghy my gheheel, in alle de crachten van siele en lichaem, tot uwer glorie, ende mijnder saligheydt altijdts wilt regeren.

+Den wille wordt seer wel by dien grooten ijseren hamer vergheleken, [E] daer de timmer-lieden mede al aendrijuen in d'werck, wat sy willen, met gheweldt. Ende dien sassamen hamer, veur wient al wijcken moet, sy oock daerom Willeken heeten. Dit voegh' ick hier by, om dat den Wille bouen al uyt-nemt.

+Hoe crachtighe een saecke dat den Wille is, blijckt, niet alleen in de ghene, diemen niet en heeft met alle de maght des weerelts connen booghen oft dwinghen, tot iet dat sy niet en wilden: maer oock noch meer, ter contrarie, in de ghene, die alle swaere ende ondoenelijcke saecken ghedaen hebben, als sy-lieder den wille in eens anders wille gheheelijck ouer-ghegeuen hadden. Van d'eerste, hebben wy alle de martelaeren, diemen wel heeft connen pijnighen, branden, ende rae-braken, etc. maer niet connen dwinghen te doen, dat sy volgende Godts wet niet en moghten noch en wilden doen. Men heeft hun t'hoofdt veur hun voeten connen legghen, maer t'selfde niet t'minste connen doen booghen oft nicken, ter eeren vande af-goden. Men heeft hun wel connen wieroock op de handt legghen, en soo gheweldelijck ouer t'vier ghehouden, en t'wieroock uytten handen gheschudt: maer men heeftse niet connen bedwinghen, dat sy een enckel graen wieroocks in t'vier willens worpen souden, ten goddeloosen+ sacrificie. Ende, om eenen te besonderen, wiens dagh den 12. Martij comt, Sinte Peeter Martelaer, die een camerlinck van Diocletianus was, de tormenten der martelaren beclaghende, is martelaer ghestoruen. Sy hebben hem wel connen gheesselen, uyt-spannen, t'lijf in stucks open-halen, ende al de opene wonden met sout en eeck bestrijcken, ende soo op eenen rooster braden: maer sy en hebben sijnen wille niet connen om-setten. Die was crachtigher, dat alle hun tormenten. Ter contrarie, den wille ouer-ghegeuen tot ghe-

hoorsaemheydt ende gewilligh wesende, doet, dat anders ondoenlijck schijnt te wesen: alst blijckt in dien Religieus, die't van sijn ouerste belast was een leeuwinne byden toppe te facken, ende tot hem te brenghen. ende heeft het ghedaen. S. Maurus bevolen in d'water te gaen, hy+ is op t'water ghegaen, sonder sincken. Den wille, om soo te segghen, als hy wilt, hem en is niet onmogelijck, ende als hy niet en wilt, en is niet dwinghelijck.

Daerom hebben wy sekers Godt wel te dancken, die ons van dese drij crachten der sielen als drij vrome veur-vechters veur-sien heeft: deur de hulpe en cloeckheydt van welcke wy al onser om-ligghende vyanden heyr-crachten ten deur-vechtende, het water van vercoelinghe, en salighe laefnisse becomen moghen. Aenmerckt hier toe, als in een figure, t'ghene dat Dauid ghebeurt is. Hy lagh in t'veldt, ende hem dorstede seer naer t'water uyt de cisterne van Bethlehem: maer de Philistinen daer haeren legher gheslaghen hebbende, en wister hy niet hoe aengheraecken. Och, seyt hy, oft my iemandt van dat water te drincken cost gheuen! Ende siet: drij vrome mannen zijn deur den legher der Philistinen ghebroken, ende hebben hem van dat water ghehaelt. De drij crachten der sielen, zijn groot te achten, deur welcke wy onse saligheydt moghen ghenieten.

Ghebedt veur de drij crachten der sielen.

GHy hebt, o rijck Godt, mijn siele met drij besundere gauen en crachten beghift: maer die keeren my dick-mael den rugghe: Toont v maght, ende goedtheydt, o Heere, tot mywaerts: suyuert de memorie, verlicht het verstandt, en wilt den wille rechte maecken: op dat mijn arm siele, veur weder-standt, by-standt ende hulpe daer van magh ter saligheydt crijghen. Amen.


Vorige Volgende