Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. I]

Inleiding.

Ofschoon wy ter zamenstelling dezes historischen leesboeks de vlaemsche tael gebruikten, hebben wy niet uit den oogen verloren, dat er heden, staetkundig gesproken, geene Walen of Vlamingen zyn. De grondwet, die alle inwoners onder eenen scepter vereenigt, geeft hun den algemeenen naem van Belgen.

Het zou zeker een treurig schouwspel voor 't Vaderland zyn, indien zich by uitsluiting zyns staetsgenoots een waelsche of een vlaemsche geest in de regeringswyze opdeed; doch iets heel anders ware het, den eigenaerdigen stamgeest der beide volksafdeelingen, die samen de belgische natie uitmaken, weder te vinden buiten hun politisch leven. Hoe vaster zich Wael en Vlaming aen hunne voorvaderlyke geschiedenis en zeden hechten, des te verder zullen zy zich van den vreemde verwyderen. Hoe beter Wael en Vlaming

[p. II]

elkander leeren kennen als van ouds her vereenigde staetsbroeders, te meer zullen zy zich wederzydig achten en beminnen. Daer zy gemeenschappelyke belangens en éenzelvige rechten hebben, zoo zullen zy zich aen eene nationale regering hechten, die beiden beschermt. In 1848, toen een algemeene storm Europas troonen schokte of verbryzelde, stonden Walen en Vlamingen on hunnen vorst geschaerd, gelyk een eenig gezin om zynen ervarenen huisvader.

Deze herinnering, deze gevoelens hebben wy door den loop des werks by onzen lezeren trachten op te wekken en te verbreiden.

Het Staetsbestuer by 't uitzenden eener prysvrage voor het beste historische leesboek vergunde den schryver alle vryheid in 't kiezen der stof en der kunstform.

Het programma behelsde het volgende voorschrift:

‘Het belgisch- historische Leesboek den lageren en middelbaren scholen voornamelyk bestemd, moet, wat inhoud en form betreft, even verdienstelyk zyn.

Het werk besta, volgens des schryvers keuze, uit geschiedverhalen, levensbeschryvingen, schetsen van zeden, plaetsen en instellingen, zoo als ook van 's lands geest- handel- en staetsontwikkeling.

Buiten het vaderlandsche gevoel en de getrouwheid, die zyn werk moeten kenschetsen, zal de schryver de stylvereischten niet verwaerloozen, noch uit het oog verliezen, dat er van geene eigenlyke geschiedenis van Belgie spraek is, maer wel van een

[p. III]

werk, dat vry zy van den droogen leerstyl: van een leesboek, dat den grootsten getalle de echte wetenschapsbronne toeganglyk make, dat de vaderlandsliefde verlevendige, en al onderwyzende, den smaek der talryke lezeren vorme.’

Uit onzer inhoudstafel zal men zien, dat wy zoo goed mogelyk getracht hebben het programma in zyne hoofd- en onderverdeelingen na te komen.

In de bovenstaende woorden: historisch leesboek, ligt voor ons de aerd des styls van zulk een werk opgesloten; de schryver mag niet te hoog klimmen, niet te laeg dalen. Naest wetenschappelyke waerheid moest verscheidenheid onze leus zyn.

Wy vooronderstellen, dat ons boek zich vooral tot jongelingen richt, die de moedertael kennen, en in haren geest en woordenschat willen ingewyd worden: tot de hoogere klassen der lagere scholen, tot de verschillende afdeelingen der middelbare gestichten en tot de vlaemsche huisgezinnen.

Staetkunst geldt by ons voor vaderlandsliefde; die verhevene deugd sluit zich gaerne den godsdienste aen. Zonder de partyschappen, die zich in eenen staet opdoen, te beoordeelen; indien zulks zyn plicht niet is, vermydt de volksschryver alle klippen des aenstoots, geldt het personen of feiten, over welke de tyd zyn duerzaem vonnis nog niet in 't geschiedenisboek heeft geschreven. De vaderlandsliefde bouwt op eene onwankelbare grondvest, en als zy spreekt, worden hare loutere gevoelens door alle andere volken bekrachtigd.

[p. IV]

Wy hebben alom waer 't paste, ongezocht en ongeveinsd, den Staetsbesture recht laten weêrvaren; wy zyn overtuigd, dat geheel de natie het hierin met ons eens is. Onze onafhanglykheid rekent op onpartydigheid.

Wy hebben meermalen gesproken over de gedenkstukken, die van onzen vaderlandschen roem tot des volks oogen spreken; wy hebben ook de poëzie, die tot zyn harte spreekt, niet mogen voorby gaen. Verscheidenheid was immers eene vereischte, en waerom zouden wy niet, waer 't pas gaf, uit vlaemschen dichteren geput hebben? Zal niet menig lezer, wanneer hy de namen der dichteren kent, ook hunne gewrochten willen lezen? De tael der dichtkunst spreidt immers den grootsten rykdom van woordenkeuze en woordenvorming ten toon.

Wy hebben ook hier en daer de oude dichters en prozaschryvers in hun oirspronglyk gewaed doen optreden, opdat de lezer aen ons glorieryk verledene niet heel en al vreemd zoude blyven. Ook zyn onze archieven den meesten menschen onverstaenbaer, omdat zy aen de oude schryfwyze niet gewoon zyn. De oude tael wordt gemakkelyk door 't oor verstaen, omdat het vlaemsch op vasten, wortelryken bodem rust; niet zoo door 't oog, omdat de ouden meestal den klank zochten weder te geven, terwyl men thans meer op de afleiding (étymologie) ziet. En daer geen der beide stelselen ooit volstrekt uitgevoerd werd, noch uit te voeren is, hebben wy meermalen ellendige twisten zien opryzen, om te weten of een klank op deze of gene wyze moet afgebeeld worden. Men twistede

[p. V]

over spelling, en men verloor de hoofdzaek, de vormen der tael, uit den ooge, namelyk: de verbuiging, de vervoeging en de beheerschte naemvallen.

Wy volgen 't algemeene vlaemsche gebruik der ae, ue en grieksche y, in plaets van aa, uu en ij; bezigen ch voor t, wanneer de lettergreep kort is, gelyk Bilderdyk en zyne talryke hollandsche en belgische navolgers, en schryven de g in zulken gevalle alleenig in legt, ligt, zegt. Met prof. David schryven wy lichaem, kachel, enz., en verzoeken de jonge lezers, dat zy den korten uitgang lyk niet uitspreken zoo als in gelyk.

En hiermede leveren wy dit werk aen degenen, die in een boek iets meer dan bloote verlustiging opsporen. Op leergierige Belgen rekent ons vaderland, als het in de toekomst staert.

Zoo verre ging onze Inleiding; wy voegen er deze regels by.

Dertien fransche en vyf vlaemsche werken werden ten pryskampe ingezonden.

Een koninglyk besluit noemde de volgende Heeren tot rechters der ingezondene schriften:

Borgnet, toenmalige Rector der Universiteit van Luik;

Faider, thans Justitie-minister;

Moke, hoogleeraer aen de Universiteit te Gent;

Stas, raedsheer aen 't hof van Cassatie, en

Veydt, oud-minister.

De uitslag onzer poging staet op den titel dezes boeks te lezen.