Logo DBNL
De Psalmen Davids, ende ander lofsanghen (2010)

De Psalmen Davids, ende ander lofsanghen

(2010)–Petrus Datheen–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Catechismus, Ofte Ondervvysinghe in de Christelicke leere.

+§De eerste Vraege. WELCK is uvven eenighen troost, beyde in't leuen ende steruen?

Andwoorde. Dat ick met lyf ende siele+, beyde in't leuen ende steruen*, niet myn, maer myns getrauvven Salichmaekers IESV Christi eygen ben+, die met synen dieren bloede, voor alle myne sonden volkomelick betaelt*, ende my vvt allen gevvalt des Duyuels verlost heeft+, ende also bevvaert*, dat sonder den vville myns hemelschen Vaders geen haer van mynen hoofde vallen kan+, ja oock dat my alle dinck tot myner salicheit dienen moet*, daerom hy my oock doer synen heyligen Geest, des eevvigen leuens versekert+, ende

hem voortaen te leuen van herten vvilligh ende bereydt maeckt*.

§2. Vr. Hoeveel stucken syn v noodich te vveten, op dat ghy in desen troost salichlick leuen, ende steruen moeght?

And. Drie stucken+, Ten eersten hoe groot myne sonden ende elende sy*. Ten tvveeden hoe ick van alle myne sonden ende allendicheit verlost vverde+. Ten derden, hoe ick Godt voor sulcke verlossinghe sal danckbaer syn*.

Dat Eerste deel.

Van des menschen Allendicheit.

+§3. Vr. VVaer vvt kent ghy uvve allendicheit?

And. VVt de VVet Godts+.

§4. Vr. VVat heyscht de Vvet Godts van ons?

And. Dat leert ons CHRistus in eener summa, Matth. in't 22. Ghy sult lief hebben Godt vwen Heere

van gantschen herten, van gantscher sielen, van gantschen gemoede, ende+ van alle krachten, Dit iß het eerste ende het groot gebodt. Dat ander iß desen gelyck: Ghy sult vwen naesten lief hebben, als v seluen. Aen dese twee geboden hanget die gantsche VVet ende de Propheten.

§5. Vr. Kont ghy dit al volkomelick houden?

And. Neen ick*, VVant ick ben van nature geneight Godt ende mynen naesten te haeten+.

+§6. Vr. Heeft dan Godt den mensche also boos ende verkeert gheschaepen?

And. Neen hy*, Maer Godt heeft den mensche goet, ende nae syn euenbildt geschaepen+ dat is, in vvaere gerechticheit ende heylicheit, op dat hy Godt synen schepper recht kennen, hem van herten lief hebben, ende met hem in die eevvighe

salicheit leuen soude, hem te louen ende te prysen*.

§7. Vr. Van vvaer kompt dann sulcke verdoruene aerdt des menschen?

And. VVt den vall ende onghehoorsamheidt onser eersten Voorouderen, Adams ende Eue+, in't Paradys, daer onse nature also is verdoruen vvorden, dat vvy alle in sonden ontfangen ende geboren vverden*.

§8. Vr. Maer syn vvy also verdoruen, dat vvy gantschelick ombequaem syn tot eenigen goede, ende geneight tot allen quaede?

And. Iae vvy+: T'en sy dan dat vvy doer den Geest Godts vvedergeboren vverden*.

+§9. Vr. Doet dan Godt den mensche niet onrecht, dat hy in syne VVet van hem heyschet, dat hy niet doen en kan?

And. Neen hy: VVant Godt heeft den mensche also geschaepen, dat

hy dat konde doen+, Maer de mensche heeft hem seluen ende alle syne naekomelingen doer't ingeuen des Duyuels*, ende doer moetvvillige ongehoorsamheidt der seluen gauen berooft.

§10. Vr. VVilt Godt sulcke ongehoorsaemheidt ende afual ongestraft laeten?

And. Neen hy geens sins: maer hy vertoorent hem schreckelick+, beyde ouer die angheborene ende vvercklicke sonden, ende vvil die doer een rechtuerdich oordeel, tydelick ende eevvichlick straeffen, also hy gesproken heeft:

Veruloeckt sy een jeghelick, die niet en blyft in all dat geschreuen iß in den boeck des VVets, dat hy dat doe*.

§11. Vr. Is dan Godt oock niet barmhertich?

And. Godt is vvel barmhertich+, maer hy is oock rechtueerdich*,

daerom so heyscht syne gherechticheit, dat die sonde, vvelcke teghen de allerhoochste Maiesteit Gods gedaen is, oock met der hoochste, dat is, met de eevvige straffe an lyf ende siele gestraft vverde.

Dat Ander deel.

Van des menschen verlossinge.

+§12. Vr. Aengesien vvy dan nae dat rechtueerdich oordeel Godts tydelicke ende eevvighe straffe verdient hebben, isser eenigen middel, daerdoer vvy dese straffe ontghaen mochten, ende vvederom ter genaden kommen?

And. Godt vvil dat syner gerechticheit genoegh geschiede+, daerom moeten vvy derseluen, ofte doer ons selfs, ofte doer eenen anderen, volkomelick betaelen*.

§13. Vr. Maer konnen vvy doer ons selfs betaelen?

And. In geenderley vvege, Maer

vvy maeken oock die schuldt noch dagelicks meerder+.

§14. Vr. Kan oock erghens een bloote Creature gheuonden vverden, die voor ons betaele?

And. Neen't: VVant ten eersten en vvilt Godt an geen ander Creature die schuldt straffen, die de mensche gemaeckt heeft*. Ten anderen, so en kan oock gheen bloote Creature, den last des eevvighen toorns Godes tegen die sonde draegen, ende ander Creaturen daer van verlossen+.

§15. Vr. VVat moeten vvy dan voor eenen middelaer ende verlosser soecken?

And. Eenen sulcken, die een vvaerachtich ende rechtueerdich mensch sy, ende nochtans oock stercker dan alle Creaturen, dat is, die oock vvaerachtich Godt sy*.

+§16. Vr. VVaerom moet hy een vvaerachtich ende oprecht mensche syn?

And. Om dat die rechtueerdicheit Gods voorderde, dat de menschelicke nature die gesondigt hadde, voor d e sonde betaelde*, ende dat een mensch selue een sondaer synde, niet en konde voor andere betaelen+.

§17. Vr. VVaerom moet hy t'samen een vvaerachtich Godt syn?

And. Op dat hy vvt kracht syner Godtheidt, den last des toorens Godes, aen syner menscheit draeghen, ende ons die gherechticheit, ende dat leuen vervverven ende vvedergeuen mochte*.

§18. Vr. Maer vvie is de selue middelaer, die t'samen een vvaerachtich Godt ende een vvaerachtich, rechtueerdich mensch is?

And. Onse Herre IESVS Christus+, die ons tot een volkomen verlossinge ende gerechticheit geschoncken is*.

§19. Vr. VVaer vvt vveet ghy dat?

And. VVt den heyligen Euangelio, vvelck Godt selue eerstlick in't

Paradys+ geopenbaert heeft, ende naemaels doer de heylige Patriarchen ende Propheten laeten verkondigen*, ende doer die offerhanden, ende ander Ceremonien des VVets laeten voorbeelden+, ende ten letsten doer synen eengeborenen Sone veruult*.

+§20. Vr. VVerden dan alle menschen vvederom doer Christum salich, also se doer Adam syn verdoemt vvorden?

And. Neen se. maer alleen de gene die hem doer een oprecht gelooue vverden inghelyft, ende alle syne vveldaeden aennemen+.

§21. Vr. VVat is een oprecht gelooue?

And. Een oprecht gelooue en is niet alleen een seker vveten oft kennesse daer doer ick all voor vvaerachtlch houde, dat ons Godt in syn vvoort gheopenbaert heeft*. Maer oock een hertelick vertrauvven+, vvelck de heylige Geest*, doer dat

Euangelium+ in my vverckt, dat niet alleen anderen, maer ooc my vergeuinge der sonden, eevvige gerechticheit ende salicheit van Godt geschoncken sij*, vvt louter genaeden, alleen om de verdienst Christi vville+.

§22. Vr. Vvat is dan eenen Christen noodich te geloouen?

And. All vvat ons in den Euangelio belouet vvert*, d'vvelck ons die Artijkelen onses alghemeinen ende ongetvvijfelden Christelicken geloofs in eener summa leeren.

§23. Vr. Hoe luyden die Artijkelen?

And. Ick ghelooue in Godt den Vader, den Almachtigen, Schepper des Hemels ende der Eerden.

Ende in Iesum Christum synen eengeborenen Sone onsen Heere, die ontfangen is van den heyligen Geest, geboren wt die Maeget Maria, geleden heeft onder Pontio Pilato, iß gekruyst gestoruen, ende begrauen, nedergeuae-

ren ter hellen, ten derden daege wederom opgestaen van den dooden, opgevaeren ten Hemel, sitt ter rechter handt Godts des almachtigen Vaders, van daer hy komen sal, te oordeelen die leuende ende die dooden.

Ick gelooue in den heyligen Geest, Ick gelooue een heylige algemeyne Christelicke kercke, de gemeinschap der Heyligen, vergheuinge der sonden, opstandinge des vleeschs, ende een eewich leuen.

+§24. Vr. Hoe vverden dese Artijkelen gedeelt?

And. In drie deelen. Dat eerste is van Godt den Vader, ende onse scheppinge. Dat ander van Godt den Sone, ende onse verlossinge. Dat derde van Godt den heylighen Geest, ende onse salichmaekinge.

§25. Vr. Aengesien, datter maer een eenich Goddelick vvesen is*,
vvaerom naemt ghy den Vader den Sone, ende den heyligen Geest?

And. Om dat Godt hem also in syn vvoort geopenbaert heeft+, dat dese drie onderscheydelicke persoonen, de eenich vvaerachtich ende eevvich Godt syn.

Van Godt den Vader.

+§26. Vr. VVat gelooft ghy met desen vvoorden, Ick gelooue in God Vader den almachtighen, schepper Hemels ende der Eerden?

And. Dat de eevvige Vader onses Heeren Iesu Christi, die Hemel ende Eerden, met al datter in is, vvt niet geschaepen heeft*, die oock die selue noch doer synen eevvigen raet ende voorsichticheit onderhoudet ende regieret+: om syns Soens Christi vvillen, myn Godt, ende myn Vader sy*, op vvelcken ich also vertrauvve, dat ick niet en tvvyfele, hy en sal my met aller nootdruft des lyfs ende der sielen versorgen+, ende ooc

all het quaet dat hy my in desen jammerdaele toeschickt, my ten besten keeren+, VVant hy sulcks doen kan, als een almachtich Godt*, ende oock doen vvil, als een ghetrauvve Vader+.

+§27. Vr. VVat verstaet ghy doer die voorsichticheit Godts?

And. Die almachtige ende tegenvvoordige kracht Gods*, doer vvelcke hy Hemel ende Eerde, mitgaeders alle Creaturen, gelyck als met syner handt noch onderhoudt, ende also regiert+, dat loof ende gras, regen ende droochte, vruchtbaere ende onvruchtbaere jaeren, spyse ende dranck*, gesondtheit ende kranckheit+, ryckdoem ende aermoede*, ende alle dinghen, niet by gheualle, maer van syner Vaderlicken handt, ons toekomen.

§28. Vr. Vvaertoe dient ons dat vvy vveten dat Godt alles geschaepen heeft, ende noch doer syne voorsichticheit onderhoudet?

And. Dat vvy in alle tegenspoedt geduldigh+, in voorspoedt danckbaer sijn mogen*, ende in allen dat ons noch toekomen kan, een goet toeuersicht hebben op onsen ghetrauvven Godt ende Vader+: dat ons geen Creature, van sijner liefde scheiden sal*, angesien, dat alle Creaturen also in sijner handt sijn, dat se teghen sijnen vville, sick noch roeren, noch bevvegen konnen+.

Van Godt den Sone.

+§29. Vr. Vvaerom vverdt de Sone Godts IESVS, dat is Salichmaeker genaemt?

And. Om dat hy ons salich maeckt ende van onsen sonden verlost*, Daerbeneuen, dat by niemant anders eenige salicheit te soecken ofte te vinden is+.

§30. Vr. Geloouen dan die oock aen den eenigen Salichmaeker IESVM, die haer salicheit ende vveluaert by den heiligen, by hen sel-
uen, ofte ergens elders soecken?

And. Neen se: maer se verloochenen met der daet den eenigen Heiland ende Salichmaker IESVM, of se hen schoon sijns met den mondt roemen+, Vvant van tvveen een, ofte IESVS en moet geen volkomen Salichmaeker sijn: ofte die desen Salichmaeker met vvaeren ghelooue aennemen, moeten alles in hem hebben dat tot haere salicheit van nooden is*.

+§31. Vr. Vvaerom is hy Christus, dat is, een gesalfde genaemt?

And. Om dat hy van Godt den Vader verordineert is, ende met den heiligen Geest gesaluet+, tot onsen hoochsten Prophete ende Leeraer* die ons den verborghenen raet ende de vville Godts, van onser verlossinghe volkomelick gheopenbaert heeft+, ende tot onsen eenigen hoogen Priester*, die ons met die eenige offerhande sijns lichaems verlost heeft, ende ons met sijner voor-

biddinge stedes voortredet by den Vader+ Ende tot onsen eevvighen Koninck, die ons met syn vvoordt ende synen Geest regiert, ende ons by der vervvoruene verlossinge beschudt ende behoudt*.

+§32. Vr. Maer vvaerom vverdt ghy een Christ genaemt?

And. Om dat ick doer den gelooue een lidmaet Christi+ ende also syner saluinge deelachtich ben*, op dat ick synen naeme bekenne*, ende my seluen tot een leuende danckoffer hem offere+, ende met een vry gevvissen ofte conscientie in desen leuen tegen de sonde ende den Duyuel stryde, ende hiernaemaels in eevvicheit met hem ouer alle Creaturen regiere*+.

§33. Vr. VVaerom is hy Godes eengeboren Sone ghenaemt, so vvy toch ooc Godes Kinderen syn?

And. Daerom dat Christus alleen de eevvich naturelick Sone Godts is*, Maer vvy syn om synent vville

vvt genaeden tot Kinderen Godes aengenomen+.

+§34. Vr. Vvaerom naemt ghy hem onsen Heere?

And. Om dat hy ons met lyf ende siele van alle onse sonden, niet met goudt ofte met siluer, maer met synen dieren bloede gekocht, ende van alle ghevvalt des Duyuels verlost heeft, ende ons also hem tot eenen eygendom gemaeckt*.

§35. Vr. Vvat is dat geseit, Die ontfangen is van den heyligen Geest, geboren vvt de Maegt Maria?

And. Dat de eevvige Sone Godts+ die vvaerachtich ende eevvich godt is ende blijft*, vvaere menschelicke nature, vvt den vleesche ende bloede der Maeget Maria+ doer de vverckinge des heyligen Geestes aengenomen heeft*, op dat hy oock dat vvaere saet Dauids sy+, sijnen broederen in allen ghelyck*, vvtgenomen die sonde+.

§36. Vr. Vvat nutticheit ouer-
komt ghy, doer die heilige ontfanginge ende geboerte Christi?

And. Dat hy onse middelaer is+, ende met sijne onschuldt ende volkomen heylicheit, myn sonden, daerin ick ontfanghen ende gheboren ben, voor Godts aenghesicht bedeckt*.

+§37. Vr. Vvat verstaet ghy by dat vvordeken, Geleden?

And. Dat hy an lyf ende siele, den gantschen tijdt sijns leuens op der eerden, maer insonderheit aen't eynde sijns leuens den tooren Godts tegen die sonde des gantschen menschelicken geslachtes, ghedraegen heeft+, op dat hy met sijn lyden, als met den eenighen soenoffer*, ons lyf ende siele van de eevvige verdomenis verloste, ende ons Godts genaede, gherechticheidt ende dat eevvich leuen vervvorue.

§38. Vr. Vvaerom heeft hy onder den Rechter Pontio Pilato geleden?

And. Op dat hy onschuldich onder den vveereltlicken Rechter veroordeelt sijnde+, ons daermede van den strangen oordeele Godts, dat ouer ons gaen soude, bevrydde.*.

§39 Vr. Heeft dat iet meer in, dat hy gekruyst is gevveest, dan of hy met een ander doot ghestoruen vvaere?

And. Iae't. Vvant daer doer ben ick seker, dat hy die vervloeckinge die op my lagh, op hem ghelaeden heeft: vvant die doot des kruyses van Godt vervloeckt vvas+.

+§40. Vr. Vvaerom heeft Christus hem tot in den doodt moeten vernederen?

And. Daerom dat van vvegen der gherechticheit ende vvaerheit Godes*, niet anders voor onse sonden en konde betaelt vverden, dan doer de doot des Sones Godes+.

§41. Vr. Vvaerom is hy begrauen vvorden?

And. Daermede te betuygen, dat

hy vvaerachtichlick gestoruen sij+.

§42. Vr. So dann Christus voor ons gestoruen is, hoe komet dat vvy ooc moeten steruen?

And. Onse doot en is geen betaelinge voor onse sonden, maer alleen een afsteruinge der sonden, ende eenen inganck tot den eevvigen leuen*.

§43. Vr. Vvat bekommen vvy meer voor nutticheit vvt die offerhande ende doot Christi aen't kruys?

And. Dat doer syne kracht, onse oude mensch met hem gekruyst, gedoodt, ende begrauen vverdt+, op dat die boose lusten des vleesches in ons niet meer en regieren*, maer dat vvy ons seluen hem tot eener danckbaerheit offeren+.

§44. Vr. Vvaerom volght daernaer, Afgedaelt ter Hellen?

And. Op dat ick in mynen hoochsten aenuechtingen versekert sij, ende my gatschelick vertrooste, dat myn HEERE Christus doer sijne onvvt-

sprekelicke benautheydt, smerten, verschrickinge ende hellische quael, in vvelcken hy in syn gantsch lyden, maer insonderheit aen't kruys gesoncken vvas, my van der hellische benautheit ende pyne verlost heeft+.

+§45. Vr. Vvat nuttet ons die Opstandinge Christi?

And. Ten eersten heeft hy doer syne Opstandinghe de Doot ouervvonnen, op dat hy ons de gerechticheit, die hy doer syne doot ons vervvoruen hadde, konde deelachtich maeken*. Ten anderen, vverden ooc vvij doer syne kracht opgevveckt tot een nieuvv leuen+. Ten derden, is ons die Opstandinge Christi een seker pandt onser saligen Opstandinge*.

§46. Vr. Vvat verstaet ghy daermede, Opgeuaeren ten Hemel?

And. Dat Christus voor den oogen syner Iongeren, van der eerden ten Hemel is opgeheuen+, ende dat

hy ons te goede daer is+, tot dat hy vvederkomt, te oordeelen die leuendigen ende die dooden*.

§47. Vr. Is dan Christus niet by ons tot aen't eynde der vveerelt, also hy ons beloeft heeft+?

And. Christus is vvaerachtich mensch ende vvaerachtich Godt: Nae sijner menschelicke nature, is hy nu niet meer op eerden*, maer nae sijner Godtheidt, Maiesteit, Genade ende Geest, en vvyckt hy nemmermeer van ons+.

§48. Vr. Maer so die menschheit niet ouer all en is, daer dieGodtheit is, vverden dan die tvvee naturen in Christo niet van eenander ghescheyden?

And. Gantschelick niet. Vvant midts dien die Godtheit onbegrypelick, ende ouerall tegenvvoordich is* so moet volgen, dat se vvel buyten haer aengenomen menschheit is, ende persoonlick met haer vereenicht blyft+.

+§49. Vr. Vvat nuttet ons die Hemeluaert Christi?

And. Ten eersten, dat hy in den Hemel voor dat aenghesicht sijns Vaders, onse voorspreker is+. Ten anderen, dat vvy ons vleesch in den Hemel tot eenen sekeren pande hebben, ende dat hy als dat hooft, ons sijne lidtmaeten oock tot hem sal nemen*. Ten derden, dat hy ons sijnen Geest tot eenen tegenpande sendet+, doer vvelckes kracht vvy soeken dat daer bouen is, daer Christus is, sittende ter rechter handt Godts, ende niet dat op der Eerden is*.

§50. Vr. Vvaerom vverd daertoe gesett, Sittet ter rechter handt Gods?

And. Dat Christus daerom ten Hemel geuaeren is, op dat hy hem seluen daer bevvyse als dat hooft sijner Christelicke Kercke+, doer vvelcke de Vader alle dinck regiert*.

+§51. Vr. Vvat nut bringt ons dese heerlichheit onses hoofts Christi?

And. Eerstelick dat hy doer synen heyligen geest in ons syne lidtmaeten, die hemelsche gauen vvtgiet+. Daerna, dat hy ons met syne macht teghen alle vyanden beschudt ende bevvaert*.

§52. Vr. Vvat troost v die vvederkomste Christi om te oordeelen die leuendigen ende die dooden?

And. Dat ick in alle droeffenis ende veruolginge met opgherechten hoofde, euen den seluen, die hem te vooren om mynent vville voor Godts gerichte gestelt, ende all den vloeck van my vvechgenomen heeft, tot eenen Rechter vvt den Hemel vervvachte+, die all syne ende myne vyanden in de eevvige verdommenis vverpen* maer my, met allen vvtuerkorenen tot hem in die hemelsche blyschap ende heerlickheit nemen sal+.

Van Godt den heyligen Geest.

+§53. Vr. Vvat gelooft ghy van den heyligen Geest?

And. Eerstelick, dat hy t'samen met den Vader ende den Sone, een eevvich Godt sy+. Ten anderen, dat hy ooc my gegeuen is*, dat hy my doer een oprecht gelooue, Christi ende aller syner vveldaeden deelachtich maeke+, my trooste, ende by my eevvichlick blyue*.

+§54. Vr. Vvat gelooft ghy van de heylige allgemeine Christelicke Kercke?

And. Dat de Sone Godts+, vvt den gantschen menschelicken geslachte*, hem een Gemeinte tot den den eevvigen leuen vvtuerkoren+, doer synen Geest ende vvoort*, in eenicheit des vvaeren geloofs+, van den beginne der vveerelt, tot aen't eynde* vergaedert, beschermt ende onderhoudt+, ende dat ick der seluen een leuendich lidtmaet ben*,

ende eevvich sal blyuen+.

§55. Vr. Vvat verstaet ghy doer die gemeinschap der heiligen?

And. Eerstelick, dat alle ende elcke geloouigen als lidtmaeten, aen den HEERE Christo, ende alle sijne schatten ende gauen gemeinschap hebben*. Ten anderen, dat elck hem moet schuldich vveten sijne gauen ten nutte, ende ter salicheit der anderen lidtmaeten, ghevvillichlick, ende met vrueghden aen te leggen+.

§56. Vr. Vvat ghelooft ghy van vergeuinge der sonden?

And. Dat Godt om't genoechdoen Christi vvillen*, aller mijner sonden, oock mijner sondelicken aert, daermede ick all myn leuenlanck te strijden hebbe+, nemmermeer en vvil ghedencken, maer my vvt ghenaden, die gerechtichheit CHRISTI schencke, op dat ick nemmermeer in't gerichte Gods en kome*.

+§57. Vr. Vvat troost geeft v de Opstandinge des vleesches?

And. Dat niet alleen myn siele nae desen leuen, van stonden aen tot Christo haer hooft sal opgenomen vverden+, maer dat oock dit myn vleesch, doer die kracht Christi, opgevveckt sijnde, vvederom met myner sielen vereenicht, ende den heiligen lyf Christi gelijckformich sal vverden*.

§58. Vr. Vvat troost schept ghy vvt den Artikel van't eevvigh leuen?

And. Dat naedemael ick nu t'beginsel der eevvige vreughd in myn herte voele+: ick nae desen leuen volkomene salighheit besitten sal, die geen ooghe ghesien, noch geen oore gehoort heeft, noch in geens menschen herte gekomen is*, ende dat, om Godt daerin eevvichlick te prysen.

+§59. Vr. Maer vvat baetet v nu dat ghy dit all gelooft?

And. Dat ick in CHRISTO voor

Godt rechtueerdich ben, ende een erfgenaem des eevvigen leuens+.

§60. Vr. Hoe syt ghy rechtueerdich voor Godt?

And. Alleen doer een oprecht gelooue* in Iesum Christum, Also: dat all ist dat my myn gevvissen ofte conscientie beklaeget, dat ick tegen all die geboden Godts svvaerlick gesondiget, ende der seluen geen gehouden hebbe*, ende noch stedes tot alle boosheidt geneight ben+: nochtans Godt sonder eenige myne verdienst*, vvt louter genade+, my die volkomene genoechdoeninge, gerechticheit ende heylicheit CHRISTI* schencket, ende toerekent+, euen als hadde ick noyt sonde gehadt noch gedaen, jae als hadde ick all die gehoorsaemheidt volbracht, die Christus voor my volbracht heeft*, so verre ick sulcke vveldaet met gheloouigen herte aenneme+.

§61. Vr. Vvaerom seght ghy,
dat ghy alleen doer't gelooue rechtueerdich sijt?

And. Niet dat ick van vvegen der vveerdicheidt mijns geloofs, Godt aengenaem sij: maer daerom, dat alleen die genoechdoeninge, gerechticheit ende heylicheit Christi, mijne gerechticheit voor Godt is+, ende dat ick die seluen niet anders, dan alleen doer't gelooue aennemen ende my toeeygnen kan*.

+§62. Vr. Maer vvaerom konnen onse goede vvercken niet die gherechticheit voor Godt, of een stuck der seluen sijn?

And. Daerom dat die gherechticheit die voor Godes gerichte bestaen kan, gantsch volkomen ende der Vvet Godes in allen stucken gelijckmaechtich sijn moet+. Ende oock onse beste vvercken in desen leuen alle onuolkommen ende met sonden bevleckt sijn*.

§63. Vr. Hoe? Verdienen onse goede vvercken niet, die nochtans
Godt in desen ende in den toekommenden leuen vvil beloonen?

And. Dese belooninge geschiedt niet vvt verdienst, maer vvt genaeden+.

§64. Vr. Maer maeckt dese leere niet sorgloose ende godtlose menschen?

And. Neen se: Vvant het is onmogelick, dat, so vvie Christo doer een vvaerachtich ghelooue ingheplant is, niet en soude voortbringen die vruchten der danckbaerheit*.

Van den Sacramenten.

+§65. Vr. Aengesien, dan alleen t'ghelooue ons Christi ende aller sijner vveldaeden deelachtich maeckt, van vvaer komt sulck gelooue?

And. De heylige Geest+ vverckt dat selue in ons herte, doer die verkondinghe des heyligen Euangeliums, ende sterckt dat selue doer't gebruycken der Sacramenten*.

§66. Vr. Vvat sijn die Sacramenten?

And. Die Sacramenten sijn heylige sichtbaerlicke vvaerteekenen ende segelen, van Godt inghesett, op dat hy ons doer t'ghebruycken der seluen, die belofte des Euangelij dies te beter te verstaen geue, ende versegele: Naemelick, dat hy ons van vvegen des eenighen Slachtoffers Christi, aen't kruys volbracht, vergeuinghe der sonden, ende dat eevvich leuen vvt genaeden schenckt+.

§67. Vr. Sijn dan beyde dat Vvoort ende die Sacramenten daer henen gericht, ofte daertoe verordent, dat se ons gelooue op die offerhande IESV Christi aen't kruys, als op den eenigen grondt onser salichheit vvysen?

And. Iae se toch: Vvant de heylige Geest leert ons in den Euangelio, ende versekert ons doer die Sacramenten, dat onse volkomene salicheit in die eenige offerhande Christi staet, die voor ons aen't kruys geschiedt is*.

§68. Vr. Hoe veel Sacramenten
heeft Christus in den nieuvven verbonde ofte Testamente ingesett?

And. Tvvee, den heyligen Doop ende dat heilich Auendtmael.

Van den heyligen Doope.

+§69. Vr. Hoe vverd ghy in den heiligen Doope vermaent ende versekert, dat de eenighe offerhande Christi aen't kruys geschiedt, v te goede komt?

And. Also, dat Christus dit vvtvvendich vvaterbadt ingesett+, ende daerby toegheseit heeft*, dat ick so sekerlick met synen Bloede ende Geest, van der onreinicheidt myner sielen, dat is, van alle myne sonden so vvaerachtich gevvasschen ben, als ick vvtvvendich met den vvatere, vvelck die onsuyuerheidt des vleesches pleeght vvech te nemen, gevvasschen ben+.

§70. Vr. Vvat is dat, Met den Bloede ende Geest Christi gevvasschen te sijn?

And. Het is vergeuinge der sonden, van God vvt ghenaeden hebben, om des Bloets CHRISTI vville, vvelck hy in sijne offerhande aen't kruys voor ons vvtgestort heeft+. Daernae oock doer den heylighen Geest vernieuvvet, ende tot lidtmaeten Christi geheyliget sijn, op dat vvy hoe langer hoe meer den sonden afsteruen, ende in een Godtsalich, onstraffelick leuen vvandelen*

§71. Vr. Vvaer heeft ons Christus toegeseit, dat hy ons so sekerlick met sijnen Bloede ende Geest vvasschen vvil, als vvy met den Doopvvatere gevvasschen vverden?

And. In de insettinge des Doops, vvelcke also luydet. Gaet henen, leeret alle Volcken, ende doopt se in den Naeme des Vaders, ende des Sones, ende des heyligen Geestes+. VVie daer ghelooft ende ghedoopt werdt, die sal salich werden. Maer

wie niet en gelooft, die sal verdoemt werden+. Dese beloftenis vverdt oock verhaelt, daer de Schrifft den Doop dat badt der vvedergheboerte*, ende die afvvasschinge der sonden naemt+.

+§72. Vr. Is dan dat vvterlick Vvaterbadt, die afvvasschinge der sonden selue?

And. Neen't: Vvant* alleen dat Bloet IESV Christi, ende de heylighe Geest reynight ons van allen sonden+

§73. Vr. Vvaerom naemt dan de heylige Geest den Doop dat badt der vvedergeboerte, ende de afvvasschinge der sonden?

And. Godt en spreeckt also niet sonder groote oorsaeke, Naemelick niet alleen om ons daermede te leeren, dat gelijck die onsuyuerheit des Lichaems doer't vvater, also oock onse sonden doer dat Bloet ende den Geest Iesu Christi vvechgeno-

men vverden+: Maer veel meer, dat hy ons doer dit Goddelick Pandt ende vvaerteeken vvil versekeren, dat vvy so vvaerachtighlick van onse sonden Geestelick ghevvasschen sijn, als vvy vvtvvendich met vvater gevvasschen vverden*.

§74. Vr. Sal men oock die jonge Kinders doopen?

And. Iae't: Vvant midts dien se also vvel als die volvvassene in't verbondt Godts, ende in sijn Gemeynte begrepen sijn+, ende dat hen doer CHRISTI Bloet die verlossinghe van den sonden*, ende de heylige Geest, die dat gelooue vverckt, niet vveynigher als den volvvassenen toegeseit vvert+, so moeten se ooc doer den Doop als doer dat teeken des verbondts, der Christelicke Kercke inghelyft, ende van den Kinderen der ongheloouigen onderscheyden vverden*, ghelijck in't oude verbondt ofte Testament, doer de besnydinge geschiedt is+,

voor de vvelcke in't nieuvve verbondt de Doop ingesett is+.

VAN DEN HEYLIgen Auendtmaele onses HEEREN IESV CHRISTI.

+§75. Vr. Hoe vverdt ghy in den heyligen Nachtmaele vermaent ende versekert, dat ghy aen die eenige Offerhande Christi, aen't Kruys volbracht, ende aen all sijn goet gemeynschap hebt?

And. Also, dat Christus my ende allen geloouigen tot sijner gedachtenis, van dit gebroken broot te eten, ende van desen Drinckbeker te drincken beuolen heeft, ende daertoe ooc beloeft*, Eerstelick, dat sijn Lichaem so sekerlick voor my aen't Kruys geoffert ende gebroken, ende sijn Bloet voor my vergoten sij, als ick met oogen sie, dat dat Broot des Heeren my gebroken, ende de

Drinckbeker my mede ghedeelt vverdt. Ende ten anderen, dat hy selue myne siele, met sijnen gekruysten Lichaeme, ende verghotenen Bloede so sekerlick tot den eevvigen leuen spyst ende laeft, als ick dat Broot ende den Drinckbeker des Heeren (als sekere vvaerteekenen des Lyfs ende Bloets Christi) vvt des Dienaers handt ontfanghe, ende mondelick geniete.

§76. Vr. Vvat ist dan te seggen, Dat ghekruyste Lichaem CHRISTI eten, ende sijn vergoten Bloet drincken?

And. Het is niet alleen met een geloouich herte dat gantsche lyden ende steruen Christi aennemen, ende daer doer vergheuinge der sonden, ende dat eevvich leuen bekomen+, Maer oock daer beneuen doer den heyligen Geest, die t'samen in Christo ende in ons vvonet, also met sijnen heyligen Lichaeme, hoe langer hoe meer vereeniget vverden*,

dat vvy, all ist dat Christus in den Hemel is+, ende vvy op der Eerden sijn, nochtans vleesch van sijnen vleesche, ende been van sijnen beenen sijn*, ende dat vvy van eenen Geest (als geleden eens Lichaems van eener sielen) eevvighlick leuen ende geregiert vverden+.

§77. Vr. Vvaer heeft Christus beloeft, dat hy de geloouigen so sekerlick also met sijnen Lyue ende Bloede vvil spysen ende laeuen, als als se van desen gebrokenen Broode eten, ende van desen Drinckbeker drincken?

And. In de insettinge des Auendtmaels, vvelcke also luydet: Onse* Heere Iesus, in die nacht doe hy verraden wardt, nam dat Broot, danckte, ende brack het, ende seyde: Nemet, etet, dat iß myn Lyf dat voor v gebroken werdt, Sulcks doet tot myner gedachteniß.

Deßgelyken ooc den Drinckbeker nae den Auendtmaele, ende seyde, Desen Drinckbeker iß dat nieuwe verbondt of Testament, in mynenBloede, sulcks doet+, so dickwils als ghy het drincken sult, tot myner gedachtenisse*. VVant so dickwils als ghy van desen Broode eten sult, ende van desen Drinckbeker drincken, so verkondiget den doot des HEEren tot dat hy komt. Dese toesegginge vverdt oock verhaelt doer den heylighen Paulum, daer hy spreeckt: De Drinckbeker der Dancksegginghe, daer mede wy danckseggen, iß hy niet de Ghemeynschap des Bloedts CHRISTI? Het Broot dat wy breken, iß dat niet de Gemeynschap des Lyfs CHRISTI? VVant een Broot is't, so syn wy veel

een Lichaem, midts dien wy alle eenes Broodts deelachtich syn+.

+§78. Vr. Vverdt dan vvt Broot ende Vvyn dat vvesentlick Lichaem ende Bloet Christi?

And. Neen't: Maer gelykervvys dat Vvater in den Doop niet in dat Bloet CHRISTI verandert vverdt, noch die afvvasschinge der sonden selue is (daer van het alleen een Goddelick vvaerteeken ende versekeringe is) Also en vverdt oock dat Broot in't Nachtmael niet dat Lichaem Christi selue*, hoe vvel het naer de aerdt ende eygenschap der Sacramenten, dat Lichaem Christi IESV genaemt vverdt+.

§79. Vr. Vvaerom naemt dan CHRISTVS dat Broot sijn Lyf, den Drinckbeker sijn Bloet, ofte dat nieuvv verbondt doer sijn Bloet, ende Paulus de Gemeynschap des Lyfs en Bloets Christi?

And. Christus en spreeckt also niet sonder groote oorsaeke, Naemelick, niet alleen om ons daermede te leeren, dat gelijck als Broot ende Vvyn dit tydelick leuen onderhouden, also sij ooc sijn gekruyste Lichaem ende sijn vergoten Bloet de vvaerachtighe spyse ende dranck, daer doer onse sielen ten eevvigen leuen gheuoedt vverden+, maer veel meer om ons doer dese sichtbaere teekenen ende panden te versekeren, dat vvy so vvaerachtichlick sijns vvaeren Lichaems ende Bloets doer de vverckinghe des heyligen Geestes deelachtich vverden, als vvy dese heylige vvaerteekenen, met den Lichaemelicken monde tot sijner gedachtenis ontfangen*, ende dat all sijn lyden ende gehoorsaemheidt so sekerlick onse eyghen sy, als hadden vvy selue in onse eygene persoone alles gheleden, ende Godt voor onse sonden genoegh gedaen.

+§80. Vr. Vvat onderscheyd isser
tusschen dat Auendtmael des Heeren, ende de Paepsche Misse?

And. Dat Avendtmael des Heeren betuyght ons, dat vvy volkomene vergeuinghe aller onser sonden hebben doer die eenige offerhande IESV Christi,die hy selue eenmal aen't Kruys volbracht heeft+, ende dat vvy doer den heylighen Geest Christo vverden inghelyft*, die nu naer sijne menschelicke nature niet op der Eerden, maer in den Hemel is, ter rechter handt Godts sijns Vaders+, ende daer vvil van ons angebeden sijn*. Maer die Misse leert, dat die leuende ende die dooden, niet doer dat lyden Christi vetgheuinghe der sonden hebben, ten sij dat Christus noch daegelijcks voor die selue van den Mespriesteren geoffert vverde, ende dat Christus lyflick onder die gestalte des Broodts ende VVyns sij, ende daerom ooc daerin moet aengebeden vverden+, Ende also is die Misse in den grondt an-

ders niet, dan een verloocheninghe der eenighen offerhande ende lydens IESV CHRISTI, ende een vervloeckte Afgoderie.

§81. Vr. Voor vvien is dat Auendtmael des HEEREN inghestelt?

And. Voor die gene, die hen seluen van vvegen haerer sonden mishaegen, ende nochtans vertrauvven, dat de selue hen om Christus vville vergeuen sijn, ende dat oock die ouerblyuende svvackheit met sijn lyden ende steruen bedeckt sij, begeeren oock lancks hoe meer haer gelooue te stercken, ende haer leuen te beteren. Maer die sick niet met vvaeren herte tot Godt en bekeeren, die eten ende drincken hen seluen het oordeel+.

§82. Vr. Sal men oock die tot desen Auendtmaele laeten komen, die sick mit haere bekentenis ende leuen als ongheloouige ende Godtloose menschen aenstellen?

And. Neen't: Vvant also vverdt dat verbondt Godes ontheylighet, ende sijnen tooren ouer de gantsche Gemeynte vervveckt+. Daerom is die Christelicke Kercke schuldich, naer de ordeninge Christi, ende sijner Apostelen, sulcke (tot dat se beteringe haeres leuens bevvysen) doer de Sluetelen des Hemelrijcks, vvt te sluyten.

+§83. Vr. Vvat sijn die Sluetelen des Hemelrijcks?

And. De verkondinghe des heyligen Euangeliums, ende den Christelicken Ban, ofte versluytinge vvt de Christelicke Ghemeynte, doer vvelcke tvvee stucken dat Hemelrijck den geloouigen opghedaen, ende den ongeloouigen toegesloten vverdt.

§84. Vr. Hoe vverdt dat Hemelrijck doer die predikinge des heyligen Euangelij ontsloten ende toegesloten?

And. Also, Als achteruolgende t'

beuel Christi, allen ende jegelicken geloouigen verkondiget, ende opentlick betuyght vverdt, dat hen (so dick vvils als se de beloftenis des Euangelij, met vvaeren gelooue aennemen) vvaerachtichlick alle haere sonden, van Godt, om die verdienst Christi vville, vergeuen sijn: Daertegen allen ongeloouigen, ende die hen niet van herten bekeeren, verkondight ende betuyght vverdt, dat den tooren Godes, ende de eevvige verdomenis op hen ligget, so lange als se sick niet bekeeren+: naeuolgende vvelcke getuygenis des Euangelij, Godt beyde in desen ende in den toekomenden leuen oordeelen vvil.

§85. Vr. Hoe vverdt dat Hemelryck toeghesloten ende ontsloten, doer den Christelicken Ban?

And. Also, Als achteruolgende t'beuel CHRISTI, die gene die onder den Christelicken naeme, onchristelicke leere ofte leuen voeren, naer

dat se etlick mael broederlick vermaent sijnde, van haeren dvvaelingen ende schandelicken leuen niet afstaen vvillen: der gemeynte, ofte den genen die van der gemeynte daer toe verordineert sijn, aenghebrocht vverden, Ende so se naer die vermaninge niet en vraeghen, van hem lieden (doer't verbieden der Sacramenten) vvt de Christelicke Gemeynte, ende van Godt selue, vvt den Rijke Christi gesloten vverden: Ende vvederom als lidtmaeten Christi ende sijner Gemeynten aenghenomen, so vvanneer se vvaerachtige beteringe belouen ende bevvysen+.

Dat Derde deel.

Van de Danckbaerheit.

+§86. Vr. Aengesien vvy vvt onser allendicheit, sonder eenige onse verdienst, alleen vvt genaeden doer Christum verlost sijn, vvaerom moeten vvy dan noch goede vvercken doen?

And. Daerom dat CHRISTVS, naer dat hy ons met sijnen Bloede ghekocht, ende vry gemaekt heeft, ons oock doer sijnen heyligen Geest tot sijnen euenbilde vernieuvvet, op dat vvy ons, met onsen gantschen leuen Gode danckbaer voor sijne vveldaeden bevvysen+, ende hy doer ons ghepresen vverde*. Daer nae oock, dat elck by sick selfs sijns gheloofs vvt den vruchten versekert sij+, ende dat doer onsen Godtsalighen vvandel onse naesten oock CHRISTO gevvonnen vverden*.

§87. Vr. Konnen dan die niet salich vverden, die in haeren Godtloosen, ondanckbaeren leuen voortvaerende, sick tot Godt niet en bekeeren?

And. In geenderley vvyse, Vvant die Schrifft segget, dat geen Onkuyssche, Afgoden Dienaer, Ehebreker, Dief, Gierige, Dronckaert, Lasteraer, noch Roouer, noch dier-

gelycke dat Rijke Godes eruen sal+.

+§88. Vr. In hoe veel stucken bestaet die vvaerachtige bekeeringhe des menschen?

And. In tvvee stucken. In die afsteruinge des ouden*, ende in die opstandinghe des nieuvven mensches.

§89. Vr. Vvat is die afsteruinge des ouden mensches?

And. Het is een hertelick leetvvesen, dat vvy Godt doer onse sonden vertoorent hebben, ende die selue hoe langer hoe meer haeten ende vlieden+.

§90. Vr. Vvat is die opstandinge des nieuvven mensches?

An. Het is een hertelicke vreughd in Godt doer Christum*, ende lust ende liefde nae den vville Godts in allen goeden vvercken te leuen+.

§91. Vr. Maer vvat sijn goede vvercken?

And. Alleen die vvt vvaeren gelooue*, nae die Vvet Godts+, hem

ter eeren gheschieden+, ende niet die op ons goetduncken ofte menschen insettingen gegrondet syn.*.

§92. Vr. Hoe luydt die Vvet des Heeren?

And. Godt sprack alle dese woorden. Exod. 20. Deut. 5.

Dat eerste Gebodt.

ICk ben de HEERE, vwen Godt, die v wt Egyptenlandt, wt den diensthuyse geleidt hebbe. Ghy en sult geen ander Goden voor myn aengesicht hebben.

Dat tvveede.

Ghy en sult v geen beelden, noch geen gelyckeniß maecken, noch van't gene dat bouen in den Hemel iß, noch van't gene dat onder op der Eerden iß, noch van't gene dat in't VVater onder de Eerde iß. En buyght v voor die niet, noch en dient se niet.

VVant ick ben de Heere, vwen Godt, sterck ende yuerich, die de mißdaet der Vaderen besoeke aen de Kinderen tot in dat derde ende vierde ledt der genen die my haeten, ende doe barmherticheit, aen veel duysenden die my liefhebben, ende myne geboden houden.

Dat derde.

Ghy en sult den Naeme de Heeren vwes Godts niet te vergeefs ofte lichtueerdelick gebruyken. VVant de Heere en sal hem niet ongestraft laeten, die synen Naeme mißbruyket.

Dat vierde.

Syt gedachtich des Sabbathdaechs dat ghy dien heyliget. Seß daegen sult ghy arbeyden, ende all vwe wercken doen, Maer den Seuensten dach iß

de Sabbath des HEEREN vwes Godts, Dan sult ghy geen aerbeydt doen, noch v Sone, noch v Dochter, noch v Knecht, noch v Dienstmaeght, noch v Vee, noch de Vremdelinck die in uwe Stadtpoorten iß. VVant in seß daeghen heeft de Heere Hemel ende Eerde ghemaeckt, ende die Zee, ende all datter in iß, ende hy rustede den seuensten dach. Daer om segende de HEERE den Sabbath dach, ende heylighde den seluen.

Dat vyfde.

Ghy sult v Vader ende Moeder eeren, op dat ghy lange leeft in den lande, dat v de HEERE vwen Godt geuen sal.

Dat seste.

Ghy en sult niet dooden.

Dat seuenste.

Ghy en sult niet ehebreken.

Dat achtste.

Ghy en sult niet stelen.

Dat negenste.

Ghy en sult geen valsch getuygeniß spreeken tegen vwen naesten.

Dat thiende.

Ghy en sult niet begeeren vwes naesten huyß, ghy en sult niet begeeren vwes naesten VVyf, noch synen Knecht, noch syn Dienstmaeght, noch synen Osse, noch synen Esel, noch eenich dinck dat vwen naesten heeft.

+§93. Vr. Hoe vverden dese thien geboden gedeelt?

And. In tvvee tafelen+, daeruan de eerste leeret, hoe vvy ons tegen Godt sullen houden Die ander, vvat vvy onsen naesten schuldich sijn*.

§94. Vr. Vvat gebiedt Godt in't eerste Gebodt?

And. Dat ick, so lief als my myner sielen salichheit is, alle Afgoderye+, toouerye, vvaersegginge, afgelooue*, aenroepinge der heyligen, ofte ander Creaturen+ myde ende vliede, Ende den eenigen vvaeren Godt recht leere kennen*, hem alleen vertrauvve+, In aller ootmoedicheit* endelydtsaemheit, my hem alleen ondervverpe+, van hem alleen alles goets vervvachte*, hem van gantschen herten lief hebbe+, vreese*, ende eere+, Also, dat ick eer alle Creaturen afgae, ende vaeren laete, dan dat ick in den allerminsten tegen synen vville doe*.

§95. Vr. Vvat is Afgoderye?

And. Afgoderye is, in stadt des eenigen vvaeren Godts, die sick in sijn vvoort geopenbaert heeft, ofte beneuen den seluen jet anders versieren ofte hebben, daer op de mensche sijn vertrauvven settet+.

+§96. Vr. Vvat heyscht Godt in't tvveede gebodt?

And. Dat vvy Godt in geenderley vvyse afbilden+, noch op geen ander vvyse vereeren, dan hy in sijn vvoort beuolen heeft*.

§97. Vr. Mach men dan gantschelick geen bilden maeken?

And. Godt en kan noch en mach in geenderley vvyse afgebildet vverden. Maer die Creaturen all ist dat sij konnen afgebildet vverden, so verbiedt doch Godt haer bildenis te maeken, ende te hebben, om die te vereeren, of Godt daer doer te dienen+.

§98. Vr. Maer soude man die bilden in den Kercken als boeken der leeken niet mogen lyden?

And. Neen't: Vvant vvy en moeten niet vvyser sijn dan Godt, de vvelcke sijne Christenen niet doer stomme bilden*, maer doer die leuendige verkondinge sijns Vvoorts vvil ondervvesen hebben+.

+§99. Vr. Vvat vvil dat derde gebodt?

And. Dat vvy niet alleen met vloeken, ofte met valschen eedt+, maer oock met onnoodichsvveeren*, den Naeme Godts niet en laesteren noch misbruyken, noch ons met onsen stilsvvyghen ende toesien, sulcker schreckelicken sonden deelachtich maeken. Ende in summa, dat vvy den heyligen naeme Godts anders niet, dan met vreese ende eerbiedinghe gebruyken+, op dat hy van ons recht bekent*, aengeroepen+, ende in alle onse vvoorden ende vvercken gepresen vverde*.

§100. Vr. Is't dan so groote sonde, Godts Naeme met svveeren ende vloecken te lasteren, dat Godt hem ooc ouer die vertoorent, die so veel als hen mogelick is, dat vloeken ende svveeren niet en helpen vveeren ende verbieden?

And. Iae't gevvisselick+, Vvant daer en is geen grooter sonde, noch die Godt meer vertoorent, dan die lasteringhe sijns Naemes, Daer-

om hy oock die selue met der doet te straffen beuolen heeft+.

+§101. Vr. Maer mach men oock Godtsalichlick by den Naeme Godes eenen eedt svveeren?

And. Iae't, Als't de Ouerheit van haeren onderdaenen, ofte anders sins ooc de noot voordert, om trauvve ende vvaerheit daer doer te beuestighen, ende dat, tot Godes eere ende des naesten salichheit. Vvant sulcks eedt svveeren is in GODes Vvoordt gegrondet, ende daerom oock van den heylighen in den ouden ende nieuvven Testamente recht gebruyckt gevveest*.

§102. Vr. Mach men oock by den heyligen of by eenighe ander Creaturen eenen eedt svveeren?

And. Neen't: Vvant eenen rechten eedt svveeren, is Godt aenroepen, dat hy als die alleen dat herte kennet, der vvaerheit ghetuygenis vville geuen, ende my straffe, in dien ick valschelick svveere+, vvelcke

eer geene Creature toebehoort+.

+§103. Vr. Vvat ghebiedt Godt in't vierde Gebodt?

And. Eerstelick, dat het Predickamt, ende die Scholen onderhouden vverden+: ende dat ick in sonderheit op den Sabbath, dat is op den rustdach, tot der Gemeynte Gods neerstelick kome*, om Godts Vvoordt te hooren+,die Sacramenten te gebruyken*, Godt den Heere opentlick aen te roepen+, ende den Aermen Christelicke handtreyckinge te doen*. Ten anderen, Dat ick alle de daegen mijns leuens van mynen boosen vvercken viere, den Heere doer sijnen Geest in my vvercken laete, ende also den eevvighen Sabbath in desen leuen aen vange+.

+§104. Vr. Vvat vvilt Godt in't vyfde Gebodt?

And. Dat ick myn Vader ende Moeder, ende alle die ouer my gestelt sijn, alle eere, liefde ende trauvve bevvyse, ende my haerer goede

leere ende straffe met behoorlicke gehoorsaemheit ondervverpe+, ende oock met haere svvackheit ende gebreken gedult hebbe*, aengesien het Godt belieft, ons doer haere handt te regieren+.

+§105. Vr. Vvat heysschet Godt in't seste gebodt?

And. Dat ick mynen naesten noch met ghedachten, noch met vvoorden, ofte eenich gelaet, veel vveyniger met der daet doer my selue, ofte doer andere onteere, haete, quetse ofte doode*, maer dat ick alle vvraeckgiericheit aflegge+, ooc my selue niet en quetse, of moetvvillighlick in eenich geuaer begeue*, Daerom oock die Ouerheidt dat svveert draeght, den dootslach te vveeren+.

§106. Vr. Maer dit Ghebodt schynt alleen van het dootslaen te spreken?

And. GODT verbiedende den dootslach leeret ons, dat hy den vvortel des dootslachs, als nydt*,

haet+, tooren*, ende vvraeckgiericheit haetet: ende sulcks alles voor eenen dootslach houdet+.

§107. Vr. Maer is dat genoegh, dat vvy onsen naesten, also't voorseit is, niet en dooden?

And. Neen't: Vvant Godt verbiedende den nydt, haet ende tooren, ghebiedt dat vvy onsen naesten lief hebben als ons seluen*, ende hem ghedult, vrede, sachtmoedicheit+, barmherticheit*, ende alle vriendelickheit+ bevvysen: sijn schaede so veel als ons mogelick is, af keeren*, ende oock onse vyanden goet doen+.

+§108. Vr. Vvat leert ons dat seuenste gebodt?

And. Dat alle onkuyscheit van Godt vervloeckt sij*, ende dat vvy daerom de selue van herten vyandt sijnde+, kuysch ende tuchtelick leuen moeten*, het sij in den heyligen houvvelicken staet, of buyten den seluen+.

§109. Vr. Verbiedt Godt in desen
gebode niet meer dan ehebreken, ende diergelyke schanden?

And. Devvyl ons lyf ende siele tempelen des heyligen Geestes sijn, so vvil hy, dat vvy se beyde suyuer ende heylich bevvaeren, daerom verbiedt hy alle onkuysche daeden, gebeerden, vvoorden+, ghedachten, lusten*, ende vvat den mensche daer toe trecken kan+.

+§110. Vr. Vvat verbiedt Godt in't achtste Gebodt?

And. Godt en verbiedt niet alleen stelen ende roouen*, d'vvelck die Ouerheit straft: maer hy naemt oock dieuerye, alle boose stucken ende aenslagen, daermede vvy onses naesten goet gedencken aen ons te bringen, het sy met gevvalt of schyn des rechts+, als met onrechten gevvichte*, elle, maete+, vvaere, munte, vvoeker*, ofte doer eenich middel van Godt verboden: Daer toe ooc alle gierichheit+, allen misbruyck ende verquistinge sijner gaeuen*.

§111. Vr. Maer vvat gebiedt v Godt in desen gebode?

And. Dat ick mijns naesten nut, daer ick kan ende mach, voordere, met hem also handele als ick vvilde dat men met my handelde+, daer toe oock dat ick trauvvelick aerbeide, opdat ick den nootdruftigen helpen mach+

+§112. Vr. Vvat vvilt dat negenste Gebodt?

And. Dat ick teghen niemandt valsch getuygenisse en geue+, niemandt syn vvoorden verkeere*, geen achterklapper of lasteraer en sij+, niemandt lichtelick ende onuerhoort oordeele, oft helpe verdommen*: Maer allerley liegen ende bedriegen, als eygen vvercken des Duyuels+, vermyde, t'en sy dat ick den svvaeren tooren Godts op my laeden vvil*. Item dat ick in't gerichte ende alle ander handelingen die vvaerheit lief hebbe, oprechtelick spreke ende bekenne*, Oock

myns naesten eere, ende goet gheruchte nae myn vermoghen voorstae ende voordere+.

+§113. Vr. Vvat heysschet van ons dat thiende gebodt?

And Dat oock die minste lust ofte gedancken tegen eenich gebodt Godts in ons herte nemmermeer en komme, maer dat vvy t'allen tyden van gantschen herte allen sonden vyandt sijn, ende lust tot aller gerechticheit hebben*.

§114. Vr. Maer konnen die gene die tot GODT bekeert sijn, dese Geboden volkomelick houden?

And. Neen se: Maer oock die aller heylichste, so lange als se in desen leuen sijn, en hebben maer een kleen beginsel deser ghehoorsaemheit+, doch also, dat se met een ernstlick voornemen niet alleen nae sommige, maer naer alle die gheboden Godts beginnen te leuen*.

§115. Vr. Vvaerom laet ons dan Godt also scherpelick die thien Ge-
boden prediken, so se doch niemant in desen leuen houden kan?

And. Eerstelick, op dat vvy ons leuenlanck onse sondelicke aert hoe langer hoe meer leeren kennen+, ende dies te begeeriger sijn, die vergeuinge der sonden, ende die gherechticheit in Christo te soecken*, Daernae, dat vvy sonder onderlaeten ons beneerstighen, ende Godt bidden, om die genaede des heyligen Geestes: dat vvy langs so meer nae dat euenbeeldt Godts vernieuvvet vverden, tot dat vvy tot dese voorghestelde volkomenheit nae desen leuen geraeken+.

Van't Gebedt.

+§116. Vr. Vvaerom is dat Gebedt den Christenen van nooden?

And. Daerom dat het dat voornaemste stuck der danckbaerheidt is, vvelcke GODT van ons voordert*. Ende dat Godt sijn genaede ende den heyligen Geest alleen dien

geuen vvil, die hem met hertelicken suchten sonder ophouden daerom bidden, ende daer voor dancken+.

§117. Vr. Vvat behoort tot een sulck Gebedt, dat Godt aengenaem sij, ende van hem verhoort vverde?

And. Eerstelick, dat vvy alleen den eenigen vvaeren Godt, die hem in sijn Vvoordt ons gheopenbaert heeft* om alle t'gene dat hy ons gheboden heeft te bidden, van herten aenroepen+. Ten anderen, dat vvy onsen noot ende allendicheidt recht ende grondelick kennen*, op dat vvy ons voor den aenghesichte sijner Maiesteit verootmoedigen+. Ten derden, dat vvy desen vasten grond hebben*, dat hy ons Ghebedt, niet teghenstaende, dat vvy sulcks onvveerdich sijn, om des Heeren Christi vville sekerlick vvil verhooren+, gelijck hy ons in sijn vvoort beloeft heeft*

§118. Vr. Vvat heeft ons Godt beuolen van hem te bidden?

And. Alle Geestelicke ende lyflicke nootdruft+, vvelcke de Heere Christus begrepen heeft in't Gebedt, dat hy ons selue geleert heeft.

§119. Vr. Hoe luydet dat Gebedt?

And. Onse Vader*, die daer syt in de Hemelen.

Vwen Naeme werde geheyliget.

V Rijcke komme.

Vwen wille gheschiede, op der Eerden als in den Hemel.

Geeft ons huyden onß dagelicksch Broot.

Ende vergeeft ons onse schulden, ghelyck oock wy vergheuen onsen schuldenaeren.

Ende leydt ons niet in versoekinge, maer verlost ons van den quaeden.

VVant vwe iß dat Rycke, die

kracht ende de heerlickheidt in der eewicheit, Amen.

+§120. Vr. Vvaerom heeft ons Christus geboden, Godt also aen te spreken: Onse Vader?

And. Op dat hy van stonden aen in't beginsel onses gebets in ons de kinderlicke vreese ende toeuersicht tot Godt vervvecke, vvelcke beyde de grondt onses gebedts sijn: Naemelick, dat Godt onse Vader doer Christum gevvorden is, ende dat hy ons veel vveyniger af slaen sal t'gene dat vvy hem met rechten gelooue bidden, dan onse Vaderen ons eerdsche dingen ontseggen+.

§121. Vr. Vvaerom vvert hier toe gedaen, Die daer sijt in de Hemelen?

And. Op dat vvy van de hemelsche Maiesteit GODTS niet eerdsch en ghedencken+, ende van sijner almachticheidt alle nootdruft des lyfs ende der sielen vervvachten+

+§122. Vr. Vvelck is die eerste Bede?

And. Vwen Naeme werde geheyliget.

Dat is, Geeft ons eerstelick, dat vvy v recht kennen+, ende v in alle uvve vvercken, in vvelcken uvve allmachticheidt, vvysheit, goetheit, gerechticheit, barmherticheit ende vvaerheit klaerlick schynet, heylighen, roemen ende prysen*. Daernaer oock, dat vvy all ons leuen, ghedachten, vvoorden ende vvercken also schicken ende richten, dat uvven Naeme om onsent vville niet gelastert, maer geeeret ende gepresen vverde+.

+§123. Vr. Vvelck is die tvveede Bede?

And. V Rijcke komme.

Dat is, Regiert ons also doer v vvoort ende uvven Geest, dat vvy ons langs so meer v ondervverpen*: Bevvaert ende vermeert uvve Kercke+, verstoort die vvercken des Duyuels, ende

alle gevvalt vvelcke haerteghen v verheft, metgaders alle boose raetslaegen, die tegen v heyligh vvoort bedacht vverden+, tot dat die volkomenheit uvves Rijcks toekome*, daerin ghy alles sult sijn in allen+.

+§124. Vr. Vvelck is die derde Bede?

And. Vwen wille geschiede op der Eerden, als in den Hemel.

Dat is, Geeft dat vvy ende alle menschen onsen eygenen vville versaeken*, ende uvven vville die alleen goet is, sonder eenich teghenspreeken gehoorsaem sijn+, op dat also een jegelick sijn amt ende beroepinge, so gevvillighlick ende getrauvvelick mach bedienen ende vvtuoeren*, als die Engelen in den Hemel doen+.

+§125. Vr. Vvelck is die vierde Bede?

And. Geeft ons huyden ons daegelicksch Broot.

Dat is, Vvillet ons met alle nootdruft des Lichaems versorgen+, op dat vvy daer doer kennen, dat ghy den eenigen oorspronck alles goets sijt*, ende dat noch onse sorge, noch aerbeydt, noch uvve gauen, sonder uvven segen, ons en gedyen+, ende dat vvy derhaluen ons vertrauvven van alle Creaturen aftrecken, ende op v alleen stellen*.

+§126. Vr. Vvelck is die vyfde Bede?

And. Vergeeft ons onse schulden, als oock wy vergheuen onsen schuldenaeren.

Dat is, Vvilt ons aerme sondaeren alle onse misdaeden, ende oock die boosheit die ons altyt aenhanght, om des Bloets Christi vville niet toe rekenen+, also vvy oock dit getuygenis uvver ghenaeden in ons beuinden, dat ons gantsch voornemen is, onsen naesten van herten te vergeuen*.

+§127. Vr. Vvelck is die seste Bede?

And. Ende leydt ons niet in versoeckinghe, Maer verlost ons van den boosen.

Dat is, Devvyl vvy van ons seluen so svvack sijn, dat vvy niet een ooghenblick en konnen bestaen+, ende daer toe onse dootvyanden, de Duyuel*, die Vveerelt+, ende ons eygen vleesch*, niet ophouden ons aen te vechten: vvilt ons doch behouden ende stercken doer die kracht uvves heyligen Geestes, op dat vvy in desen Gheestelicken strydt niet onder ligghen+, maer altyt stercken vvederstandt doen, tot dat vvy eyndelick t'eenemael die ouerhand behouden*.

§128. Vr. Hoe besluyt ghy v Gebedt?

And. VVant vwe iß dat Rijcke, die kracht ende die heerlickheit in der eewicheit.

Dat is, Sulcks alles bidden vvy van v, daerom dat ghy als onse Koningh, ende aller dingen machtigh, ons alles goets te geuen den vville ende het vermoghen hebt+, ende dat all, op dat daer doer niet vvy, maer uvven heylighen Naeme eevvighlick gepresen vverde*.

§129. Vr. Vvat beduyt dat vvoort Amen?

And. Amen is te seggen, Het sal vvaer ende seker sijn. Vvant myn gebedt veel sekerer van Godt verhoort is, dan ick in myn herte geuoele, dat ick sulcks van hem begeere+.

Eynde des Catechismi.


Vorige Volgende