Gekende werken

[p. 133]

Lof hostie god leuende vleysch en bloit⁽¹⁾

(1) Reffereyne CCLII, p. 235, II, Jan van Styevoorts Refereinenbundel, Anno MDXXIV (ed. D^r W. Van Eeghem, D^r Fr. Lyna, De Sikkel, Antwerpen).

[p. 135]

Lof hostie god leuende vleysch en bloit

⁺Wanneer / hoe / waer / wat / wil ic bedrijuen
wilic swyghen / of spreken / hoot der cattijuen
Wilic begrijpen in wien tbegrijp moet blijven
wat wil ic mij poghen
This bouen tvermoghen
alle wesens bekent
Natuere verscrict / mijn gheesten kijuen
Ende vier sinnen / faelgeren mij vanden vijuen⁸
Scriftueren vindic in al haer scriuen
perfect int toghen
Natuere bedroghen
en figuere blent
Ende bouen al hoe sal ic sondaers mont violent
lof spreken die al dat es heeft ghescepen
Dat sijdi o Jesu hier minlick present
God leuende vleys* bloit te samen gheprent¹⁶
Sonder twyfel int heijlich sacrament
als hostie in broots schijn onuernepen
o leuende Jesu mit oghen bezepen¹⁹
van tranen bid ic v verleent mij spoet
Ende verlicht mijn sinnen seer bot gheslepen
Dat ic v ter eeren mach segghen onbegrepen
lof hostie god leuende vleysch en bloet
⁺Loff hostie reyn broot sonder smettich tempeest²⁴
Van eel maechdelic bloet doerden heiligen geest
Ghewracht en naemaels int cruce beureest
ghebacken doerwont²⁷
In v scuijlt den gront²⁸
van veel wonders crachtich
Vleysch ziele en godheijt in een volleest
O inghels broot die scepper wert mensche meest

+ <1>

8 faelgeren, in den steek laten.

16 prenten, drukken (Mnl. Wdb., VI, 652).

19 bezepen, vochtig (vgl. De Bo, 125).

+ <2>

24 smettich, onrein; tempeest, hartstocht.

27 backen, beschimpen (Mnl. Wdb., I, 529).

28 gront, diepste oorzaak.

[p. 136]

 

Om dat de mensche sou eten smaect den keest³²

 

v broijken ghesont

 

Soe Augustinus vermont³⁴

35

wijs en voordachtich

 

Lof hemels broot drieuoudich des smaecks warachtich

 

drieuoudich wouden wij in v mercken

 

Eerst die machtighe weerde der giften machtich

 

Die edelheijt des gheuers milde deelachtich

40

Ende deerbaerheit van dyen ontfaet niet clachtich

 

tbegrijpen passeert alle begrypen der clercken

 

O Helijas coixken / o schat der kercken⁴²

 

broot der ganghers voetsel machtich en goet⁴³

 

Spijst hier ons pelgrims vol dolender wercken

45

Dat wij segghen moeghen om v lofs verstercken

 

lof hostie god leuende vleijsch en bloet

 

⁺Lof hostie god machtich volmaect en groot

 

God godheit ontsprekelic van allen thoot

 

Onbegrijpelicheyt warachtich es in dit broot

50

mer trouwen peyst niet

 

Dat dit dus gheschiet

 

doer des broots verkeeren⁵²

 

Oft wt crachte des sacraments oeck bloot

 

Mer wt reaelder naeuolghentheit groot⁵⁴

55

Want tlichaem daer god eens syn godheyt in scoot⁵⁵

 

hy noyt sint en liet

 

Ende dit verandert siet

 

in dit broot vol eeren

 

Want dan dlicham perfect eel sonder verseeren⁵⁹

60

duer tconsacreren des priesters hier rust vorwaer

 

Soe en wilder de godheit niet van verheeren

 

Mer warachtich tsamen soe ons die doctoren leeren

 

God en mensche rust tsamen niet om vermeeren

 

in dit hoghe misterie om gronden swaer

65

Lof verscrickelijke offer / lof godlick outaer

 

lof sienlyke specie volmaect en soet⁶⁶

32 den keest smaecken, begrijpen waarin het fijne van de zaak bestaat (Mnl. Wdb., III, 1271).

34 vermonden, verkondigen.

42 Helijas coixken, toespeling op het brood dat de profeet Elias bakken liet, op een wondere wijze, door de weduwe van Sarepta; coixken, diminutivum van coke, koek.

43 gangher, reiziger (pelgrim).

+ <3>

52 verkeeren, veranderen.

54 reael, edel; naeuolgentheit, gehoorzaamheid.

55 in scieten, toonen, openbaren.

59 verseeren, pijn, lijden.

66 sienlyke specie, zichtbare specie. Specie is niet te vinden in de Wdbb.; in de R.-Katholieke terminologie eigenlijk een ongeconsacreerde hostie.

[p. 137]

 

Mer onsienlike gracie / god mensche claer

 

Ic moet v noch segghen niet sonder vaer

 

lof hostie god leuende vleijsch en bloet

70

⁺Lof leuende lichaem perfect van leden

 

Want de waerheyt sprac van v broot goet besneden⁷¹

 

Daer is mijn vleys mijn bloet dus leeft in vreden⁷²

 

want daer tbloet onghepraemt⁷³

 

Metten vleijsch versaemt

75

es tleuen gheresen

 

Tbloit is de stoel der sielen die des vleys seden

 

Verlicht / want dan siel en lichaem hier ter steden

 

Versaemt sijn / wij hier wel goods sone aenbeden

 

en waer sone ghenaemt

80

Daer vader ongheblaemt⁸⁰

 

ende daer geest ghepresen

 

Waer een daer drie / daer godheit / daer wesen

 

ende waer drie daer een ja alst hem behaecht

 

Lof wonderlic wesen ons doots ghenesen⁸⁴

85

Onbegrypelic int peysen / spreken / lesen

 

Soe de sinnen int gronde falen in desen⁸⁶

 

moet de tonghe mit vollouen bliuen versaecht

 

Lof leuende broot / lof sone der edelre maecht

 

lof lammeken welc suuer ghenut syn moet

90

Ic erm sondaer wel wert te syn gheplaecht⁹⁰

 

Op myn knijen v segic als voren ghewaecht

 

lof hostie god leuende vleijsch en bloet

 

⁺Lof vleysch warachtich goeds habitacie

 

Ontsterfelic leuende vrij fundacie

95

Wort vleijsch ghemaect hoghe werde nacie⁹⁵

 

vleijsch suete spijse

 

Soe met auijse⁹⁷

 

johannes sexto spreect⁹⁸

 

Vleysch ewelic moet nutten sonder fallacie

100

Elc redelick dier op deuwighe blammacie¹⁰⁰

+ <4>

71 besneden, volmaakt (Mnl. Wdb., I, 1067).

72 Toespeling op het Laatste Avondmaal.

73 onghepraemt, ongedwongen, vrijwillig; vgl. Wvla.: praemen; Mnl. Wdb. geeft dit woord niet.

80 ongheblaemt, zuiver.

84 doots ghenesen, redding van den dood.

86 int gronde, heelemaal.

90 plaechen, straffen.

+ <5>

95 nacie, geboorte, afstamming.

97 met auijse, welberaden.

98 Johannes sexto, Johannes in het 6^e Hfdst. van zijn Evangelie? Daar is het thema voortdurend: ‘Hic est panis qui de coelo descendit... Qui manducat hunc panem, vivet in aeternum’ (Ev. sec. J. Cap. 6, 59).

100 blammacie, hier: verderf; niet te vinden in de Wdbb.; Meyers Woordenschat, 41: eerroof.

[p. 138]

 

Ende die v nut vint die hoochste gracie

 

v vleysch van pryse¹⁰²

 

Groot van bewyse¹⁰³

 

aent cruce ghereckt¹⁰⁴

105

Lof accident wonderlic sonder subiect¹⁰⁵

 

teghen natuere dwelc v beuel vermach

 

Onquetselic soe dat die priester breckt¹⁰⁷

 

Die hostie v lichaem blijft onbeulect

 

niet int vleis / mer int teyken dit breecsel stect

110

contrarie tpaeslam datmen te eten plach

 

Het duijster moet wyken als coomt den dach

 

lof verscrickelic weer onder des broots behoet

 

Als de blinde tast die noyt en sach

 

Soe seggic mit beuender herten o wach

115

lof hostie god leuende vleysch en bloet

 

⁺Lof bloet leuende soot doet bekin

 

Matheus dat eerste suuer naemt v beghin

 

Van aldersuuerste maechdelic bloit en spin

 

bloit en vleysch oec met

120

Onuerscheden net

 

dat ic v ruere

 

Onuerscheen int broot onbegripelic sin

 

Onuerscheen inden kelc noch meer noch min

 

En rust in deen dan het ander hout in

125

met broot vleijs onbesmet

 

Oft den kelc tbloit dit wet

 

mer in elc al puere

 

Lof bloit dat van v seluen sijt figuere

 

bloit des paradys wt vyf lekende beeken¹²⁹

130

Sloetel vanden stercken hemelschen muere

 

Sonder smette ootmoedich des sondaers gebuere

 

Dierbaer scat daer ic erm creatuere

 

met verlost bin / lof bloit onnosel ghebleken

 

Lof lams bloit daer die posten me syn bestreken¹³⁴

102 van prijse, lofwaardig.

103 bewyse, onderrichting.

104 recken, uitstrekken, ook pijnigen.

105 accident, de Wdbb. geven het woord niet; Meyers Woordenschat, 7, geeft toeval, voorval; hier een term uit de scholastiek: accident staat tegenover essentie. Hier is dus accident uiterlijke schijn van brood in tegenstelling tot de essentie der goddelijke aanwezighied in de geconsacreerde Hostie.

107 soe, zoodra.

+ <6>

129 leken, vloeien.

134 posten..., de Israëlieten in Egypte moesten een lam slachten, zonder er een been van te breken, en met het bloed moesten zij de stijlen hunner deur bestrijken, opdat de Engel, die de eerstgeborenen der Egyptenaren zou dooden, niet in die woningen zou gaan, waar hij het bloed zag.

[p. 139]

135

wyn en water dat Salomon dranc seer vroet

 

Wijn de godheit / water der menschheit ghebreken

 

God ende mensche noch moet ic v ter eren spreken

 

lof hostie god leuende vleys en bloit

 

⁺Lof broot dwelc ons hebt doen verdwijnen¹³⁹

140

Adams broot dat hy mit alle den sijnen

 

Int sweet syns aenschijns most eten mit pijnen

 

en lof vruchten en fruijt

 

Tot dat Noes gheluijt¹⁴³

 

versoende goods toren

145

o grote Noe ghi mocht wel Noe schijnen

 

Want eer die deluuije* van stercker ruijnen

 

Ws heilichs lichaems mits cracht der disciplijnen¹⁴⁷

 

ons suuerde ruijt

 

Aten wy broot en cruijt

150

mit Adam al voren

 

Mer doer v Noe is ons tvleysch gheboren

 

heilich paeslam present hier machtich verheuen

 

Eerst doer die vrucht des houts waren wi verloren¹⁵³

 

En nu doer tvleys int hout wy* vercoren¹⁵⁴

155

Elc moest in sviants diluuie versmoren

 

werde arcke ghi hebt ons behouwen dleuen

 

Lof penninc den arbeyders in loon ghegeuen

 

perfectheit van alle perfectien gloit

 

Daer helle / hemel / eerde / werlt / voer beuen

160

Lof euwich lof / en soe ic heb ghescreuen

 

lof holstie god leuende vleijsch en bloet

 

⁺Lof wonderlic dierbaer verborghen scat

 

Die niet en mindert doer tconsacreren wat

 

Van veel hostien noch oec en mindert plat¹⁶⁴

165

van veel nutters vrij¹⁶⁵

 

In een wesen blyft ghij

 

dwelc niet steruen sal

 

Niet mindert int minste dan int meeste weet dat

 

Noch niet mindert int meeste dan int minste vat

170

Soe tgrootste / soe tcleynste / soe tcleynste soe tgrootste niet bat

+ <7>

139 verdwijnen, wegkwijnen.

143 gheluijt, faam.

147 disciplijne, kastijding.

153 hout, boom; toespeling op den appel van den Boom van Goed en Kwaad uit den Bijbel.

154 hout, kruishout, het kruis, tvleys int -, Christus die gekruisigd werd.

+ <8>

164 plat, in het geheel niet.

165 van vrij veel nutters...

[p. 140]

 

in elc een god sijdj

 

En noch tsterckste daer bi

 

mer een god in all

 

Lof vijf broijkens daer dat seer groot ghetal

175

van vijfdusent af nam volle pitancie¹⁷⁵

 

Nochtans maer vijf broekens meerder was den af val

 

Alle tbegrijpen wert om gronden te smal

 

Die natuere vermeerde daer int ghetal

 

mer ten muteerde forme noch substancie

180

Lof Tobijas spijse god / goeds monstrancie¹⁸⁰

 

verborghen wondere ongrondighen vloet

 

Soe van voer was slecht mijn ordinancie.¹⁸²

 

Segic noch suchtende dou vsancie

 

lof hostie god leuende vleysch en bloit

185

⁺Lof waerheit van Isaacs figuere plaijsant

 

Die hem in roock in smaeck / tasten bedroghen vant

 

Voer Esau Jacob hebbende mitter hant

 

mer alleen thoren snel

 

Dede hem segghen wel

190

thes Jacobs sprake

 

Ghij syt Jacob / die mensche es Esou want

 

Mits Esaus rock daer ghy in syt gheplant

 

Dats tbroot / en siet hier maer van Esou tverstant

 

Esaus spijse niet el

195

O machtich groot opstel

 

verborghen sake

 

Tfaelgeerde al waert dat ons thoren ghebrake

 

mer Jacobs stem wert ons hier af dauijs

 

Want soe sterc en groot wel tuwen ghemake

200

In macht in ontfermen ende in wrake

 

Ende niet meerder dan in bethleem sonder sprake

 

god en mensche soe ghi hinct aent cruijs

 

Groot coninck soe rustij in dit cleijn huis

 

onder ons erm sondaers hier onder die voet²⁰⁴

175 Vgl. Ev. sec. Matth., Cap. 16: door de vermenigvuldiging der brooden werd de honger gestild van vierduizend menschen ‘extra parvulos et mulieres’.

180 Tobias (vgl. Het Boek, Tobias), de vader onderscheidde zich door zijn naastenliefde. De zoon werd op een verre reis door den aartsengel Raphaël vergezeld.

182 ordinancie, opzet, ontwerp.

+ <9>

204 onder die voet, rampzalig, in het ongeluk; uitdrukking die herinnert aan het strijdgewoel, het ter aarde liggen in een gevecht (vgl. ‘onder den voet geraken’) of ook aan het op den grond liggen, terwijl iemand, in wiens macht men is, hem den voet op den nek heeft gezet.

[p. 141]

205

Ic snoij mensche erm versteken ghespuijs²⁰⁵

 

Moet v noch segghen mit sinnen confuijs

 

lof hostie god leuende vleysch en bloet

 

Lof Cristus testament daer tduijster licht ontfinc

 

Int auemtmael* waer bleec twonderlicste dinc²⁰⁹

210

Dat oijt herte of ooghe ter werelt ontfinc

 

want Cristus doen was

 

Begripelick opt pas²¹²

 

ende gheglorificeert

 

Lof perfect lichaem onnosen jonghelick*²¹⁴

215

Vleijsch en bloet dwelc aent cruce hinck

 

Met oec tbloet dat v in storten af ghinck

 

dwelc ons reijn ghenas

 

Soe Damascenus las²¹⁸

 

en Scotus exponeert²¹⁹

220

Alle spyse in diese nut haer varieert

 

mer ghi verenicht v met die v nut mit werden

 

Lof hostie by goeds arcke ghefigureert

 

Van gode niet gebetert noch ghecorrumpeert

 

Vanden quaden goeds passie ghi ons formeert

225

Moyses volcke ons leytsman int volherden

 

Lof fruyt dwelc wij int leste aeuerden*

 

van onser maeltyt als dinde hier tleuen doet

 

Wilt mij dan spijsen erm sack vol erden²²⁸

 

Ende bescudden mij van des viants swerden²²⁹

230

lof hostie god leuende vleysch en bloet

 

⁺V god louen wy en bekennen hier²³¹

 

Euwich vader / deerde eert v menighertier

 

Hemelen inghelen potestaten fier²³³

 

cerubin roep danck

235

Ceraphin dryft sanck²³⁵

 

sonder oflaten

205 versteken, verworpen.

209 dinc, gebeurtenis.

212 opt pas, op dat oogenblik.

214 onnosen, onschuldig.

218 Damascenus, Johannes, Heilige en Kerkleeraar der R.-Katholieke Kerk (^o 675- † ± 749).

219 Scotus, Duns, Engelsch scholastiek wijsgeer (1265-1308).

228 erm sack vol erden, minachtend van het lichaam gezegd.

229 swerden, de duivel beschikt hier over zwaarden, dus een andere voorstelling dan b.v. de pijlen van den Dood.

+ <10>

231 bekennen, belijden.

233 potestaten, machthebbers; fier, trotsch.

235 sanck drijuen, zingen.

[p. 142]

 

Sanctus sanctus sanctus god sonder dangier²³⁷

 

Apostelen propheten martelaers schier

 

De kercke belijt v inder werlt bestier

240

onghemeten waer vranck

 

Ws soons hoghe ontfanck

 

die geest in drie maten

 

Coninc sone deuwich vaders vol caritaten

 

om ons verlossen inder maecht lichaem gedaelt

245

Doer v doot gaefdj ons den hemel te baten²⁴⁵

 

Ter rechter hant ws vaders als rechter in staten²⁴⁶

 

V knechts ghecocht mit uwen bloedighen gaten²⁴⁷

 

helpt en telt mitten goeden volck niet gefaelt

 

Tallen daghen louen wy v onghesmaelt²⁴⁹

250

maect ons werdich en ontfermt ons slecht ghebroet

 

V ontfermen in die op v hoopen paelt²⁵¹

 

Leuende Jesu soe ick heb voerverhaelt

 

lof hostie god leuende vleysch en bloet

237 Sanctus, heilig. Denk aan het deel der H. Mis in den R.-Katholieken eeredienst; sonder dangier, zonder hoovaardij.

245 te baten gheuen, ter beschikking stellen (Mnl. Wdb., I, 597/98).

246 rechter in staten, heerscher over landen.

247 copen, boeten voor; gat, gevangenis.

249 onghesmaelt, onverminderd.

251 paelen, op palen vestigen.

Prinche

⁺Jesus prince der erden ende der locht
Adams offere / die offert en doen wort gebrocht²⁵⁵
Nochtans seluer dien offer dierbaer ghewrocht
v sacrificie
Af neemt punicie
nu ons ghemeene
Drieuoudich pascha hier warachtich gesocht²⁶⁰
Een gomor daer die maten in worden geknocht²⁶¹
Noyt niemant ws ghelike want ghy beuocht
die malicie
Als die iusticie
liept los alleene
Ey lacen ic snoy vuijl vat onreene²⁶⁶

+ <11>

255 Adams offere, door zijn zonde in het Aardsch Paradijs.

260 pascha, paaschlam: Christus als offerlam.

261 gomor, woord dat niet aan te treffen is in de Wdbb.; komt echter voor in een vindplaats in het Mnl. Wdb., nl. IV 1217: gomor: mate van vijf eymeren; dus: maathouder.

266 vat, lichaam (vgl. Wre, 930).

[p. 143]

 

sondich mensche in wien veel sonden swermen

 

Knijelende bid ic v hier met weene

 

Hebt myns ghedencken ende te mynen scheene

270

Gont my v seluen doch groot broyken cleene

 

lieue Jesu al bin ict onwerdt ochermen

 

Doet my in uwer liefden verwermen²⁷²

 

en neemt voer danc dit cranc en simpel groet

 

Regiert mijn leuen in v bescermen

275

En wilt my te wtersten noot ontfermen

 

lof hostie god leuende vleysch en bloet

272 doen... verwermen, in gloed zetten.

* 16: invoeging: ende?

* v. 146.: vgl. v. 155: diluuie; 154. 1.: syn wy.

* v. 209: em. auentmael;
* v. 214: op grond van het rijm mag men n invoegen: jonghelinck;
* v. 226: em. aenuerden.