Gekende werken

[p. 71]

Gekend werk van Jan van den Dale

[p. 73]

De wre vander doot
(± 1516)

[p. t.o. 74]

Plaat VI

Titelbladzijde met houtsnede van ‘De Wre vander doot’.

[p. 75]

Grondtekst M.

⁺Vreeselijck verscrict / vol swaers ghescreys
Onversien / soubijt / wreet eenlijck ghepeys.
Afgriselijck / horrible / straf / onghier
In droome / int schoonste des daechs voer sceys⁴
Met gheruster hertten / den lesten dach des meys⁵
Snel / als den blixem / claer sciet het vier
Lest quam mi so grouwelijck seer putertier⁷
Dat mi qualijck mocht dencken van ghelijcken
In mijn studoor / en waende wat rusten scier⁹
Om scerpen de sinnekens doer een vremt bestier¹⁰
Dat ick waende gaen rethorijcken
Maer so den bloemkens haest haer cracht beswijckt
Doer stercken vorst besweeck mi memorie.
Der werelt bliscap es een cortte glorie.^14
+Al mochtick al mijn gheesten quellen
Memorie / hant / tonghe / te wercke stellen.¹⁶
En leuen dobbel matusalems iaren¹⁷
En altijt spreken / scriuen / spellen.
So en waer mi niet moghelijck om vertellen
Den ancxst die mi daer quam beswaren.
Inde meeste vruecht daer wensch en wellust waren
Met der alder meester vreesen lancxt van tije
Soe onversien / hoe salict connen verclaren
Mijn bloet verscrict hem inde aren.
Och hertte / en sijt nemmermeer blije
Salict dan laten neen ick want fantasije
Begheert wt compassien / dat word ghewaecht²⁷

+ <1>

4 sceys, wisselvorm voor sceins, cheinsen, Sinksen? cfr. v. 192: verceysen i.p.v. het gebruikelijke verchensen, vercinsen, verceinsen. Komt niet voor in Mnl. Wdb.

5 mey, is masc., vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 95d) en Opm. I; vgl. Stoue, 1.

7 putertier, kwaadaardig, wreed.

9 studoor, studeerkamer, (Mnl. Wdb. VII, 2357).

10 bestier, bezigheid.

14 Voor slotspr., zie Harreb., I, p. 157.

+ <2>

16 te wercke stellen, aan het werk zetten.

17 matusalem, zoon van Henoch, grootvader van Noë, werd 969 j. oud; 23 connen, vgl. Lubach, § 91.

27 ghewaeghen, vermelden, vertellen.

[p. 76]

 

Want thelpt der hertten dat de mont den noot wat claicht.²⁸

 

⁺Noch slapende noch wacker maer op mijn hant

30

Ontswijmelt / tusschen droom en goet verstant³⁰

 

Mi vondick so mi docht in mijn avijs³¹

 

In een prieelwonderlijck* schoon en playsant.³²

 

Datmen schelijcx niet en vint noch noyt en vant

 

Ja vrolijcker dan een dobbel eerts paradijs

35

Al de vruecht te verhalen waer mi onwijs³⁵

 

Oft vanden minsten tverstant te gheuene.³⁶

 

Want so de voghelkens songhen van rijs op rijs.³⁷

 

Als inghelsche stemmekens om den prijs.³⁸

 

Tdocht mi de vruecht vanden eewighen leuene

40

Van wat ick begheerde dies ha ick seuene

 

Noyt so grooten vruecht / die sciet op so cleyn huere

 

Daer vruecht in huys es / staet druck voer de duere⁴²

 

⁺Van alder vruecht wasser plandeyt en coeuere⁴³

 

Wes mi beliefde / wasick daer proeuere

45

Riuieren / fonteynen die lustich spronghen⁴⁵

 

Die vischelkens vloten / daer lancx den oeuere⁴⁶

 

En wilde beestkens / deen en was niet droeuere

 

Dan dander / maer liepen daer onbedwonghen.

 

Hier spel daer keelkens / die vrolijck songhen.

50

Sagick hier so moestick hooren daer.

 

Die schoon maechden hoeden van rosen wronghen⁵¹

 

Die settende op thoot van elen ionghen⁵²

28 Voor stokr., vgl. Harreb., II, p. 129: ‘het doet het herte goed dat de mond zijnen nood klaagt’, vgl. Stoue, 333.

+ <3>

30 ontswijmelen, insluimeren; goet verstant, bewustzijn, vgl. Mnl. Wdb., IX¹, 28.

31 in mijn avijs, naar mijn meening.

32 prieel, lusthof (Mnl. Wdb., VI, 628); playsant, bevallig. Vaak stopwoord.

35 enen onwijs sijn, dwaas zijn voor iemand.

36 verstant, uitleg, beteekenis.

37 rijs, tak.

38 inghelsche, hemelsch (de vox celestis van het orgel).

42 in huys sijn, voorhanden zijn, (Ndl. Wdb., I, 2; VI, 1235); voer de duere staen, in het vooruitzicht zijn (voor de geheele spreuk, vgl. Stoett, Spreekw., I, 414).

+ <4>

43 plandeyt, overvloed; hetzelfde als coever (Mnl. Wdb., VI, 417).

45 fonteyne, bron.

46 vloten, zwommen.

51 wringhen, vlechten.

52 thoot, het hoofd; elen, wisselvorm van heulen, hunlieder, (van) hunnen (jongen).

[p. t.o. 76]

Plaat VII

Dichter ingesluimerd aan zijn lessenaar bij het begin van ‘de Wre vander doot’.

[p. 77]

tekstkritische noten

Om hooren oft sien / en wistick mi keeren waer
Ick en sach noyt meerder vruecht maer lacen maer
Wat baet wat vruechden de ionghe iuecht drijft
Tes een goey vruecht die altijt vruecht blijft^5656
+Onverdrietelijck dus siende / perfect en bloot.
Voer mi / ter sijen / dees vruecht zeer groot.
Waendick mi keeren / als diet al mercken wouwe.
So vondick mi seluen in eenen scoot⁶⁰
Ick verscoot / van een het ientste wesen minnoot.
Mi dunct god en sciep noyt schoonder vrouwe
Daensicht verwermt van scaemten / creech therte couwe
Want hoe / noch waer / soubijt ontstelt van sinne.⁶⁴
*Wanen / oft wie / bi so schoonen beschouwe.
Het waer een vileyn die niet berueren en souwe.⁶⁶
En wist wat was mensche nemphe oft goddinne.
Veel peysende hiel ick mijn woerdekens inne.
Dachtende oft ick mocht verstant ghecrighen
Tes const te tije spreken en swighen^70
+Dus siende hoorende / peysende van als⁷¹
Vol coringhen / vol ancxst met lutter ghescals⁷²
Niet wetende te houden wat manieren
So schoot mi dees ionghe vrouwe om den hals.⁷⁴
En custe mi segghende / veel blijs gheuals⁷⁵
So si v ionghelinck goedertieren
Wat peysdi sijt blije / wilt druck verdieren.⁷⁷
Fanteseerdi weest vrolijck van ghedochte⁷⁸

B¹ 53. wist ick mi; 54. Ick; lacen; 55. die; dryft; 56. goede; altyt; blyft; 57. Onuerdrietelick; bloot; 58. Voor; ter siden /; groot; 59. merken; 60. schoot; 61. verschoot /; van; ientste; minnoot; 62. docht; schiep; 63. verwermpt; couwe.; 64. onstelt; sinne; 65. Dat ick mi vont /; beschouwe; 66. vileyn; souwe; 67. mensche /; nimphe; goddinne; 68. inne; 69. ic; gecrighen; 70. swighen.; 71. siende /; 72. coringhen /; geschals; 74. ionge; hals; 75. segghende; geuals; 77. syt blye /; verdieren; 78. Fantaseerdi /; vrolijck; gedochte; B², 72. becoringhen; B³, 64. en wistick; deze str. volgt op str.: ‘Het sprac / v en baet argueren’; 72. becoringhen; 76. zeer goedertieren; B⁴, 53. oft [ontbreekt]; 72. becoringen;
*65. Hier kan ingevoegd worden: Dat ick mi vont.

56 Voor stokregel, vgl. Harreb., I, p. 140: ‘het is een goede vreugde die altoos duurt’

56 onverdrietelijck, genoegelijk; bloot, duidelijk, rijmwoord zonder veel bet.

+ <5>

60 ient, mooi, lief (vgl. v. 854); minnoot, beminnelijk, lief.

64 ontstelt van sinne, of: in de war gebracht; of: ontstelt van: beroofd van (Mnl. Wdb., V, 1303).

66 vileyn, lomperik; berueren, ontroeren.

70 te tije, op den gepasten tijd; vgl. Stoue, 481; spreuk ook in Harreb., III, p. 332.

+ <6>

71 van als, van alles.

72 ghescal, geluid.

74 scieten, zich werpen.

75 gheual, geluk.

77 verdieren, onderdrukken.

78 fanteseeren, zich aan mistroostige gepeinzen overgeven.

[p. 78]

 

Mijn herte beruerde niet om bestieren.⁷⁹

80

Maer weer doer bliscap / oft doer ancxst scoffieren⁸⁰

 

En wetick niet / doer twijffel / wat sijn mochte.

 

Weer gheest / quaet / goet / oft alfs ghedrochte⁸²

 

Maer ick ha dat wech / dus peysdic als diet verdroech⁸³

 

Een quay tidinghe compt altijt tijts ghenoech.⁸⁴

85

⁺Wt een casteel / ghemaect al van finen robinen.

 

So eel van wercke en met so veel pinen⁸⁶

 

Van consten / dat alle const verveelde.

 

Dwelck / so lustich blincte doert sonne scinen.

 

So sagick comen rustich van minen.

90

Een dalder schoonste vrouwen beelde⁹⁰

 

Haer schoonheyt / haer wesen / veel verveelde*⁹¹

 

En haer costelijcheyt / verre bouen maten.

 

Was so groot / dat dbegrijp riet / dat ict heelde

 

Si stelde haer bi mi / int groen en speelde⁹⁴

95

En thoonde mi ionste / daer wi dus saten

 

Mijn ghesichte en mochte tverstant niet vaten

 

Maer ick dachte eest gheluck oft ongheval

 

Het sal hem wel werden diet hebben sal.

 

⁺Dus bewondert van alle druck te buyten.

100

Veel siende / dochten mi dooren tuyten

 

Aen deen sie / in eenen troon excellent

 

Vol orghelen / velen / claretten / luyten¹⁰²

 

Eel stemmekens / singhende / doucheynen / fluyten¹⁰³

79 niet om bestieren, is een voor de Rederijkers karakteristiek ‘omschreven superlatief’ = onbeheerschbaar, vgl. v. 134.

80 weer... oft, hetzij... hetzij; scoffieren, verschrikken.

82 alf, spookbedrog (Mnl. Wdb., I, 336).

83 ... ha dat wech, reeds ontvangen hebben (schon vorweg haben); staat niet in Mnl. Wdb.

84 tijts, op tijd; tijts genoech, vroeg genoeg; spreuk in Harreb., II, p. 345.

+ <7>

86 werck, bewerking; pine, inspanning.

90 beelde, vrouw (Mnl. Wdb., I, 676): vgl. Stoue, 652.

91 verweelden, vgl. Mnl. Wdb. i.v., vorweligen, üppig, übermutig werden, vandaar ook, üppig, übermutig machen?; aldus: haar schoonheid, en de kostbaarheid (van haar kleedij) gaven haar wezen iets van vollen rijkdom en weelde.

94 spelen, zich verlustigen.

+ <8>

102 vele, viool, vedel.

103 eel stemmekens, de vox celestis van het orgel; doucheyne, dit houdt verband met dolcan of dolce, ook een der gamben of strijkende stemmen van het orgel.

[p. 79]

 

Ick dachte ick was den hemel omtrent¹⁰⁴

105

Noch een vrouwe / so lustich en so ient

 

Wt desen troon / quam te mi weert ghestreken¹⁰⁶

 

Al spelende / op een eel instrument.

 

Een herpe so meesterlijck dat obedient

 

*Het sien hier heeft den hooren gheweken.

110

Si sat bi mi neder ick en dorst niet spreken

 

Dinckende het comt so menighen droeuen dach

 

Elck neme goey vruecht als si ghebueren mach.¹¹²

 

⁺Rechs voer mi so sachick noyt so playsanten.

 

Eenen bosch al vol ienoffel planten.^113/14114

115

En cruyckens bloemkens vremt int coluer¹¹⁵

 

Die so meesterlijck roock aen alle canten

 

Datter elcx herte hoe weeck oft hoe vaellanten

 

In moest stercken en verblien puer.¹¹⁸

 

Noch een ioncfrouwe so schoon gheciert na cuer¹¹⁹

120

Wt desen bosch / den wech na mi nam oock

 

So ghemaniert int wesen en ha bi huer.

 

Een viole met watre / dat selcken guer.¹²²

 

Dunct mi noyt sterfelijck mensche en roock.

 

Si sadt oock bi mi ick hiel maniere en doock¹²⁴

125

En pensde tes een out segghen ghemeene.

 

Eest druck oft vruecht tcomt selden alleene.¹²⁶

 

⁺In dit vergier ter sijen daert wat daelde¹²⁷

104 omtrent, in de buurt van, zie Stoue, 292.

106 strijken, naderen.

112 ghebueren, zich voordoen.

+ <9>

113/14 so eenen playsanten bosch, playsanten werd naar voor geworpen om het rijm.

114 ienoffel, anjelier (Ndl. Wdb., IV, 1571).

115 cruycken, gewas, groen (Mnl. Wdb., III, 2185).

118 puer, geheel en al.

119 na cuer, met kieskeurigheid.

122 viole, flesch met langen hals (Fr. fiole).

124 maniere houden, zich beheerschen (cfr. Wvla., De Bo, i.v.); duycken, zich stilhouden.

126 Zelfde spreuk, Harreb., I, p. 157.

+ <10>

127 vergier, boomgaard, lusthof; daelen, zinken, naar de laagte gaan.

[p. 80]

 

Stont eenen boghaert waer alle druck in faelde

 

So veel vruchten van als elck ghedobbeleert¹²⁹

130

Al presicken scoonder ick niet en faelde*

 

Dan daer iason de ghulden appelen haelde¹³¹

 

Daenschouwen heeft mi gheabuseert¹³²

 

Noch een ioncfrouwe ient lustich ghepareert.¹³³

 

Quam oock wt desen boghaert niet om vermincken¹³⁴

135

En bracht so eellijck gheexalterrt.*

 

Een scotel met fruyte / en ghefautsoneert

 

Van als dat hertte sou moghen dincken

 

Een flessche met wijne en scalen om drincken¹³⁸

 

Tdocht mi al goet sijn en dachte hoet ghesciet.

140

Hi moet quaets aerts sijn die noye vruecht aensiet¹⁴⁰

 

⁺Si stelden hem tsamen bi mi int groene.

 

Elck pijnde mi sacraficie te doene¹⁴²

 

Int sine en elck om crighen den danck.

 

Maer dat ick mi sou hebben ghepijnt te spoene.

145

Om spreken oft vraghen / niet so coene

 

En wasick/ hoe seer mi verwonderen dwanck.

 

Deen helsde mi / dander diende / die derde sanck*¹⁴⁷

 

De vierde veriaechde daer swaer bedrijf.

 

En speelde op een herpe daer si op sanck

150

So lustich / de vijfste mi int aensicht swanck

 

Waterken hebbende hemelschs* confortatijf.¹⁵¹

 

Veel ghepeysen veranderden tcoluer int lijf

 

Maer de vruecht stelde daer druck opt sie.

129 dobbeleeren, verdubbelen.

131 iason, aanvoerder der Argonauten op hun tocht naar Kolchis, waar hij, met behulp der toovenares Medeia, het Gouden Vlies bemachtigde.

132 abuseeren, misleiden; is geen afleiding van abuis, maar rechtstreeks aan Fr. abuser ontleend (Ndl. Wdb., I, 610).

133 pareeren, zich sierlijk kleeden.

134 niet om vermincken, omschreven superlatief, volstrekt onverwelkbaar vgl. v. 79.

138 scale, schaal, drinkschaal.

140 noye, gepalataliseerde vorm voor node, met tegenzin.

+ <11>

142 pijnen (hem -), zich beijveren; sacraficie doen, tracteeren.

147 helsen, simplex voor compositum, omhelzen; dander, de tweede.

151 confortatijf, adjectief als substantief gebruikt, versterking.

[p. 81]

 

Want ghemeenlijck die weluaert die es blie.

155

⁺Ghi ionghers van venus bloeye¹⁵⁵

 

Oft scuylende onder mercurius roeye¹⁵⁶

 

Peyst / denct / gheeft vonnesse / op dit bediet.¹⁵⁷

 

Oft v onversien / niet op v hoeye.

 

Dit ghebuerde hoe v sou sijn te moeye.

160

Certeyn tghelijcx es mi ghesciet.

 

Niet wetende wenschen sonder verdriet

 

Meynende te hebben eewighe vruecht.

 

Als prince van weelden / ghebrekende niet

 

Weeldich als tvisschelken inde soete vloet.*

165

So ghi aent hooren ghevroeden muecht

 

Meer dan ghenoech hebbende / mijn ionghe iuecht.

 

En hope alleene teenen borghe¹⁶⁷

 

Maer in meest weelden leyt de meeste sorghe¹⁶⁸

 

⁺In duyst vruechden als die droefheyt lutter woech.¹⁶⁹

170

Hebbende coeuer / wensch / meer dan ghenoech

 

So lagick doer de vruecht mijns selfs vergheten

 

Waer ick mi keerde elck sanck en loech

 

Al haddick moghen na mijn ghevoech¹⁷³

 

Wenschen en ha wat wenschen weten

175

Schoon aensichten / rijcdom / wel drincken en eten

 

Spel sanck / als hemelsche iubilacie.

 

Gheen achter dincken / coeuer van weelden ghemeten¹⁷⁷

 

Ick en hadder niet vore docht mi gheseten

 

Int hoochste van alder hemelscher stacie

180

Maer wat waest ten duerde gheen langhe spacie.

+ <12>

155 ionghers, jonge lieden; van venus bloeye, van Venus' geslacht.

156 mercurius, Romeinsche god van handel en verkeer; roeye, schepter (Ndl. Wdb. XIII, 664).

157 vonnesse gheuen, oordeelen; bediet, verhaal.

167 borghe, waarborg.

168 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 445.

+ <13>

169 weghen, drukken, grieven.

173 na enes ghevoech, naar iemands zin.

177 achter dincken, bezorgdheid, (Mnl. Wdb. I, 651); ghemeten sijn, toebedeeld zijn.

[p. 82]

 

Na vruecht verdriet / na bliscap allinde.

 

So langhe loopet clouwen dat comt ten inde¹⁸²

 

⁺Dweer was bequame de locht claer reen¹⁸³

 

Volle mane ghetempert de sonne scheen

185

Also schoone alst hertte ha moghen peysen

 

Dus vrolijck ligghende hier sonder gheween

 

Soubijt ghinck haer de locht vercleen.

 

Op een ooghen blick / oft in cortter reysen.¹⁸⁸

 

Want een wolcke so leelijck ick moest vereysen¹⁸⁹

190

Als eenen nevel / helsch vol stancx infect

 

Quam so snel / zeer verscrict ic en wist waer deysen

 

Al dees vrouwen stelden hem om verceysen¹⁹²

 

Swert duyster / so was al dees vruecht bedect

 

Bina alleene vant mi eenlijck ghestrect.

195

Opt deerde snoolijck voer blie verseert

 

Fortuynen rat es haest om ghekeert¹⁹⁶

 

⁺Doer dees welcke als een abuselijck wondere.¹⁹⁷

 

Vierich als blixem met eenen dondere

 

Vreeselijk met eenen swaren tempeeste¹⁹⁹

200

Wraecghier als een hels verslondere

 

Fel als om mi snel / te bringhen tondere²⁰¹

 

Quam ghevloghen tschijn van eenen gheeste.²⁰²

 

Ick en wist wat was monster dier* oft beeste

 

En ha eenen boghe groot siende na tswertte.

182 Zelfde spreuk, Harreb., I, p. 418.

+ <14>

183 bequame, aangenaam.

188 in cortter reysen, vlug, (Schuermans, 532).

189 vereysen, schrikken, (Mnl. Wdb. VIII, 1702).

192 verceysen, beteekent zooveel als wat men bij de kippen heet verpolken, verhuizen, hier: van liefde veranderen, hun hart elders te cijns (= op interest) leggen.

196 rat van fortuynen, zeer gewone zinnebeeldige voorstelling der wisselvalligheid van het aardsch geluk, vaak afgebeeld met menschen of dieren aan de uiteinden der spaken op het wiel zittend, vgl. v. 722; Zelfde spreuk, Harreb., II, p. 195.

+ <15>

197 abuselyck, bedriegelijk, Mnl. Wdb., I, 6/7 geeft het adjectief niet; vgl. echter Caillieu, 363, ook: dabuselijc wondere.

199 met, te gelijk met.

201 tondere bringhen, om het leven brengen.

202 tschijn van, de schim van.

[p. t.o. 82]

Plaat VIII

De Dood ‘Wraecghier’ mikt op de borst van den dichter. De vrouwen vluchten in de verte.
(Hsn. die voorkomt tusschen str. <14> en <15> ‘de Wre vander doot’)

[p. 83]

tekstkritische noten

En track wreelijck met eenen fellen oreeste.²⁰⁵
Dwelck mi verscrictheyt de dalder meeste
En sette mi inborstich den schicht opt hertte²⁰⁷
Half van mi seluen noyt selcken smertte.
En mocht mi naken te gheenen tijen.
Diet niet gheleert en heeft can qualijck lijen
⁺Met eender stemmen eyselijck / wreet en verstoert.²¹¹
Riep dit dier / rasch haestelinghe / rechtevoert²¹²
Doet rekeninghe hier van uwen bedriue.²¹³
Vanden minsten / ten meesten / soot behoert
Terstont / och noyt so swaren woert.
Mi grout dat iet dencke / spelle / oft scriue
Want veel meer dan die in perikel vanden liue
Cnielt onder tsweert / en verwacht den slach
Was dit / want voersienich die ten verstiue.
Hi weet en waerom / dies hi eer hi bliue
Met wat moeyeten sijn rekeninghe maken mach.^217-221
Maer soubijt / onversien laes sonder verdrach.²²²
Tes te hert tot rekenen te wesen ghedoempt.
Want dat seer verhaest wort / wort dick versoempt^224
+Als dalder verscricste / die god oyt sciep.
Docht mi daer ick dus onrustelijck sliep.
Doer dese swaermoedeghe vremdicheyt *
Dat ick so eenlijck / midts ancxste riep.
En so luye / dat mi mijn stemme ontliep²²⁹
En worde heeschs / och / och wilt beyen.

B¹ 205. wreelyck; oreeste; 206. dede; 207. schicht; herte; 208. sulcken smertte; 209. tyen; 210. Diet; geleert; heeft /; qualyck lyen.; 211. stemmen; verstoort; 212. rechte voort; 213. bedriue; 214. minsten; behoort; 215. woort; 216. My; dincke / spelle; scryue; 217. vanden lyue; 218. Knielt; 219. voorsienich syn die; verstyue; 220. weet /; waer om /; blyue; 221. moyten / syn; mach; 222. soubyt / onuersien /; verdrach; 223. ghedoempt; 224. zeer verhaest wert / wort; 225. God; sciep; 226. mi /; onrustelyck sliep; 227. Door; swaermoedighe vreemdicheyen; 228. eenlick /; ancxte riep; 229. zo; myn; 230. heesch /; och och / wilt beyen; B³, 230. Dat ic heesch wiert; B⁴, 210. cant; 227. vremdicheyen;
* 227. em.: vremdicheyen.

205 track, trok van leer; met eenen fellen oreeste, onder heftig rumoer. (Mnl. Wdb., i.v. III), oreeste, compromis van orage en tempeest?

207 inborstich, wisselvorm: inbronstich, cfr. Mhd. inbrünstec, vurig, hartstochtelijk, hier: woedend.

+ <16>

211 verstoert, vertoornd.

212 haestelinghe, snel; rechtevoert, dadelijk.

213 rekeninghe doen, rekenschap geven van; bedriue, levenswijze.

217-221 ‘Want veel erger dan voor wie in doodsgevaar onder 't zwaard knielt en den godsklop verwacht, was dit: die immers verwacht zich aan den dood: hij weet het en waarom. Daarom kan hij, eer hij sterft, met eenige moeite zijn rekening maken.

222 sonder verdrach, onverwijld.

224 versoemen, verwaarloozen.

+ <17>

229 ontloopen, begeven.

[p. 84]

 

Gracie / ontfermt mijn bitter screyen

 

Wi si / wat wildi / mijns lijfs ghenaye²³²

 

Rekeninghe / hoe / sallick dan moeten sceyen

 

So begherick / op dat icse mach wel beleyen.

235

Daer toe tijt / spacie / vertreck / en staye

 

Termijn / auijs / dach van beraye

 

So na recht behoort / relijck respijt²³⁷

 

Want groote wercken eyschen grooten tijt²³⁸

 

⁺Ten baette niet hoe ick screyde / riep oft bat

240

Oft suchtende beuende als een blat.

 

Euen straf sprack dit fel siende wreet.²⁴¹

 

Gheen respijt / rasch rekeninghe hier op stadt²⁴²

 

Ghi hebt tijts en stonde ghenoech ghehadt.²⁴³

 

En te vele om v te maken bereet

245

V wijsheyt v iuecht v groesel heet²⁴⁵

 

V verstant hoe hebdijt gheleyt te wercke²⁴⁶

 

Om rekenen gheringhe doet nv besceet.²⁴⁷

 

Sonder vertreck want hoe dat daer met steet

 

Moet hier pasceren binnen den percke²⁴⁹

250

Hadt dit ghehadt in uwen bemercke.²⁵⁰

 

Als ghi tijt hat so waer v nv wel ghesciet.

 

Hi es wijs die hem in tijts versiet

 

⁺Ick riep seer gruwende vanden scichte

 

Ick declinere van uwen gherichte²⁵⁴

255

En appellere voer de hoochste iusticie.²⁵⁵

 

En beghere hopende na out ghestichte²⁵⁶

 

Dat mi met rechte sal ghebueren lichte²⁵⁷

232 myns lijfs ghenaye, genade voor mijn leven!, uitroep als ons Heeren genade! bij Gods genade! (Mnl. Wdb., II, 1380).

237 respijt, uitstel.

238 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 331.

+ <18>

241 straf, wreed.

242 op stadt, dadelijk; ter stede.

243 stonde, gelegenheid.

245 groesel, vgl. Kil. vigor, kracht, teelkracht; heet groesel, ritsige jeugd, kracht, vgl. 17de-eeuwsch: groezig, groen, spoedig verliefd.

246 te wercke legghen, gebruiken, bezigen.

247 gheringhe, snel, dadelijk.

249 binnen den percke, binnen den bepaalden tijd (Ndl. Wdb., XII¹, 1224).

250 in sinen bemercke hebben, voor oogen hebben.

+ <19>

254 declineren, wraken; gherichte, oordeel.

255 apelleren, beroep doen op. Niet in Mnl. Wdb., vgl. echter Meyers Woordenschat, 27.

256 na out ghestichte, naar oude gewoonte.

257 met rechte, uit den aard van de zaak.

[p. 85]

 

Tijt / spacie / om staye van mijnder officie.²⁵⁸

 

Te maken goets tijts / op de condicie

260

Dat ick ten inde van dien sal doen bewijs.

 

Van als / na reghel sonder malicie.

 

En daeraf begherick inhybitie.²⁶²

 

Teghen v / wt crachten der loyen wijs²⁶³

 

Dies protesterick en neme raet en avijs

265

Voer thoochste recht daer ghi moet op passen

 

Want niemant en es bouen recht ghewassen²⁶⁶

 

⁺Het sprack v en baet gheen argueren.

 

Kettijf / waer wildijt appelleren

 

Siet hier des hoochsten iusticier

270

Om execucie laet v lamenteren.

 

V vterste vonnesse om delayeren.

 

Es ghepasceert / ghi moet rekenen hier.

 

In thoochste parlement / rasch haestu schier²⁷³

 

Sonder appel ick moet doen execucie.

275

Recht reden bevelet en de hoochste princhier²⁷⁵

 

De maker des rechs en sal om v bestier

 

Teghen recht maken nieu institucie

 

Dus rekeninghe rasch dits v solucie.

 

V terminen sijn leden en uwen tijt.

280

Teghen moeten en es egheen respijt.²⁸⁰

 

⁺Ten inde mijns adems verbaest vereent

 

Niet batende gheclaecht ghedreycht gheweent

 

Ick sprack docht mi in mijnder fantasien.

 

Waer es tvonnes gheloopen wats dat ghi meent.²⁸⁴

258 goets tijts, gedurende een behoorlijk termijn.

262 inhybitie, akte van een rechter, waarbij hij verklaart, dat iemand zich onder zijn rechtsmacht heeft gesteld, en waarbij dus aan andere rechters verboden wordt, zich rechtsmacht over hem aan te matigen, vgl. Mnl. Wdb., III, 874.

263 loye, wetsgebruik. (Alleen Oudemans, IV, 187 geeft dit woord).

266 Zelfde spreuk, Harreb., II, p. 214.

+ <20>

273 parlement, rechtszitting (Mnl. Wdb., VI, 141).

275 princhier, vorst.

280 en es egheen, komt niet dikwijls voor, vgl. Van Halteren, § 92; Van Helten, § 83 en 129 h); zelfde spreuk, Harreb., III, p. 218.

+ <21>

284 vonnes loopen, rechtspraak uitoefenen (Ndl. Wdb., VIII, 2852).

[p. 86]

285

Gheen recht rechter trecht also vercleent.

 

Want tes teghen trecht en trecht en maechs niet lien.²⁸⁶

 

Machmen in absencien van partien²⁸⁷

 

Partien onghehoort oft onghedaecht.²⁸⁸

 

Iemant oerdeelen tcompt wt enuieu*

290

Suspect van hare weert om vermalendien.

 

Tes fortse gheen recht / recht tsine beclaecht.²⁹¹

 

Ick beghere na recht hoet v meshaecht.

 

Ghedaecht ghehoort tsine sonder veel versijcx.²⁹³

 

Want die niemant en weerseyt heeft veel ghelijcx.

295

⁺Al haddi / tulius eloquencie

 

Sampsoens macht / salomons sciencie

 

Sprack dit ten baet v niet een haer²⁹⁷

 

V moet ghebueren maect anders gheen mencie²⁹⁸

 

Execncie* terstont / na sentencie²⁹⁹

300

Ouer v / met rechte ghelopen swaer

 

Ghedaecht hebdi heymelijck en openbaer.

 

Dick duystmael gheweest bi tsheeren cnechte

 

Maer ghi hebtse veracht / kint dit es waer

 

V es ghebuert veel meer eenpaer³⁰⁴

305

Gracien / dan hoort na reghel van rechte

 

Dus sonder vertreck comt ten gheuechte.

 

V excusacie es doncker en bruyn³⁰⁷

 

Niet willen weten es cranck ocsuyn³⁰⁸

 

⁺Dit dier wreet hebbende bloedeghen dorst

310

Ha eens leeus hoot eyselijck / een eerden borst³¹⁰

286 lien, verdragen.

287 partie, tegenpartij.

288 onghedaecht, niet gedagvaard.

291 fortse, geweld (Plantijn, force, vis).

293 versyc, gezucht.

+ <22>

297 niet een haer, niet het minste.

298 mencie maken, spreken over, vgl. Plantijn, faire mention; Stoue, 394.

299 sentencie, uitspraak.

304 eenpaer, voortdurend.

307 excusacie, uitvlucht; bruyn, rijmwoord.

308 cranc ocsuyn, gebrekkig geval.

+ <23>

310 eerden, Kil. aes, aeris; Hd. ehern, bronzen.

[p. 87]

 

Eens scorpioens steert / vreeselijck int aenmercken³¹¹

 

Draecx clauwen / infect / ghefenijnt / vercorst³¹²

 

Lanck / magher / het vel verrempt / ghescorst.³¹³

 

Basiliscus ooghen / en groote vlercken³¹⁴

315

Ontastelijck / wesende in duysent percken

 

Op een minute / soubijt en snel.

 

Twee yseren beenen / niet om verstercken.³¹⁷

 

Van wonder pasceerdet alle wercken.

 

Sinen voys clanck / als eenen donder fel

320

Int hooren en scijnt niet moghelijck wel

 

Doer de vremtheyt wonderlijck int bedien.

 

Maer bouen thoren passeerdet sien

 

⁺Flau suchtende duchtende berooft van hopen

325

So na / ick ha int deerde ghecropen.³²⁵

 

Van vare / doer tsware / aensien seer straf.

 

Tghedachte / mi brachte vreesende nopen³²⁷

 

Tghescal / mi al van sweete bedropen.

 

Doer track en sprack soot memorie ghaf.

 

Wie* si die mi draeft so hert den draf

330

Hier terstat wat soecti v wel versint.

 

Tes blame uwen name / die rijf en raf

 

Dus grieft / brieft / mi de wete daeraf³³²

 

Want ick v tot nv niet en heb ghekint

311 scorpioen, schorpioen, vergiftige slang.

312 draec, vgl. ook Stoue, 456; draak kan ook de beteekenis hebben van duivel, vgl. Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, II, 370; ghefenijnt, boosaardig; vercorst, met schubben bedekt.

313 ghescorst, met schors bedekt.

314 Basiliscus, naam van een adder, waarvan de beet vergiftig zou zijn, en die door zijn adem en blik zelfs iemand kon dooden. (Ndl. Wdb. i.v., 1050).

317 niet om verstercken, oversterkst, allersterkst, vgl. v. 79, 134.

+ <24>

325 int deerde, vermenging van twee geslachten; de enclitische t van int stelt eerde als onzijdig voor, terwijl de proclitische d van deerde het woord als mannelijk of vrouwelijk laat voorkomen; Kolthoff geeft eerde aan als vrouwelijk; een dergelijke geslachten-vermenging bij éénzelfden vorm stipt Kolthoff niet aan.

327 vreesende, vreeselijk; nopen, prikken.

332 brieft mi de wete daeraf, deel me dat eens mee.

[p. 88]

 

Dus snel seer fel / si viant oft vrient

335

Si bode van gode oft helsch ghespuys

 

Vrempt noyt ghesien verwect abuys.

 

⁺Minen name spraect seldi worden wijs³³⁷

 

Ick ben de victorieuste houdende prijs.³³⁸

 

Ouer al / hier onder des hemels dack.³³⁹

340

Ick ben oock doutste merct wel dauijs

 

Want ick was gheboren int paradijs

 

Onder den boom daer adam tghebodt aen brack

 

Ick ben en ick en ben niet daer sint ian af sprack³⁴³

 

In apocalipsi / daer hi wonder bescreef

345

God en maecte mi niet / als hi na sijn ghemack³⁴⁵

 

Alle dinck maecte / en iet wt niet eerst track³⁴⁶

 

Nochtans van gode gemaect ick hier ter werelt bleef

 

Die oysint de meeste fortse bedreef³⁴⁸

 

Ouer edel / onedel / ionck / out soot claer es

350

Tschijnt somtijts gheloghen dat nochtans waer es.

 

⁺Half doot verwondert midts ancxst ghesust.³⁵¹

 

Wel hebbende om argueren lust.

 

Doer tvrempt vermet / maer der vreesen pine.³⁵³

 

Heeft mi hier af dbestaen gheblust

355

Nochtans met vreesen der hertten ongherust.

 

Sprack ick hoe es dit waer ten fine

 

So out en te sine en niet te sine

 

Onghemaect en nochtans ghemaect van godt.

 

Int paradijs tdunct mi verloren pine.

360

Om gronderen / en v woert in schine³⁶⁰

+ <25>

337 wijs worden, weten.

338 prijs houden, overwinning wegdragen.

339 hemels dack, hemelkoepel; dack, bij uitbreiding ook gebruikt voor wat bij een dak kan vergeleken worden, Ndl. Wdb., III, 2248.

343 Sint ian, apostel Iohannes, schrijver van Apocalypsis.

345 na syn ghemack, naar zijn evenbeeld.

346 alle dinck, alles.

348 oysint, steeds daarna, ooit sedert (Mnl. Wdb. IV, 160).

+ <26>

351 ghesust, tot zwijgen gebracht.

353 vermet, bewering.

360 gronderen, doorgronden.

[p. 89]

 

Te vergheefs tes teghen natuere en spodt

 

Contrarie alle wetten sonder slodt³⁶²

 

Want so doctoren philosophen doen vermaen

 

Twee contrarie en moghen niet tsamen staen³⁶⁴

365

⁺Ick sach adam / dierste menschelijcke gheerde³⁶⁵

 

Leuen / en ick sal sien die lest sal op deerde

 

Leuen en daer ouer hebben ghebien

 

Alexander veel doende met den sweerde.

 

Ja keysers coninghen van grooter weerde

370

die oyt waren en mochten mi noyt ontvlien

 

Cristus selue heeft hem voer mi ontsien³⁷¹

 

En al en can niemant wt minen stricke³⁷²

 

En ick dus fel ben int bespien

 

Na mi sal comen tsal dus gheschien

375

Een duystmael duyst argher dan icke.

 

Tes recht dat hem elck daer voer verscricke

 

Al magick wreet stuer en fel van zeden sijn

 

Sulck mesprijst die met argher moet te vreden sijn.

 

⁺Doert hooren so worde mi thertte crancxst³⁷⁹

380

Hope begaf mi en mi wies den ancxst.

 

Hoe ick meer vraechde hoe meer te minen lee

 

Sonder vermorwen bleef van stranghe strancxst.³⁸²

 

Noch seydick om crijghen tvertreck lancxst

 

Wie si dan tooght dat bi claren beschee

385

Si kersten oft heyden / oft dier oft vee.

 

Alf draeck serpent dus vervloect owi.

 

Oft si een monster wter wilder zee.

 

Pinende om mi te beraden wee.³⁸⁸

 

Wat heb ick v mesdaen wat eyschti mi.

390

Bruyct redene hoe wat aen wien waer bi.³⁹⁰

362 sonder slodt, zonder zin.

364 tsamen staen, accordeeren.

+ <27>

365 gheerde, spruit.

371 hem ontsien, vreezen (Mnl. Wdb., V, 1249).

372 stricke, ontleend aan de jagerstaal. Dood voorgesteld als strikkenzetter (vgl. ook Ndl. Wdb., XIV, 77).

+ <28>

379 cranc, zwak.

382 van stranghe strancxst, strengst onder de strengen.

388 beraden, berokkenen.

390 reden bruycken, verstand gebruiken.

[p. 90]

 

En met renen laet blijcken / wat ghi moet oft muecht³⁹¹

 

Want wt grooter haest comt selden duecht.

 

⁺Ick en ben monster noch dier want ict al velle³⁹³

 

Noch kersten noch heyden in hemel / in helle

395

En was ick noyt noch nemmermeer comen en sal.

 

Ick en hebbe suster noch broeder dan eenen gheselle³⁹⁶

 

Die namaels inde bedroefde delle³⁹⁷

 

Eewich sijn sal dus sonder langher ghescal

 

Op een cort doet rekeninghe gheheel en al

400

Ick ben de doot ghi moet tot mijnder crebben⁴⁰⁰

 

Den tijt es hier compt vermeeret tghetal

 

Want al dat oyt leuen ontfinck heeft desen val.⁴⁰²

 

Ghepasceert denct oft ghi selt voerdeel hebben

 

V vloet es wech v naect het ebben

405

Eest v lief oft leet wilt oft en wilt.

 

Want teghen de doot en es gheenen schilt

 

⁺Teenemael vervallen / onmachtigh / flau.

 

So de bloemkens verdeluvt* den honich dau⁴⁰⁸

 

Doer thooren / begauen mi al mijn crachten

410

Mijn hertte dat sloech / theet bloet wort lau.

 

Mijn lijf wort cout / de lippen blau

 

Fantaserende wordick in duyst ghedachten

 

Alle de leden verloren haer crachten

 

Sonder de tonghe alleene / die dreef ghetruer.⁴¹⁴

391 met renen, door bewijzen.

+ <29>

393 vellen, neerslaan, neervellen.

396 dan, alleen.

397 bedroefde delle, denk aan het stuk 't Dal sonder Wederkeeren. Is dit een toespeling op dit gedicht uit het Brusselsch milieu? Vgl. ook v. 805, pas. (weer bedoeld: Pas der Doot, van Colijn Caillieu?); op een cort, spoedig.

400 crebbe, krib (etensbak voor paarden). Waarop berust deze voorstelling? D^r J.F. Vanderheyden schrijft, p. 263, van zijn proefschrift, dat de Dood als ruiter over de wereld draaft, op een paard, een os, of een stier. Hij citeert niet dit vers uit van den Dale, dat blijkbaar op deze voorstelling schijnt te berusten. Aldus zou hij (de dichter) moeten dienen tot voedsel in den etensbak voor het paard, b.v. van den Dood?

402 val, ondergang.

+ <30>

408 verdeluwen, verdorren; honich dau, honingdauw, kleverig, zoet sap, dat uit het achterlijf der bladluizen vloeit en voor planten verderfelijk is. (Mnl. Wdb., III, 553).

414 sonder, behalve; ghetruer driuen, misbaar bedrijven.

[p. 91]

415

Al de vreese / ancxst / die ick eerst mocht verwachten

 

Hadde hope / maer dit woert niet om sachten.

 

Was sonder troost / och noyt woert so stuer.⁴¹⁷

 

Met beuender hertten / vol van ancxsten puer.

 

Riep ick / o doot eest moghelijck doch verdrach

420

Want steruen dat es een hert ghelach⁴²⁰

 

⁺Mespayt / in swaermoedigher speculacie.⁴²¹

 

Vergheten de contrarie allegacie⁴²²

 

Voer contradixie riep ick ontfermen.

 

O doot wat meyndi / lacen gracie.

425

Nv steruen ick heb so cortten spacie

 

Gheleeft wat de ick dan leuende achermen

 

Ghi sijt verdoelt wilt elders swermen.

 

Aen iemanden die sinen tijt leden heeft

 

Ick en ben noch niet out wilt mi beschermen

430

Mi latenden* wat inde werelt verwermen.

 

Tot dat ick mijn iaren sal hebben volleest⁴³¹

 

Die voercomt voergaet / soot reden gheeft⁴³²

 

Doet rechtuerdich na recht die rechtuerdich sijt.

 

Want na recht alle dinck heeft sinen tijt

435

⁺Het sprack wat hulpen v woerden arm dwaes

 

Segt mi te rechte oft emmers binaes.⁴³⁶

 

Wat es den tijt die v es seker ghestelt.

 

Toont v bescheet / en rekent hier / want eylaes.⁴³⁸

 

Ghi moet steruen en worden der wormen aes.

440

Eer ghi mi nv hier ontduyken selt.⁴⁴⁰

 

Cracht / bede / iuweelen / scat goet noch ghelt

 

En moghen v hulpen / hier om ontganck⁴⁴²

417 was sonder troost, had geen uitwerking.

420 ghelach, tol betalen aan de natuur; vgl. A. Byns, Nieuwe Refer., XI, IX ‘O sterven, ghy syt een bitter gelach’.

+ <31>

421 mespayen, bedroeven; speculacie, mijmering.

422 allegacie, aanhalen van bewijzen; substantief ontbreekt in Mnl. Wdb.

431 volleesten, voleindigen (Mnl. Wdb., IX¹, 862).

432 Die voercomt voergaet, die eerst komt, die eerst maalt.

+ <32>

436 te rechte, voluit; emmers binaes, of althans bij benadering.

438 syn bescheet toonen, bewijsstukken, documenten toonen (Mnl. Wdb., I, 991).

440 ontduycken, ontsnappen, ontgaan.

442 ontgaen, verdwijnen.

[p. 92]

 

Gheringhe v daghen sijn al voltelt⁴⁴³

 

Ghi moet met / ten baet ghebeen ghequelt⁴⁴⁴

445

En dat terstont / dats fortse en bedwanck.

 

Tsi out oft ionck / tsi danck oft ondanck⁴⁴⁶

 

Niet so seker als ick / rasch wilt spoeyen

 

Ter merct comen calfs vellen so wel als coeyen⁴⁴⁸

 

⁺Aensiende dit wreet ghesichte fel en boos.

450

Hoorende den straffen onghenadeghen voos

 

Ghevoelende / sonder ontfermen sijn daet.⁴⁵¹

 

Docht mi dat dbloet aent herte vervroos

 

En worde sonder hope moedeloos.

 

Van vreesen / wetende gheen toeuerlaet.

455

Noch sprakick / in dien dat also staet.

 

En dat emmer sijn moet al vallet mi swaer

 

Laet mi doch hebben om mijn beraet

 

Te stellen mijn rekeninghe intricaet.⁴⁵⁸

 

Termijn / te minsten emmer doch een iaer

460

Behoulijck ws rechs altijt daer naer⁴⁶⁰

 

V mach luttel baten dat ict bequele

 

Des eens cleyn hinder hulpt den anderen vele

 

⁺Met een tverscricste wesen onghemeten

 

So antwoerdet al sout mi hebben verbeten⁴⁶⁴

465

Noch iaer / noch half / noch gheenen tijt.

 

Gheringhe / ghi hebt uwen tijt versleten.⁴⁶⁶

 

Och mi docht ick wildick ha gheseten

 

Int diepste der zee / ongrondich en wijt.⁴⁶⁸

 

Si ghereet oft niet siet hier den strijt

470

Daer ghi selt bliuen alendich cnecht

 

Och dan so biddick v om respijt.

 

Sprakick / mijns doch ghenadich sijt

443 voltellen, tot het einde toe tellen; gheringhe, dadelijk.

444 quelen, weeklagen.

446 Tsi out oft ionck, ge moogt oud of jong zijn; tsi danck oft ondanck, willens nillens.

448 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 66, die vrij pittoresk is.

+ <33>

451 daet, kracht.

458 intricaet, verward; niet in Ndl. noch Mnl. Wdb.; vgl. echter Meyers Woordenschat, 161.

460 Behoulijck, rechtsterm: behoudens...

+ <34>

464 verbijten, verscheuren.

466 sinen tijt versliten, verspillen.

468 ongrondich, grondeloos.

[p. 93]

 

Van eender maent / dats doch een spacie slecht.⁴⁷³

 

Niet gheweygert te behooren voer alle recht

475

Den tijt es cleyne / na datter groot last aenleyt.⁴⁷⁵

 

Die relijck bidt en behoort niet tsine ontseyt

 

⁺Noch veel wreelijcker riept neen dats om niet⁴⁷⁷

 

Gheenen tijt v ees ghenoech ghesciet

 

Noch maent / noch yet / noch ogheopslach

480

Och riepick beuende als een riet

 

Doch dan een weke minen last aensiet

 

Hebt mijns compassie doch lacen owach.

 

Neen neen riept weder / haest gheen verdrach

 

En sal v ghebueren v reden smaelt.⁴⁸⁴

485

Och dan so biddick om eenen dach

 

Dat ick mijn rekeninghe ouerloopen mach

 

Sprakick / ick hebber in veel ghefaelt⁴⁸⁷

 

O rene van veel tijts / die moet sijn betaelt⁴⁸⁸

 

Op dus cortten tijt / die haest gheent es.

490

Hi es wijs die den tijt neempt / als hi present es^490489/90

 

⁺Hoe ick meer suchte / hoet hem meer tierde

 

Hoe ick meer bat / hoet meer cryierde.

 

Ras ras gheen verdrach ghi moetter duere

 

En om te trecken wreelijck het hem stierde.

495

Sinen schicht / dwelck mi so seer scoffierde.

 

Dat mi besweeck cracht en natuere

 

Doer den ancxst verbaest vol van ghetruere

 

Noch riepick soot mi den vaer gaf in

 

Op dat mi dat voerseyt es niet en ghebuere

500

So biddick v ontfermelijck om een huere

 

Respijts / ghi cont doch qualijck min

 

Sidi rechtuerdich / v ierste beghin.

473 slecht, gering.

475 aenligghen, mede verbonden zijn.

+ <35>

477 om niet, vruchteloos.

484 smaelen, verminderen.

487 faelen, te kort schieten.

488 rene, rechtvaardiging.

490 Zelfde spreuk, Harreb., III, p 332: ‘hij is wijs die van zijn tijd gebruik maakt, wanneer hij er over beschikt’

489/90 parallel-constructie; cryieren, schreeuwen.

+ <36>

[p. 94]

 

Moet sijn ontfermen want sijt des vroedere

 

Rechtuerdicheyt es van ontfermen moedere⁵⁰⁴

505

⁺Het antwoerde al sochtijt in duysent gaten.⁵⁰⁵

 

Tes ghedaen op een cort / ten mach niet baten.

 

En track sinen schicht wreet siende veruaerlijck.

 

Daer beuinck mi vreese so bouen maten

 

En worde van hopen al heel ghelaten.

510

In ommacht vallende so mi docht claerlijck.

 

Dese vrouwen die mi so eenpaerlijck

 

Ierst toefden / toonden haer ionst seer cleene.⁵¹²

 

Want waer ick sach / hoe scerp / snel oft staerlijck.⁵¹³

 

Als doer eenen neuel seer verre onclaerlijck.

515

Saghicse / en lieten mi daer alleene.

 

Haer groote vruecht / laes / verghinck met weene

 

Vol gheveynst samblans / niet als vrint ghedaen⁵¹⁷

 

Want tsijn goey vrienden die ter noot bi staen⁵¹⁸

 

⁺Dus ligghende vereent / in dees allinde

520

Sondere troost siendo* voer ooghen mijn inde

 

So quam een de schoonste vrouwe playsant.

 

So nerstich met eenen schoonen kinde⁵²²

 

Ter noot so toghen haer ionst de vrinde

 

En weerhielt den schicht snel met der hant⁵²⁴

525

Segghende / rasch uwen boghe ontspant

 

Tes biden hoochsten so gheoerdineert⁵²⁶

 

Daer gheen respijt en es / es een quaet lant.

 

En wilt hier niet verhaesten / want

 

Een wre / es hem gheconsenteert

530

Dus sonder vertreck / obedieert

 

Sonder daer te opponeren teghen

 

Het meeste moet het minste verweghen.⁵³²

504 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 92, p. 139.

+ <37>

505 gat, uitweg.

512 toeven, onthalen; vgl. ook Stoue, 201, 408.

513 staerlyck, strak.

517 gheveynst samblans, huichelachtige, uiterlijke schijn.

518 ter noot, als de nood nijpt. Zelfde spreuk, Stoett, Spreekw., II, 1643.

+ <38>

522 nerstich, vol ijver; ernstig?

524 weerhouden, tegenhouden.

526 ordineren, verordenen.

532 verweghen, opwegen tegen.

[p. t.o. 94]

Plaat IX

O.L. Vrouw staat een uur uitstel toe.
(Hsn. tusschen str. <37> en <38> ‘de Wre vander doot’)

[p. 95]

tekstkritische noten

⁺Al hadden alle hemelsche tonghen.
Op alle instrumenten ghespeelt / ghesonghen
Si en hadden mi so blilijck niet verhuecht
Als dat woert want so bedwonghen.⁵³⁶
Ben icker met wat bliscapen / af bespronghen⁵³⁷
Bedanckende der vrouwen der grooter duecht⁵³⁸
Dus beraest / wat ghetroost / mijn ionghe iuecht.
En vraechde niet / wie was dese vol ghenayen
Want al mijn ghepeys so ghi ghevoelen muecht
Met meer vaers / dan vruechs / was al ghewuecht*⁵⁴²
Hoe ick dese huere wel mocht bestayen
Want om wel ouerdincken sonder berayen.
Was den tijt vele te cort / dit de mi wee
Maer tes beter camp dan hals ontwee
⁺Dit kindeken / van deser soeter ioncfrouwen
Hielt in deen hant so mi docht int scouwen
Een oerloyge / en in dander verstaet
Eenen hamer / dit dier niet om betrouwen
Ghebeerde / het scheen tsou donder spouwen⁵⁵¹
Crijsschende / gheringhe / dan / na dat so gaet.⁵⁵²
En hernam sinen boghe / volder moerdaet.⁵⁵³
Segghende / dwelck mi de dobbel ghepijn
Rasch / want so saen als tkindeken slaet
Duere / hebt daer na gheen verlaet⁵⁵⁶
Certeyn so es uwen lesten fijn⁵⁵⁷
En dacht niet voerder / tsal also sijn.
Ten inde es gheloopen uwen cloot⁵⁵⁹
Want gheen dinck so seker als de doot.

B¹ 533. tonghen; 535. Si; blilick; 536. woert /; bedwonghen; 537. icker; bliscappen; ghespronghen; 539. myn; iuecht; 540. met; 541. myn; gheuoelen; 542. dan vruechs; ghevuecht; 543. vre; 544. touerdincken; berayen; 545. was; veele; 546. tis; camp /; 547. kindeken; 549. in; 550. dier; 551. tsau; 552. gheringhe; gaet; 553. her nam sijnen boghe; moerdaet; 554. my; ghepyn; 556. nae geen verlaet.; 557. is; fyn; 558. denct; voorder /; so syn; 559. is; 560. die doot; B², 542. ghevuecht; B³, 533. dan; B⁴, 542. ghevuecht /; 559. dan; 560. die;
* 542. em.: ghevuecht.

+ <39>

536 bedwonghen, in de knel, bekneld.

537 bespronghen, aangegrepen.

538 bedancken, hier cum genitivo personae et rei, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 170.

542 ghevuecht bij ghevueghen; bet.: (al mijn peinzen) was er op samengespannen.

+ <40>

551 ghebeeren, te keer gaan.

552 crijsschen, afgeven op.

553 moerdaet, moord.

556 verlaet, uitstel.

557 fijn, einde. Rijmwoord zonder veel beteekenis.

559 ... cloot, de bal ligt stil, het spel is uit; het leven wordt hierdoor als een bal voorgesteld die ten einde geloopen is en stivalt.

[p. 96]

 

⁺Ick mercte dat moeten / mi viel rebel

 

En fortse mi dwanck noch sach ick wel

 

Dat reden / mi heel benam de vluchte

 

Ick mercte minen tijt / een cort ghestel⁵⁶⁴

565

Des mi tsweet wten aensicht spranck zeer fel

 

En sprack / met eenen swaren versuchte

 

Mijn handen wringhende / beuaen met duchte

 

So hier na volcht van woerde te woerde

 

Het hoot in deerde / het hertte ten luchte

570

So mi docht alleene / los van gheruchte

 

Met grooter nerste / soot wel behoerde

 

En soot memorie willecoerde

 

Salict verhalen / bi boers ten naesten

 

Want tot cortten tijt behoeft veel haesten.

575

⁺Och wre veruaerlijck / verscrict van zeden.⁵⁷⁵

 

Och wre cort tijt / haest ouerleden.⁵⁷⁶

 

Och wre ick mach v wel louen en claghen⁵⁷⁷

 

Och wre ick en mach v niet ouertreden.⁵⁷⁸

 

Och wre hoe sal ick v wel besteden

580

Och wre hoe seldijt al ghewaghen

 

Och wre ghi moet het pack nv draghen⁵⁸¹

 

Och wre van allen wren de leste.

 

Och wre ghi behoefdet wel duysent daghen

 

Och wre hoe moetick v oueriaghen

585

Och wre die noyt niemant en ghemeste.⁵⁸⁵

 

Och wre sijt mi nv doch de beste.

 

Wre daer ick niet na leuen en sal

 

Alst compt een wre betalet al⁵⁸⁸

 

⁺Eylaes waer sal ick nv beghinnen

+ <41>

564 ghestel, termijn in juridischen zin; vertaling van statutum of compositio, in den zin van akkoord, overeenkomst? vgl. ook Stoue, 674 waar het constructie, compositie beteekent.

+ <42>

575 zede, aard.

576 ouerleden, voorbij.

577 claghen, simplex voor compositum: beklagen.

578 ouertreden, te buiten gaan.

581 pack, last (Mnl. Wdb., V, 2184).

585 ghemeste, hoort bij ghemissen, ontbreken.

588 Alst compt, als het er op aan komt.

+ <43>

[p. 97]

590

O wi / wat de ick ter werelt binnen

 

Nv vroem / haest een verworpen dier.⁵⁹¹

 

Wie sal mi nv hulpen / o scerpe sinnen

 

Waer* si nv laet v macht nv kinnen

 

Noyt niewers van noode so groot als hier

595

Sonder delibereren haestu scier

 

Want haestelinghe moet hier haest gheploghen sijn

 

Och wel rekenen van als / recht int bestier⁵⁹⁷

 

Met cleynder memorien sonder papier.

 

Op een wre / och hoe saelt wel moghen sijn.

600

Tes groote suspicie om bedroghen sijn.

 

Maer dier in es / die moeter duere⁶⁰¹

 

Hi bidt wel / die bidt om een salighe huere.

 

⁺O sinnen die in mijn lustich leuen / hebt

 

Ghestudeert / ghefanteseert en bedreuen / hebt

605

Wonder / en vremde speculacie.

 

Ghesocht / ghedicht / ghestelt / ghescreuen / hebt⁶⁰⁶

 

En tot subtijlheyt v ghegheuen / hebt.⁶⁰⁷

 

Om prijs en eere der werelt gracie.

 

Te crighen / tes nv te deser spacie

610

Te doene / scerpt nv v sciencie

 

Een cort tijt / want sonder falacie⁶¹¹

 

Dits duere / daer al ws wercx regnacie⁶¹²

 

Moet bliken / op tsheeren straffe sentencie

 

Dus haestelinghe / baert sin eloquencie⁶¹⁴

615

Afgheslaghen alle wijsheyt broosch van bewinde⁶¹⁵

 

Tes goey wijsheyt die wijsheyt es int inde⁶¹⁶

 

⁺Och tijt hoe sidi mi ontslopen⁶¹⁷

 

Och tijt sidi in deerde ghecropen

591 vroem, krachtig.

597 recht int bestier, openhartig van handelwijze.

601 Maar die er voorstaat moet het volvoeren.

+ <44>

606 soecken, bedenken, uitdenken; stellen, te boek stellen.

607 subtijlheyt, kunstvaardigheid.

611 falacie, bedrog.

612 regnacie, uitoefening.

614 baeren, aan den dag leggen; sin, aandacht.

615 afslaen, weglaten; broosch van bewinde, zwak van uitwerking.

616 int inde, in het einde (van het leven).

+ <45>

617 ontsluypen, ontglippen.

[p. 98]

 

Och tijt hoe cleyn heb ick v gheacht.⁶¹⁹

620

Och tijt tijt ick en derf op v niet meer hopen

 

Och tijt doen ghi voer mi stont open.

 

Hoe iammerlijck hebbick v ouerbracht⁶²²

 

Ick hebbe ghesocht ghepeyst ghedacht

 

Om v tijt te cortten / arm dwaes en gheck

625

Eylacen als ick v dus heb versmacht

 

Alst blijct / ick en hadder mi niet voer ghewacht

 

So hebbick ws iammerlijck seer groot ghebreck⁶²⁷

 

Och tijt tijt ghi hebt nv v vertreck

 

Ghenomen / mi latende als heel vervloect.

630

De sulcke veracht dat hi na seer soect.

 

⁺Och tijt / die mi heel ontvrempt nv wort

 

Och tijt / tijt / ghi valt mi nv veel te cort

 

Tijt die mi voermaels waert vele te lanck.⁶³³

 

O tijt hoe hebbick v ghequist ghestort⁶³⁴

635

Costelijck tijt / die mi nv wort ghegort⁶³⁵

 

Zeeringhe / och teghen minen danck.^635/36636

 

Wat hebbick meneghen verlorenen ganck

 

Ghedaen om v eel tijt te verghetene^637/38

 

Om v tijt te cortten / ick spranck / ick dranck

640

Ick sanck* / ick clanck / ick dichte / ick sanck⁶⁴⁰

 

Eylacen nv beghin / ick v duecht te wetene.

 

Maer den lesten scakel vander ketene.

 

Es hier tontie / eer icker op ghiste⁶⁴³

 

Hi waer wijs die alle dinck te voren wiste.

645

⁺O tijt / wat dwinct v van mi te scheene.

619 cleyn achten, gering schatten.

622 ouerbrenghen, doorbrengen.

627 ghebreck hebben, noodig hebben.

+ <46>

633 voermaels, vroeger.

634 quisten, verspillen; storten, wegwerpen.

635 ghegort, houdt verband met gortig, bedorven.

635/36 luidt ongeveer als: ‘anders zoo kostbare tijd, die mij nu wordt tot een ‘stinkende zweerage’.

636 teghen enes danck, tegen den zin van.

637/38 verlorenen ganck doen, misloopen.

640 singhen en clinghen, plezier maken, vgl Wre, 1499; Stoue, 284.

643 tontie, te vroeg, niet op den gepasten tijd; op ghissen, nadenken over, denken aan.

+ <47>

[p. 99]

 

Want in v tijt wordick / en nam met weene.⁶⁴⁶

 

Mijn beghin / niet met v / in swerels berije⁶⁴⁷

 

Moet ick inden / en ghi laet mi alleene. *

 

Adieu tijt dien ick mesorboert lije⁶⁴⁹

650

Och haddick nv van al minen verloren tije

 

Een wre gheen dinck en quam mi so wel⁶⁵¹

 

O tijt dat ick v noyt stelde op dsije

 

Och spieghelt v lusteghe hertten blije

 

Minen tijt eyscht anders dan dicht oft spel.

655

Och oft ick v verhalen mochte hoe snel

 

Soudick labueren / arm ouertredere.⁶⁵⁶

 

Maer voerleden tijt en comt nemmermeer wedere

 

⁺Dese vrouwen die de vlucht so namen

 

Alleenskens wat suuerlijck te mi waert quamen.⁶⁵⁹

660

Want si mercten / oft hoorden mijn ghescal

 

Maer so suuerlijck dat icse al te samen

 

Nau en kinde / want al mijn roepen en ramen.

 

Was also ghi hier voert selt hooren al

 

Och een wre / dalder soberste int ghetal⁶⁶⁴

665

Van noode te wesene seuen iaer.

 

Hoe beghin ick / waer met / ick vrese mesval.⁶⁶⁶

 

Aen wien eest dat ick eerst rekenen sal.

 

Alleene mi vindende int mesbaer⁶⁶⁸

 

Van so vele tijts / op een wre / ick hebbe vaer

670

Dat mijn cracht sal vallen vele te slap.⁶⁷⁰

 

Becommert man doet selden goey comenscap⁶⁷¹

 

⁺Och adieu werelt / cortte glorie.

646 met weene, in droefheid.

647 berije, strijd, woeling.

649 lijen, erkennen; mesorboeren, misbruiken.

651 gheen dinck, niets; wel comen, welgekomen zijn.

656 labueren, zich inspannen.

+ <48>

659 alleenskens, langzamerhand; suuerlyck, zachtjes.

664 sober, karig, ontoereikend.

666 mesval, misrekening.

668 mesbaer, droefheid.

670 te slap vallen, te kort schieten (Mnl. Wdb., VII, 1233).

671 comenscap doen, handel drijven, zaken doen.

+ <49>

[p. 100]

 

Werelt bedriechlijcke concistorie⁶⁷³

 

Och werelt / wat de ick in v ghescapen.

675

Lacen waer blijft nv mijns memorie

 

In v pompuese snoode ciborie

 

Och werelt dus loondi al meest v cnapen.

 

Ghi beloefdet mi wonder en vruecht om rapen

 

Nv gheefdi mi voer honich galle drincken

680

Mi latende / haest onversien betrapen.⁶⁸⁰

 

En moet den langhen slaep gaen slapen

 

Heden lustich en morghen in deerde stincken

 

Niemant en sal mijns meer ghedincken

 

Maer haest vergheten / och lacen och.

685

Der werelt belofte es al bedroch

 

⁺O werelt die mi dus laet seer saen

 

Twi wasick in v allindich ghedaen.

 

Wat ha ick in v / oyt dan leet en toren⁶⁸⁸

 

Mijn beghinsel was weeck / met sorghen beuaen.⁶⁸⁹

690

Want in sonden was ick beulect ontfaen

 

In v werelt / en met pinen gheboren

 

En met grooter miserien na gheschoren.⁶⁹²

 

Al mijn leuen / vol sorghen / gheen dinck te winsce

 

En mijn inde argher dan te voren

695

Onversien / horrible / wreet int besporen

 

O werelt / wat de ick in v arm minsche

 

Die v betrout doet als de kinsche

 

Want ghefenijnt so es v soch.

 

Der werelt belofte es al bedroch.

700

⁺O adieu werelt / valsch int bewinden.⁷⁰⁰

 

Die mi oyt kinden / maghen en vrinden

 

En zeere minden / selen nv van mi deysen^701/02

 

Och vertrecken onversien / wreet vol alinden.

673 concistorie, rechtbank (Mnl. Wdb., III, 1809).

680 betrapen, vangen.

+ <50>

688 toren, leed (Mnl. Wdb., VIII, 564).

689 beghinsel, oorsprong.

692 gheschoren syn met, gekweld zijn met (Mnl. Wdb., VII, 474).

+ <51>

700 bewinden, handelen.

701/02 maghen en vrinden, verwanten en vrienden, vgl Elckerlyc-motief.

[p. 101]

 

Aylacen waer salick nv herberghe vinden⁷⁰⁴

705

Wie sal tauont mijn weert sijn / waer salick reysen

 

O cracht / sin / memorie / spreken / peysen

 

Die de werelt ghedient hebt sonder hoon⁷⁰⁷

 

Compt gheringhe / want ghi moet verceysen⁷⁰⁸

 

Alleene / naect / goedeloes / elck maechs vereysen⁷⁰⁹

710

Dit gheeft v de werelt voer uwen loon

 

Elcken teenen spieghel / een waerachtich patroon.⁷¹¹

 

Dwelck ick beclaghe / en segghe noch

 

Der werelt belofte es al bedroch

 

⁺Werelt / princersse vol archs ghepijns.⁷¹⁴

715

Variable / bedriechlijck / nest des venijns

 

Schoon buyten / binnen een gheinficieert vat⁷¹⁶

 

Vol lueghenen / seer onghelijck ws schijns.⁷¹⁷

 

Den eenen gheuende sijn mate vol wijns.

 

Den anderen nauwe bors half sat

720

Schielose / vol samblans / onbliuende stat⁷²⁰

 

Onrelijcke / onrechtuerdich sweert.⁷²¹

 

Want den ezel / setti bouen opt rat.⁷²²

 

Van fortuynen / en dier behoorde bat.⁷²³

 

Te sitten / verachti en maect niets weert⁷²⁴

725

En ten inde sleypti dus uwen steert.⁷²⁵

 

En brenct / edel onedel aen eenen troch.⁷²⁶

 

Der werelt belofte es al bedroch

 

⁺O weemi // laes / tes nv minen toer

 

Ick moet steruen de hant es aent leste roer⁷²⁹

704 herberghe, onderkomen.

707 sonder hoon, naar waarheid, (Mnl. Wdb., III, 544).

708 verceysen, verkassen, verpolken, verhuizen, vgl. v. 192.

709 goedeloes, zonder bezit.

711 patroon, model.

+ <52>

714 ghepijn, last;

716 inficieeren, besmetten; vat, overdrachtelijk voor het lichaam gebruikt.

717 onghelyck, niet in overeenstemming met.

720 schielose, vluchtig; vol samblans, vol uiterlijke schijn; onbliuende, vergankelijk; stat, plaats.

721 sweren, plechtig beloven.

722 rat (- van fortuynen), zie aant. v. 196.

723 dier, die er.

724 niets weert, als substantief op te vatten. Is nu nog in het Wvla. een gebruikelijk scheldwoord, in b.v. een uitdrukking als: ‘Ah! gij nieweerd!’

725 sinen steert sleypen, den moed laten zinken.

726 aen eenen troch brenghen, een zelfde lot doen ondergaan (Mnl. Wdb., VIII, 701).

+ <53>

729 de laatste maal vaart hij op de levensschuit; denk in de 16^de eeuw aan de voorstelling van Charon, den helschen schipper (ed. W. de Vreese).

[p. 102]

730

Soubijt / als ict alder minst ha ghepast⁷³⁰

 

Arm eerde / ter eerden / tot mijnder moer

 

De werelt die mi schoon dinghen swoer.

 

Bedriecht mi / en laet mi onversien in last⁷³³

 

O iuecht / tijt / hoe hebbick v beclast⁷³⁴

735

Wat hebbick nv / oft wat ben ick meer

 

Dan van eenen daghe een lidende gast.⁷³⁶

 

Een scaduwe oft eenen hooghen mast.

 

Int water / haest wter ooghen keer

 

Wt ooghen hertten / mont / wordick veel eer.

740

Terstont / waer blijct nv mijn vermeten /⁷⁴⁰

 

Een suer inde / doet / tsoet beghin vergheten.⁷⁴¹

 

⁺Och wat ben ick nv meer arm mensche verfoeyt

 

Maer min in crachte sterck / oft ghegoeyt.

 

Dan een arm gherseken oft bloemken op een velt

745

Dat inden somer schoon playsantelijck bloeyt.

 

Eel ghecolueert* / sterck / recht vri lustich / groeyt.

 

En inden winter / als hoy wech te nieute smelt

 

Och wat heb ick nv meer ghehadt / in mijn ghewelt.⁷⁴⁸

 

Dan eenen somer ick moet in deerde

750

Den winter es hier die elcken quelt.

 

O groen gherseken / scoon bloemkens / nv scoon gestelt.⁷⁵¹

 

Hoe snoo so sal haest sijn v weerde

 

Hoe mach so haest een rechte gheerde.⁷⁵³

 

Bi fortsen so crommen en heel verderuen.

755

Hoe blijer leuen hoe droeuer steruen.⁷⁵⁵

 

⁺O morghen die mi dick hebt doen verhoghen⁷⁵⁶

730 ghepast, gedacht.

733 in last laten, in het nauw brengen.

734 beclast, bezoedeld.

736 lidende, passeerende.

740 vermeten, aanmatiging.

741 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 121.

+ <54>

748 in sijn ghewelt hebben, in zijn macht hebben.

751 stellen, zich tooien, sieren.

753 gheerde, tak.

755 Zelfde spreuk: Harreb., III, p. 20.

+ <55>

756 verhoghen, verheugen (Plantijn, exaltare), Stoue, 415.

[p. 103]

 

Morghen die mi noyt en hebt gheloghen⁷⁵⁷

 

O morghen mijn hope mijn ydel betrouwen

 

O morghen / nv hebdi mi bedroghen.

760

Want ghi blijft en ick moet om vertrecken poghen.

 

O morghen ick en sal v nemmermeer scouwen.

 

Morghen morghen / v hope doet wonder brouwen.⁷⁶²

 

Veel quaets bestaen / en duechden borghen.⁷⁶³

 

Dwelck laes int inde wort vergouwen⁷⁶⁴

765

Soot blijct aen mi int leuen met rouwen.⁷⁶⁵

 

Wee die v betrout / onsekeren morghen.

 

Die wijs es sal voer v faelleren sorghen⁷⁶⁷

 

En doer v hope niet nemen ter duecht verdrach⁷⁶⁸

 

Want noyt niemant so out die morghen sach.⁷⁶⁹

770

⁺Och morghen haddick dus wel gheweten.

 

Dat ghi so cort sout hebben af ghebeten.

 

Doen ick v morghen te wille ha / en respijt

 

Dat ick met moyten ha beweent becreten

 

Mijn mesdaet / als ick so hebbe versleten

775

En ouerbracht v morghen en schoonen tijt.

 

Och ha ick beghost doen ick de staye ha wijt.⁷⁷⁶

 

Met iaren / maenden / weken / o tfi mijn dralen

 

So en waert gheen noot hier dus laes soubijt⁷⁷⁸

 

Te verhaesten dit groot werck hier int crijt.⁷⁷⁹

780

Ick ducht dat mi seer veel tijts sal falen

 

O spieghelt v die mi hoort haddick verhalen⁷⁸¹

 

Want o haddick een bli hertte en sprack noyt.

757 lieghen, mankeeren.

762 brouwen, beramen, uitdenken.

763 borghen, uitstellen (thans nog in den zin van ‘niet betalen’).

764 vergouwen, vergelden, straffen.

765 met rouwen, berouw, spijt.

767 sorghen, bevreesd zijn.

768 verdragh nemen, uitstellen.

769 Zelfde spreuk, Harreb., II, p. 156.

+ <56>

776 de staye wyt hebben, ruim de gelegenheid hebben.

778 gheen noot syn, niet noodig zijn.

779 int crijt, in den tweekamp, op de kampplaats. Ook in Elckerlyc is er spraak van het krijt; vgl. ook D^r J.F. Vanderheyden, p. 217 van zijn reeds dikwijls aangehaald proefschrift, die deze plaats uit van den Dale niet citeert.

781 verhalen, verhaal, gelegenheid tot appél.

[p. 104]

 

Maer ghemeenlijck na raet en ghebrack noyt⁷⁸³

 

⁺Wat ben ick oft wien maghick ghelijck schinen

785

Dan eenen arbeyter* die met swaerder pinen.

 

Een weke arbeyt oft seuen daghen

 

En daerna ten inde van dien terminen.

 

Gaet rusten van sijnder disciplinen⁷⁸⁸

 

En dan op sinen loon hem moet ontdraghen.⁷⁸⁹

790

Eylaes ick mach wel veel meer claghen.

 

En sorghen voer cranckelijck tsine gheloont⁷⁹¹

 

Want van seuen en hebbick / tmoet mi meshaghen

 

Maer drie daghen ghewracht / en moet lange vlagen.

 

Gaen rusten / eest wonder dat thertte croont⁷⁹⁴

795

Och ha ick mi nv nerstich int werck ghetoont.

 

De wile dat ick stonde ha / den tijt / en macht

 

Want elck wert gheloont na dat hi heeft ghewracht

 

⁺O prelaten dien gods wijngaert beuolen es⁷⁹⁸

 

Wien onverholen es / van alle scolen es

800

De wijsheyt en daer elck voer lichten den hoet moet

 

Comt siet mi hier ligghen / als die in dolen es

 

Onder de solen es / en wien ghestolen es⁸⁰²

 

Tijt morghen niet zekers dan der doot woet groet.

 

Mi en mach helpen wijsheyt noch meester soet vroet

805

Comt siet mi want certeyn ghi moet doer dit pas⁸⁰⁵

 

Al cleeft v nv der werelt spoet vloet

 

Eer ghi waent als dalder armste bloet moet*⁸⁰⁷

783 na raet, denk aan de spreuk: ‘vroeg gedaan, laat beraad’.

+ <57>

788 discipline, hard werk.

789 ontdraghen (hem -), in zijn levensonderhoud voorzien.

791 sorghen, vreezen; cranckelijk, mager, gering.

794 croont, kreunt.

+ <58>

798 beuolen syn, toevertrouwd zijn.

802 onder de solen sijn, vertrapt, vernederd liggen.

805 pas, benarde toestand, (Mnl. Wdb., IV, 175, 12), een mogelijke toespeling op het reeds aangehaalde stuk: Tpas der doot?

807 bloet, sukkelaar.

[p. 105]

 

O werelt tfi / sonder si tes al gheblas⁸⁰⁸

 

Denct op werck vlas / soect steen en teras⁸⁰⁹

810

Maect v graf wilt van uwen peerde terden⁸¹⁰

 

Ghi sijt eerde en eerde moet eerde werden

 

⁺O ghi edel die edel relijck verstant hebt.

 

In v gheplant hebt en inde hant hebt.

 

De roeye en tsweert van rechtuerdicheyen.⁸¹⁴

815

En die subiect aen elcken cant hebt⁸¹⁵

 

Volck en lant hebt een sorghelijck pant hebt⁸¹⁶

 

Och haest v comt siet mi doch verscheyen

 

Compt siet dit horibel dier staen beyen

 

Na de simpel huere mi laes verleent

820

Es v rekeninghe gereet / iuyst int beleyen

 

Want sonder faute al maecht v qualijck greyen⁸²¹

 

Ghi selt volghen / oft voergaen eer ghijt meent

 

Hebdi de rechte roye ghecromt sucht weent⁸²³

 

Die wile ghi tijt hebt v rekeninghe maect snel.

825

Die waect als de heere comt die waect wel.⁸²⁵

 

⁺Ghi cooplien / ghi pachters / die in v behout hout⁸²⁶

 

Seluer en gout hout / lant beneempt en wout hout⁸²⁷

 

En al de comenscap die inde werelt si

 

Doer haghel / en sneeu / doer heet en cout hout

830

Nerstich en stout hout / seer menichfout hout⁸³⁰

 

Och haest v ghi en moechter oock niet voerbi

 

Comt siet doch wat ick draghe met mi.

808 gheblas, adempje wind, vgl. Lat. flatus (Mnl. Wdb., II, 974).

809 teras, terras.

810 terden, metathesis voor treden. Herinnert aan de rijke en zwierige levenswijze der prelaten, die ook te paard reden.

+ <59>

814 roeye, staf, symbool van macht, vooral ook bij de vertegenwoordigers der landsheerlijke macht. (Mnl. Wdb., V, 1491); sweert, symbool van de namens den landsheer uitgeoefende rechtsmacht.

815 subiect, onderdaan; aen elcken cant, overal.

816 sorghelijck, verantwoordingsvol; pant, bezit, (Ndl. Wdb., XII, 290).

821 greyen, behagen.

823 rechte roye crommen, gerechtigheid niet naar behooren beoefenen.

825 Stokregel herinnert aan den Bijbel (vgl. parabel van de vijf vroede en de vijf dwaze maagden, Ev. sec. Matthoeum, 25.): men moet steeds op de komst van den Heer voorbereid zijn.

+ <60>

826 pachter, eigenaar; behout, macht; houden, bewaren.

827 benemen, afnemen (Mnl. Wdb., I, 882).

830 stout, moedig.

[p. 106]

 

Van alden rijcdom / des ick verscricke.

 

Ick moet hier al laten lacen owi

835

Waerom arbeyti dan so / spieghelt wel di

 

Ghi en selt niet meer met draghen dan icke

 

Hebdi dan mesmeten / van sticke te sticke⁸³⁷

 

Oft oock mesweghen tsal al gheweten sijn

 

En so ghi nv meet seldi ghemeten sijn.⁸³⁹

840

⁺O ghierighe menschen die scert en scraept⁸⁴⁰

 

Derts goet dwelck ghi dient en vercnaept.⁸⁴¹

 

Dick onrechtverdich en maecter af uwen godt

 

Compt siet mi oock dus seldi sijn betraept

 

Als ghijt selt hebben te hoope gheraept⁸⁴⁴

845

Seldijt hier laten ws ondancx in swerels codt.⁸⁴⁵

 

En daerna nemmermeer ouer hebben ghebodt

 

Maer een ander salder met triompheren⁸⁴⁷

 

Daer ghi dus om arbeyt dwaes en sot

 

En v seluen auontuert int helsche slodt⁸⁴⁹

850

Och hoe bitterlijck seldi dees wre pasceren.

 

Ten sal dan gheen tijt sijn om restitueren.

 

Dus siet toe / want al moechdijt slecht ouerlesen.

 

Duere sal commen dat v leet sal wesen

 

⁺Ghi lusteghe elinghen / ient en net⁸⁵⁴

855

Ghi vrouwen / ghi aensichten / schoon gheblancket⁸⁵⁵

 

Curieus / vol hoouerdien gheswollen⁸⁵⁶

 

Die veracht dat ghi met den slechten drinct oft et⁸⁵⁷

 

Haest v gheringhe / compt hier oock met

837 van sticke te sticke, van stukje tot beetje, tot in de finesses (Ndl. Wdb., XVI, 331/32).

839 Zelfde spreuk: Harreb., III, p. 47

+ <61>

840 scerren, door krabben omwoelen (Mnl. Wdb., VII, 338), vgl. Wvla. scharten; scraepen, bijeenschrapen.

841 vercnaepen, als knecht dienen, vindplaatsen uit de 16de eeuw in Mnl. Wdb., VIII, 1922.

844 raepen (te hoope -), samenschrapen.

845 ws ondancx, genitivus absolutus; codt, armelijk verblijf.

847 triompheren, pret maken.

849 helsche slodt, weer een Rederijkersformatie; vgl. Stoue, 410: helsch forneys; slodt, woonplaats, stad, vgl. hemelsche slodt.

+ <62>

854 elingh, edelman; net, fijn.

855 blancketten kan toegevoegd aan Mnl. Wdb. i.v. blanket.

856 curieus, aanmatigend; gheswollen, opgeblazen.

857 slechten, eenvoudigen.

[p. 107]

 

Aensiet mi / ghi moet oock biden mollen.⁸⁵⁹

860

Hoe seldi ghelien / verwondert mi te vollen.

 

Dat v schoon aensichten scerpt wel v sinnen

 

Selen legghen onder dander slechte bollen⁸⁶²

 

Daermen als croengien met sal sollen⁸⁶³

 

Opt kerchof / wie sal v daer onderkinnen⁸⁶⁴

865

Soect daer een plaetse ick ga vore beghinnen

 

Mijn wre es hier / volcht vrouwen en mans⁸⁶⁶

 

Van allen volcke compt aenden dans.

 

⁺Ghi arme arbeyders / ghi menschen mate.⁸⁶⁸

 

Dick nidich / en vervult van hate.

870

Niet lijdsam / als ghi sober en bloot sijt⁸⁷⁰

 

Och compt siet mi oock / in desen state.

 

Ick moet vertrecken / daer nes gheen bate.⁸⁷²

 

Bereet v oock / weer ghi cleyn oft groot sijt

 

Al es ander weeldich / en ghi sonder broot sijt⁸⁷⁴

875

Condi hier paciencie verweruen.

 

Weet dat ghi naerder dan ghi weet den stoot sijt⁸⁷⁶

 

En als ghi / als ick / in dwre uwer doot sijt

 

Och ghi selt met so gherustter hertten steruen.

 

Eest oock contrarie / so moetti bederuen

880

Ghi hebt uwen wille / wacht v van versijcke

 

Sulcx helle beghint wel op eertrijcke.⁸⁸¹

 

⁺Deuote hertten maect mijns oock mencie

 

Maer verblijt v die doer penitencie

 

Ghewracht hebt en bewaert voer tvians ticht* sijn⁸⁸⁴

859 biden mollen moeten, sterven moeten. Doodsvoorstelling onder vorm van dieren, hier mol. Denk b.v. aan A. de Roovere's, Vander Mollenfeeste.

862 bolle, hoofd.

863 croengie, kreng; sollen, heen en weer werpen, het beeld herinnert aan het spelen met een kolfbal.

864 onderkinnen, herkennen.

866 mans, voor dezen pluralisvorm op -s, vgl. Kolthoff, §§ 14-16, 21; zie ook Stoue, 232.

+ <63>

868 mate, nederig, bescheiden.

870 sober, arm; bloot, behoeftig.

872 daer nes gheen bate, daar is niets aan te doen.

874 weeldich syn, in weelde leven.

876 naerder, dichter.

881 Zelfde spreuk, Harreb., I, p. 299.

+ <64>

884 bewaert, beveiligd; viant, duivel.

[p. 108]

885

In cloosters ghehoorsam / en abstinencie.

 

Oft oock daer buyten / doer paciencie

 

Och verblijt v als die wel ghesticht sijn⁸⁸⁷

 

Verblijt v wiens sommen ghemaect al slicht sijn⁸⁸⁸

 

In tijts wel wachtende wat mocht gheschien.

890

Ghi en dorst niet vervaert voer desen schicht sijn

 

Och als dees wre compt si sal so licht sijn

 

Want si moet comen dat en can niemant ontvlien

 

Ghebrect v oock noch iet wilt v versien

 

En compt aensiet mi bi fauten int ghequel.⁸⁹⁴

895

Die hem aen andren spieghelt spieghelt hem wel.⁸⁹⁵

 

⁺Och waerom en heb ick mi niet bat ghereet gemaect

 

Och waerom heb ick oyt anders dan na duecht gehaect

 

Waerom en heb ic mijn vleesch straf niet doersleghen.⁸⁹⁸

 

Waerom heb ick van leuen gheweest ongheraect.⁸⁹⁹

900

Och waerom en heb ick niet ghevast ghewaect

 

Och waerom hebbick mi oyt so snoolijck mesdregen

 

Waerom en heb ick niet sterck in been gheleghen.

 

Warom hebbick oyt minen heere verbolghen.

 

Waerom en hebbick niet verdraghen ghesweghen.

905

Waerom hebbick kettijf ter onduecht gheneghen.

 

Dwelck mi rout tverboden fruyt gheswolghen⁹⁰⁶

 

Die hem sculdich kint / mach mi int segghen volgen

 

Mi siende hier ligghen dus int gheween.

 

Oft die sonder scult es worpe den eersten steen.⁹⁰⁹

910

⁺Tot elcken woerde / dat ick riep oft sprack

887 ghesticht syn, een levendig godsdienstig gevoel hebbend, (Mnl. Wdb., II, 1709).

888 slicht sijn, effen zijn, uitkomen.

894 bi faute, door mijn schuld; ghequel, leed.

895 Die uit het ongeluk van anderen leering trekt, wordt goedkoop wijs, vgl. Stoue, 587 (zie ook Stoett, Spreekw., II, 2119).

+ <65>

898 doerslaen, geeselen.

899 ongheraect, onvermurwd, verhard van geweten (vgl. Psalmist: Nolite obdurare corda vestra).

906 swelghen, gulzig opeten.

909 Vgl. Ev. sec. Joannem, Cap. 8, Mulier adultera, v. 7; vgl. aanvang van een refrein van J. de Bruyne, p. 77 (ed. K. Ruelens).

+ <66>

[p. 109]

 

Saghick / pensende int swaer onghemack.⁹¹¹

 

Dies mi telcken verwecte dobbel grief

 

Ick pensde / dat mi niet te vele en ghebrack

 

Vander wren siende / docht mi dat altijt track

915

Tdier sinen schicht / en dat kindeken hief

 

Thandeken om slaen en dat laes minen brief⁹¹⁶

 

Noch so lanck was onclaer verstroyt / verstoort⁹¹⁷

 

Nochtans al en waest mijnder lust niet lief.⁹¹⁸

 

Met eenen moeye / dien ick zeer cleyne besief⁹¹⁹

920

Sprakick / so ghi moecht hooren hier voert.

 

Met grooter vresen / paert hem noye vele dwoert

 

Maer ten alder quaetsten alsmen moet verliesen

 

Salmen van tween quayen dbeste kiesen⁹²³

 

⁺Och adieu daer ick met te leuen plach / adieu

925

Adieu / daer ick aen adieu nemen mach / adieu

 

Adieu wijsheyt daer elcx leeringhe wt rayt⁹²⁶

 

Adieu eelheyt / dits wech sonder verdrach / adieu

 

Adieu int ghemeyne wacht elck uwen dach / adieu⁹²⁸

 

Adieu const / oft diese gherne hayt.⁹²⁹

930

Adieu constenaers bequame vaetkens verfrayt.

 

Wtghecosen beghift / so men siet blijcken

 

Daer de heylighe gheest in heeft ghesayt

 

Dedel const die bouen natuere dick wayt.

 

En sonderlinghe van rethorijcken

935

O mebruers / compt siet mi doch hier beswijcken⁹³⁵

 

En wat ghi beghint / legt ter duecht v merck⁹³⁶

 

Want wat de meester was tuycht na hem sijn werck

911 onghemack, lijden.

916 brief, rekening, vgl. Eng. the bill.

917 verstroyt, gericht op allerlei wereldsche dingen (Mnl. Wdb., IX¹, 85); verstoort, verward.

918 synen lust niet lief syn, onaangenaam zijn, tegen iemands zin zijn.

919 moeye, moeite, verdriet; besief, besefte.

923 Van twee kwade zaken moet men, bij een gedwongen keuze, het minst kwade kiezen, vgl. Stoue, 196 (Stoett, Spreekw., I, 1304, Harreb., I, p. 461; III, p. 271).

+ <67>

926 leeringhe, nuttige les; wt rayen, uitstralen.

928 ghemeyne (int -), in het algemeen.

929 hayen, begeeren, verlangen.

935 mebruers, gezellen.

936 syn merck legghen, op het oog hebben, opletten op.

[p. 110]

 

⁺Ghespaert mijns heere ter noot doch iet.⁹³⁸

 

Minen tijt es cort mijn daghen niet

940

Wat es een mensche dien ghi grootheyt iont

 

Oft waerom steldi v hertte comt en besiet.

 

Daer aue / dien ghi proeft doer verdriet

 

En visiteert onversien / in zeer vroeghe stont

 

Ick hebbe ghesondicht wat sal ick v doen orcont.

945

O bewaerder des menschen / om uwen lof.

 

Waerom hebdi mi ghestelt heel onghesont.⁹⁴⁶

 

Contrarie v / en hoe sal v den mont

 

Louen / ick ga slapen int ghestof

 

Al roepti mi vroech / heere / onbereet en grof.

950

Om volghen / ick en mach / oft en sal stille staen.

 

Het minste moet na des meesten wille gaen⁹⁵¹

 

⁺Tverdriet mijn siele van minen leuene

 

Tes tijt / ick moet pinen te begheuene.

 

Ick sal spreken in bitterheyt mijnder sielen

955

En segghen god met grooten beuene

 

En wilt mi doch niet oerdeelen in sneuene

 

Dwerck uwer handen wilt niet vernielen.

 

Ick ghelooue dat ick verresen sal cnielen

 

Voer v leuende verlosser ten oerdeele bloot

960

Daert vol van minen vianden sal krielen.⁹⁶⁰

 

En logeert mi doch niet met hem die vielen

 

Vander poerten der hellen verlost mi ter noot.

 

Noyt niemant die uwen handen ontvloot

 

Oft worde verlost ghi en hadter ghebodt

965

Die teghen sijn ouerhoot wilt steken es sodt⁹⁶⁵

 

⁺Antwoert mi heere wat ick hebbe mesdaden

+ <68>

938 iet, eenigszins.

946 onghesont stellen, in een ongezonden toestand brengen.

951 minste, kleinste; meeste, grootste. Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 467.

+ <69>

960 krielen, krioelen.

965 ouerhoot, gebieder, heer; steken, vijandig optreden tegen.

+ <70>

[p. 111]

 

Minen tijt es cort / om wel beraden.

 

En wilt doch v aensicht van mi niet keeren

 

Noch en wilt mi als v viant niet versmaden

970

Oft baren v macht met onghenaden⁹⁷⁰

 

Teghen een arm blayken / dat de wint doet keeren.

 

Oft een drooghe stoppele / wilt niet verzeeren.⁹⁷²

 

Machtich prince / wilt memorie draghen⁹⁷³

 

Dat mijn leuen maer wint es / heere der heeren.

975

Ende en wilt mijn leet nv niet vermeeren

 

Met den sonden van minen kinschen daghen⁹⁷⁶

 

Als een cleet ongheacht / dat de motten cnaghen⁹⁷⁷

 

Moet ick sonder appel / haest met der spoet sijn

 

Dat wesen mach / mach werden / maer dat sijn moet / moet sijn

980

⁺Een mensche gheboren vander vrouwen

 

Onlanck leuende / vervult met rouwen

 

Wast als een arm bloemken / en vergheet.

 

En als een scaduwe / elck maecht bescouwen

 

Nemmermeer in eenen staet ghehouwen.⁹⁸⁴

985

In onsuuer saet ontfaen / hoe dat mesteet⁹⁸⁵

 

Wie mach van onreyn saet / suuer maken ghereet.

 

Dan ghi heere die set elcx termijn⁹⁸⁷

 

Die niemant en mach ouergaen / tsi lief oft leet⁹⁸⁸

 

Wee mi arm mensche / waer salick / en weet.

990

Mi berghen ten wtersten voer v aenschijn.⁹⁹⁰

 

Mijn siele es gheturbeert wilt doch mi sijn

 

Een bescermer / voer de verdoemde fossen⁹⁹²

 

Want inde helle en es gheen verlossen.

970 onghenade, onbarmhartigheid.

972 Treffend is het hoe we in deze en in de voorgaande verzen telkens een echo vernemen uit de psalmen en vooral uit de boetepsalmen; we denken o.a. aan v. 968: ‘non averte faciem tuam a me’; aan v. 972: ‘arundinem quassatam non confringes’ etc...

973 memorie draghen, zich herinneren.

976 kinschen daghen, kinderjaren (Mnl. Wdb., III, 1441/42).

977 ongheacht, verachtelijk.

+ <71>

984 in eenen staet, onveranderd, bestendig.

985 mestaen, tot schande strekken.

987 termyn setten, grens bepalen.

988 ouergaen, te buiten gaan.

990 ten wtersten, bij het laatste oordeel.

992 fosse, krocht, kuil, hel, vgl. de uitdrukking: krochten der hel.

[p. 112]

 

⁺Wie sal mi gheuen auont oft merghen

995

Dat ghi mi inde helle beschermt selt berghen.

 

Tot dat ghi uwen toren hebt laten sincken⁹⁹⁶

 

Al ben ick int stuck niet om vererghen.⁹⁹⁷

 

Wilt mi heere / na v ontfermen verghen.⁹⁹⁸

 

Eenen tijt wanneer ghi mijns selt ghedincken

1000

Ick weet dat ick doot / weer leuende sal blincken.

 

Och waerom en heb ick dan niet ghewacht in tijts.

 

In mijn iuecht / dit sop / dat ick moet drincken.

 

O heere ghi roept mi / en ick en mach v wincken

 

Niet ontgaen / maer antwoerden / met lutter iolijts

1005

Spaert mijnder sonden / sonder veel verwijts.¹⁰⁰⁵

 

Voer mijn sonden groot / stelt v bitter lien.

 

Niemant so droeue hi en mocht wel verblien

 

⁺Minen gheest die duynt / tijt / wre gaet af.¹⁰⁰⁸

 

En niet en verwachtick sekers / dan tgraf.

1010

Mijn daghen ghecort / sijn ouerleden

 

Mijn ghedachten ghebroken / verstroyt als caf

 

Tperst mi al therte / dat mi vruecht oyt gaf

 

Den schoonen dach / verkeert in duysterheden.

 

Ancxt cruyst mi / hope beloeft veel zeden.¹⁰¹⁴

1015

Na duyster het licht / noyt selck bestormen

 

Mijn bedde moetick stellen gaen beneden

 

Int doncker / ter vuylheyt / en segghen ter steden.

 

Ghi sijt mijn vaer / en moer / en suster den wormen¹⁰¹⁸

 

Och waer es nv mijn beyen / broosch van vormen.

1020

Waer si hope / waer si morgen / waer eere waer prijs.

 

Hi es sodt die temmert op een broosch ijs

 

⁺Mijn vleesch half verteert wt vreesen achermen

+ <72>

996 sincken, bedaren.

997 int stuck, in zake zondigheid; niet om vererghen, omschreven superlatief voor: onovertrefbaar.

998 verghen, aanbieden.

1005 spaeren, redden uit.

+ <73>

1008 duynen, inslapen sluimeren; komt niet voor in Mnl. noch Ndl. Wdb., wel in Oudemans, II, 170; afgaen, afnemen, verminderen.

1014 cruysen, pijnigen, kwellen.

1018 ... en suster den wormen, invloed van het Franciscanisme?

+ <74>

[p. 113]

 

So hanct den velle / ane flau int verwermen

 

Den mont / en de lippen / om baren gheween.

1025

Ghelaten bi de tanden / o wilt ontfermen

 

Bisonder mijn vrienden / aenhoort mijn kermen.

 

Hier sijnde int persequeren alleneen.¹⁰²⁷

 

Och wie sal mi gheuen dat groot en cleen

 

Mijn woerden ghescreuen worden / slicht van ghisen¹⁰²⁹

1030

Met ijser / oft loot / na mijn verscheen.

 

Oft met stale ghegrauen inden steen

 

Want ick moet wech de wormen spisen¹⁰³²

 

Maer mijn verlosser leeft / dien ick na mijn verrisen

 

Sal sien met dit selue vel ghecleet

1035

Tversaemt wel met vruechden / dat droeflijck scheet.¹⁰³⁵

 

⁺Och god / waerom hebdi mi gheleyt arm dracht.

 

Wten lichaem mijns moers / waerom en wasic versmacht

 

Op dat mi nie oghe / en ha moghen vaten.

 

Oft als niet gheweest / ten graue ghebracht

1040

Want de lutterheyt mijns tijts / onversien ghewacht¹⁰⁴⁰

 

Wort so cort gheint met cleynder maten.

 

O heere wilt mi wat claghen laten

 

Eer ick ga / och doch minen swaren druck.

 

En als selen berueren alle staten¹⁰⁴⁴

1045

Hemel / eerde / sijt mi dan in baten.¹⁰⁴⁵

 

Voer de ombre des doots / het vreeselijck stuck¹⁰⁴⁶

 

De eerde der duysterheyt / daer hope noch gheluck

 

En es / maer daer eewighen gruwel woont

 

Tes quaet met quayen loone tsine gheloont.¹⁰⁴⁹

1027 persequeren, de vervolging, de verdrukking; alleneen, voortdurend.

1029 slicht van ghise, simpel van trant. Oudemans geeft het woord: I, 686; Mnl. en Ndl. Wdb. niet.

1032 spisen, eind-n voor rijm?

1035 versaemen, vereenigen, tot een geheel worden.

+ <75>

1040 wachten, belagen, beloeren.

1044 berueren, in opschudding gebracht worden; staet, stand.

1045 bate (in baten syn), te hulp komen.

1046 stuck, gewichtige aangelegenheid.

1049 Zelfde spreuk, Harreb., I, p. 36.

[p. 114]

1050

⁺Och ick vreese al beuende arm scaep verloren

 

Heere teghen uwen toecomenden toren.

 

Als mi v scerp ondersueck sal nopen.

 

Och heere ghedinct dan / hoe ick ben gheboren

 

En ontfaen van mijnder moeder hier voren.

1055

Sonder mijn schult / in schult / ter werelt ghecropen

 

En willet werck / van uwen handen gheslopen

 

Niet versmaen / heere doer ignorancie.

 

Maer aenmerct / met ontfermeghen ooghen open

 

Wie ick ben die in v moet hopen

1060

En wat dat es mijn broosche substancie¹⁰⁶⁰

 

Ghi en hebt niet te vergheefs dabondancie.

 

Ghesticht heere / vanden kindren der menschen.

 

Sulck waer wel anders mocht hijt hem wenschen.

 

⁺O heere wat sal ick beghiuneu* bedrinen*

1065

Ick behoefde wel een iaer om scriuen

 

Mijn rekeninghe / so waert sot begonnen.

 

Om op een wre / och waer sal ick bliuen

 

Kettijf verworpen van alle kettiuen.

 

O heere hoe soudi mijns ontfermen connen

1070

Wat hebdi mi tijts verleent en stonnen¹⁰⁷⁰

 

Jaren / daghen / en seer groote staye¹⁰⁷¹

 

En ick hebbe altijt een wtstel vonnen¹⁰⁷²

 

Morghen morghen / ick sal / och onder der sonnen¹⁰⁷³

 

Gheen snooder / o heere ick ben tinden raye

1075

Hoe soudick v dorren bidden om ghenaye.¹⁰⁷⁵

 

Diese so dick ghehadt hebbe arm mensche quaet.

 

En wilt mi niet doemen na mijn mesdaet.¹⁰⁷⁷

+ <76>

1060 substancie, bestaan (Meyers Woordenschat i.v.)

+ <77>

1070 stonnen, assimilatie uit stonden, uren.

1071 staye, gelegenheid.

1072 vonnen, geassimileerde vorm voor vonden, gevonden.

1073 onder der sonnen, op aarde, ter wereld, vgl. Stoue, 566.

1075 dorren, (ook darren, derren) durven.

1077 doemen, oordeelen.

[p. 115]

 

⁺Nochtan dorstich haere / arm snoo sondare

 

En al ben ick de archste met grooten vare.

1080

Soudick wel willen bidden / mocht mi ghebueren

 

Al en ben ick dontfermens niet weert int clare¹⁰⁸¹

 

Dat ghi mi doch teghen den moerdenare.

 

Wout stellen en met hem controlueren¹⁰⁸³

 

Hi quam oock rekenen ter lester hueren.

1085

En ghi ontfincten so minlijck om cort sermoen

 

Hi was oock onghereet om volvueren¹⁰⁸⁶

 

Sijn rekeninghe / nochtans boetti hem trueren.¹⁰⁸⁷

 

O lieue heere seldi mi arghers doen

 

En wilt den beesten niet gheuende voen.

1090

Die sielen die lacen belijen dijns

 

Maer o lieue heere ontfermt v mijns.

 

⁺Ick hope ontfermen maer laes iusticie

 

Die vreesick rechtuerdich es haer condicie¹⁰⁹³

 

En al macht mi ghebueren / dit onbesweken

1095

Hoe salick heere vol crighen contricie¹⁰⁹⁵

 

Om v / vander hoogher beneficie.

 

Danck peysen / danck baren vol roepen vol spreken

 

Op een wre och mi sal te veel ghebreken.

 

En mijn onschout es sempel volder confuyse.¹⁰⁹⁹

1100

Ick hebt gods boden hooren roepen preken

 

Dwelck den moerdenare so niet en es ghebleken

 

Dies es te meerder vele / mijn meswuyse.

 

Ick en weet wat segghen ick ben te gruyse

 

Ten inde aylacen / maer hoe dat gaet

1105

En wilt mi niet doemen na mijn mesdaet

 

⁺Tes waer heere ick hebbe mi dick mesgaen¹¹⁰⁶

+ <78>

1081 int clare, zonder twijfel.

1083 controlueren, vergelijken (niet in Mnl. Wdb., vgl. echter Meyers Woordenschat, i.v.)

1086 volvueren, vereffenen.

1087 boeten, stillen, doen ophouden.

+ <79>

1093 condicie, eigenschap, aard.

1095 contricie, wroeging.

1099 onschout, excuus; sempel, naïef; confuyse, schaamte.

+ <80>

1106 hem mesgaen, den verkeerden weg opgaan.

[p. 116]

 

Doer mijn crancheyt en teghen v mesdaen

 

So dicwijls dat gaet bouen screuen

 

O heere hoe soudi mi connen ontfaen

1110

Ick hebbe so menichwerf verdient het slaen¹¹¹⁰

 

En vriendelijck hebdijt mi telcken vergheuen

 

Hoe der ick v bidden mijn gheesten beuen¹¹¹²

 

Hoe traueleer ick v / groot heere mensche cranck¹¹¹³

 

Selue niet ontfermhertich / in mijn leuen.

1115

O groote goetheyt machtich coninck verheuen.

 

Het wonder strect bouen natueren ganck

 

Ick en weet wat segghen dan minen ouden sanck¹¹¹⁷

 

Hier in mijn leste vol swaers ghepijns.¹¹¹⁸

 

O lieue heere ontfermt v mijns.

1120

⁺Ontfermt mijns heere wants mi behoeft.

 

En eer ghi mi doemt arm dier bedroeft.

 

Aensiet doch de crancke menscheyt weeck.

 

Ghi wetet o heere ghi hebtse gheproeft

 

Ghedinct doch hoe si v heeft ghetoeft.

1125

Soot int hoofken doer v selfs woerden bleeck¹¹²⁵

 

Hoe heb ick dan heere ydeot arm leeck¹¹²⁶

 

Mogen weerstaen dalder crancxste int versoemen¹¹²⁷

 

Nochtans v liefde so totter menscheyt streeck.

 

Dat ghise daer v godheyt niet en besweeck.

1130

Aen naemt en liet v een mensche noemen.

 

O lieue heere seldi dit laten verdoemen

 

Dat ghi so bemint hebt / heere als ghi slaet

 

En wilt mi niet doemen na mijn mesdaet.

 

⁺Ghedinct lieue heere / dat dit te bouen gheet

1110 slaen, dood (Mnl. Wdb., VII, 1202).

1112 derren, (darren), durven, vgl. v. 1075.

1113 traueleren, plagen, kwellen.

1117 sinen ouden sanck segghen, hetzelfde herhalen.

1118 in myn leste, op mijn uiterste.

+ <81>

1125 hoofken, familiair diminutivum voor Hof van Olijven; verder: vv. 1138/39, spreekt van den Dale in verteedering van: ‘en menich traenken heet ghestort / over v heylighe soete wanghen’... Christus' woorden vindt men in Ev. sec. Luc. Cap. 22, v. 42.

1126 leeck, dommerik, onwetende.

1127 versoemen, veronachtzamen.

+ <82>

[p. 117]

1135

Wat ghi doer de menscheyt meer deet / al bereet

 

Doen si verloren was / int swaer verstranghen¹¹³⁶

 

Ghi hebt v laten sleypen / gheleen grooter leet

 

Bespotten en menich traenken heet

 

Ghestort / ouer v heylighe soete wanghen.

1140

Ghi hebt v laten gheeselen / croonen vanghen

 

En sijt commen wten hemel / der menscheyt plien.

 

En hebt doer haer so veel wonden ontfanghen

 

Ja ghestoruen aen een cruys ghehanghen.

 

Lieue heere seldi mi niet aensien.

1145

Och en wilt so nauwe mijn arch niet doerwien.¹¹⁴⁵

 

Dat ghi dit vergheet heere al eest vol fenijns

 

Maer lieue heere ontfermt v mijns

 

⁺Eylaes / maer heere / prince / hoe der ick pleghen

 

V te bidden om niet te sine ghesleghen

1150

Dwaes scolier / oft wat hulpt ghesucht ghecreten

 

Daer ghi mi so vriendelijck hebt vercreghen.

 

Selue remis / en in v bloet ghedweghen.¹¹⁵²

 

En ick en hebs v nau noyt eens danck gheweten

 

V weenen / v suchten / v liden onghemeten

1155

Waer heb ick verdient dat mi hulpen souwe

 

Tes mi wel kenlijck gheweest / maer slecht vergeten¹¹⁵⁶

 

Onnacsam heb ick mi qualijck ghequeten.¹¹⁵⁷

 

Och lacen twaer teghen reden en trouwe.

 

Nochtans hopende ick mijn ierste houwe

1160

En wilt niet doemen de vorme ws schijns

 

Heere na mijn mesdaet / maer ontfrrmt* v mijns

 

⁺O heere / al heb ick hier in ghefaelt.

1136 verstranghen, lijden, een 16de-eeuwsch woord.

1145 nauwe, scherp; arch, slechtheid; doorwien, doorvorschen.

+ <83>

1152 remis, vergeving; dwaen, wasschen.

1156 kenlyck syn, duidelijk bekend zijn.

1157 l. onachtsaem, onachtzaam, hem qualijck quijten, slecht aan zijn verplichtingen voldoen.

+ <84>

[p. 118]

 

Heer iammerlijck / wat uwen toren smaelt

 

Tes mi leet / aenhoort mi sempel dier

1165

En ontfermt mijns / want ghijt doch hebt verhaelt

 

Doer yeremiam / dien ghijt te segghen beuaelt

 

En augustinum / uwen hooghen griffier¹¹⁶⁷

 

Die eens sucht / voer sijn mesdaet onghier.

 

Ick en salse ghedincken nemmermeere

1170

Och ick suchte ick bidde / o milde princhier

 

Ick weene / ghedinct v arm scaepken hier

 

En willet mi vergheuen o lieue heere

 

Mochtict verhalen ick souts mi pinen so seere.

 

Al com ick lest / laet mi met gheloont doch sijn¹¹⁷⁴

1175

Want int tsconincx woert en mach geen bedroch sijn.

 

⁺Tes waer / ick snoo sondaer / moet mi gheuen sculdich¹¹⁷⁶

 

Van so veel quaets / en so overtuldich¹¹⁷⁷

 

Dat ick niet weert en ben / dat mi de sonne bescint

 

Maer heere al waer mijn quaet duysentvuldich

1180

Ghi hebt veel meer verdient / heere verduldich

 

Dan ick mesdient / arm onghehoorsam kint¹¹⁸¹

 

Ghi hebt al v bloet ghestort / v leuen gheint.

 

En een dropel van uwen heylighen bloeye.

 

Waer te vele / om al tquaet datmen vint

1185

Te verlossen / dus o ihesu lieue vrint.¹¹⁸⁵

 

Mi doch taenhooren / v niet en vernoeye.¹¹⁸⁶

 

Al heb ick seer swaerlijck verdient de roeye.¹¹⁸⁷

 

Denct al mesdoeghet kint tsi luye oft stille.¹¹⁸⁸

 

Tcorigeren staet tot des meesters wille¹¹⁸⁹

1167 hoogh, voornaam, voortreffelijk; griffier, schrijver.

1174 Zinspeling op de parabel van de werklieden ter elfder ure in den Wijngaard des Heeren, vgl. Ev. sec. Matthaeum, Cap. 20.

+ <85>

1176 hem sculdich gheuen, zich schuldig verklaren.

1177 overtuldich, overvloedig, bovenmatig.

1181 mesdienen, straf verdienen, verbeuren (Mnl. Wdb., IV, 1662).

1185 verlossen, wegnemen.

1186 vernoeyen, vervelen.

1187 swaerlijck, krachtig; de roeye, de geeselroede om iemand af te straffen.

1188 mesdoeghet, Brabantisme voor: misdoet het (kind); luye oft stille, in het eene of andere opzicht.

1189 staen tot, afhangen van.

[p. 119]

1190

⁺En al haddi lieue heere om ons bevriden

 

Noyt so veel verdient / doer v bitter liden

 

Dwelck ghi doet / des ghi ons ghemaectet vrede.¹¹⁹²

 

En al hebbick met sonden bestaet mijn tiden.¹¹⁹³

 

Hopende / moet ick mi wat verbliden

1195

Op v ontfermherticheyt / die v oyt was mede.

 

Matheus seyt / ghi en onsegt gheen bede.¹¹⁹⁶

 

Dat doet v ontfermen / v eyghen annect.¹¹⁹⁷

 

En al eest seer groot / dat ick oyt mesdede.

 

Veel meerder es v ontfermhertichede.

1200

Want si ouer hemel en eerde strect

 

Sal si mi dan arm wormken al ben ick beulect

 

Biddende niet troosten / ia soudick hopen

 

Dontfermherticheyt gods staet altijt open.

 

⁺Hemel / eerde / selen vergaen vervlieghen¹²⁰⁴

1205

Maer heere / v woert en mach niet lieghen.

 

Noch tot minen trooste groot onvolpresen

 

Ghi hebt gheseyt daer stellick marcum teghen

 

Int seste dat en mach mi niet bedrieghen

 

Wie ghelooft en ghedoopt es / sal salich wesen

1210

O heere ick hopick een ben van desen

 

Ghedoopt al hebbick dat dierbaer cleet¹²¹¹

 

Jammerlijck bevlect / dat schoou* was wtghelesen.¹²¹²

 

Oock laet mi gheloouen om mijn ghenesen

 

Dat v belieft heere en mi te ghelooven steet

1215

V woert es v seghel amen uwen eet

 

Dus al en hebbicx niet verdient maer tversincken¹²¹⁶

+ <86>

1192 doen, plaatsvervangend hulpww., zie Stoett, Mnl. Spraakk., § 150, Opm. I; ghemaecken, bewerken.

1193 bestaden, besteden.

1196 onsegghen, verwerpen (vgl. Ev. sec. Matth., Cap. 16, 21 vlgg.)

1197 annect, komt alleen voor in Meyers Woordenschat, 20: aangehecht, bijgevoegd; hier: dat uw eigen aard is; wat de theologen een nota of proprietas (vgl. v. 1241 proprietijt) van de goddelijke natuur noemen.

+ <87>

1204 vervlieghen, verdwijnen.

1211 dierbaer cleet, de R.-K. Kerk spreekt van het witte kleed der zuiverheid en der heiligmakende genade, verkregen door het Doopsel.

1212 wtghelesen, uitgekozen.

1216 versincken, in het eeuwig verderf storten (Mnl. Wdb., VIII, 2435).

[p. 120]

 

Heere wilt aen mi laes ws woerts ghedincken

 

⁺V handen heere hebben mi ghemaect seer wel.

 

Hoe soudi mi verworpen / haestelijck snel.

1220

Al comick spaye / aenhoort mijn kermen.

 

En noyt mensche hoe sondich / quaet oft rebel

 

Die v badt / en vieldi weerspanich fel

 

Maer ontfincten minlijck in v ermen

 

O lieue heere die elcken wilt beschermen

1225

Sallick dierste sijn van die ghi oyt sceppen wilde.

 

Die van v weenende sal gaen sonder ontfermen

 

Lieue soete ihesu / lacen achermen.

 

Ick hope neen / ghi sijt veel te milde.

 

Al ben ick een verloren scaepken int wilde.

1230

Merct mijn teeken ick ben van uwer quoye¹²³⁰

 

Datmen dier coopt / verliest men noye.

 

⁺Onghereet / om lacen te betalene

 

Onmoghelijck / owi te verhalene

 

Minen tijt voerleden qualijck beleyt¹²³⁴

1235

Swaermoedich mespayt / midts minen dralene¹²³⁵

 

Wel weert van alder ghenaden te falene

 

Maer doer mijn mesdaet rechtverdich tsine ontseyt

 

Niet wetende waer soecken troost doer mijn feyt¹²³⁸

 

So en wetick niet naerder ter noot om vluchten

1240

Dan lieue heere / aen v ontfermherticheyt.

 

Dier beuelict al uwer proprieteyt

 

Dat mi nv ghebrect mi en hulpt gheen duchten.

 

Met weenenden ooghen / met duysent suchten

 

Mi leet sijnde / dat mijn leet sijn es so slecht

1245

Ter noot es beter gracie dan recht

 

⁺Wat ick sprack / pensde / oft riep / veruaerlijck

 

Altijt so waren mijn ooghen staerlijck.

+ <88>

1230 mercken, nauwlettend bekijken; teeken, kenteeken; quoye, kudde - schaapskooi.

+ <89>

1234 beleggen, besteden.

1235 mespayt, bedroefd.

1238 feyt, handelwijze; schuld.

+ <90>

[p. 121]

 

Op den schicht en naden clop mijn oren.

 

De vrouwen / die mi eerst so eenpaerlijck

1250

Toefden / en na begauen swaerlijck.¹²⁵⁰

 

Quamen vast bi / so datsi mi mochten horen.¹²⁵¹

 

Den tijt die cortte / dwre ghinck verloren.¹²⁵²

 

Doen dachtick / diewile hier iemant es omtrent

 

Tes meer dan tijt vore / en al voren

1255

Ick beghere / als voer mijn leste orboren.¹²⁵⁵

 

Met haesten te maken mijn testament

 

Openbaerlijck hier voer v vrouwen present

 

Als notarius / ghetuyghen / wilt hooren want¹²⁵⁸

 

Nau luysterende crijchtmen dbeste verstant¹²⁵⁹

1260

⁺Ten eersten so biddick elcken die leeft.

 

Heb ick teghen iemant mesdoende ghesneeft.¹²⁶¹

 

In woerden in wercken teenighen tijt

 

Dat ghi wt caritaten mi dat vergheeft

 

Tes mi leet hoe dat ghebuert oock heeft

1265

Ick moet wech / denct elck op v respijt

 

En o ihesu / die de scepper sijt.

 

Van mijnder sielen / wilt doch die aenveerden

 

Ick beueelse in v handen / ghebenedijt

 

En mijn lichaem / dat slicht ouerlijt.¹²⁶⁹

1270

Als eerde / ter eerden / der heyligher eerden

 

Den meesten behooret meeste van weerden

 

Dat elcken behoort / beuelick ten fine

 

Want natuerlijck elck heeft gheerne tsine¹²⁷³

 

⁺Dat der werelt toebehoort / tsi verre oft bi

1275

Dat latick der werelt / vranck en vri.

 

Gout seluer / lant / sant verwlt* van ceyse¹²⁷⁶

1250 begeuen, in den steek laten; swaerlyck, beangstigd.

1251 vast, ijverig.

1252 verloren ghaen, verzwinden.

1255 orboren, daad, gedrag, manieren, in de 16de eeuw als substantief gebruikt (Mnl. Wdb., V, 1936).

1258 notarius, notaris, eigenlijk beambte van het geestelijk gerecht, vgl. Stallaert, 2, 241.

1259 verstant crijghen, begrijpen. Zelfde spreuk: Harreb., II, p. 373.

+ <91>

1261 sneuen, te kort komen.

1269 slicht ouerlijt, eenvoudig voorbijgaat.

1273 Zelfde spreuk: Harreb., III, p. 29.

+ <92>

1276 van ceyse, schatting, belasting.

[p. 122]

 

Maer mijn goet sulck alst in wesene si.¹²⁷⁷

 

Dat wil ick altemale draghen met mi

 

Tsal mi behoeuen wel in mijn reyse.

1280

O langhen wech daer ick mi af vereyse.¹²⁸⁰

 

Ick moet v in / hier en es gheen toeuen

 

Niet wetende hoe lanck / hoe ict bepeyse

 

Noch lacen waer dat ick henen deyse.

 

Ick duchte mi sal noch goet behoeuen

1285

Ha ick tijt / ick sou mi bat besoeuen.

 

Dus na dat mine es / moet ick vraghen

 

Want elck moet sijns selfs pacxken draghen¹²⁸⁷

 

⁺Op dat mijns ghedincken alle staten

 

Elcken te versiene / met legaten¹²⁸⁹

1290

Bi testemente / ben ick begheerlijck.

 

Edel / onedel / princen / prelaten

 

Groot en cleyne / elck wil hier vaten

 

Het sine / gheringhe / gheestelijck / weerlijck.

 

Met dat ick bisonder elck waende dus cleerlijck¹²⁹⁴

1295

Verhalen / hief tkindeken / thandeken / en sloech

 

De wre / en dit dier sach so verveerlijck.

 

En track sinen boghe / dat mi noyt so sweerlijck

 

Noch vreeselijcker poent / dunct mi en verwoech¹²⁹⁸

 

Doer de verscrictheyt / tverstant den slaep ontdroech

1300

Dbloet borst mi ten nese midts ancxste stranck.

 

So dat ick bi fortsen van vare ontspranck¹³⁰¹

 

⁺Seer bedellimt / noyt / in meerder vreesen oft leets

 

Nau beuende / hebbende dan dbloet / niet heets.¹³⁰³

 

In onmacht / in een mesmaect fautsoen.¹³⁰⁴

1305

So vondick mi / de sinnen met letter bescheets

1277 in wesene syn, in werkelijkheid, echt zijn.

1280 hem vereysen af, gruwen van iets.

1287 pacxken, last.

+ <93>

1289 legaat, legaat. Bijzondere beschikking, waarbij de erflater aan een of meer personen zekere goederen geeft ofwel alle goederen van een zekere soort.

1294 met dat, op hetzelfde oogenblik dat, vgl. Stoue, 18.

1298 poent, toestand; verweghen, beklemmen, teneerdrukken.

1301 ontspringhen, ontwaken.

+ <94>

1303 nau, benauwd.

1304 mesmaect, uitgeput; fautsoen, uiterlijk.

[p. 123]

 

Aen elck haer hinck hondert druppelen sweets.¹³⁰⁶

 

Alst relijck was doer dit vrempt visioen.

 

Hoe mi te moede was / mach elck bevroen

 

Denckende oft hem van ghelijcken ware.

1310

Dus laghick een vlaghe / niet wetende wat doen

 

Gheuallen ter eerden verscrict / oncoen.

 

Om spreken / besweet van grooten vare.

 

Niemant en derf hem / dblijct int openbare.

 

Beroemen / oft verlaten / op wijsheyt / oft cracht

1315

Want de sulcke waect die hebben sal quaden nacht¹³¹⁵

 

⁺Zeer verscrict / ontwect / ghelijck den stommen

 

Sonder spreken / maer pensde / sonder sommen¹³¹⁷

 

Mi vindende in mijn studoor dus nat.

 

Besweet / al ha ick int sweet gheswommen

1320

Ben ick vast tot mi seluen ghecommen¹³²⁰

 

En creech alleenskens vast suuerlijck bat

 

Ick rechte mi swaerlijck op en sadt

 

En leyde weer vol van swaren vernoeye¹³²³

 

Mijn hoot op mijn hant / wel siende dat

1325

Eenen droom was / die ick hadde ghehadt.

 

Dies was mi lutter bat te moeye

 

En dincte / elck mach wel op sijn hoeye

 

Wesen / in dies hi te handen trecken sal

 

Die slapen gaet / weet niet hoe hi ontwecken sal¹³²⁹

1330

⁺Mi seluen vermanende / den ancxst wat stilde¹³³⁰

 

Versuchtende / de sinnen verstoort int wilde.¹³³¹

 

Fanteserende alleneen / op dit vremt bestier.¹³³²

 

So dachtick / op dat ick te bat onthielde*

 

Met verscher memorien / want luttel schilde

1306 hinck, enkelvoudig ww. bij een meervoudig subject, vgl. Stoett, Mnl. Spraakk., § 206, Opm. II.

1315 Hij die een kwade nacht hebben zal, waakt.

+ <95>

1317 sommen, 16de eeuwsch woord, nopen, opwekken (Mnl. Wdb., VII, 1533).

1320 vast, spoedig (Eng. fast).

1323 vernoeye, verdriet;.

1329 Zelfde spreuk: Harreb., III, p. 61.

+ <96>

1330 vermanen (hem -), zich te binnen brengen.

1331 verstoort, ontsteld; int wilde, geweldig (Kil. 671).

1332 bestier, gebeurtenis.

[p. 124]

1335

Dat ict na mijn beste sou teekenen scier.

 

Dus namich met haesten / inct en papier

 

En teekendet / oft gheraecte tontbliuene¹³³⁷

 

Minen sin / en oft iemant al eest onghier.¹³³⁸

 

Eens luste te lesene / oft niet / tdangier

1340

Es cleyne / maer tverlies van scriuene.

 

Dus en om ander dwaesheyt te verdriuene

 

Teekendict met haesten / om tstellen nettere.¹³⁴²

 

Gheen beter memorie dan de lettere.

 

⁺Dus nerstich gheteekent / na mijn beste

1345

Ouerlesende / vondick dat ick meste.

 

Tverstant maecte mi noch swaerder thoot.¹³⁴⁶

 

Van deser wren / ick ouerleyt ick veste¹³⁴⁷

 

Wat meenen woude / maer finael int leste

 

Grondeerdick hier op de waerheyt bloot

1350

Dees wre / daer dit fel dier in schoot.

 

Es de wre vander doot vol van ghetruere.

 

Want niemant so pompues / sterck wijs oft groot

 

Hi en es inde wre vander doot

 

Want niemant sekers en heeft een huere

1355

Dees huere / es ons de naeste ghebuere

 

Ja naerder dan wi meenen / wie lief oft leet¹³⁵⁶

 

Want de doot es tallen hueren bereet

 

⁺Dees wre versinnende / droefdick gheheel.

 

Maer noch dochtick op dat schoon prijeel

1360

En op de vrouwen / en haer eel feesteren¹³⁶⁰

 

Den troon den bosch / en tschoon casteel

 

Elck weseude* een exellent iuweel.¹³⁶²

 

Dit dede mi moeyte om exponeren.

1337 den sin ontbliuen, uit het geheugen verliezen; oft, uit vreeze dat.

1338 oft, indien.

1342 net, nauwkeurig, juist.

+ <97>

1346 thoot swaer maecken, zwaarmoedig stemmen.

1347 vesten, vaststellen; beschrijven.

1356 wie... oft, hetzij... of.

+ <98>

1360 feesteren, feestelijk onthalen, feest vieren.

1362 iuweel, pronkstuk, kostbaarheid.

[p. 125]

 

Maer so mi tuychde na / tfanteseren

1365

Beuondick dat dit schoon vergier opt pas¹³⁶⁵

 

Daer ick dus ha mijns hertten speculeren.

 

En coeuer van wensche meer dan gronderen

 

Dat de fluer en iuecht van minen leuen was.

 

Daer ick in ben een onghefondeert gheblas¹³⁶⁹

1370

Haest verandert / om lenen een broossche crucke¹³⁷⁰

 

Alle bliscap der werelt scheet met drucke.

 

⁺Dese vrouwe ient playsant van gheeste

 

Die in dit vergier mi dede dees feeste¹³⁷³

 

En dienst mi toonende ionst van minnen

1375

Dier was viue en vrient en elck de meeste.

 

Want alsick aenmercke elck wesen ten keeste¹³⁷⁶

 

So warent sonder twijfel mijn vijf sinnen

 

Mi dienende / te desen versiere binnen¹³⁷⁸

 

Der iuecht mijns leuens maer wanckelbaer

1380

Haest verstroyt so elck hier mach bekinnen

 

Als de doot wilt haer exploot beghinnen¹³⁸¹

 

Van viuen en blijfter nau eene dits claer

 

Een vrient van duysent wren dblijct openbaer

 

Faelleert in een wre / die dleuen doet inden

1385

Als voerspoet faelt faelleren de vrienden.¹³⁸⁵

 

⁺Dees minlijcke schoon vrouwe onghemeten

 

Die ick nemmermeer en mach vergheten

 

Met den kindeken dat dorloge ha

 

Die mi doen ick bi was verbeten.¹³⁸⁹

1390

Verleende de wre / es goet om weten

 

Was met ihesum / sijn weerde moeder maria

 

Dorloge es / sla ick merckelijck ga¹³⁹²

 

Elcx tijt / van god voersien / die niemant en hoont¹³⁹³

1365 opt pas, op den weg.

1369 onghefondeert gheblas, een onbestendig adempje wind, vgl. Lat. flatus.

1370 lenen, leunen, rusten op; crucke, kruk.

+ <99>

1373 enen feeste doen, iemand fêteeren, eer en genoegen doen.

1376 ten keeste, naar het innerlijke, vgl. Lof, 32, den keeste smaecken, het fijne van de zaak begrijpen.

1378 te desen versiere, voor dit verdicht verhaal?

1381 exploot, geruchtmakende daad of onderneming (Ndl. Wdb., III, 4323).

1385 Zelfde spreuk: Harreb., II, p. 410.

+ <100>

1389 verbeten syn, ten gronde gericht zijn.

1392 merckelijck, duidelijk.

1393 hoonen, misleiden, bedriegen.

[p. 126]

 

Mariam / ick voer de gracie sla¹³⁹⁴

1395

Van voersienicheyt / dus elck hair te dienste sta

 

Want die haer dient blijft nemmermeer ongheloont

 

Dat heeft si mildelijcken wel ghetoont

 

Hier en elders / zeer grootelijck gheacht.

 

Die goeden meester dient goeden loon verwacht¹³⁹⁹

1400

⁺Somma als ick doersoecke den gront¹⁴⁰⁰

 

So maect mi experiencie cont.

 

Dat dit visioen fel van cleynder vruecht.

 

Bediet mi ende elcken vrom en ghesont.

 

Onser sinnen machtich / als een cleyn werelt ront.¹⁴⁰⁴

1405

Inden fluer ons leuens / in volder iuecht.

 

Onversienst om steruen blie en verhuecht

 

En de doot compt slaende wreet ongheraect

 

Sonder respijt / hoe wi staen met der duecht

 

Ghi weghet cleyne / diet sien blijcken muecht¹⁴⁰⁹

1410

Aen andre / maer tes hem te swaer diet smaect.

 

Heden si / morghen wi / dus broeders waect

 

Ons wre sal comen wi worden verheert.

 

Tes quaet steruen / voer diet niet en heeft gheleert¹⁴¹³

 

⁺O ghi wise lichten / ghi gheleerde mans

1415

Dominerende deere / en den rijcdom tslans.

 

Siet wt wat fondement v wijsheyt es ghesproten.

 

De vreese des heeren es dbeghinsel nochtans¹⁴¹⁷

 

De sulcke en studeertse nawwe* / bicans

 

O verresiende ooghen sijt niet ghesloten

1420

Baert v wijsheyt aen dees wre / met wijsheyt doergoten

 

Sidi wijs doet wijslijck / niet als de sotten.

 

Wat es wijsheyt / wie es wijs / die craect dees noten¹⁴²²

1394 slaen voer, aanzien als, beschouwen als.

1399 Zelfde spreuk, Harreb., II, p. 72.

+ <101>

1400 Somma, alles samengenomen, kortom; term ontleend aan de scolastische taal.

1404 siner sinnen machtich, helder van geest.

1409 weghen, achten, schatten.

1413 Zelfde spreuk, Harreb., III, p. 65.

+ <102>

1417 vgl. Bijbelsche spreuk: ‘initium sapientiae est timor Domini’.

1422 ene noot craken, een moeilijk werk tot een goed einde brengen.

[p. 127]

 

Alle wijsheyt wort op een wre verscoten.

 

O ghi wise / moet ook in deerde rotten

1425

Al moechdi hier in voerspoede / chorneren* spotten¹⁴²⁵

 

V wre sal comen / wacht v voer sneuene.

 

Hi es sot die ewelijck meynt te leuene

 

⁺O prelaten der kercken religiosen

 

Alle gheestelijcke van god ghecosen.

1430

Dat ghi elcken tot deser wren sout wecken

 

Roepende / met kelen onverurosen¹⁴³¹

 

Spieghelt v / aen de schoon roode rosen

 

Den honich dau maect hen wel leelijcke vlecken.

 

Laet caritate eerst aen v seluen strecken

1435

En roept ander niet dat ghi v seluen verghet

 

Want v wre naect oock met / om vertrecken

 

Wat baette den rijcdom den rijcken vrecken

 

Sijn huere quam hi vourrer ter hellen met.

 

Tes quaet goet dat in dees wre let

1440

Laet ons tgoet goet minnen / en tquaet goet haten

 

Noyst sterft die meest moet achter laten

 

⁺Alle princen / ghi ridders staet van elen.

 

Die ouer tslecht puepel / hebt beuelen.¹⁴⁴³

 

Als goden der werelt / sonder hindere

1445

Siet wi ghi sijt / in v triomphelijck spelen.¹⁴⁴⁵

 

En wie sijn si die van armoeden quelen.

 

Certeyn het sijn al adams kindere

 

Eylaes al sijn nv al vet v rindere

 

En v voerspoet doet op dees wre cleyn achten

1450

Si sal commen wert v vernoy dan mindere

 

Certeyn veel swaerder ghi wordes beuindere

 

Och och ghi moet dees wre verwachten

1425 honeren, hoonen, vgl. Mnl. Wdb, III, 556.

+ <103>

1431 onverurosen, niet schor.

+ <104>

1443 puepel, lagere volk (Ndl. Wdb., XII, 1442, geeft geen vindplaatsen uit de 16de eeuw).

1445 triomphelijck, heerlijk; spelen, zich vermaken.

[p. 128]

 

Ghi edel doet eellijck wilt hier op dachten

 

Met goeden duechden wilt v verstercken coen

1455

Tsijn edel die edel goey wercken doen

 

⁺Ghi ghierighe menschen weerlijck gheestelijck

 

Sonder ontfermen leuende beestelijck.¹⁴⁵⁷

 

Des goets arm dienaers eertsche pieren¹⁴⁵⁸

 

Den scat meer minnende / dan god seer feestelijck

1460

Dinct op dees wre seer tempeestelijck.¹⁴⁶⁰

 

Princen / prelaten / cooplien / rintieren

 

Wat wildi veel crabben / scrapen ghieren.¹⁴⁶²

 

Waer toe wildi tghelt bi v vermost hebben.¹⁴⁶³

 

Denct hoet v in dees wre sal verchieren

1465

Ghi moetet hier laten o relijcke dieren¹⁴⁶⁵

 

Al haddijt al ghi en moecht niet dan den cost hebben

 

Denct als v dit fel dier sal ghetrost hebben¹⁴⁶⁷

 

Dat ander doer v goet / na v doot / sal haken.¹⁴⁶⁸

 

De rijcxste / en behout maer een slaeplaken.

1470

⁺Jonck out / groot cleene / leeck oft clerck

 

Studerende / hier in mijn sempel werck.

 

Om dat ghi den gheest wat sout vernuwen¹⁴⁷²

 

Lesende vast duere / makende cleyn werck.¹⁴⁷³

 

Vanden sin ick bidde pauseert elck perck.¹⁴⁷⁴

1475

En wilt wat de materie cnuwen¹⁴⁷⁵

 

Dinct / hoe ghijt teghen dit fel dier selt bruwen¹⁴⁷⁶

 

Al en siedijs niet ghi hebbet opden hals¹⁴⁷⁷

 

Het trect sinen schicht och v mach wel gruwen

 

Haest v bereet v / oft tsal v beruwen

+ <105>

1457 beestelyck leuen beteekent nu nog in dialect: hondengierig zijn.

1458 eertsche pieren, aardwormen.

1460 tempeestelijck, onstuimig.

1462 ghieren. onstuimig begeeren.

1463 vermossen, beschimmelen.

1465 relycke dieren, menschen; woord ontleend aan de scholastische terminologie, nl. animal rationale.

1467 trossen, opladen.

1468 doer, omwille van.

+ <106>

1472 vernuwen, verfrisschen.

1473 werck maken van iet, er veel moeite voor doen.

1474 perck, plaats, gedeelte.

1475 cnuwen, overwegen, overdenken; materie, onderwerp.

1476 bruwen, op touw zetten.

1477 op den hals hebben, er mede geplaagd worden.

[p. 129]

1480

V wre naect sonder veel ghescals

 

Soect uwen rekenboeck / versiet v van als

 

Eer tkindeken cloppe / doet v bederue¹⁴⁸²

 

Want lacen leuen en es gheen erue

 

⁺In duere vander doot / wreet als den lesten sport¹⁴⁸⁴

1485

Sijn wi al / sonder seker / lanck / oft cort¹⁴⁸⁵

 

Ja vander wren / dat wi van eerden werden

 

Want in duere des doots sijn wi begort.¹⁴⁸⁷

 

En in duere ons doots / gheboren bestort

 

Met sonden / en in duere des doots ten derden

1490

En noyt niemant en mocht de eerde beterden

 

Die sekers ha / natuerlijck eenen ooghe opslach

 

Ergo in duere vander doot / onseker van scerden.¹⁴⁹²

 

Niet eenen dach / oft iaer / o wi dwase herden

 

Wi moghen elck wre / wel vreesen owach

1495

Al eest dat deens wre / langher verstrecken / mach

 

Hoe langher te sorghen van ouertredene

 

Hoe meer gheleeft hoe meerder redene

 

⁺Om weluaert van alle verdoelde scapen

 

Die singhen / en clinghen / en vreeseloos slapen.¹⁴⁹⁹

1500

In sonden en dees wre cleyn gade slaen

 

Ofter eens iemant / wat mocht wt rapen

 

Waer doer hi mocht kennen / tsoubijt betrapen

 

Van deser wren / dit deed mi bestaen¹⁵⁰³

 

En mi seluen / altijt te doene vermaen

1505

Van dit visioen / als vore beghonnen.

 

Ick hoept mi niet licht en sal ontgaen

 

Wten sinne / dat wi tsamen moghen ontfaen

 

Een salighe wre wil ons cristus ionnen

 

Laet ons ten besten dat wi connen

1510

Teghen dees wre / bereeden / de wile dat past¹⁵¹⁰

1482 bederue (sin - doen), zijn plicht vervullen.

+ <107>

1484 sport, hindernis.

1485 sonder, maar.

1487 begort, omvangen, verstrikt.

1492 ergo, dus; ontleening aan de scholastische taal; scerden, schreden, hier metathesis zooals beterden in v. 1490.

+ <108>

1499 vreeseloos, zonder vrees voor den dood of het hiernamaals.

1503 bestaen, aandurven.

1510 dat past, de gelegenheid gunstig is (16de-eeuwsche uitdrukking, vgl. Mnl. Wdb., VI, 182).

[p. 130]

 

Want dinde draecht altijt den meesten last

 

⁺Teghen dwaesheyt / noyt bi mi ghesticht.

 

Van batementen / oft reffreynen / int dicht¹⁵¹³

 

So hebbick dit slicht / te hoope ghesmeten

1515

En bidde / heb ick iemant somtijts verlicht

 

Met woerden oft wercken / om lachen / slicht

 

Dat si dit onthouwen / en dander vergheten

 

Voer al de wren / met vruechden versleten.

 

Studeert dees een wre / biddick v eersame.

1520

Tes de leste wre / so ghi hier moecht weten.

 

Voer v nieu iaer / dus gheuick onghespleten¹⁵²¹

 

Dit boecxken / de wre vander doot / den name

 

Al en eest niet vernuft / soot wel betame

 

Ick beueelt voert uwer wijser wetentheyt¹⁵²⁴

1525

Den verstandeghen es haest ghenoech gheseyt¹⁵²⁵

 

⁺O god heere / tot wiens eere en lof

 

Ick ghestelt hebbe dit moraelken grof¹⁵²⁷

 

Bidde v ootmoedelijck om v gracie.

 

Als dlichaem / sal werden moeten ghestof

1530

Om mijn siele te commen in v hof.¹⁵³⁰

 

Verleent mi voersienicheyt / tijt / en spacie.

 

In mijn leste wre / sonder turbacie

 

En op dat uwen wille so niet en leere.

 

So nemick ghestantich voer protestacie¹⁵³⁴

1535

Dit fondement al eest van slechter nacie.¹⁵³⁵

+ <109>

1513 batement, tooneelspel, meest van vroolijken aard; reffreyn ‘redeneerend of moralizeerend gedicht in rijk rijmende strophen, ieder met denzelfden versregel besloten, die eigenlijk zelf het refrein was, maar gewoonlijk de “stok” werd genoemd, als ware de strophe de vlag, die er aan opgehangen was’. (J. Te Winkel, Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, Haerlem, 1922, II, p. 415).

1521 onghespleten, in zijn geheel, onverdeeld.

1524 voert, ten volle.

1525 haest, spoedig; vgl. Tuinman, 14 (sapienti dictum sat est).

+ <110>

1527 moraelken, verhaaltje met moraliseerende strekking, vgl. Stoue, 683, komt niet voor in Wdbb.

1530 hof, woning, paleis van God.

1534 ghestantich, voortdurend.

1535 van slechter nacie, van geringe afkomst.

[p. 131]

 

Latet v doch belieuen lieue heere

 

Dus bliuicx bi mijns drooms verhale

 

Dat ick oyt mesdede rout mi seere

 

Des ick mi tuwen ontfermen keere

1540

En bidde / latet mi beteren altemale.

 

Eer ick sceyde van desen bedroefden

 

dale

 

Jant / gracie heere en wilt bescermen.¹⁵⁴²

 

Vanden / viant der hellen wreet en stuere

1545

Dalendeghe / die op v hopen en kermen

 

En verleent ons een salighe leste huere

1542 jannen, gunnen.

[p. t.o. 132]

Plaat X

De Zeeridder boven de Golven.
Drukkersmerk van Thomas vander Noot.

B¹ 1. Vreeselyck; 2. onuersien /; soubyt; eenlyck ghepeys; 3. Afgriselyck; straff / ongier; 5. herten/; 6. vier /; 7. mi; 8. moecht; 9. waenden; schier; 10. scherpen; sinnekens door een vreempt bestier; 11. waenden; stellen in rethoricken; 12. den bloemkens; crachten beswicken; 13. door; vorst /; memorie; 14. blischap is; corte glorie; 15. mocht ick; 16. stellen; 17. Matusalems; 18. spreecken / scriuen en spellen; 19. mogelijck; 20. beswaren; 21. In di; wensch; waren; 23. So onuersien /; zal ickt; 24. aren; 25. herte; nimmermeer blye; 26. Sal ict; neen ick /; fantasye; 27. Begeert; wort gewaecht; B², 11. stellen; B³, 4. voorseys /;

B¹ 28. Want; der herten; noet wat claecht.; 29. wacker /; myn; 30. Ontswymelt /; 31. myn auys; 32. prieel wonderlijck; playsant; 33. vint /; 34. vrolicker; paradys; 35. vruechde; mi onwys; 36. gheuene; 37. die vogelkens; rys; 38. ingenlsche; prys; 39. Toocht; die; leuene; 40. begeerde; had; 41. vre; 42. in; is /; di; 43. planteyt; 44. beliefde /; was ick; 45. sprongen; 46. Die; visschelkens vloten; 47. wilde; 48. onbedwongen; 49. spel /; vrolick songen; 50. Sach ick hier /; moest: ick; daer; 51. schoen maechden; van roosen wrongen; 52. iongen; B², 42. die; B³, 42. de [ontbreekt]; B⁴, 35. ick onwys; 37. die; *32. em.: prieel wonderlijck.

B¹ 79. bestieren; 80. blischap /; 81. weet ic; twijfel; mochte; 82. gedrochte; 83. ic; peysdick; verdroech; 84. coempt; genoech; 85. gemaect; robinen; 87. verueelde; 88. Dwelck; lustich; schinen; 89. sach ick; minen; 91. verweelde; 92. costelycheyt /; maten; 96. Mijn gesichte; mocht; 97. ist geluck; ongeual; 99. buyten; 101. side /; 102. orgelen /; 103. Edel stemmekens; singende / douchynen; B², 79. sonder; B³, 79. sonder bestieren; 89. te dien termijnen; 99. verwondert; 103. op accoort van fluyten; B⁴. 89. te dien terminen; 91. verweelde; 96. verwondert; 103. singhende op;
*91. em.: verweelde.

B¹ 104. omtrint.; 106. miwaert gestreken; 107. spelende /; instrument; 109. hier /; geweken; 110. neder /; 111. coempt; menigen; 112. gebueren; 113. sach ick; playsanten; 114. plantten; 115. cruykens /; vreempt in; 118. verblijen puer; 119. geciert; 121. gemaniert; wesen /; hadde; huer; 122. guer; 123. sterflick; roock; 124. sat oeck; maniere; 125. peynsde tis; ghemeene; 126. tcoempt; alleene; 127. siden; B³, 104. My dachte dat; 108. deur zulcx onghewent; 113. so [ontbreekt]; 117. hadde moghen valianten; 118. Ia finabelic stercken; 119. seer; 120. den;
*109. Aannemelijker is hier de lezing uit B³: ‘Mijn zinnen gheheel tot haer sijn gheweken’.

B¹ 128. bogaert; 130. persikens schoonder; taelde; 131. Iason die gulden; 133. ionckfrouwe; ghepareert; 134. Quam oeck; bogaert; vermincken; 135. eerlijck; gheexalteert; 137. therte; 138. schalen; 139. zijn; gheschiet; 140. zijn; noy; aensiet.; 141. hen; groene; 143. tsijne /; danck; 144. ick; ghepynt; spoene; 146. was ick /; zeer; dwanck; 147. mi; scanck; 148. Die; bedrijf; 150. zo; aensichte, 151. heemels confortatijf; 153. die; zye; B², 132. verabuseert; 147. schanc; B³, 128. daer druck faelde; 132. verabuseert; B⁴, 147. scanck;
*130. em.: taelde. *135. zetfout voor: gheexalteert. *147. em.: scanck; *151. em.: hemels.

B¹ 154. ghemeenlyck; wel vaert es blye; 155. iongers; 156. Mercurius; 157. denckt; bediet; 158. onuersiens /; hoeye; 159. ghebuerden /; zyn; moeye; 160. tsghelycx; gheschiet; 162. vruecht; 164. tvisselken in des waters vliet; 165. so; hoeren bevroeden; 166. hebbende / myn; iuecht; 168. weelden /; 169. vruechden; di droefheyt; woech; 170. genoech; 171. lach ick; myns; vergeten; 173. genoech; 174. Wenschen /; had; 175. Schoen; drincken; 176. Spel /; iubilacie; 177. achter dincken /; weelden gemeten; 178. Ic; voere; 179. honchste; 180. lange spacie; B², 155. edel; B³, 155. edel; 161. oft op; 162. een; 164. En; vliet; 167. En hope van voorspoet / alleen voor mijn borghe; <13> volgt op str. ‘Doort hooren so worde my therte crancxt’..; B⁴, 155. edel;
*164. em.: vliet.

B¹ 181. blijscap allinde; 182. coempt; inde.; 183. bequame /; 184. mane / getempert; 185. herte hadde; 186. vrolyck; geween; 187. Soubijt; vercleen; 188. oogenblick /; corter reysen; 189. leelijck /; 190. neuel / helsch /; 191. Quam; deysen.; 193. Swert /; 194. Bi na, [vant] ick; gestrect; 195. voer; verzeert; 196. Het rat der fortuynen; gekeert; 198. Door; wondere; 200. Wreet ghier; 201. brenghen; 202. gevloghen; gheeste; 203. was /; monster / dier; 204. Ende had; boge; tswertte; B², 200. Wreec ghier; B³, 200. Wreet / ghier; B⁴, 200. Wreect ghier;
* 203. em.: monsterdier in één woord?

B¹ 231. ontfermpt; myn bitter; 232. myns; 233. Rekeninghe /; zal ick; 234. begheer ick /; ickse wel mach beleyen; 235. vertreck; 236. auys /; 237. behoert / relyck respyt; 238. tyt; 240. suchtende /; blat; 241. [dit] dier; wreet; 242. respyt /; hier; 243. Ghi; tyts; stonden; ghehadt; 244. vele /; 245. duecht; groeytsel; 247. besceet; 248. vertreck /; 249. passeren binnen; 250. vwen bemercke; 251. hadt /; gheschiet; 252. wys; versiet.; 253. grouwende; schichte; 254. vwen; 255. voor die; iusticie; 256. begere; gestichte; 257. mi; zal; B³, 240. en; 241. en; 250. ghy;

B¹ 258. officie; 259. die; 260. bewys; 261. malitie; 262. daer af begher ick inhibitie; 263. wys; 264. protesteer ick /;auys; 265. Voor; [ghi]; 266. is; ghewassen.; 267. sprack /; argueren; 268. Kattijf /; 270. executie /; 271. vonnisse; delayeren; 272. ghepasseert; hier; 273. Int hoochste; 274. executie; 275. beuelet; die; 277. [recht] niet; iusticie; 278. rasch /; solucie; 279. termynen zyn leden /; tijt; 280. Tegen; is gheen; 281. myns adems / verbaest /; 282. Niet; gedreycht / geweent.; 283. mynder fantasyen; 284. is tvonnis ghelopen /; B², 275. beuelent; B³, 258. om statie; 275. recht en reden beuelent; die; <21> volgt op str.: ‘Van alder vruecht wasser...’; 284. en vercleent; B⁴, 275. beuelent;

B¹ 285. rechter /; vercleent; 286. Want tis tegen recht /; lyen; 287. absentien; partyen; 288. Partien ongehoort; ongedaecht; 289. oordelen; enuien; 290. vermaledien; 291. trecht; beclaecht; 292. beghere; recht /; mishaecht; 293. Ghedaecht /; te syne; versijcx; 294. weerseyt /; gelijcx; 295. haddi Tullius; 296. Sampsons; Salomons; 297. [dit] dier /; 298. gebueren; 299. Execucie; 300. geloopen; 301. sydi (i.p.v. hebdi); heymelyck; openbaer; 302. Dick duyst mael geweest; knechte; 303. Ghi; kint; is waer; 304. is; 306. coempt; ghenechte; 307. excusatie is; 308. is; 309. bloedighen; B³, 290. hate; 293. en heeft hier gheen canuyn; 294. Niet willen weten de reden is bruyn;
* 289. zetfout voor enuien.
* 299: zetfout voor execucie.

B¹ 311. stert /; infect / gefenijnt /; 313. mager /; heel vreempt gheschorst; 315. Ontastelijck; in; 316. minute /; snel; 317. beenen; verstercken; 320. scheent; moeghelyck; 321. Doer die vreemptheyt wonderlyck int bedien; 322. bouent hoeren sien.; 324. suchtende / duchtende /; van; 325. had ick bina in derde ghecroopen; 326. door tswaere; straf; 328. Doort ghescal was ick; bedropen; 328. Doort onghemack ic sprack /; ghaf; 329. si /; mi /; herdt; 330. ter stadt /; wat /; versint; 331. blame / vwen; 332. die; daer af; 333. v / tot nv /; B², 313. heel vreemt; B³, 313. heel vreemt ghescorst; B⁴, 313. het vel heel vreemt; 314. vlecken; 338. die victorieuse;
* 329. em.: si[di] die...

B¹ 334. snel / zeer; si; vrint; 335. Tsi bode / van gode/; 336. Vreempt; ghesien /; verweckt abuys; 337. Mijnen; suldi; 338. die victorieuse /; prijs; 339. heemels dack; 340. oeck doutste / merckt; dauys; 341. paradys; 342. Adam; tghebot; 343. Ic ben / ende ic; niet /; Jan; 344. Apocalypsi; bescreeff; 345. Godt; zyn; 346. maeckte; 347. nochtans van; gemaect / ic; bleeff; 348. oyt sint die; bedreeff; 349. edel / onedel / ionck; is; 350. gheloghen; nochtans; is.; 351. Halff doot /; midts ancxt ghesust; 352. lust; 353. Doort vreempt vermeet /; pyne; 355. herten ongherust; 356. ic /; is; 357. So out /; sine /; 358. Onghemaect /; Godt; 359. paradys; 360. woort; B², 338. die victorieuse; B³, 338. Ic ben die victorieuse; B⁴, 360. voort;

B¹ 361. verghefs /; 365. Adam die eerste menschelicke; 366. Leuen /; zal; zal opt; 367. Leuen /; 368. swerde; 369. keysers /; 370. Die; waren /; noyt ontulien; 371. Christus; voor; 372. mynen; 375. icke; 376. Tis; voor; 377. machick; syn; 378. misprijst, vreden zyn; 379. Door; werde; therte; crancxt; 380. mi /; ancxt; 381. vraechde /; mynen; 382. strancxt; 383. seyde ick; lancxt; 384. si dan / toocht; 385. vee; 386. Alf / draeck / o wi; 387. zee; 388. wee; 389. misdaen /; mi; 390. redene /; hoe / wat / aen wien / waer bi /; B⁴, 375. Den;

B¹ 391. met reden; blijcken /; 393. dier / want; 394. kersten /; hemel; 395. ick noyt /; nymmermeer comen; 396. Ic; dan; geselle; 397. naemaels; 398. syn sal /; 399. en; 400. die; mynder; 401. is hier /; 402. val; 403. Ghepasseert /; sult voordeel; 404. is wech /; 405. leet / wil; wilt; 406. die; is; schilt; 407. benaut [i.p.v. vervallen /]; flau; 408. verdeluwen door infecten dau; 409. Doort hooren /; myn; 410. Myn herte; wordt lau; 411. Myn; wordt; die; 313. leden begauen mi / druck moest ick verpachten; 414. die; ghetruer; B², 407. benaut; B³, 407. benaut; en; 408. verdwijnen; B⁴, 406. die; 407. benaut; 408. verdeluwen door insecten dau;
* 408.: zetfout voor verdeluwt.

B¹ 415. die; ancxt /; ic; verwachten; 416. sachten; 417. weer; stuer; 418. herten /; ancxten puer; 419. ick /; ist mogelijck; 420. gelach; 421. Mispayt; swaermoediger speculacie; 422. Vergheten; 423. Voor; gracie; 425. corten; 426. Geleeft /; achermen.; swermen; 428. yemanden; sijnen; 429. out /; bescermen; 430. latende; in die; verwermen; 431. myn; vol leest; 432. voor compt voor gaet; 433. nae recht / di; syt; 434. zynen tyt.; 435. helpen; woorden; 436. oft ymmers binaes; 437. is; 439. eylaes; aes; 440. onduycken selt; 441. schat /; 442. helpen int corte oft int lanck.
* 430. em.: latende.

443. syn; 445. ter stont /; bedwanck; 446. ontdanck; 447. ras; spoyen; 448. ter; coyen; 449. boos; 450. onghenadighen; 451. Gheuoelende; syn daet; 452. bloet; 455. vreesen; toeuerlaet; 455. sprack ick / in dien; staet; 456. ymmer zyn; 458. te; myn; intricaet; 459. termyns; ymmer; 460. Behouwelijck; altijts; 461. ickt; 464. antwoordet; 465. tyt; 466. tyt; versleten; 467. mi; ic wilde ick hadde; 468. wyt; 469. stryt; 470. sult blyuen allendich knecht; 471. respijt.; 472. Sprakick /; syt;

B¹ 473. slecht; 475. aen leyt; 476. relick bidt /; behoert; tsyne ontseyt.; 477. wreelicker riept /; 478. tijt; is; gheschiet; 479. ooghe opslach; 480. riep ick; 481. mynen; 482. myns; o wach; 484. ghebueren /; smaelt; 486. rekeninge; 487. Sprack ick /; in; 488. tyts /; syn; 489. op; corten tyt /; gheent // is; 490. is; present // is.; 492. cryierde; 493. moeter; 494. wreelick; stierde; 495. Sinen; scoffierde; 497. Door; ancxt; 498. riep ick; 499. voorseyt is; 500. ontfermelyck; vre; 501. Respyts / ghi; qualick; 502. beghin; B², 477. veel [ontbreekt]; B⁴, 477. Noch;

B¹ 503. syn ontfermen /; 504. is; 505. antwoorde /; gaten; 506. baten; 507. veruaerlick; 509. ghelaten; 510. onmacht; claerlick; 511. eenpaerlick; 512. Eerst; cleene; 513. staerlick; 514. door; onclaerlick; 515. Sach icse /; mi; alleene; 516. verginck; 517. gheueynst; vrint; 518. vrinden; 520. siende voor; myn; 521. die; playsant; 523. kinde; 526. gheordineert; 527. respyt; is /; is; lant; 528. [wilt] hem; verhaesten //; 529. vre is; 532. verweghen; B², 521. een die;
* 520.: zetfout voor siende.

B¹ 562. dwanck /; 563. reden; die; 564. mynen tyt /; 565. aensichte; seer; 566. sprack; 567. Myn; wringende /; 568. woorde te woorde; 569. hooft; 570. alleene; 571. neerste /; 573. Sal ict; so ick kan; 574. corten; 575. vre veruaerlick /; zeden; 576. vre; ouerleden; 577. vre; 578. vre; ouertreden; 579. vre; 580. vre; suldyt; ghewagen; 581. vre; dragen; 582. vre; vren; leste; 583. vre; behoeft; dagen; 584. vre; moet ick; oueriagen; 585. vre; gemeste; 586. vre; beste; 587. Vre /; 588. tcoempt; vre; al.; 589. beginnen; B³, 572. En metter memorie vul van discoorde /; 573. Sal ick; soo ickt can;

B¹ 591. dier; 592. helpen /; o scherpe; 593. sidi /; 594. nieuwers; 595. schier; 596. haestelinge; gheplogen //; 598. papier.; 599. vre; salt; mogen // sijn; 600. bedrogen sijn; 601. is /; 602. bidt salige vre; 603. leuen //; 604. ghefantaseert /; bedreuen //; 605. vreemde speculatie; 606. ghescreuen //; 607. subtylheyt; ghegeuen //; 608. gracie; 609. crigen /; 611. fallacie; 614. haestelinghe; v eloquentie; 615. af gheslaghen; 616 Tis; is;
* 593. em.: sidi.

B¹ 619. ick; gheacht; 620. [tijt]; 621. open; 622. heb ick; 623. ghesocht / ghepeyst; 624. cortene /; 627. heb ick; 630. soect; 631. ontvreempt; 632. tyt tyt /; 633. Tyt; voormaels; lanck; 634. tyt; heb ick; 635. Costelick tyt /; mi; 636. Seeringe /; tegen mynen danck; 637. heb ick menigen verloren; 638. edelen tyt; vergetene; 639. tyt; cortene /; 640. scanck /; dichte; 641. beghin; wetene; 642. ketene; 643. nv tontye /; giste; 644. wys; wiste; 645. tyt /; scheene; B², 627. groot [ontbreekt]; 640. schanc; B³, 640. schanck; B⁴, 636. Seer gheringhe; 640. schanck.
* 640. em.: scanck.

B¹ 646. tyt werdick /; weene; 647. Myn begin met v /; berye; 648^a? Ende ick in v / sonder v / tdunct mi te cleene; 648. alleene; 649. tyt; v misboort / tis recht dat ick lye; 650. allen mynen; tye; 651. vre geen; 652. tyt; dsye; 653. spiegelt; lustige herte blye; 654. Mynen tyt heyst; spel; 655. mochte /; 656. ouertredere; 657. voorleden tyt; nemmermeer wedere.; 659. Allenskens; suuerlick; mi; quamen; 660. si; myn; 661. suuerlick; 662. allen myn; ramen; 663. hier voort sult; 664. vre /; int getal; 665. iaer; 666. begin; ick vreese misual; 667. sal; 668. misbaer; 669. veel tyts /; vre /; 670. myn; slap; 671. comenschap.; 672. corte glorie; B³, 657. niet; 673. met v; B⁴, 659. Allenskens; 666. sorghe;
* 648. em.: vóór of na v. 648 kan volgens variant versregel ingevoegd: Ende ick in v /...

B¹ 673. bedriechelijcke consistorie; 674. ick; ghescapen; 675. myns; 676. snode ciborie; 677. knapen; 678. rapen.; 679. voor; 680. onuersien betrapen; 682. lustich /; morgen; 684. vergeten /; och; 685. beloofte is; bedroch.; 687. was ick; allindich ghedaen; 688. had; 689. beginsel; beuaen; 691. pynen; 692. ghescoren; 693. sorghen /; geen winsche.; 695. onuersien /; int; 696. mensche; 697. die; 698. is; soch; 699. beloofte is; 700. bewinden; 702. sullen; 703. onuersien /; allenden; B⁴, 690. v; 697. als die kintsche;

B¹ 704. sal ick; herberge; 705. Wie; myn; syn /; sal ic; 708. gheringe /; 710. die; voor; 711. spiegel /; warachtich patroon; 712. beclage /; 713. beloefte is; 714. ghepijns; 715. bedriechlick /; fenijns; 716. binnen; 717. onghelick; schijns; 718. syn; wijns; 719. waters; 720. onblyuende; 721. Onrelicke /; sweert; 722. ezel; rat; 723. bat; 724. maecten; 725. eynde; steert; 726. brenct /; aen eenen geueysden goetscynenden troch; 727. beloofte is; 728. tis; 729. steruen / die; is; B², 719. naulyc waters; B³, 716. oncuys; 719. waters; B⁴, 719. water;

B¹ 730. Soubyt /; minst; had; 731. mynder; 732. my; swoer; 733. onuersien; 734. heb ick; 735. heb ick; 736. gast; 737. schadue; mast; 739. ooghen /; herten /; eer; 740. vermeten; 741. soet; vergheten; 742. ic; mensche verfoeyt; 743. crachten sterck; ghegoeyt; 744. garseken; 745. playsantelick bloeyt; 746. ghecoluert /; vri lustich groeyt; 748. ic; ghehadt; myn ghewelt; 750. is; quelt; 751. groen gerseken /; bloemkens; schoon; ghestelt; 753. gheerde; verderuen; 755. leuen /; steruen; 756. verhogen; B², 729. schepen; B³, 729. schepen; die; B⁴, 729. schepen;
* 746. em.: ghecoluert.

B¹ 757. die; ghelogen; 758. morgen; 759. morgen /; bedrogen; 760. ghi blyft /; ic; pogen; 761. morgen; schouwen; 762. Morgen morgen /; brouwen; 763. borgen; 765. blijct; rouwen; 766. die; morgen; 767. is; voor; saegheren sorgen; 768. door; nemen; 769. morgen sach; 770. morgen had ick; gheweten; 771. ghebeten; 772. morgen; 773. moeyten; 774. misdaet; 775. tijt; 776. had; begost; hadde; wijt; 777. weken; myn; 778. waer; crijt; 780. duchte; tyts; 781. spiegelt; alle; nv; myn; 782. haddick nv tijt / blijer man; sprack // noyt; B², 756. dick [ontbreekt];

B¹ 783. ghemeenlick; ghebrack //; 784. ic /; mach ick ghelick schinen; 785. arbeyder; pinen; 787. daer na; terminen; 788. synder; 789. ontdragen; 790. clagen; 791. sorgen voor cranckelick; 792. want; heb ick; meshagen; 793. dri dagen; vlagen; 794. rusten /; therte croent; 795. had; neerstich; ghetoent; 796. Die wile; 797. ghewracht; 798. beuolen / is; 799. onuerholen / is /; scholen is; 800. Die wijsheyt; voor lichten den hoet / moet; 801. Coemt; ligghen; die in dolen / is; 802. die solen / is /; ghestolen / is; 803. morghen niet sekers dan; woet / groet; 804. helpen wisheyt; soet /; 805. Coemt; mi; want; door; 806. spoet /; 807. bloet / goet; B², 783. Maer die te laet beyt / die ghebrack oyt; B³, 783. Maer die te laet beyt / eylaes die ghebrack // oyt; 799. Wien sal; B⁴, 783. Maer die te laet beyt / die ghebrack oyt; 803. moet;
* 785. em.: arbeyder.
* 807. em.: goet i.p.v. moet.

B¹ 808. si / tis; 809. werck / vlas /; 810. peerde /; 811. Ghi syt eerde /; eerde /; 812. relick verstant / hebt; 813. gheplant /; hant / hebt; 814. Die; rechtuerdicheyen; 815. die; cant /; 816. lant /; sorghelick pant /; 817. coemt; mi; 818. Coemt; horribel; 819. vre; 820. ghereet /; 821. faulte; macht; qualick; 822. sult; 823. ghi; 824. tyt; snel; 825. die heer coemt; 826. cooplien /; di in; 827. Siluer; beemt; 829. Door hagel; 830. Neerstich; menich fout; 831. oec; voorbi; 832. Coemt; 832. drage; mi; B², 827. beemt; B³, 812. edele menschen; 821. al en saudt v niet ghereyden;

B¹ 833. al den ryckdom dies; verscricke; 834. o wi; 835. Waer om arbeydi; spiegelt; 836. sult; dragen; 837. mismeten; sticke; 838. ooc miswegen; gheweten / syn; 839. nu; suldi ghemeten / syn; 840. ghierege; 841. Deerts; dient; verknaept; 842. Dick onrechtuerdich; 843. Coemt; ooc /; suldi syn; 844. sult; hoepe geraept; 845. Suldyt hier; codt; 846. daer na; gebodt; 847. triumpheren; 848. sodt; 849. auentuert inthelsce; 850. bitterlick suldi; vre pasceren; 851. geen tyt syn; 852. moechdyt; ouerlesen; 853. comen; 854. lustige elingen /; 855. aensichten; 856. houerdien geswollen; 857. ghi; slechten; 858. gheringhe; comt; oeck; B², 857. sijt gheset; B³, 857. zyt gheset; B⁴, 857. zijt gheset /;

B¹ 859. oeck bi den mollen; 860. ghi lien /; vollen; 862. Sullen liggen 864. onder kinnen; 865. plaetse; /; beginnen; 866. vre is hier /; 867. coempt; 868. mate; 869. veruult; hate; 870. lijdsaem /; bloot / syt; 871. comt ghi oeck /; state; 872. en is; bate; 873. Bereyt; oeck /; groot / syt; 874. is; broot / syt; 875. pacientie verweruen; 876. stoot / syt; 877. duere; doot / syt; 878. ghi sult; gheruster herten steruen; 880. versycke; 881. begint; eertrycke; 882. herten; myns doch; 883. verblyt; door; 884. voor tviants syn; B², 868. vremt van ghelate; B³, 868. vremt van ghelate; 881. seer wel; B⁴, 868. vraemt van ghelate;
* 884. em.: schicht, vgl. v. 890.

B¹ 885. cloesters; ghehoorsaem /; abstinencie; 886. oeck; door; 887. verblyt; syn; 888. Verblyt; syn; 889. gheschien; 890. veruaert voor; syn; 891. vre comt; zal; syn; 892. ontulien; 893. oeck; wilt; uersien; 894. in ghequel; 895. een ander spiegelt / spiegelt hem; 896. waerom en; ic; niet; 897. warom; ic; anders; 898. niet doorslegen; 899. waer om; ic; geweest ongeraect; 900. ic; gewaect; 901. waerom; ic; snolick misdregen; 902. Waer om; ic; gebeen gelegen; 903. Waerom heb ic; mynen; verbolgen; 904. waerom heb ic; verdragen geswegen; 905. waerom heb ic kattijf; genegen; 906. rout /; geswolgen; 907. Die; mi; seggen; 908. Mi hier liggen; geween; 909. is /; 910. woorde /;

B¹ 911. Sach ick peynsende; ongemack; 913. peynsde /; mi; gebrack; 914. vren synde /; mi; altyt; 915. tkindeke; 916. slaen /; dat / laes / mynen; 918. mynder; lief; 919. seer; 920. Sprack ic /; voort; 921. vreesen van sinnen discoort; 922. quaetsten; 923. twee; tbeste; 925. adieu; 928. uwen; 929. geerne hayt; 930. verfrayt; 931. Wt ghecosen begift /; blycken; 932. die; heylighe geest in; ghesaeyt; 933. natueren; waeyt; 934. vander rethoricken; 935. hier beswicken; 936. begint /; 937. Want; was /; zyn werck.; B², 911. ghemack; 921. van sinnen discoort; B³, 921. van zinnen discoort; B⁴, 921. van sinnen discoort; 937. die;

B¹ 938. iet; 939. Mijnen; is; 940. is; 941. waer om steldi; herte; compt; besiet; 942. ane /; doer verdriet; 943. onuersien /; seer vroegen; 944. Ic; ghesondicht / wat; doen het is v cont; 946. Waer om; mi; ongesont; 949. vroech; 950. volgen; staen; 951. minsten; wille gaen.; 952. myn; mynen; 953. Tis; ic; die werelt pynen; begeuene; 954. mynder zielen; 955. God; grooter; 956. wilt; ordelen int; 957. niet verniele(n); 958. knielen; 959. Voor; 960. mynen; krielen; 962. poorten; noot; 963. vwen; ghi; 965. syn; is; 966. Antwoort mi; al ben ick vol misdaden; B², 942. ane; 953. de werelt pooghen; 966. al ben ic vol misdaden; B³, 966. al ben ic vol misdaden; B⁴, 966. vol misdaden /;

B¹ 967. Mynen tyt iis; veel beraden; 971. v /; vaetken /; ic wil v eeren; 972. doge stoppele brenct mi niet in verseeren; 973. Machtich prince /; dragen; 974. myn; is /; heeren; 975. myn; 976. mynen; dagen; 977. die; knagen.; 978. ic; spoet / syn; 979. werden /; dat syn moet / syn; 981. Onlanc; veruult; 982. vergheet; 983. mach beschouwen; 984. gehouwen; 986. maken; 987. termyn; 988. of; 989. zal ick; weet; 990. Mi; aenschyn; 991. ziele; gheeturbeert; my syn; 992. die; vossen; 993. inde; is; verlossen; B², 967. veel; 982. en [ontbreekt]; B³, 967. veel; 968. keert doch; niet; vol eeren; 992. vossen; B⁴, 967. veel; 972. Als; brengt my niet int; 992. vossen /;

B¹ 994. mergen; 995. bergen; 997. int; vererghen; 998. Wilt; vergen; 999. ghi myns sult gedincken; 1000. blincken; 1001. waerom; ic; gewacht; tijts; 1002. myn; drincken; 1004. ontgaen; antwoorden; 1005. mynder; verwyts; 1006. Voer myn; lien; 1008. Mynen geest; verdwynt /; vre; af; 1009. verwacht ick sekers; tgraf; 1010. Myn ghedachten ghebroken /; 1012. mi; duysterheden; 1014. belooft; seden; 1015. duysterheyt; 1016. Myn; moet ic; 1017. segghen; steden; 1018. syt myn vader; den wormen.; 1019. is; myn; formen; 1020. sidi /; sidi morgen /; eere /; prijs; 1021. is; timmert; 1022. Myn; verteert; B⁴, 1019. wat;

B¹ 1023, hancter; [den]; aen; 1024. geween; 1025. Wilt mi nv alte samen ontfermen; 1026. myn vrinden; myn kermen; 1027. synde int; alleen; cleen; 1029. Myn; worden /; gysen; 1030. yser oft loot /; myn verscheen; 1032. ick; spijsen; 1033. maer myn; ick; myn verijsen; 1035. vruechden / dat droefelic; 1036. god; waerom; dracht; 1037. wten; mijns moeders; waerom en wassic versmacht; 1038. ooghe /; had; vaten; 1040. want; lutterheyt myns tyts /; onuersien; 1041. wort; gheint; maten; 1042. met; 1043. wilt myns toch ghedincken in desen swaren druck; 1044. Als zielen beruerdere van; 1045. syt; in baten; 1046. Voor die; dots /; vreeselyck; 1047. Als ic moet ter duysterheyt; geluck; is /; eewighe; 1049. Tis; gheloont; B², 1023. hanghe ic; B³, 1037. haddy my versmacht; 1043. in desen; B⁴, 1027, al een;

B¹ 1050. ic; schaep; 1051. vwen; toren; nopen; 1053. ic; 1054. mynder; voren; 1055. Sonder myn; in; 1057. ignorancie; 1058. ontfermighen ooghen; 1060. is; broosche; 1061. vergeefs dabundancie; 1062. kinderen; menschen; 1063. anders /; hyt; wenschen.; 1064. ick beginnen bedriven; 1065. iaer; 1066. begonnen; 1067. vre / blyven; 1068. allen kettinnen; 1070. verlient; 1072. heb; 1073. Morgen morgen ic sal /; 1075. ghenaye; 1076. mensche quaet; 1077. misdaet; B², 1055. in schult [ontbreekt]; B³, 1064. gaen;
* 1064. em.: beghinnen bedriuen.

B¹ ontbreekt gedeeltelijk, tengevolge der katernindeeling, doch het hier ontbrekend gedeelte volgt op str.: ‘Hemel / eerde / selen vergaen / verulieghen...’ 1078. Nochtans; 1079. vare; 1080. willen bidden; 1082. mi; moordenare; 1084. Hi; vren; 1085. ghi ontfincten; sermonen; 1087. rekeninge / nochtans; ghi syn; 1088. herre suldi; argers; 1089. Die; so minlyck cont voen; 1090. Allen die ghedierten louen; 1092. iusticie; 1093. Die; is; 1095. sal ick; 1096. v; beneficie; 1097. Danc; danc baren /; roepen; spreken.; 1098. vre /; ghebreken; 1099. is simpel; confuysien; 1101. moordenare; is; 1102. ick; veele /; myn misvuyse; segghen /; misdaet.; 1106. Tis; misgaen; B³, 1078. dorst ic; B⁴, 1085. syn;

B¹ 1107. Door myn; misdaen; dicwils; 1109. En vriendelic; telken ghegeuen; 1112. ick; 1114. myn leuen; 1115. verheuen; ganck; 1117. Ick; mynen; sanc; 1118. myn; ghepeyns; 1119. liene; myns; 1120. v myns; want ickt behoeft; 1121. bedroeft; 1122. weeck; 1124. Ghedinckt; si; ghetoeft; 1125. door ws; woorden; 1133. myn misdaet; 1134. geet; B², 1120. v [ontbreekt]; want ick; B³, 1120. v; want ick; 1126. ydeot [ontbreekt]; my; B⁴, 1112. aderen; 1120. v; want ick behoeft; 1122. smenschen cranckheyt;

B¹ 1135. bereet; 1236. int; verstrangen; 1137. grooten; 1138. traencken; 1139. heylige; wangen; 1140. croonen / vangen; 1141. syt comen; plien; 1142. ontfangen; [volgt op str.: ‘O heere wat sal ick beginnen bedriuen’]; 1143. ghehangen; 1144. suldi; net aensien; 1145. dorwien; 1146. fenyns; 1147. lieue; myns; 1148. plegen; 1149. gheslegen; 1150. scholier /; gesucht gecreten; 1151. vrindelick; vercregen; 1152. gedwegen; 1153. [noyt]; geweeten; 1154. ongemeten; 1155. ict; helpen; 1156. kenlick geweest /; 1157. Onachsam / heb ic; qualick gequeten; 1158. tegen; trouwe; 1159. myn; 1160. forme; 1161. myn misdaet /; ontfermt; 1162. heere; hier; gefaelt; B³, 1135. meer [ontbreekt]; B⁴, 1160. die;
* 1161. em.: ontfermt.

B¹ 1163. iammerlick /; want vwen tooren; 1164. Tis mi; simpel; 1165. want gijt; 1166. Door Ieremiam; gij; seggen; 1167. Augustiuum / vwen hoogen greffier; 1168. voor syn misdaet onghier; 1169. gedincken nemmermeer.; 1170. suchte /; princier; 1171. gedinckt; 1172. vergheuen; 1173. Mocht ict; sout; pijnen; seere; 1174. coem; 1176. Tis; ic; sondar /; geuen; 1179. duysentfuldich; 1181. misdient; onghehoorsaem; 1182. gheint; 1183. dropel; bloeye; 1185. O Iesu; vrint; 1186. Myn bede v toch; 1187. die roeye; 1188. Dinckt; misdoeget; 1189. Tcorrigeren; B², 1177. ongheduldich; B³, 1177. ongheduldich; B⁴, 1171. schaepkens; 1177. ongheduldich;

B¹ 1193. vrede; 1194. heb ick; versleten; tiden; 1196. Mattheus; ontsegt; bede; 1197. ontfermen; annect; 1198. misdede; 1199. is; 1203. open; 1204. vergaen / veruliegen; 1205. heer /; woort; lieghen; 1206. mynen troost; 1207. [volgt op str.: ‘Ghedinct lieue heere / dat dit...’] stel ik Marcum tegen; 1208. bedriegen; 1209. ghedoept is /; wesen.; 1210. ic hope dat ic; 1211. Ghedoopt /; heb ic; 1212. Iammerlick beulect /; schoon; wtgelesen; 1214. heere /; 1215. woort is; segel; 1216. tversincken; B², gansche str. <87> ontbreekt; B³, str. <87> ontbreekt; B⁴, 1193. versleten; str. <87> ontbreekt;
* 1212. em.: schoon.

B¹ 1218. Thanden; mi; wel; 1219. verworpen / haestelick snel; 1220. com ic; aenhoert; kermen; 1222. weerspannich; 1223. minlick; armen; 1225. Sal ick dierste syn; 1226. ontfermen; 1227. Iesu /; achermen; 1228. neen; milde; 1229. wilde; 1231. ick; vwer; dier; verliestmen noye; 1232. Onghereet; 1233. Onmoghelick / o wi; 1234. Mijnen; voorleden qualick; 1235. mispayt /; 1237. misdaet; rechtuerdich; onseyt; 1238. soeken; door; 1239. weet ic; 1241. dier beulect; proprieteyt; 1242. dat; ghebrect /; duchten; 1244. Mi; is; 1245. is; recht; 1246. ic; peynsde /; veruaerlick; 1247. staerlick; B³, 1231. seer; B⁴, 1225. schepsele spilde; 1233. o my; 1238. mijns selfs;

B¹ 1248. schicht; na den; ooren; 1249. eenpaerlick; 1250. swaerlick; 1251. dat si; hooren; 1252. den; corte /; duere ghinc verlooren; 1253. die wijle; is omtrent.; 1254. voeren; 1255. voor myn; orboren; 1256. testamen; 1257. Openbaerlick; voor; 1260. leeft; 1261. iemandt misdoende ghesneeft; 1262. woorden /; teenighen tyt; 1264. Tis; 1265. respyt; 1266. o Iesu /; syt; 1267. aenueerden; 1268. handen ghebenedyt; 1269. ouerlyt; 1271. behoort; 1272. beuel ick; 1273. natuerlick; 1275. laet ick; vri; 1276. Gout / siluer /; veruult; B², 1276. veruult met;
* 1276: voor veruvlt.

B¹ 1277. myn; si; 1278. ic; 1279. myn reyse; 1280. ic; vereyse; 1281. is; 1283. deyse; 1285. tyt /; besoeuen; 1286. is; ick; 1287. syns; 1289. myns; 1290. testamente; begheerlick; 1291. Edel; princen; 1293. gheestelick weerlick; 1294. cleerlick; 1295. hief; 1296. vre; dit; verueerlick; 1297. sweerlick; 1298. vreeselick; mi; 1299. Door; tverstant den; ondroech; 1300. ten nuese wte; ancxte stranc; 1301. ontspranc; 1302. meerder; of leet; 1303. hebbend meer cout bloet dan heets; 1304. mismaect fautsoen; 1305. myn; B², 1303. Flau; meer cout bloet dan; B⁴, 1298. vreeselycpoint; dunct mi [ontbreekt]; 1303. Flau; meer cout bloets dan heets /;

B¹ 1306. een droppel; 1307. relick; doer; vrempt visioen; 1308. was; 1309. ghelicken ware; 1310. lach ick; 1314. wysheyt; 1315. Want; quaden; 1316. ghelick; stommen; 1317. peysende; 1321. crech allinskens myn sinnen bat; 1322. swaerlick; sat; 1323. swaeren; 1325. droem; ghehat; 1326. mi; moye; 1327. dincte; 1329. niet; 1330. vermanend; ancxt; 1331. wilde; 1332. alleenen /; vreempt bestier; 1333. dacht ick; B², 1322. myn sinnen badt; B⁴ 1329. ontwaken;
* 1333. l. onthilde.

B¹ 1335. schier; 1336. nam ic; 1336. pampier; 1338. Miner; yemant; onghier; 1339. want het; 1340. en het tverlies; scriuene; 1341. En; nettere; 1343. die; lettere; 1344. neerstich; 1345. Ouersiende /; meste; 1346. thoot; 1347. vren /; Ouerleyt / ic veste; 1348. wouwe /; 1350. vre /; schoot; 1351. vre; ghetruere; 1352. sterc /; wij; 1353. is; vre; 1354. vre /; 1356. weeten; 1357. die; is; vren; 1358. vre; droef dick gheheel; 1359. prieel; 1360. die; 1362. wesende; excellent iuweel; 1363. exponeren; B², 1344. al mijn verhael; 1345. miste het principael /; 1358. bedroef Ick; B³, 1344. al mijn verhael; 1345. miste het principael; B⁴, 1341. Dus [ontbreekt]; 1344. al mijn verhael; 1345. Vondick dat ick miste het principael;
* 1362: zetfout voor wesende.

B¹1 1364. na tfantaseren; 1370. broosche; 1371. blischap; drucke; 1375. vijue; meeste; 1376. ic; den slechten; 1380. verstroyt; 1381. die; 1382. dats; 1383. [wren]; 1384. En hebdi met in dees vre; 1385. faelgeren; vrinden; 1387. nimmermeer; 1389. bina; verbeten; 1390. vre is; 1391. Iesum; Maria; 1392. is; 1393. tyt; God voorsien /; B², 1385. faelgeren die; B⁴, 1376. ten slechte keeste; 1378. vergieren; 1385. die.

B¹ 1395. haer; 1396. Want; blyft nemmermeer ongeloont; 1397. dat; minnelicken weel; 1398. gheacht; 1399. goeden; dient; verwacht.; 1400. ic; 1402. vruecht; 1403. vroom; ghesont; 1404. machtich; ront; 1405. iuecht; 1406. Onuersienst; 1407. die; coemt; 1410. tis; smaect; 1412. verheert; 1413. Tis; niet; gheleert.; 1415. Dominerend; tslans; 1416. waer wt tfondament der wijsheyt is ghesproten; 1417. is dbeginsel; 1418. nauwe; 1419. verre siende ooghe syt; 1420. wysheyt; doorgoten; 1421. wyslyck; sotten; 1422. is wysheyt; is wys; noten; B², 1416. waer; der;
* 1418: zetfout voor: nauwe.

B¹ 1423. wysheyt; vre; verschoten; 1424. wyse /; oeck; 1425. honeren /; 1426. vre; sneuene; 1427. is die eewelick; 1428. kerken; 1429. gheestelicke; Godt ghecosen; 1433. leelicke vlecke; 1434. charitate; 1435. niet /; 1437. rycdom; rycken wrecken; 1438. Syn vre quam /; voerer; met; 1440. [goet]; 1441. sterft /; 1442. vanden elen; 1443. slecht volck; beuelen; 1445. syt /; triumpheerlick spelen; 1446. syn sy /; armoede quelen; 1447. Adams; 1448. syn; 1449. vre; 1450. comen /; 1452. vre; B², 1444. God / en; B³, 1425. corderen; 1434. stercken; B⁴, 1445. Als God / en der.;
* 1425. em.: honeren.

B¹ 1453. eelick /; stelt hier op v ghedachten; 1454. verstercken; 1455. Tsyn edel /; doen.; 1456. ghierige menschen weerlick gheestelick; 1457. beestelick; 1458. Ghi ghierighe sacken /; 1459. den schat; minnende / dan God; feestelick; 1460. dinct; vre; tempeestelick; 1465. relicke; 1466. hebdijt; niet dan den cost / hebben.; 1467. ghetrost / hebben; 1468. doot; 1469. behout; slaeplaken; 1470. Jonck /; groot / cleyne; 1471. simpel werck; 1472. gheest; verouwen; 1473. werck; 1474. perck; 1475. die; knouwen; 1476. sult brouwen; 1477. niet / ghi hebbet op den; 1478. grouwen; 1479. berouwen; B³, 1458. Ghy ghierighe sacken;

B¹ 1480. vre; gheschals; 1482. [doet]; 1483. is; 1484. vander; 1485. Syn; lanck; 1486. vren /; 1487. begort; 1489. [in]; 1490. mochte die; 1491. die; natuerlick; 1492. scherden; 1494. vre; o wach; 1495. dees vre; verstrecken /; 1497. gheleeft /; 1499. vreeseloes slapen; 1500. sonden /; vre; 1502. doer hi; kinnen; tsoubyt; 1503. vren.; 1505. begonnen; 1508. salighe vre; Christus; 1509. maken; 1510. vre; te wyle; B⁴, 1482. en [i.p.v. doet]; 1488. zijn wy bestort; 1498. wel varen;

B¹ 1511. last.; 1512. die dwaesheyt; 1513. refreynen / in; 1514. hebbe ic; slecht; 1515. verlicht; 1516. woorden; 1518. Voor; die vren; versleten; 1519. vre; eersame; 1520. Tis; vre /; hier; weten; 1521. Voor; 1522. Die vre; naeme; 1523. ist veruult slecht inde fame; 1524. voort; 1525. verstandighen is; 1526. Godt; 1528. ootmoedelick; gracie; 1529. moeten werden; 1530. comen in; hof; 1531. mi; tijt; spacie; 1532. vre /; 1533. vroen; leere; 1534. neem ick ghestantich voor; 1535. fondament /; nacie; na 1535: ‘In v te hopen / en laet ick nemmermeere’; B², 1523. veruult slecht inde fame; B⁴, 1519. een [ontbreekt]; 1523. vervult slecht inde fame; op str. <109> volgt een 14-regelige strophe, die niet voorkomt in M; beginregel: ‘O Heere Jesu / wilt door v gratie soet....

B¹ 1538. misdede; mi; 1541. Dale; 1543. beschermen; 1544. vyant; 1545. Dallendighe /; 1546. [leste] vre.; B², na 1536 is ingevoegd: ‘In v te hopen en laet ick nemmermeere:’; B³, na 1536 regel ingevoegd: ‘In v te hopen en laet ic nemmermeere’; B⁴, laatste strophe is voorafgegaan door de aanduiding: Conclusie.