Universitair panopticum. Herinneringen van een gewoon hoogleraar

[p. 5]

Voor A.P.D.-N.

[p. 13]

Woord vooraf

Dit boek is géén geschiedschrijving, noch een ‘objectieve’ analyse van het universitaire bedrijf zoals zich dat na 1945 in Nederland heeft ontwikkeld. Het is evenmin een volledige autobiografie, intellectueel of anders. Het bevat, zoals de ondertitel aangeeft, universitaire herinneringen van één gewoon hoogleraar. Deze zijn naar beste weten, maar zonder aarzeling subjectief verteld, al zijn bepaalde onderdelen mede gebaseerd op archiefstukken en persoonlijke aantekeningen die ik maakte in de tijd dat een aantal van de hierna beschreven gebeurtenissen plaatsvond.

Het panopticum ontstond uit een serie bijdragen (ruwweg de eerste hierna volgende zeven hoofdstukken) gepubliceerd in het tijdschrift Maatstaf tussen februari 1994 en februari 1995. Ik schreef deze vignetten met twee ogenschijnlijk tegenstrijdige opvattingen: enerzijds een onmiskenbare vereenzelviging met een vakgebied en met het universitaire bedrijf, nationaal en internationaal, anderzijds in de overtuiging dat het alleen goed verkeren is in de universiteit indien men af en toe op afstand de merkwaardigheden van het optreden van mensen in universitaire rollen blijft zien. Ik vond, zo zal de lezer blijken, het gemakkelijker de eerdere decennia ‘sine ira et studio’ te beschrijven dan de periode daarna. Dat ondanks tal van positieve ervaringen de latere periode voor mijzelf, en dus onvermijdeljk ook voor de lezer, er een werd van toenemende vervreemding en minder amusement, is kennelijk onderdeel van het verhaal.

Het boek bevat geen noten, wel een uitvoerige inhoudsopgave, een chronologie van gebeurtenissen en beleidsontwikkelingen, en een register. Niet-politicologen zullen het aantal namen van door mij genoemde vakgenoten uit binnen- en buitenland hier en daar, in het bijzonder in de hoofdstukken 11 en 14, soms te talrijk vinden. Mijn hoogleraar pers, propaganda en openbare mening, K. Baschwitz, leerde ons echter dat mensen zo geïnteresseerd zijn in mensen dat zelfs een krantenkolom die louter gevuld is met wisselende bladzijden van het telefoonboek, nog zijn lezers zou weten te vinden. Waar of niet, het gaat om personen met wie ik nauw heb mogen samenwerken en die mijn herinneringen kleuren.

[p. 14]

Voordat dit manuscript ter perse ging is het bezien door een aantal vrienden en collegae in Leiden en elders, werkzaam in het universitaire bestuur, onderzoek en onderwijs of buiten de universiteit. Ik heb op tal van punten met hun kritische aantekeningen mijn voordeel gedaan. Met hun instemming laat ik de opsomming van hun namen achterwege, met één uitzondering: die van de mediëvist A.E. Cohen, decaan van de Leidse letterenfaculteit tussen 1968 en 1971, daarna de eerste Leidse rector onder de Wet universitaire bestuurshervorming tussen 1972 en 1976, een dergenen die door het aanvaarden van belangrijke verantwoordelijkheden de universiteit door de troebele ontwikkelingen van de ‘democratisering’ hielp sturen. Hij deelde zijn grote kennis van universitaire mores en instituties met mij en behoedde mij bij de eindredactie voor fouten en foutjes.

Zij aan wie dit boek opgedragen is, deelde - soms gaarne, soms minder gaarne - de bijna vijftig jaar van mijn academisch bestaan en maakte dat mogelijk. Zij was en is ook van dit boek de meest kritische lezer, zorgvuldig ‘redacteur’, en als het moest censor. Het is ook háár boek. Dankzij haar weet ik dat er ook leven buiten de universiteit is, al dreigt iemand wiens werk zijn voornaamste hobby is dat vaak te vergeten.

H. Daalder

Den Haag, zomer 1997