|
| |
| |
| |
I
Efter de seedyk beart wyld en ûnstjoer de stoarm út it westen. Swarte wolkekloften jeie it firmamint lâns.
Op de seedyk steane hjir en dêr minsken te stoareagjen yn it nachtlike tsjuster nei de skomjende weagen, dy't, heech opjage, harren klearmeitsje, sa't it liket, om los te bûkjen op de hege dyk.
Mar de dyk stiet te skrep, sa ha keunstige minskehannen him yn it foarige dellein.
Oan 'e efterkant gloait er flau nei de see ta. Dêr by op kinne de woaste weagen al rôljend ta rêst komme; wat heger as se komme, wat rêstiger se wurde, al ferliezend en harren wylde krêften ferbrûkend. Oant se wurch wurden, werom rôlje, de efter harren oankommende beswarrend en delbêdzjend: ‘Jou it mar oer, jim komme der net oerhinne, dy âlde dyk, dy stiet ús.’
Inkeld bart it ris, dat der in pear spatten oerhinne stowe, meast skom en brûs, dat wol tige beart, mar gjin kwea docht, útsein, dat it de ferve fan de blinen oanfret as der huzen tsjin de dyk oansteane.
It liket no lykwols wol, dat it net sa fier iens komme sil; de see is wol ûnstjoer en stiet hol en heech, mar it bliuwt allegearre allike fierôf, it is oft in ûnsichtbre hân dêr efter alles yn betwang hâldt. Dat sit him oan 'e wyn, de westewyn jaget it wetter wol heechop, mar net nei de dyk ta, it jaget der by lâns.
Mocht de wyn ris útsjitte, hegerop, dan wurdt it minder. Dan steapelt it skomjende wetter op en streamt de pôlen en de kegen oer nei de dyk ta.
| |
| |
Op 'e dyk steane by in lyts húske Swarte Gelf mei syn fjouwer grutte jonges. Hja stoareagje nei dy wylde see en nei de jeiende loft.
Hja petearje drok ûnderinoar, razend om elkoar te ferstean. Want it giet dy fiif min nei 't sin.
Dy wylde see berget skatten op syn weagen, dy't er no by de noas fan de mannen troch nei oare plakken bringt, faak boppe Grins of noch fierder, mar dan binne se foar harren ferlern.
Nee, de wyn moat útsjitte, it wetter moat by de dyk op brûzje, dan wurde dy skatten harren yn 'e hannen jûn, peallen, planken, lûken fan fergiene skippen. Dy lêsten benammen, dêr binne de seedyksters hjit op; de kij oan 'e seedyk steane op houten stâlen en dy stâlen binne meastal skipslûken. Dy mjitte komt sa moai út, as wienen se foar in kowestâl makke ynpleats fan foar in skip.
Alle soarte hout komt der dan oan, fan dat glûpend noflik spul, om in eigen húske of hok der mei op te knappen.
Ja, fansels, it moat ynlevere wurde by de boargemaster, der stiet straffe op as men fûn spul sels hâldt, mar dêr laitsje de seedyksters om. Dat komt net yn harren op, leaver slepe se it fier it klaailân yn yn in âld sleat ûnder de rûchte, dêr't gjin minske it fynt.
De plysje docht wolris húsbesyk nei sa'n ûnstjoere nacht, hy roppet wolris in hok fol hea of strie útinoar.
Dan glimkje de seedyksters, ek noch as der al ris wat ûnder leit en nytgje: ‘Fet! Baas, nee, dit út, meager, meager.’
De frou bringt kofje mei skiepmolke: ‘Hjir plysje, drink ris op, it is in hûdfol om al dat spul oer 'e kop te heljen, och ja, jimme binne gjin arbeidzjen wûn no? Kom mei yn 'e hûs, dan kinne jo der by sitte.’
En as de plysje prakkesearjend stilstiet, dan falt de man by: ‘Eh ja, ju, it wiif hat gelyk, wy geane yn 'e hûs, kom mei, man, it spul rint net fuort.’
Dan beriedt de man fan 'e wet him net lang, hy wit dochs wol, dat it spul al lang goed fersegele is.
Spul krije se der net om; in doarpsplysje en in seedykster
| |
| |
fjochtsje allikemin as in hûn en in teef, en dy lju oan 'e seedyk ha noch wolris wat yn 'e hûs, dêr't in doarpeling, ek al is er plysje, fergees nei slikket.
En by brea mei skieppetsiis of in gebradentsje fan seefûgels, wylpen en wylde einen, wurdt alles fergetten.
Is it al wat noedlik wurden, dan soargje de jonges wol, dat it yn it hok ynoarder komt.
Ja, de see leveret raar wat op, hy is rojaal, jaan en nimme, nimme en jaan. Wat er de, yn dea-eangstme omdoarmjende skipper ôfnimt, jout er de seedykster en dy moat it de boargemaster wer jaan; jawis, mar in seedykster is net gek.
Tink no ris yn, ien ûnstjoere see ferline jier, en oan 'e hals ta troch it wetter, helle Swarte Gelf fiif fetsjes drank oer 'e dyk. Ien ha se sels hâlden, men wol dochs ek wolris ien kear tsjin in hear tarre, fjouwer ferkoft, en hja hawwe de hiele winter stil libbe.
Bring dat no fuort, foar in gûne fynderslean it fetsje, dat betsjut ien wike brea, en wêr keart it dan?
‘Mocht ús soks fannacht mar ris wer barre jonges,’ seit er en sjocht de wylde see yn, ‘mar ik wit net, ik wit net, de wyn bliuwt dêr mar, dy koe dêr wol jongen ha, ik moat mar efkes yn 'e hûs sjen.’
De jonges bliuwe op 'e dyk stean, dy ha lykwols optheden ek gjin plak yn 'e hûs.
Hja sjogge heit by de dyk del yn 'e hûs gean en mûskopje ûnderinoar, dizze nacht koe wolris de nacht fan har libben wurde, as it wetter komme wol. De âlde hear sil de see wol net útkinne en grutte jonges wolle ek wolris in dûbeltsje tusken de sinten sjen.
Swarte Gelf is yn 'e hûs gien en poatteret it fjoer yn 'e sjudpot omheech, hy is kâld wurden op 'e dyk.
Dy sjudden ha se fergees, de jonges helje se fan de Pakjehoeke, dêr't flaaks braakt wurdt.
‘Bist dêr Gelf?’
Skriemerich en eangstich komt de fraach efter de lytse bêds-doarkes wei, dy't heal oan steane.
| |
| |
Gelf jout gjin andert, hy hat in prúmke krige, flybket yn 'e sjudpot en leit de beide fuotten op 'e tafel.
Dêr bliuwt er sitten, hy reagearret net op de fraach efter de bêdsdoarren wei, hy tinkt oan 'e see en oan de kânsen fan dizze nacht. Hy reagearret net iens, as fuort dêrnei in bange skreau efter de doarren wei komt en njonkelytsen fertart yn in swiere suchte.
‘Hearst my net, Gelf?’
‘Jawis wol, ju, wat wolste?’
‘Wat ik wol? Neat, mar ik moat, hearst it net, hearst my net? Ik ha de iene fleach nei de oare, jimme binne der út, der is net ien dy't nei my omsjocht, it giet oan, no witst it dan, en sjoch no mar dat der rêding komt.’
‘Soa, no dat sil noch wol wat tafalle,’ grommet Swarte Gelf.
Mar it falt net ta, Gelfe Kike betsjûget dat yn in noch gruttere eangstgjalp.
Mar dat heart Gelf net, hy harket al mei ynspanning, mar nei de rein dy't tsjin de ruten oan slacht.
‘Tsjonge,’ seit er, ‘dochs noch?’ en skuort it blyn iepen.
‘Ja, it giet dochs oan, leau ik.’
‘Dat ha ik dy al sa faak sein,’ jammert Kike, ‘it is myn earste net!’
Mar dêr giet Gelf net op yn, dat bedoelt er net; hy bedoelt dat it fannacht dochs oangiet mei de see, want de reindrippen slagge op it lytse sydrútsje op it noardwesten, de wyn is útsketten, no kin der wetter komme en... bút.
De jonges ha der grif ek sa oer tocht, want hja skarrelje op 'e souder om om de learzens.
‘Nim mines ek efkes mei,’ raast er nei omheech.
It bêdsket tusken bêd en itenspyn kreaket ferheftich, dat docht Kike, dy't har ynhâldt, omdat de jonges boppe omslagge. As alles boppe wer stil is, hjirmet hja: ‘Gelf, dû giest dochs net fuort wol, silst my hjir no alhiel omkomme litte? Helje dan dochs help fan de Pakjehoeke.’
Mar Gelf heident yn it kammenetslaad om en hellet in tou te foarskyn, dat er om 'e mul fêstbynt.
| |
| |
‘Dat sil wol wat tafalle,’ grommet er, ‘dû hast der ommers altiten twa trije dagen ynsitten, jou dy mar del.’
Mar Kike jout har net del, de eangstme pakt har oan.
‘Nee, nee,’ seit hja, ‘it is ús yn gjin tsien jier oerkommen, mar dit giet oan.’
‘Soa,’ seit er, ‘no ik sil wolris sjen.’
En dan giet er de doar út.
By it stekje komt ien fan 'e jonges oanfleanen: ‘Heit, it wetter, heit, it wetter, it komt.’
‘Dy deale,’ seit Gelf, ‘sa gau hie ik it net ferwachte.’
En dan nimt er syn plak yn tusken syn fjouwer jonges, sa'n hûndert jellen fan inoar ôf.
Hja stoareagje it roettsjuster yn, dat linkende ljochter wurdt, omdat it wetter dat neier komt, ljocht opjout.
En om Kike en har need, en de help fan de Pakjehoeke tinkt Gelf net, de see komt, en wat sil dy ris oanbringe?
Njonkelytsen is it wetter oan 'e tean fan 'e dyk ta kommen en by no en dan rinne hja der in ein yn op, as se miene dat der wat oandriuwen komt.
Meast is it seewier, dan krast der in flokwurd út de rouwe mûlen fan de rûge keardels.
Mar it is ek wolris wat goeds, it steapelt njonkelytsen op op 'e kop fan 'e dyk.
Op dat wyld aventoer, dat oeren en oeren duorje kin, moat Kike lizze te wachtsjen, en oars moat se mar oanmeitsje, lykme allinne. Dêr bekroadet Swarte Gelf him op dit stuit net om.
En de jonges, neist him op 'e dyk, witte fan neat.
Ja, dat der in lytsen komt op 'n doer, dat witte se wol.
Dêr binne se ferwoeden genôch om west, al passe se der wol foar op, dat harren heit der neat fan gewaar wurdt.
Underinoar ha se der wol oer praat, it moat no net mâlder, twa sokke âlde minsken.
Dêr waard net mear oer prakkesearre.
De hoefolleste soe dit no wurde? ha se inoar ôffrege.
Alve, tolve, trettjin? Dêr moat it sawat sitte, tink.
| |
| |
Hja binne mei har fjouweren de âldsten, de oaren binne allegearre stoarn, dea te wrâld kommen, in deimannich âld, sa siet it sawat. Ien hat it in eintsje fierder brocht, sa'n jier of sân tink, in famke. Dat witte se noch skoan, dêr wiene se bliid mei, dy hie no sa'n santjin jier west, tink, ja, dêr sil it sawat sitte.
Dat is harren efkes oangien, want dat hie de lêste west.
En no soe it wer oangean. Op 'e dyk wiene se der genôch mei pleage. Mar no is de see wyld en jout ûnthjitting en harren tinken giet fier it tsjuster yn, de eagen sjogge trochboarjend, en mei blide gjalpen helje se yn, wat de see jout.
Ferneamd is it noch net, meast brânhout, âlde hikken en sketten. Hawar, dat sparret it sjudsjouwen fan de Pakjehoeke út.
En Kike striidt lykme allinne har ûnmeugend swiere striid. Sûnder meilibjen en sûnder meilijen.
Hja hâldt har safolle mûglik yn, hja doart net; strak as it tij oer is en Gelf thúskomt, dan doar hja wer.
Mar it jonge libben, dat oan' t kommen is, freget net nei de winsken fan in ûnstjoere mem, noch nei it byljen fan de noard-wester stoarm, dat giet syn wûnderlike gong.
En it nimt de mem mei, dy't njonkelytsen it ferset oerjaan moat.
Mar de eangstme bliuwt, wurdt grutter nei de grutte fan de weeën, it raast syn ûnminsklike deadsbenaudens út. Gelf! Gelf!
Mar Gelf heart neat, dy giet oan de hals ta troch it wetter, want hy sjocht wat, hymjend sjout er in nije hikke oer 'e dyk en slacht him fyn mei in grouwe peal. Sjesa, brânhout.
De mem is útraasd, hja hat de striid hân, mar de eangstme bliuwt.
Der komt net ien om it nije libben op te krijen en mei de mem te fersoargjen.
Soe it libje?
Ja, de Himel is barmhertiger as de minsken, hark, it gûlt, it kryt ûnder de tekkens en mei alle middels, dy't se hat fjochtet Kike foar dat libben, har eigen net achtsjend.
Wat der sokke tiden dien wurde moat, dat wit se, neffens de
| |
| |
wysheid fan de Pakjehoeke. Deastil bliuwt se lizzen en wachtet op útkomst.
Hoe lang? Dat wit hja net, dat sil se nea net fertelle kinne. Mar it liket in dei, in wike, in jier, in ieu, in ivichheid.
Hja wurdt der slûch fan en raar, want har eigen libben floeit en sipert fuort, sûnder dat hja it fernimt.
Sa wurdt se wei yn dizze wylde nacht.
As se de eagen wer opslacht sit Gelf by de tafel, en âlde Sjutmuoi pandert oer it hûs om.
Der moat wurk dien wurde, it iten moat klear, mar it earste teken fan libben fan dizze fermoarde mem ûntkomt har net.
Ut in tsjotteltsje rint hja nei it bêd en sjocht en seit skodholjend: ‘It komt jandory dochs noch klear, leau ik, dy stumper. Gelf! De flesse.’
Gelf skrilt oerein, ferstomme en sútrich fan it nachtraven. ‘De flesse! Hearst my net?’ raast it âld wiif, ‘boal datst biste, moat se dea, tink?’
‘Om my net!’ seit er gapjend en rint nei it spyn.
Mei teare soarch dripket it âld wyfke brandewyn tusken dy ynwite lippen. Gelf is de doar útgien.
Skamte, ûnferskilligens, berou? Wa sil it sizze.
Efkes letter slacht de mem de eagen iepen en sjocht Sjutmuoi oan. Prate kin se net, mar yn dy grutte blauwe eagen mei ringen fan swarte earmoede en soarch der omhinne, lêst de âlde in fraach, dy't fan swakkens net utere wurde kin.
‘Ja, stil mar,’ treastget se, ‘it is goed, tige bêst, in famke, ja wier, in famke, hear!’
Dat bringt noch mear hûnger yn dy eagen en it âld minske giet nei de fermôge widze dy't skean tsjin de muorre oan hinget, omdat er net mear stean kin.
As se it lytse protsje minske foarsichtich nei it bêd sjout en sjen lit, wol de mem de earms útstekke, lykas alle memmen, mar dat mei dizze net barre, dêr is de ferrûne nacht te swier, te bisteftich ta west. Efkes leit se it lytse popke tsjin de mem oan, mar dan kriget se it wer.
| |
| |
‘Letter ris wer,’ seit se, en it âldeftich memke glimket, se is der ommers ek mei ferlegen. Tefreden slút se de eagen.
Fuort dêrnei sliept se, de drank docht syn wurk.
Gelf komt mei de jonges yn 'e hûs, de flesse stiet noch op 'e tafel. ‘Wy keapje ek mar ien,’ seit er.
De jonges klinke mei de skuorde teekopkes op it lytse fanke, en dat miene se ek, al uterje se it net mei safolle wurden. Efkes giet troch it heal wylde brein it tinken oan dat oare famke.
Gelf jit foar de twadde kear yn, it is kâld en it hat in swiere nacht west.
As er klear is, berget âlde Sjut de flesse op.
‘Ho, ho,’ ropt Gelf, mar Sjut seit: ‘Hâld jim de bek en pak op, ik wol it hjir stil ha!’
Dan bìnne se stil, alle fiif ferblikke foar dat iene stôkâlde toarre wyfke, dat gefoel hat en dat ek opeasket.
En dan sakje se ôf nei efterhûs ta.
It lyts popke yn 'e hoeke begjint te kriten, dat past hjir ek net dêr't it stil wêze moat, mar dy kin net nei efterhûs ta.
Lykwols dêr wit Sjutmuoi ek ried op. In pear drippen út 'e flesse, wat wetter der by en dan de sobber efkes stippe.
‘Goed foar pine yn 't liif,’ seit se.
Sa kriget lytse Jantsje it medisyn foar lyts en grut, en foar alle kwalen, it medisyn dat de see oplevere hat.
En it helpt, nei in pear kear stippen, wrychjes, hja jout har del.
Yn it tsjustere bedstee slûget in ôfboalde mem it libben wer temjitte.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd