Religieuze poëzie van Cornelis Crul

(1954)–Cornelis Crul– rechtenstatus



[pagina 88]
Een tweesprake van den rijcken ghierighen
Refereyn Ga naar margenoot+Laetst fanteseerdic waerom hem den rijckenGa naar voetnoot1 Bij den aermen hals niet en wilt laten ghelijcken,Ga naar voetnoot2 Maer ten is gheen wondere, als ment wel considereert,Ga naar voetnoot3 Want hij is gheeert, [5][regelnummer] Niet om zijn persoon, maer om zijn goet, zoot mach blijcken.Ga naar voetnoot5 Al is hij een bouve vol valscher practijken,Ga naar voetnoot6 Ja, oft bot, hij wert met ghelde ghepromoveertGa naar voetnoot7 En ghemagiestreert.Ga naar voetnoot8 Den rijcdom maect zijn kindt schoone ghefigureert;Ga naar voetnoot9 [10][regelnummer] Al ist leelic, losch, sot, botseus oft manck,Ga naar voetnoot10 Twert versocht thuwelijcke van joncx onghecesseert.Ga naar voetnoot11 Maer hoe schoone, hoe frisch, hoe rechten ganck Dat een aerm kint heeft, men achtes als stanck.Ga naar voetnoot13 En wat den rijcke misvoucht, men keeret int beste,Ga naar voetnoot14 [15][regelnummer] Om van hem te hebben oft ten minsten danck.Ga naar voetnoot15 Ghebraker yewaerts wijsheyt, hoort toch dees geste,Ga naar voetnoot16
[pagina 89]
Daer wert hij ghehaelt, in deerste en in dleste;Ga naar voetnoot17 Midts zijnen conqueste schijnt dat in niemant ghelegen esGa naar voetnoot18 Eenighe wetenheyt, al lieghet aen de reste;Ga naar voetnoot19 [20][regelnummer] Maer wat hij misclapt, zulcx van monde gheslegen es.Ga naar voetnoot20 Vraghe: Eist dan wonder dat elc na rijcdom gheneghen es? Refereyn Antwoorde: Jaet, zoe ic uut uus selfs woorden bemercke, Want is hij zoe hooghe verheven tallen percke?Ga naar voetnoot23 En laudeert men wat in hem is misprijselic,Ga naar voetnoot24 [25][regelnummer] Is dat niet afgrijselic? Want dat maect hem hooveerdich, en doer sulcke wercken En dooch tregiment niet, onder leeke en clercken.Ga naar voetnoot27 Goeden raet, te ghemeenen oorbore spijselic,Ga naar voetnoot28 Wert veracht onwijselic, [30][regelnummer] Want God zendt zijn wijsheyt in den mensche lijselic,Ga naar voetnoot30 Sonder aensien des persoons oft sricdoms verteeren.Ga naar voetnoot31 Maer den meesten hoop, in boosheyt oprijselic,Ga naar voetnoot32 Ga naar margenoot+Aensiet den persoon in swijsheyts begheeren,Ga naar voetnoot33 Meer volghende den raet in haer gheneerenGa naar voetnoot34 [35][regelnummer] Des rijcken pompeus dan des aermen ootmoedich,Ga naar voetnoot35
[pagina 90]
Die se dan te rechte stroopen, schatten en scheeren,Ga naar voetnoot36 Want ghiericheyt den aert is van rijcdom voerspoedich Ende roof volght na ghiericheit en moort bloedich.Ga naar voetnoot38 Sal dan tghierich herte, dat zoe vierich leyt en braet,Ga naar voetnoot39 [40][regelnummer] Wijsheyt uutstorten? Neent. Maer zeer overvloedich Vloyt wijsheyt uut therte dat rijcdom versmaet.Ga naar voetnoot41 Eist dan niet wondere dat tvolc dus na rijcdom staet? Neent, want den rijcken mach rooven, moorden, stelen, Lieghen, bedrieghen, ja bancqueroute spelen, [45][regelnummer] Dootslaen, ghewelt doen en stoutelic wreken Sijns viants treken,Ga naar voetnoot46 En noch een man van eeren zijn, men moet al helen;Ga naar voetnoot47 Maer mispickelt den aermen yet, hij moet bequelen,Ga naar voetnoot48 Ga naar margenoot+Want hij en vindt niement die voer zijn ghebrekenGa naar voetnoot49 [50][regelnummer] Een woort wilt spreken. En wie voer recht jeghen den rijcken wilt stekenGa naar voetnoot51 En daer met ijdelder hant zijn goe cause hecht,Ga naar voetnoot52 Men salt hem houden slepende, meer jaren dan weken,Ga naar voetnoot53 En noch daernaer verliesen, hoe hij daer jeghen vecht;Ga naar voetnoot54
[pagina 91]
[55][regelnummer] Want die goed noch ghelt en heeft, verliest zijn recht. Dus mach den rijcken met eeren sueren en lueren,Ga naar voetnoot56 Maer twaer een valsch bouve, waert een schamel knecht.Ga naar voetnoot57 Liecht hij, oft zijn sijn woorden blau van colueren,Ga naar voetnoot58 Men moet segghen tes waer, wie derf hen controlueren.Ga naar voetnoot59 [60][regelnummer] Tes noot dat onrecht van den rijcken verdreghen es,Ga naar voetnoot60 Al moettet den aermen rechtveerdigen bezueren;Ga naar voetnoot61 En want den treyn des rijcdoms in zulc pleghen es.Ga naar voetnoot62 Eist dan wonder dat elc na rijcdom gheneghen es? Jaet, want niet booser dan een mensche ghierich,Ga naar voetnoot64 [65][regelnummer] Ga naar margenoot+En niet ongherechter dan gelt beminnen vierich, Want de zulcke zou ooc zijn ziele vercoopen, Tes scrifts ontcnoopen,Ga naar voetnoot67 En gheens menschen. Ooc alle zonden buutertierichGa naar voetnoot68 Broet ghiericheyt, want zij is God revanchierichGa naar voetnoot69 [70][regelnummer] Int rapen, int scrapen, int caken, int stroopenGa naar voetnoot70 Met grooten hoopen. Hoe ziet men, laes, nu tvolc elcanderen overloopen,Ga naar voetnoot72 Nijdich, afgunstich en vol quader suspicie,Ga naar voetnoot73
[pagina 92]
Gramscap, ghevecht, dootslach, bluetstorten bij stoopen,Ga naar voetnoot74 [75][regelnummer] Valscheyt, meyneedicheit ja, en composicie.Ga naar voetnoot75 Belet ghiericheyt niet gherechte justicie, En brengt zij niet die vreedsamighe int verdriet? Ja, noch doet zij dalder schadelicste malicie:Ga naar voetnoot78 Zij valscht die heylighe scrift met een verkeert bediet.Ga naar voetnoot79 [80][regelnummer] Sij sal ons int eynde leeren dat God Heyne hiet.Ga naar voetnoot80 Duer haer is booscheyt gheclommen opten hoochsten graet.Ga naar voetnoot81 Ga naar margenoot+Alle zonde versterft in den mensche, maer zij niet.Ga naar voetnoot82 Segt nu, ghij dwase, als men dit wel gade slaet, Eist dan niet wonder dat tvolc dus na rijcdom staet? [85][regelnummer] Neent, want al voert den rijcke tcabas in zijn wapen,Ga naar voetnoot85 Vol caecharincx, oft al siemen hem schat rapenGa naar voetnoot86 Met wouckere, dies hij met al zijn generacieGa naar voetnoot86-87 Ga naar voetnoot87 Crijcht dominacie,Ga naar voetnoot88 Al had hij zijn vader vermoort, zijn moeder beslapen, [90][regelnummer] Al cost men hem bij zijn eenghe dochter betrapen,Ga naar voetnoot90 Suster oft nichte, ja oft teenigher spacieGa naar voetnoot91
[pagina 93]
In tZodomyts operacie,Ga naar voetnoot92 Hoe criminel delict, hij crijcht dispensacie,Ga naar voetnoot93 Pardoen remis, heeft hij te gheven ducaten,Ga naar voetnoot94 [95][regelnummer] Daer mede staet hij allomme ind gracie. Wilt hij zijn maechschap trouwen, tsijnder baten,Ga naar voetnoot96 Ga naar margenoot+Oft vleesch eten in de vasten, twert hem toeghelaten.Ga naar voetnoot97 Hij doet alle gheboden na zijnen wille keeren. Men zal die rijcke daerom niet verwaten,Ga naar voetnoot99 [100][regelnummer] Als zij vrouwen vercrachten oft maechden onteeren, Oft al zijnt overspeelders, tzijn al fijn heeren.Ga naar voetnoot101 Van den rijcken gheen misdaet zwaer gheweghen es,Ga naar voetnoot102 Maer tzou den aermen vergaen in groot verzeeren,Ga naar voetnoot103 Want zijn ghebreck onghestraft, noch verzweghen es. [105][regelnummer] Eist dan wonder dat elc nae rijcdom gheneghen es? Jaet, want is dat wijsheyt, zoe was Cristus zot Dat hij hier armoede vercoos voer tbeste lot, Daert al zijne was, nochtans van hem verdrijvendeGa naar voetnoot108 In simpelheyt blijvende, [110][regelnummer] Leerende dattet den bequaemsten wech is tot Godt,Ga naar voetnoot110 Al houdter nu de werelt mede haren spot Ga naar margenoot+Dat men dies jeghen ghiericheyt is scrijvende,Ga naar voetnoot112 Die nu is verstijvende.Ga naar voetnoot113 Judas ghiericheyt is noch Cristum ontlijvende.Ga naar voetnoot114
[pagina 94]
[115][regelnummer] Menich richter doet nu, daer Pylatus in dwaelde;Ga naar voetnoot115 Soe, qualic mach trijcke Gods zijn beclijvende.Ga naar voetnoot116 Den rijcken deser werelt, zoe Cristus verhaelde, Als een kemel sou gaen deur dooghe van der naelde;Ga naar voetnoot118 Waren wij niet versteent, dit zou ons toch beweghen [120][regelnummer] Uuten wech, daer den rijcken vrecken in faelde;Ga naar voetnoot119-120 En, blijven wij vroetende in dit slijckich pleghen,Ga naar voetnoot121 Hoe sal dan Gods ghenade tonswaert zijn gheneghen? Wij segghen wel tis waer, maer wij blijven obstinaet.Ga naar voetnoot123 Dus vraghic, nu ons dit al niet en es versweghen,Ga naar voetnoot124 [125][regelnummer] Metter waerheyt also recht als eenen draet:Ga naar voetnoot125 Eist dan niet wonder dat tvolc zoe na rijcdom staet? Ga naar margenoot+Neent, want die gheenen rijcdom en is verwervende, Men ziet hoe hij in zijn schuen gaet al stervende.Ga naar voetnoot128 Sijn daden, zijn woorden, zijn scrijven, zijn lesen [130][regelnummer] Sijn al mispresen. Oick moet hij veel dinghen, zijns ondancx, zijn dervende,Ga naar voetnoot131 Diens kerf ijsere is, niet meer credo kervende.Ga naar voetnoot132 Hij en mach leech noch moy gaen om slusts ghenesen,Ga naar voetnoot133
[pagina 95]
Als dien oft desen.Ga naar voetnoot134 [135][regelnummer] Oick en wilt vetman zijnen cock niet wesen.Ga naar voetnoot135 Cristoffels comter niet eten en sulcke lieden,Ga naar voetnoot136 Die maken dat de rijcke hooghe zijn gheresen. Hij en heeft gheen tafelvrienden, die hem rieden,Ga naar voetnoot138 Duer den dreck droughen, helpen oft gheluc bieden. [140][regelnummer] Al is hij verstandich, luttel yemant daer op let; Ken zegx zoe vele niet, men zieghes meer gheschieden.Ga naar voetnoot141 Waer siet men een aerm, wijs man zitten in de wet?Ga naar voetnoot142 Ga naar margenoot+Neen, tsijn bijstier bouven, men acht se magher noch vet.Ga naar voetnoot143 Maer rijcdom, dats de blomme, hoe zij ghecregen es, [145][regelnummer] En aermoede es een zant allomme afghezet.Ga naar voetnoot145 Alst nu den rijcken al verwint dat hem jeghen es,Ga naar voetnoot146 Eist dan wonder dat elc na rijcdom gheneghen es? Jaet, want wie rijcdom souct, laetter ons niet me gecken,Ga naar voetnoot148 Valt in becoringhe, ja en in sduvels strecken,Ga naar voetnoot149 [150][regelnummer] Soe Paulus tot Timotheum heeft ghescreven.Ga naar voetnoot150 Hier mocht men af beven.Ga naar voetnoot151 Sijn rijcdommen niet, die den mensche van God treckenGa naar voetnoot152 En tot alle vleeschelijcken lusten verwecken,Ga naar voetnoot153
[pagina 96]
Een hemelsche ruste makende in dit leven [155][regelnummer] Duer tsolaes aencleven?Ga naar voetnoot155 Ja, sulcx herte wenscht dat God hadde gheblevenGa naar voetnoot156 In zijnen hemele en hem hier laten woonen. Ga naar margenoot+En al wou God den zulcken zijn glorie gheven, Hij sou dit eertsche rijck kiesen om zijn verschoonen,Ga naar voetnoot159 [160][regelnummer] Want de wercken betuyghent, tis goet om bethoonen;Ga naar voetnoot160 Tes claer ghenouch, men derfs niet breeder openbaren.Ga naar voetnoot161 Maer, laes, waermede can ons toch den rijcdom loonen?Ga naar voetnoot162 Met grooter zorchvuldicheit int vergaren,Ga naar voetnoot163 Met grooter vreesen, ende ancxte int bewaren, [165][regelnummer] En met onsprekelijcken druck, als hij hem vergaet.Ga naar voetnoot165 Dus, broeders, dinct toch eens op dit verclaren,Ga naar voetnoot166 Soe hopic dat ghij op Mammon zult crijghen den haet.Ga naar voetnoot167 Eist dan niet wonder dat tvolc dus na rijcdom staet? Prince Neent, want Cristus cocht den hemel met zijnen bloede, [170][regelnummer] Maer den rijcken machen coopen met zijnen goede,Ga naar voetnoot170 Soe men seyt. Hoe zouder dan die aerme na waken,Ga naar voetnoot171 Ga naar margenoot+Met smallen caken?Ga naar voetnoot172 Al slaeft hij, al wraest hij hem mat ende moede,Ga naar voetnoot173 Hij en can niet comen tot zulcken voerspoede
[pagina 97]
[175][regelnummer] Dat hij voer zijn doot een vet testament mocht maken, Daer vele naer haken. Maer den rijcken conquest doet alle zaken,Ga naar voetnoot177 Hem makende den wech na den hemel zoe breet, Datter hij wel blindelinghe in zou gheraken,Ga naar voetnoot179 [180][regelnummer] Want zijn fondacien staen daer alle bereetGa naar voetnoot180 Om hem metter macht in te trecken, wie lief wie leet.Ga naar voetnoot181 Maer eylaes, als den aermen is overleden,Ga naar voetnoot182 Die moet verdolen, want hij den wech niet en weet: Soe en heeft zijn ghelt daer voer hem niet ghebeden.Ga naar voetnoot184 [185][regelnummer] Maer den rijcken coopet al boven en beneden; Hij heeft meer dan winsch, die in rijcdom bedeghen es.Ga naar voetnoot186 Es hij droeve oft gram, elc stelt hem tevreden, Ga naar margenoot+Maer niemant den ermen, hoe hij gevleghen es.Ga naar voetnoot188 Eist dan wonder dat elc na rijcdom gheneghen es? Prince [190][regelnummer] Jaet, want zeer bitter is sdoots memorie.Ga naar voetnoot190 Den mensche die hier pays heeft en glorieGa naar voetnoot191 In zijn substancien, rijcdommen en ponden,Ga naar voetnoot192 Na Salomons vermonden;Ga naar voetnoot193 Sij maken den wech breet ter helscher mortorie,Ga naar voetnoot194 [195][regelnummer] Sluytende die poorten der hemelscher cyborie.Ga naar voetnoot195 Die ziele wert er heel vet in van zonden,Ga naar voetnoot196
[pagina 98]
Vol dootlijcker wonden. Om den rijcken zouct men alle subtyle vonden;Ga naar voetnoot198 Dies houdt hem Sathan hier blint zonder achterdincken.Ga naar voetnoot199 [200][regelnummer] Maer, laes, als hem overvallen zijn laetste stonden,Ga naar voetnoot200 Dan en weet hij met tsondich pack waer henen flincken.Ga naar voetnoot201 Ga naar margenoot+Sijnen vuylen schat gaet hij dan ierst wech schincken, Meenende dies, den hemel versekert te zijne.Ga naar voetnoot203 Maer, eylaes, eist dan tijt, als dleven gaet minckenGa naar voetnoot204 [205][regelnummer] En als hij ghequelt leyt metter ziecten pijne? Och hertleet! hertleet! Och, Heere divine,Ga naar voetnoot206 Och Broeders, is dat niet een deerlicke moordaet!Ga naar voetnoot207 Tfij, vuylen rijcdom, fenijn boven fenijne!Ga naar voetnoot208 Segt nu, ghij dwaes, ghij Symons saet,Ga naar voetnoot209 [210][regelnummer] Eist dan niet wonder dat tvolc zoe na rijcdom staet?
ExplicitGa naar voetnoot+ Costelijcste pierle, alder costelicste schat, Rijkelicst treesoor in hemel in eerde, Uol van leeringhen en bequamelicste vat, Ga naar voetnoot+ Laeffenisse, die ic in den druck aenveerde, Soe ist rijck der hemelen, vol van weerde.	[tekstkritische noot]paleografische / codicologische opmerkingen Het opschrift werd naast de aanduiding Refereyn bijgeschreven. Rood zijn: het opschrift, de stockregels, de aanduidingen Vraghe, Antwoorde, Prince en Explicit, de woorden Jaet en Neent bij het begin der strofen; verder nog een aantal blijkbaar willekeurig gekozen woorden in de prince-strofen. margenoot+ Fol. 127 voetnoot1 fanteseerdic: overpeinsde ik; hem: zich; den rijcken is onderwerp van de zin afhangend van fanteseerdic. voetnoot2 ermen hals: arme drommel. voetnoot3 ment: men het. voetnoot5 zoot: zoals het. voetnoot6 bouve: boef, booswicht; ghelijcken: vergelijken. voetnoot7 bot: dom; ghepromoveert: bevorderd. voetnoot8 ghemagiestreert: tot doctor of magister uitgeroepen. voetnoot9 schoone ghefigureert: schoon van gedaante. voetnoot10 losch: scheel; botseus: gebocheld. voetnoot11 onghecesseert: zonder ophouden. voetnoot13 men achtes: men acht het, nl. deze eigenschappen. voetnoot14 den rijcke misvoucht: niet goed is bij de rijke. voetnoot15 oft ten minsten danck: een weinig dank. voetnoot16 Ghebraker yewaerts wijsheyt: Moest er ergens wijsheid te kort zijn; hoort toch dees geste: luister toch naar deze geschiedenis. voetnoot17 wert: wordt; in deerste en in dleste: in 't begin en op het einde, op de belangrijke ogenblikken. voetnoot18 Midts zijnen conqueste: Door zijn bezittingen, rijkdommen? Zie vs. 177. voetnoot19 wetenheyt: weten, wetenschap, kennis; al lieghet aen de reste: al hangt het van het overige, het andere af? Vss. 18-19 kunnen als volgt geïnterpreteerd worden: Doordat hij rijk is, schijnt het dat niemand (buiten hem) kennis bezit, al hangt kennis juist van wat anders (dan van rijkdom) af. Al lieghet aen de reste kan ook begrepen worden als: Al ontbreekt de rest, kennis namelijk. voetnoot20 wat hij misclapt: wat hij verkeerds zegt; zulcx van monde ghesleghen es: dat wordt als niet uitgesproken beschouwd; daarmede wordt geen rekening gehouden. voetnoot23 tallen percke: overal. voetnoot24 En laudeert men: En als men looft. voetnoot27 En dooch: deugt; tregiment: de levenswijze; clercken: geestelijken. voetnoot28 te ghemeenen oorbore spijselic: voor het algemeen welzijn nuttig. voetnoot30 lijselic: langzaam, langzamerhand. voetnoot31 sricdoms verteeren: het gebruik van de rijkdom, de wijze waarop de rijkdom gebruikt wordt. voetnoot32 den meesten hoop: de meeste mensen; oprijselic: opstandig, zich verheffend. margenoot+ Fol. 128 voetnoot33 in swijsheyts begheeren: bij het begeren van, zoeken naar wijsheid. voetnoot34 in haer gheneeren: in hun gedrag. voetnoot35 Des rijcken pompeus: Van de verwaande rijke. [tekstkritische noot]emendaties Em. 39. Hs. Vraagteken na braet, evenals na uutstorten in vs. 40. voetnoot36 se: de armen, nu elk afzonderlijk beschouwd, terwijl in vs. 35 het enk. des aermen stond voor de groep; schatten: belastingen opleggen, afpersen; stroopen, schatten en scheeren: drie synoniemen voor afpersen. voetnoot38 moort bloedich: tweede onderwerp van volght. voetnoot39 ghierich: hebzuchtig; vierich leyt en braet: vurig ligt te braden, te branden. voetnoot41 vloyt: vloeit. voetnoot46 treken: misdrijven. voetnoot47 men moet al helen: men moet dit alles verzwijgen. voetnoot48 mispickelt: misdoet (leeft nog voort in het Brab. dialect); yet: iets; hij moet bequelen: hij moet het bezuren, de nadelige gevolgen er van dragen. margenoot+ Fol. 128v. voetnoot49 voer zijn ghebreken: ter verontschuldiging van zijn tekortkomingen. voetnoot51 En wie voor het gerecht zich tegen de rijke wil verzetten. voetnoot52 met ijdelder hant: met ledige hand; zijn goe cause hecht: zijn rechtvaardige zaak aanhangig maakt. voetnoot53 Men salt hem houden slepende: Men zal zijn zaak op de lange baan schuiven. voetnoot54 En noch daernaer verliesen: En daarna zal hij het geding nog verliezen; hoe hij daer jeghen vecht: hoe hij er zich ook voor inspant om het tegendeel te bereiken. [tekstkritische noot]emendaties Em. 72. laes staat in het Hs. tussen haakjes. voetnoot56 sueren en lueren: bedriegen (Kiliaen heeft Loren ende soren: fraudare aliquem). voetnoot57 Maar hij zou doorgaan voor een valse booswicht, ging het om een arme drommel. voetnoot58 zijn sijn woorden blau van colueren: spreekt hij leugentaal (cfr. iemand blauwbloemkens op de mouw spelden). voetnoot59 derf: durft; controlueren: controleren, toezicht uitoefenen (op hem) en desnoods terechtwijzen. voetnoot60 Tes noot dat onrecht verdreghen es: (Het) onrecht moet verdragen worden. voetnoot61 Al moet de arme rechtvaardige er de nadelige gevolgen van dragen. voetnoot62 En want: Daar immers; den treyn: de gang, de wijze van zijn; pleghen: doen; versta: Want zo gaat het nu eenmaal met de rijkdom. voetnoot64 niet booser: niets is bozer. margenoot+ Fol. 129 voetnoot67 ontcnoopen: uiteenzetten, ontvouwen; Tes scrifts ontcnoopen en gheens menschen: Dit is wat de Schrift, niet wat de mens leert. voetnoot68 buutertierich = putertierich: verdorven, snood. voetnoot69 is God revanchierich: draagt haat tegen God. voetnoot70 rapen: bijeenschrapen, afpersen; scrapen: synoniem van rapen; caken: schelden; men versta de zinswending in vss. 69 en 70 als volgt: In het afpersen enz. geeft zij uiting aan haar haat tegen God. voetnoot72 laes: helaas; overloopen: onder de voeten lopen. voetnoot73 vol quader suspicie: vol kwade achterdocht. [tekstkritische noot]emendaties Em. 83. Hs. Vraagteken na slaet. voetnoot74 Gramscap, ghevecht enz. hangen ook af van vol in vs. 73; bloetstorten bij stoopen: bloedvergieten in grote hoeveelheid. voetnoot75 composicie: schikking, overeenkomst; hier: met boos opzet getroffen schikkingen. voetnoot78 noch: nog, ook; malicie: boosheid. voetnoot79 Zij vervalst de H. Schrift door ze verkeerd uit te leggen. voetnoot80 Heyne: ter aanduiding van de duivel. Vgl. Heintje Pik. Zie Stoett, Ned. Spreekw., nr. 883. voetnoot81 opten: op de. margenoot+ Fol. 129v. voetnoot82 versterft: sterft weg, kent een einde. voetnoot85 cabas: mand; al voert den rijcke tcabas in zijn wapen: al is de rijke op winst uit (vgl. sijn cabas maken: winst maken). voetnoot86 caecharinc: van de kaken en het grom ontdane en vervolgens gezouten en ingelegde haring, hier misschien gebruikt als uitdrukking van weelde, waardoor de uitdrukking tcabas in zijn wapen voeren een versterkte betekenis krijgt: op grote winst uit zijn; of wijst de uitdrukking caecharinc, zoals Prof. Rombauts suggereerde, op het bedrijf waardoor de rijke zijn bezittingen verkregen heeft, aldus een zinspeling op zijn onedele afkomst? siemen: sietmen: ziet men. voetnoot86-87 schat rapen met wouckere: door woeker rijkdom vergaren. voetnoot87 generacie: geslacht. voetnoot88 Crijcht dominacie: Macht en heerschappij verwerft. voetnoot90 cost men: kon men; betrapen: betrappen. voetnoot91 oft teenigher spacie: ergens. voetnoot92 Int tZodomyts operacie: bij het bedrijven der zonde van Sodoma, de natuurlijke ontucht. voetnoot93 Hoe criminel delict: Hoe misdadig zijn overtreding zij; dispensacie: toelating tot wat eigenlijk ongeoorloofd is. voetnoot94 Pardoen: vergeving van zonde; remis: kwijtschelding; heeft hij te gheven ducaten: indien hij dukaten, geld kan geven. voetnoot96 maechscap: bloedverwante; tsijnder baten: tot zijn voordeel of genoegen. margenoot+ Fol. 130 voetnoot97 twert: het wordt. voetnoot99 verwaten: in de kerkelijke ban doen, of gewoon: vervloeken. voetnoot101 fijn heeren: rechtschapen heren. voetnoot102 zwaer geweghen es: als zeer ernstig wordt beschouwd, zwaar doorweegt. voetnoot103 verzeeren: verdriet. voetnoot108 Daert: Waar of Terwijl; Men versta vs. 108 en 109: Terwijl (Waar) alles van hem was, en hij toch dit alles van zich verdreef en de eenvoud verkoos. voetnoot110 bequaemsten: de meest geschikte. margenoot+ Fol. 130v. voetnoot112 dies: om die reden. voetnoot113 Die nu is verstijvende: Die nu steeds toeneemt. voetnoot114 ontlijvende: dodend, is ontlivende: doodt. [tekstkritische noot]paleografische / codicologische opmerkingen In vs. 114 is Cristum en in vs. 117 is Cristus in het hs. onderlijnd. voetnoot115 Menig rechter doet nu datgene, waarin Pilatus een fout beging. voetnoot116 Zo kan het Rijk Gods moeilijk vooruitgang maken. voetnoot118 deur dooghe: door het oog. voetnoot119-120 beweghen uuten wech: de weg doen verlaten. voetnoot121 in dit slijckich pleghen: in deze verdorven levenswijze. voetnoot123 obstinaet: koppig, weerbarstig. voetnoot124 al: alles. voetnoot125 also recht als eenen draet dient tot versterking van het begrip metter waerheyt, versta dit vers: Dus vraag ik, volkomen te recht. margenoot+ Fol. 131 voetnoot128 hoe hij in zijn schuen gaet al stervende: hoe hij, terwijl hij nog leeft, reeds zo goed als dood is. voetnoot131 zijn dervende: derven. voetnoot132 Versta: Hij, wiens kerfstok van ijzer is (dus niet bruikbaar) waarom niemand hem nog crediet geeft. Stoett (nr. 1127) verklaart de uitdrukking zijn kerfstok is van ijzer: hij kan geen kwaad doen. Deze betekenis heeft echter in het hier bedoelde vers geen zin. voetnoot133 leech: werkeloos; moy: sierlijk uitgedost; om slusts ghenesen: om zo zijn genoegen te hebben. [tekstkritische noot]paleografische / codicologische opmerkingen 150. paulus is onderstreept. voetnoot134 Als dien oft desen: als deze of gene, als iemand anders. voetnoot135 Ook kan hij niet rijkelijk eten. voetnoot136 Cristoffels: ter aanduiding van een beschermer? Stoett, (Ned. Spreekw. nr. 1297) noteert deze betekenis van Cristoffel in een uitdrukking uit de achttiende eeuw. voetnoot138 die hem rieden: om hem raad te geven. voetnoot141 Ik hoef er niet veel over te vertellen, men ziet het meermaals gebeuren. voetnoot142 zitten in de wet: een overheidsfunctie bekleden. margenoot+ Fol. 131v. voetnoot143 bijstier bouven: wilde of berooide boeven; men acht se mager noch vet: men slaat geen acht op hen. voetnoot145 En armoede wordt nergens meer geacht. voetnoot146 Alst nu den rijcken al verwint: Als de rijke nu alles uit de weg ruimt. voetnoot148 laetter: laat er; me: mee. voetnoot149 strecken: strikken, valstrikken. voetnoot150 Vgl. I Thimoth. 6:9-12. voetnoot151 Dit zou ons vrees mogen inboezemen. voetnoot152 Sijn: Zijn het. voetnoot153 verwecken: opwekken, aanzetten. [tekstkritische noot]emendaties Em. 162. laes staat in het Hs. tussen haakjes. voetnoot155 Duer tsolaes aencleven: door aan het genot gehecht te zijn. voetnoot156 sulcx herte: zo iemand. margenoot+ Fol. 132 voetnoot159 om zijn verschoonen: om in een betere toestand te zijn. voetnoot160 Want de werkelijkheid bewijst het, het is goed aan te tonen. voetnoot161 men derfs: men moet het. voetnoot162 laes: helaas. voetnoot163 zorchvuldicheit: bekommernis. voetnoot165 onspreckelijken: onuitsprekelijke, onbeschrijfelijke; als hij hem vergaet: als hij (de rijkdom) hem in de steek laat. voetnoot166 dit verclaren: deze uitlegging. voetnoot167 hopic: hoop ik. voetnoot170 machen: mach hem, kon hem. voetnoot171 na waken: zich om bekommeren, zich voor inspannen. margenoot+ Fol. 132v. voetnoot172 Met smallen caken: met magere wangen (als beeld van de honger). voetnoot173 al wraest hij: al wroet hij? Staat wrasen, dat niet in het Mnl. Wdb. voorkomt, in verband met wrase: graszode of met wrasselen: worstelen? voetnoot177 Den rijcken conquest: De bezittingen van de rijke? Het woord conquest, dat in de Costuymen van Veurne voorkomt, betekent volgens De Bo, Westvl. Idiot., aangewonnen huwelijksbezit. voetnoot179 Datter hij: Dat hij er. voetnoot180 fondacien: stichtingen. voetnoot181 metter macht: met de macht, met geweld; wie lief wie leet: spijt alles en iedereen. voetnoot182 eylaes: helaas. voetnoot184 Soe kan voor de betekenis van de zin weggelaten worden. Lees: Zijn ghelt heeft .... voetnoot186 meer dan winsch: meer dan hij wenst; bedeghen: gevorderd; die in rijcdom bedeghen es: die zeer rijk is. margenoot+ Fol. 133 voetnoot188 hoe hij gevleghen es: hoe gevild, uitgeplunderd, berooid hij moge zijn. voetnoot190 sdoots memorie: de gedachte aan de dood. voetnoot191 den mensche: voor de mens. voetnoot192 substancien: zelfstandigheden, materiële bezittingen; ponden: naam van een geldwaarde. voetnoot193 Na Salomons vermonden: Naar het getuigenis van Salomon. voetnoot194 mortorie: begraafplaats? voetnoot195 cyborie: miskelk, baldakijn, hier omschrijving voor: de hemel. voetnoot196 wert: wordt. voetnoot198 subtyle vonden: van scherpzinnigheid getuigende listen. voetnoot199 sonder achterdincken: zonder dat de rijke zich bezint. voetnoot200 laes: helaas. voetnoot201 tsondich pack: het pak der zonden; waer henen flincken: waar heen snellen (eigenlijk: zich werpen, vgl. Eng. to fling). margenoot+ Fol. 133v. voetnoot203 dies: daardoor. voetnoot204 eylaes: helaas; mincken: minder worden, het einde naderen. voetnoot206 hertleet: harteleed, zielepijn (uitroep); Heere divine: Goddelijke Heer. voetnoot207 een deerlicke moordaet: een droevige moord, (hier wel algemeen) ellende. voetnoot208 Tfij: Foei. voetnoot209 Symons saet: Nakomelingen van Simon de Tovenaar, die handel dreef in geestelijke goederen. Vgl. Hand. 8:9-24. [tekstkritische noot]paleografische / codicologische opmerkingen De aanduiding EXPLICIT is rood. De beginletters van het naschrift zijn ook rode Gothische hoofdletters en vormen de naam CRULS. Alle verzen zijn rood onderlijnd. voetnoot+ Naschrift: Explicit: Slotformule in oude boeken en handschriften. Eigenlijk: explicitum est volumen: de schriftrol is afgewikkeld. voetnoot+ pierle: parel; treesoor: schat; bequamelicste: mooiste, aangenaamste.

Religieuze poëzie van Cornelis Crul

Een tweesprake van den rijcken ghierighen

Over het gehele werk

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

titels