Religieuze poëzie van Cornelis Crul

[p. 38]

Wijze van uitgeven

Met uitzondering van één gedicht, worden alle hiernavolgende stukken uitgegeven naar het handschrift uit het British Museum, Sloane nr. 1174. De uitzondering betreft het Carnation, dat alleen voorkomt in het Plantin-handschrift nr. 170 en op een los blad dat, samen met andere stukken als Hs. nr. 11285 in de Sted. Bibl. te Antwerpen bewaard wordt. Wij kozen de lezing van het eerste handschrift.

Voor de overige teksten gaven wij de voorkeur aan de redactie in het Sloane-hs., om verschillende redenen. O.i. bevat dit manuscript waarschijnlijk het oudste afschrift van Den geestelijcken a b c, in een buitengewoon-verzorgde vorm, en is het ook de enige plaats waar de 26ste strophe van het gedicht, buiten het afschrift dat Serrure er naar een verloren gegane druk van 1543 van gemaakt heeft, bewaard is gebleven. Het Sloane-hs. bevat verder alle stukken die voor publicatie in aanmerking kwamen, waarvan sommige, zoals Cruls Acrostichon-gedicht (Compt, helpt mij, Heere, ...), zijn psalmbewerkingen en zijn Tweesprake ons van elders niet bekend zijn.

Voor de beschrijving van het Sloane-hs. verwijzen we naar de bijdrage van A. van Elslander en van schrijver dezes in De Gulden Passer, 27ste jg., 1949, 1, blzz. 36-69.

In de weergave der teksten hebben we, in overleg met de redactie der Zwolse Drukken en Herdrukken, de volgende beginselen in acht genomen:

1. Translitteratie

De lezing van de bron werd gaaf weergegeven behoudens volgende aanpassingen:

[p. 39]

a.	Oplossingen van niet al te ongewone afkortingen werden stilzwijgend ingevoerd.
b.	Het aaneenschrijven van woorddelen of woorden geschiedde in overeenstemming met het hedendaags gebruik, in zover daardoor geen invoering van nieuwe letters of tekens of de weglating van letters noodzakelijk werd gemaakt. Zo werd b.v. vanden wech (Den geestel. a b c, vs. 38) als van den wech geschreven, maar bleven woorden als tangier (Retrograde, vs. 5) en Datter (Tweesprake, vs. 179), waar we resp. 't dangier en Dat er hadden moeten schrijven, ongewijzigd.
c.	y en ij, i en j, resp. u en v (en vv voor w) werden aangepast aan het tegenwoordig systeem.
d.	Eigennamen en benamingen der Godheid werden met hoofdletter geschreven. Hoofdletters aan het begin der verzen komen reeds in de oorspronkelijke teksten voor.
e.	Interpunctie werd door ons aangebracht. De weinige rijm-streepjes werden weggelaten.
f.	Emendaties werden, zonder toevoeging van diacritische tekens in de tekst aangebracht. Zij worden evenwel in voetnoten, links onmiddellijk onder de strofe, verantwoord.

2. Palaeografische en codicologische notities

Deze vindt men rechts, onmiddellijk onder de strofen waarop ze betrekking hebben. Door het gebruik van verschillende lettertypes hebben we getracht die eigenaardigheden van letters en tekens te releveren welke voor de litteraire vormgeving functioneel zijn.

3. Varianten

Voor het Carnation geven wij de varianten uit het handschrift van de Sted. Bibl. te Antwerpen, nr. 11285 en voor Den corten a b c en de Retrograde, die uit het handschrift van het Plantin-Museum, nr. 170.

Voor Den geestelijcken a b c geven wij de varianten uit vijf

[p. 40]

verschillende bronnen, die met de volgende afkortingen worden aangeduid:

Cr.:	Eenen ghee- // stelijcken A, B, // Vvt de heylighe scrift in // dichte ghestelt. // - Matthevs Cromius // M.D. xliij. // -kl. 8o, 16 niet gepagineerde blz., Univ. Bibl. Gent.
Pl.:	Antwerpen Plantin-Museum, Hs. nr. 170.
S.:	Eenen Gheestelijcken A B C ghetoghen vvt den // Psalmen van David, seer leerlijck ende oir- // boorlijck voor allen christen // menschen, // metten Pater noster ende Aue Maria in ne- // derlants dicht. // -T'Antwerpen. // Opte Camerpoortbrugghe inden gulden Enghel // by Willem Silvius, An. 1564. // Cum gratia et privilegio. - Met drukkersmerk en spreuk (Srutamini) en gedichtje (zie blz. 12). kl. 8o, 16 niet gepagineerde blz., Plantin-Museum Antwerpen.
DBr.:	De refreinenbundel van Jan de Bruyne, Brussel, Kon. Bibl. Hs II, nr. 1695.
W.:	De bundel van A. Wils, Brussel, Kon. Bibl. Hs. nr. 15663.

Links onder de strofen vindt men de varianten die in meer dan een bron voorkomen en rechts die, welke slechts in één bron zijn te vinden. Spellingsvarianten werden niet opgenomen. Om niet verplicht te zijn varianten te herhalen die slechts in onbelangrijke details onderling verschillen, hebben we ons voor de translitteratie ook enige aanpassingen veroorloofd en wel in de eerste plaats de hierboven onder a, b, c en d vermelde adaptaties. Beginletters van verzen werden steeds groot geschreven ook voor de aanhalingen uit bronnen waar hoofdletters op die plaats niet gebruikelijk zijn zoals dit het geval is voor Pl., S. en DBr. Verder weze opgemerkt dat de links opgenomen varianten steeds voorkomen in de (eventueel aangepaste) spelling van de

[p. 41]

eerst-vermelde bron. Met bronnen bedoelen wij de oorspronkelijke handschriften of drukken en niet de moderne uitgaven hiervan.

4. Commentaar

De bedoeling van onze commentaar was enkel het voor de moderne lezer begrijpelijk maken van de oude teksten. Bij onze tekstverklaring hebben we dankbaar gebruik gemaakt van de belangrijke, maar minder uitvoerige nota's van Mevr. James en wat in het bijzonder Den geestelijcken a b c betreft ook van de door A. van Duinkerken¹ en W.A.P. Smit² gegeven tekstverklaringen bij de door hen uitgegeven fragmenten van het bewuste gedicht. Verder hebben we de bekende woordenboeken en de glossaria bij vroeger uitgegeven zestiende-eeuwse teksten geraadpleegd. De geboden toelichting verschijnt volledig onder onze verantwoordelijkheid.

1 Dichters der Contra-Reformatie, 148-151.

2 Dichters der Reformatie, 159-162.