Heynken de Luyere en andere gedichten

[p. xvii]

Bibliografie

A. Werken van Cornelis Crul

I. - Handschriften

1.	Perkamenten hs., 15 bladen, 116 × 102 mm, thans in het Museum Plantijn (Cat. der Handschr. n^o 170). Bevat het Geestelijk ABC, het ABC int corte, het carnation op de brand van de O.-L.-V.-. Kerk, een retrograde en twee balladen van achten.
[2.	Een verloren hs. met refreinen, ‘klein langwerpig formaat’, 1538, vermeld door Jacobus Koning, Naamlijst van eenige zeldzame boeken en manuscripten, 5de stuk (1803) blz. 73].
3.	Handschrift in het British Museum te Londen, coll. Sloane n^o 1174. Bevat op 143 blz. het Geestelijk ABC en 44 andere gedichten, die echter niet alle van Crul zijn (zie Gulden Passer 1926, 121-128, en thans vooral a.w. 1949, 36-69).
4.	Handschrift in de Kon. Bibliotheek te Brussel, n^o II, 1695, klein 4^o, 245 blz. N^o 11 hierin is het Geestelijk ABC onder de titel ‘Een dichte vervolgende de vers deerst letter vanden A.B.C.’. Uitg. door K. Ruelens, Refereinen en andere gedichten uit de XVI^e eeuw, dl I, blz. 173-188.
5.	Handschrift in de Stedelijke Bibliotheek te Antwerpen, n^o 42 (Catalogue général, dl V, n^o B 11285); op een afzonderlijk blad in dit verzamelhs. het chronogram op de brand van de O.-L.-V.-Kerk (uitg. door J. L'Hermite, Gulden Passer 1926, 89) en nog een gedichtje op dezelfde gebeurtenis (uitg. door dez., Biekorf 1925, 191).

II. - Drukken

1.	Eenen ghee-||stelijcken A, B, || Vvt de heylighe scrift in || dichte ghestelt. || - Matthevs Cromivs || M.D. xliij. || - kl. 8^o, 16 niet gepagineerde blz. Univ. Bibl. Gent.

[p. xviii]

2.	Den geestelijckē // AB. ghetoghen wt den Psalmen van Dauid ... nyeuwelinge gheuisiteert en geapprobeert || by M. Marten Cools Licenciaet inder Godheyt || ende Pastoor vander collegie ende kercke van S. Goele binnen der stadt van Bruessel. - (p. 8 r^o) Gheprint tot Louen op dye Proofstrate naest || den schilt vã Henegouwe / by my Hugo || Cornwels ghesworen boecprinter. || Int iaer ons Heerē. M.D.LJ. kl. 8^o, 16 blz. zonder signatuur of paginering. Bibl. Hertog v. Arenberg.
3.	Een gheestelycken ABC ghetoghen wt den Psalmen David ... Antw., Willem Silvius 1564. 16 blz. Antw., Mus. Plantijn.
4.	a) Een schoone || eñ gheneuchlicke Historie || oft cluchte van Heynken de Luyere || Warachtelijck gheschiet / seer verheuch- || lijck om lesen. En de deur Cornelis || Cruls eerst in dichte ghestelt. || [wapen] || Ghedruct Thantwerpen / || opde Lombaerde Veste / in den witten || Hasewint / by Jan van Ghelen. || Anno. M.D. LXXXJJ. || [drukkersmerk met spreuk Omnia fert Tempus] - Finis || [vignet] || ¶ Ghedruckt Thantwerpen / opde || Lombaerde Veste in den witten Hase, || sewint (sic) / by my Jan van Ghelen. || Anno. M.D. LXXXII || [drukkersmerk met spreuk Fide nvnqvam polluta]. 4^o A-D, gepagineerd 4-31 met custoden. Houtsneden op f. A ij r^o, B iv v^o en C iv v^o, waarvan de tweede en derde resp. overeenkomen met de houtsneden op f. O iij r^o en D v v^o van Celestina, Antw. 1550 (Hans de Laet.) 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek. b) Herdruk van a met dezelfde titel, uitgave van ‘De Sikkel’, Antwerpen en Em. Querido, Amsterdam z.j. (1920), bezorgd door Lode Baekelmans, 64 blz. 8^o. Deze uitgave geeft aan het slot een korte Aanteekening over Crul, maar bevat geen tekstverklaringen. De tekst is niet geheel betrouwbaar.
5.	a) Mont toe, Borse toe. || Die hooren en sien // can / || En swijgen // mede: || Deucht sal hem geschien // dan / || En crijgen // vrede. || Ghedruckt int Jaer ons Heeren:| | M.D. LXXXJJJ. Z.p. 8 blz. Antwerpen, Mus. Plantijn. Uitgegeven door Dr J.A. Goris in Gulden Passer 1924. b) [A i r^o] Ofte yemant mijn naem wilde weten Mont toe, Borse toe ben ick gheheeten. Een waerachtige be- || beschrivinghe ende een goede lee- || ringhe ghegeven aen alle Christelijcke luyden / het zij edel || ofte oneedel van wat qualiteyt dat zy moghen zijn / rijck of- || te arm / voor ionck ende oudt / dat elck doch quaet clappen || schout ende volcht doch dit deuchdelijck vermaen / en wilt recht mercken en verstaen / dit boeckxken doet veel deucht || oorbooren / het prijst sien swijghen en hooren / want een || quade tonghe soo Jacobus seyt / brengt menich man || in druck en leyt / in dit boecxken is veel deucht || vertelt / en al op goede dicht ghestelt / nie- || mant beclaecht aen mijn zijn geldt || [wapenvignet] || Ghedruckt int Jaer ons Heeren M.D.CJ.Z. pl. 8 blz. Leiden, Universiteitsbibliotheek en Bibl. Thysiana

[p. xix]

v^o] Tot den Christelijcken Leser. Nu hoort ghy Christelijcken Leeser te recht Wilt my doch wel doorlesen Man Vrou en knecht, Ende myn intency te recht hooren en wel verstaen Ende wel bemercken wat ick u doe tot vermaen, Om dat ghy sout gheen hinder door my cryghen Daerom leer ick u hooren sien en swijghen, Want wie hooren sien ende leeren swyghen can Die wort nu gherekent voor een gheleerde man, Schout dronckenschap ende boosheyt quaet Met loghenen doch nimmermeer om en gaet, Een loghenaer dit toch wel te recht betracht Die wert by my ergher dan een dief gheacht, Daerom ghy ionghe ieucht wilt my door lesen Ick sal u doch wel een goet exsempel wesen, Ghy ionge maechden en hout my voor gheen abuys Ick leer u swyghen van gheselschap binnens huys, Wat ghy hoort en draecht dat niet op de straet U tanden voor u to[n]ghe soo volcht ghy myn raet. Ghy Mans en Vrouwen en drijft hier mee gheen spot Nae Jacobus leer een quade tonghe die hatet Godt, Daerom Christelijcke Leser wilt my doch leeren Volcht mijnen raet soo komt ghy tot eeren, Ich leer u alle quaet te schouwen Coopt my dat sal u niet berouwen. c) Geheel als boven, met het jaartal M.D.C.JX en in het opschrift Momt in pl. van Mont (zie Inleiding blz. x).

6.

Sommighe schoone Colloquien, oft Tsamen-sprekinghen / wt Erasmo Roterodamo: zeer ghenuechlijc om lesen. Tsamen ghestelt ende overghezet door M. Cornelis Crul, excellent Rethoricien. Waer af ghy het inhoudt zult vinden inde naestvolghende pagina. || [vignet] || Tot Delf, Voor Adriaen Gerritsz. / Boecverkooper woonende aende Koorn-marct. Anno M.D.C.XI. 8^o, 132 blz. (niet gepagineerd). Antw., Stadsbibl.; Rotterdam, Gem. Bibl.; Amst., U.B. (coll. Pijnappel; incompleet).

[p. xx]

B. Literatuur over Cornelis Crul

C.P. Serrure in Vaderlandsch Museum V (1863), 381-384.

G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde in de 16de Eeuw (1889), I, 104.

(De verdere vermeldingen van Crul in de hand- en woordenboeken worden hier niet opgenoemd; alleen wijzen wij er op dat hij in de Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden behandeld worden in dl II (1940), 283 en in dl III (1944), 163).

J.A. Goris in Gulden Passer 1924, 162-172 en 1926, 121-128.

A. van Duinkerken, Dichters der Contrareformatie (1932), 25.

W.A.P. Smit, Dichters der Reformatie in de 16de Eeuw (1939), 41-43.

A. van Duinkerken, Meeningen en Feiten in De Gids 1939, IV, 208-222.

F. Kossmann, De Colloquien van Cornelis Crul, in Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, dl LXIII, 182-197.

A. van Elslander en L. Roose, Het handschrift der zogenaamde ‘Refereynen van C. Crul’, in Gulden Passer 1949, 36 vg.