Logo DBNL
Romantische werken. Deel 1: Betuwsche novellen en Een reisgezelschap (1878)

Romantische werken. Deel 1: Betuwsche novellen en Een reisgezelschap

(1878)–J.J. Cremer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Deine-Meu.

't Was een bitter koude Decemberdag, toen op den landweg tusschen E. en D. een rijtuig met twee kloeke paarden bespannen, over de hard bevrozene sneeuw rolde.

Wie de man was die in dat rijtuig zat, vernamen wij niet, maar wel had Deine-Meu, die de hoeve Het Uiversnest bewoonde - 't welk juist aan den weg lag - gezien, dat de mins in 't rietuug zien koetsier had oangetikt, waarop deze met de zweip had achterum gesloagen, zoodat 'en jungske van vief of zes joar, dat achterop stong en met zien verkleumde henjes 'en iesder of 'en ding had vastgehouwen, van de tree af, en veur dood op den weg was neergevallen.

Dat had Deine-Meu gezien, en Deine-Meu was 'en mins dat meer gevuul in 't lief had dan de meisten van 't darp wiesten.

Deine-Meu zei niet veul, en Deine-Meu lachte sints joaren niet meer.

Deine-Meu had, in d'r tied, mennig en een met de kous op den kop noar huus loate goan, en, as ze nou van trouwen of trouwerij heurde, dan keek ze grommig. Da's woar.

Moar - zei ze niet veul, Deine-Meu docht: ‘bêter gezwêgen dan gekheid geproat.’

Lachte ze sints joaren niet meer, ze had ook alles weg zien goan wat 'r lief was gewêst: voader en moeder en bruurs en zusters; en alleen 'en vierjoarig dernje dat ze noa zich nam, 'en bruurs kiend, was overgebleven.

As alles in 't schip geet wa'j lief hebt, en a'j dan moerzoalig allinnig op wal blieft, dan ku'j 't lachen wel loaten. Watblief!

Keek ze grommig, as ze van trouwen heurde...... Deine-Meu had ook zoo hier en doar is gekeken, en gezien: dat de mansluu, as de erste gloed 'r af was, dukkels bullebakken woaren, en de vrouwluu, as de melk afgereumd was, zoo schroal koste wêzen.

Nou! - Moar had Deine-Meu, Hannes, en Teunis, en Êvert dan indertied ook met de kous op den kop noar huus loate goan, ze had Miechel niet vergêten, die, toen zij achttien en hij negentien joar was, met dien fransoos Napoleon noar Rusland was getrokken, moar nooit was weerum gekommen. Ze had 'm niet vergêten, umdat hij de eenige was gewêst, die 'r gevroagd had toen ze nog moar 'en afhankelikke dern was, en de anderen woaren gekommen toen ze boas van 't spul was; moar, minder noar Deine-Meu dan wel noar 't Uiversnest hadde gekeken. Da's ook woar!

Ja, Deine-Meu had meer gevoel dan de meesten van het dorp meenden.

Den schamel gekleeden jongen, door den koetsier van het rijtuig zoo onzacht getroffen, had zij zien vallen, en terstond naar buiten getreden, naderde zij het knaapje en vraagde hem, wie hij was en waar hij t' huis behoorde.

De jongen gaf geen antwoord, maar schreeuwde van pijn en koude uit al zijn macht.

‘Geurt!’ riep de eigenaresse van 't Uiversnest haar bouwknecht toe: ‘breng gij dien stakkert is êfkes noar binnen, de jong het 't biester te kwoad.’

De jong had het wel te kwaad, want, een geruimen tijd verliep er eer hij door warmte, een weldadige rust, benevens eenige versterking, in staat was, om op de vragen van zijn gastvrouw te antwoorden.

‘Woar kom ie van doan jungske?’ vraagde Deine-Meu.

‘Van huus;’ antwoordde het kind.

‘Van huus? Woar is oe huus, menneke?’

‘Bij voader.’

‘Hoe heit oe voader, kerlje?’

‘Teunis heit ie; moar hie kiekt altied zoo vuul, krek as Tax.’

‘Wie is Tax?’

‘Tax? Wel Tax van noast ons, die ielkeen in de been' biet.’

‘Moar oe voader zal toch niet bieten jungske?’

‘Nee, bieten dat duut ie ook niet, moar sloan kan ie, dàt kan ie! Ielken oavend krie'k woames, en as voader, - zoo as Bart van noast ons zeit - bezoopen is, dan sleet ie nog harder, en as 'k dan mot greinen, of 'en hout griep en weerum sloai, dan wordt voader nog vuulder as vuul; en nou.....’

‘En nou....?’ herhaalde Deine-Meu.

‘Joa, nou van merrege was ik uut gewêst um, zoo as ze 't nuumen, kloare te hoalen, moar, brocht de lêge flesch t'huus umdat ze niet langer poften. Voader wier zoo vuul, dat ie me met 't heufd tegen de deur kwakte; en toen 'k begost te greinen, toen zei ie: “Smerlap, zu'j den mond houwen!” en toen 'k nog harder schrauwde, pakte voader mien in 't wammes en smeet mien de deur uut.’

‘He'k z'n lêven!’ riep Deine-Meu. ‘En toen, kerlje?’

‘Toen greinde 'k nog veul harder, en liep wa'k loopen kos, umda'k iel'k'reis docht, da'k voader heurde. In 't lest kwiem 't gevoar1) achter mien oan; 't goeng langs mien heer, en, toen zie 'k 'r achter opgekropen, en 'k docht da'k dood was gegoan; moar nou..... nou kan ie me toch niet kriegen.... is 't wel....?’

‘Oe voader?’ zei Deine-Meu vragend; en op een knikken van het knaapje schudde zij het hoofd en zuchtte: ‘Teunis! Teunis!’

 

Terwijl Deine-Meu den volgenden morgen wel toegestopt op haar karretje gezeten, naar het naburig D. reed, ten einde Teunis te spreken, liet zij den kleinen Paul op het Uiversnest achter, en Anneke, de vierjarige meu-zegster van Deine, stond met het vingertje in den mond toen de vrouw wegreed en het jongske, haar nawijzende vraagde, of zij - Deine - ook sloan kos?

Anneke durfde geen woord te spreken; zij begreep ook het rechte van die vraag niet. Sloan dee de klok, altied as 't tied was van sloan; moar Deine, nee, dat had ze nooit gedoan.

Deine had van de klok geleerd, dat slaan op tijd nuttig is, maar vóor den tijd verwarring brengt.

't Was bij Anneke nog geen tied gewêst.

Een dotje was ze, dat kleine blonde aanvallige ding.

Drie en een half jaar slechts mocht ze de ouderzorg genieten. Hare ouders waren bij den goeden God, zooals Deine-Meu zeide, in den hemel, en ofschoon Anneke nog niet recht begreep, hoe ze doar boven gekomme woaren, umdat 'r toch geen gat in de lucht was, zoo geloofde ze wel wat men haar zeide maar bleef nog altijd in 't onzekere, hoe 't dan meugelik was dat Deine-Meu, zoo dukkels as ze noar de kark goengen, op 't karkhof wees en zei: ‘Doar liggen ze.’

't Was 'en dotje dat blonde dingske; keuvelen kon ze - wanneer ze althans met hare moei alleen was - dat 't zoo'n aard had, en de pop die haar op de laatste kermis gekocht was, werd zóo trouw en moederlijk door het meisje verpleegd, dat menige moeder van 't dorp er een les aan had kunnen nemen.

Anneke ging school ook, en ofschoon ze in 't eerste wel geflikkeflooid had um moar t' huus te blieven, ze had 'r nou al meer schik in, veural nou ze in 't Spa-a al 'en heel eind wied was.

Wat Anneke hinderde, bestond in dat allinnig noar huus goan. Van 't school tot aan Reinderts was 't niks, went dan goeng ze met Gijs en Mieneke mee; moar verder.... En Geurt de bouwknecht zuumde zoo dukkels um 'r tegen te goan. Bang was ze wel niet, moar, 't vonder bij den appelen-bongerd was zoo smal, en de leuning was zóo hoog dat ze er hoast niet bij kos kommen.

Paul, die te vergeefs op de vraag: of die doar wegree ook sloan kos, een antwoord wachtte, streek zich over den zwarten krullebol, en wilde eindelijk weer iets zeggen, toen 't meisje, zeker aan 't schoolgaan denkende, blijkbaar verlegen en met neergeslagen oogjes vroeg:

‘Blief ie bij Deine-Meu, en goa'j dan ook school?’

't Was altijd een dreigement voor Paul geweest: ‘A'j niet wilt, dan zu'j noar school toe.’ 't Sprak dus van zelf, dat Paul geen hoog denkbeeld koesterde van de genoegens die er gesmaakt werden, en de woorden: ‘'k Wou nog liever!’ bewezen, hoe weinig zijn jong hart naar die plaats der vorming verlangde.

‘'k Ken al tot lui-ui, foei-oei,’ hernam het dotje met zekere zelfvoldoening, terwijl ze met het hoofdje knikte: ‘heur moar.... spa a, slee ee, drie ie, ho o....’

‘Dat ken ikke niet;’ zei Paul, en hij zag Anneke aan, alsof ze een hokus pokus vertoond had.

‘En as 'k wat grooter bin, dan krieg 'k 'en pen ook, en 'en lei en 'en griffel, moar as Geurt dan niet kumt, dan durf 'k iensgeheel niet over 't vonder.’

‘'t Vonder....?’ herhaalde Paul: ‘Mo'j over 't vonder?’

‘'k Zou alles loate vallen,’ hernam de kleine: ‘as 'r geen mins was die me vast hiew, en, veural as 't zoo glad is as nou.’

‘Moar dan zal ik oe wel vasthouwen;’ hernam Paul snel: ‘'k Bin 'r niks bang veur, en 'k geleuf zelfs da'k oe best droagen kan.’

‘Nee, nee, nee!’ riep de kleine angstig, terwijl Paul haar om het teedere lijfje vattend, haar werkelijk van den grond lichtte, en al zijne krachten inspande om het meisje een eindwegs over den deel te dragen: ‘Nee, nee,’ riep ze alweer; maar weldra ging de vrees over, en toen Paul haar eindelijk op den grond zette, vraagde zij: of hij ook, zooas Geurt, op den rug kos droagen? En, toen Anneke spoedig daarna op den rug van den zesjarigen Paul zat, toen had ze een pret van belang, en vooral wanneer Paul - asof 't peerd wat schichtig wier - ging trappelen en stijgeren, heere minsen, dan kon ze 't niet houwen van lachen.

't Jongske, eindelijk vermoeid van de diensten die hij als rijpaard bewees, viel behoedzaam met zijne bereidster in een hoop hooi neer.

‘Ziezoo,’ zei Paul; en Anneke lachte nog eens, en riep in verrukking: ‘Zóo op 't peerd, wi'k wel altied noar school en weerum!’

De eigenaresse van 't Uiversnest reed naar D. - Daar aangekomen liet ze haar kerreke, door Willem den errebeijer bestuurd, op den grooten weg wachten, en sloeg te voet een zijweg in die naar de hut van Teunis Dissel voerde.

Zij klopte aan.... Geen antwoord. De deur openende, trad zij het kleine vertrek binnen, en zag tot haar verbazing dat Dissel op een stoel zat te slapen, terwijl een zwaar geronk haar duidelijk deed verstaan, dat die slaap geen gewone slaap was.

‘Nog véur den middag!’ dacht Deine: ‘Is Teunis dan geen errebeijer op 't huus van C. meer? Zou 't woarheid zin wat 't

jungske zee?’ en, den slaper naderende, klopte ze hem op den schouder en riep luide: ‘Dissel! Dissel!’

‘Hê....?’ zei de man, en wreef zich de bezwaarde oogen.

‘Ik wou oe sprêken Dissel;’ hernam Deine: ‘Ken ie me niet....? 'k Bin Deine Woesting van 't Uiversnest.’

‘'t Uiversnest?’ herhaalde de slaapdronkene, zonder op te zien: ‘'t Uiversnest! 't is me krek allins, loa'k moar sloapen.’

‘Nee;’ herhaalde Deine, terwijl zij den man sterker schudde: ‘Ge mot wakker blieven; of kan 't oe niet schêlen woar oe jungske, woar Paulke die giesteren wegliep, gebleven is?’

‘Paul?’ zei de man, zijne oogen tot de vraagster opheffend; en eenige oogenblikken daarna, terwijl hij Deine lodderig aanzag: ‘Is ie d'r weer de jong....?’

't Had Deine Woesting meer moeite gekost dan men oogenschijnlijk zou gezegd hebben, om Dissel's woning binnen te gaan; hij toch was 't gewêst, die, as knecht op 't Uiversnest, hoar, veur 'en goeje twintig joaren, gevroagd had, moar, krek as Hannes 'en joar eerder, en Êvert 'en moand of wat loater, met ‘nee’ was afgezakt. Teunis - zij wist het, - had noaderhand arg en veul kwoads van heur afgegêven: dat ze knieperig, en gierig, en kwêzelig en nog zoo veul meer was; dat ze hum erst had oangelokt, moar as 't op trouwen zou, uut angst veur de schijven, had afgeschêpt. Ja, ze had er tegen opgezien, de zestigjarige, om den man weer te vinden, die sinds dien tijd, toen 't ook al niet heel pluus met de kloare was - zien kracht en zien macht had vergooid. Ze had er tegen opgezien om hum 'en gunst, alschoon in zien belang, af te vroagen; moar nou....! nou ze d'ellende zóo groot zag...., nou ze alles vond nog arger as ze van 't jungske verstoan had, nou had ze geen opzien of roarigheid meer, maar deed na de meedeeling, hoe Paul in haar huis kwam, met krachtige woorden het voorstel, om den jongen aan hare zorg af te staan; den jongen, den eenig overgeblevene van een zestal, dat God hem in betere dagen geschonken had.

Nadat in vroegere jaren de speculatie op de eigenaresse van 't Uiversnest was mislukt, trok de knecht naar D.

't Ging alzoo eenige jaren achtereenvolgend van den eenen boer op den ander. Telkens om redenen die voor Teunis niet vleiend waren, kon hij weer elders zijn diensten aanbieden, totdat hij ten laatste, na als vaste arbeider op 't huis van C. te zijn aangenomen, eene vrouw nam, die er gelukkig in slaagde, den man in 't rechte spoor te houden. 't Scheen echter, alsof er op dien echt geen zegen mocht rusten, want: vief kleintjes woaren er weggehoald véur dat ze 't loopen kosten, en zeuven joaren noa den trouw had moeder Geurtje 't lêven van Paul met het heure betoald.

Teunis had verechtig van Geurtje gehouwen. Geurtje was 'en

knap wief gewêst, en had, met uut schoonmoaken en wassen gaon, nog al oarig wat bijgebrocht. Teunis had 'en heel ander lêven gehad, en, as ie 't noagoeng, dan was ie toen 'en mins gewêst, en misschien de knapste errebeijer die 'r in 't darp liep, al was ie dan ook geen boer op 't Uiversnest. In de kroam van Paul had Geurtje den lesten oajem uutgebloazen, en Teunis had gegreind, krimmeneel had ie oangegoan en op 't kleine jungske gevluukt, krek asof die 't helpen kos dat zien moeder dood was.

Helaas! na Geurtje's dood was Teunis tot zijn oude natuur teruggekeerd. Niet krachtig genoeg om, zonder die leidsvrouw, op den nieuw gekozen weg voort te gaan, sloeg hij aan 't twisten met God, en beschouwde den kleinen Paul niet als een geschenk om de smart over de ontnomen echtgenoot te lenigen, maar wel als een voorwerp dat hem zijn geluk had ontroofd.

Arme Paul! geen moeder hebben, afhankelijk zijn van de menschlievendheid eener vreemde, en ‘geschopt en getrampt’ worden door een vader, die vol bitterheid de nagedachtenis zijner ontslapene vrouw schendt, en, háar en zijn kind vergetend, in weinige dagen weer afbreekt wat hij met haar opbouwde; die zich zelven voor den arbeid onbruikbaar, en tot een slaaf van den duivel heeft gemaakt dien men drank noemt. Arme Paul! uw lot was niet benijdenswaard.

Nog geen uur, nadat Deine Woesting den man zoo rampzalig had wedergevonden, hém die haar vroeger om het UIVERSNEST en hare hand vroeg, zat zij weder in haar kerreke en reed over den bevrozen sneeuwweg huiswaarts.

Dissel was tevreden gesteld. Wèl had de man, die maar ten deele zijn roes had uitgeslapen, bittere woorden toegevoegd aan de goede vrouw die zijn kind naar lichaam en ziel wilde redden, en die ook tot hem woorden van opwekking en liefde gesproken had, maar toch, die voorname zaak waarom Deine kwam, had hij toegestemd. 't Was Dissel krek 't zelfde; of wel, 't was hem bêter dat die jong wegbleef; 't was 'en sjenkert, 'en onnutte opêter; en, ofschoon Teunis dit alles niet zei, hij gaf toe dat de jong zou wegblieven, as Deine beleufde, dat hie - Teunis - joarliks zóoveul schoajvergoeding zou hebben, umdat de jong al gauw in den tabak of op 't heujland oan 't verdienen kos kommen.

 

Paul's aanleg bij zijn goeden aard, dat erfdeel eener vroeg ontslapene moeder, gaven aan Deine-Meu de meeste voldoening van haar menschlievend bedrijf. Ze had Geurtje gekend, Geurtje die wel is mik was komme êten as heur voader de pacht van zien erfke brocht. Ze had Geurtje gekend as 'en goeje dern. Loater, toen

ze heurde dat ze met Teunis getrouwd was, toen had ze de dern bekloagd, umdat Teunis de rechte niet was. Ze had verwonderd gestoan dat alles zoo goed gong, moar, meêlijen gehad, toen ze loater heurde dat 't ielkreis met de kienders mis was. 't Gemuud was heur vol geschoten, toen de knappe huusvrouw, die den boel zoo krek bij mekoar had gehouwen en Teunis tot 'en werkzoam mins had gemoakt, was gesturven. Ze had weemoed gehad, ook um den kleinen noabliever, en, toen ze nog geen half joar geleejen van Dissel, as de zuuplap heurde sprêken, en dat de kleine Paul goande weg de schavuut van 't darp wier, toen had ze al gedocht, of ze um Geurtje's wille d'r ook wat oan doen kos, totdat..... joa, totdat Gods bestiering heur nou den toetree oan de hand had gedoan.

Ja waarlijk, de meeste voldoening had Deine voor het goede dat zij aan Geurtje's kind bewees. 't Was 'en oarig jungske die Paul; de kleine streken, die, in den aanvang ontdekt, met verstand werden bestreden, verlieten hem weldra geheel; en 't boompje nog teeder, met zachtheid gebogen, verhief weldra, van alle bochten bevrijd, zijn kruin tot vreugde van haar die het kweekte.

't Schoolgaan, waarvoor het verwaarloosde kind een afschrik was ingeboezemd, veranderde weldra in een blij genieten; want, er heen gelokt door het aardige denkbeeld om Anneke te geleiden en somwijlen te dragen, was ook het verblijf in die school hem danig meegevallen, en, daar Paul toch ook wou weten wat Anneke kon, zoo leerde hij met lust, en was zelfs spoedig zóo ver, dat ie Anneke de boas wier. 't Was aardig om die twee kleinen samen te zien. Onafscheidelijk waren zij den ganschen dag bijeen. Stond Anneke aan Deine's zijde, om naar een vertelling van Roodkepke of Blauwboard te luusteren, dan stond de zwarte krullekop naast of achter het dernje, met hoar henje in 't ziene, of wel met zien arm um Anneke's köpke.

Liep Paul noar den dêl toe, um de roodbonte 'en wiske hooi meer te geven dan de andere beesten, umdat de roodbonte zukke mooie hôrns had, dan kwam Anneke ook al oanloopen, en streek de roodbonte, as ie at, met 'r henje over den kop, went Paul vond dat die bonte 't mooiste was, en doarum vond ze 't ook. Had Paul iets misdoan, woarover Deine-Meu met recht ontevrêje was, en kreeg ie dan 's mergens geen kees of botter op 't brood, dan keek Anneke nog veul beduuster en benauwder as Paul eiges, en, striek en zet was 't dan, dat ze in 't noar school goan 'en stuk van heur botteram, dat ze stillekes bewoarde, oan 't jungske gaf. Was Anneke soms wat wild gewêst - went wild kon ze doanig wêzen - en had ze dan heur jekske of rökske gescheurd, dat ze van Deine-Meu roazes kreeg, dan wiest Paul 't altied zóo uut te leggen dat hie 't gedoan had en Anneke 't niet helpen kos, went, Anneke

was zoo'n oarig dernje, en as Anneke greinde, dan kos Paul 't greinen niet loaten; veul liever goeng ie zonder êten noar bed, as dat Anneke éen troan zou schreien!

En Deine-Meu....? Wat ook de dorpelingen van de ouwe vriester mochten afgêven, dat ze zoo stroef, en zoo strak, en zoo knieperig was, gelukkig hoorde ze 't niet; en al hadde ze 't gehoord, 't zou haar weinig gedeerd hebben, want, zij had in die kinderen hervonden, wat ze met Miechel die in Rusland bleef, en met al de bloedverwanten waar ze zooveel van gehouden had, verloor: ze had liefde terug gevonden. Ja, liefde, want Deine-Meu hield van Anneke en Paul alsof het kinderen van Miechel en haar geweest waren, en, wederkeerig hadden eigen kinderen zich niet sterker aan de goede vrouw kunnen hechten, dan Anneke en Paul het deden.

Ja, keek ze nog dukkels zwart en duuster, as ze 't spinnewiel liet snorren, en aan alles en alles dacht wat haar in 't leven weervoer; de bouwknecht kon, zooals vroeger, niet volhouden, dat hij Deine nooit zag lachen; niet zelden toch tooverde het eenvoudig en schuldeloos gesnap der kinderen de goede vrouw een glimlach op 't gelaat, en, als Paul soms op den deel aan Anneke wees, hoe ze köpke most keukelen, en 't dernje dan erst niet dorst, moar 't eindelik woagde en op zied af in 't heuj viel, dan zei ze wel dat Anneke wiezer most wêzen en geen jongensspullen doen, moar, dan lachte ze toch! verrechtig ze lachte, en dan lachten Geurt en Paul en Anneke ook, en dan begosten dekoeien ook krek te bulken of ze lachten, en de hond te springen en te blaffen, en de kalkoenen die op 't arf liepen te lachen dat ze schoaterden, en dan was 'r 'en vroolikheid op 't Uiversnest, zoo as 't 'r sinds joaren niet gewêst was.

Dan lachte Deine-Meu en was dankbaar dat ze op haar leeftijd nog vreugde aan die kleinen mocht beleven; dat ze in Anneke-nicht zoo'n aardig dochterke had, en dat ze Paul, het verwaarloosde maar nog niet verdorven kind, had mogen redden uit de strikken van zonde en ellende, waarom Geurtje van uit den hoogen hemel ook dankbaar op haar zou neerzien. Ja het leven verkreeg op nieuw waarde voor haar die wel eens had gezucht om inwoning daar boven de wolken. De omgang met kinderen schonk haar allengs een kinderlijke tevredenheid; en, toen Deine eens op een zomerävond een kartouw met twee einden aan den tak van den dikken eik liet binden, en 'r 'en plenkske tussen liet sloan, en Paul en Anneke doar op goenge zitten, en 't jungske 't klein liefke vasthiew, umdat ie doodsbang was dat Anneke vallen zou, toen was 't Deine-Meu eiges die den bungel1) oan 't bungelen miek, en 'en

gezicht zette, zóo tevrêjen, asof ze nog in den tied was toen Miechel hóar bungelde.

 

Tien jaren verliepen zonder dat er op 't Uiversnest eenige belangrijke verandering kwam. Deine-Meu werd wel ieder jaar een jaartje ouder, maar ook ieder jaar zag ze al meer en meer de boompjes groeien en bloeien, waarvan zij, toen ze nog twijgen waren, vrijwillig de verzorging had op zich genomen.

Lief zag Anneke er uit: de goudgeele lokken dekten een bevallig boerinnen-kopje dat menig jong gemoed - oan 't prakkezeeren brocht. Handig was ze in 't melken, handig in 't karnen, handig in 't botter kneejen, handig in 't breien, en handig in 't neejen ook.

Flink zag Paul er uit: vroolijk was ie, krachtig van lichaamsbouw, kloek in 't werken, kloek as de ploeg deur de klei most, kloek as 't koren gemêjd of 't hooi most geopperd worden; kloek was ie in alles wat ie dee, en zelfs bij de zoaddors was 'r geen mins, die Paul ooit, al was 't moar éen slukske of éen munje vol zag gebruuken, en veul minder nog had onbekwoam gezien.1) Dat Anneke en Paul van Deine-Meu hielden, betwijfelde geen mensch; maar dat Paul Anneke den knappen jong meer as meer liejen mocht, daar twijfelde evenmin iemand aan; en al keek Harmen ook rechts, en Arie ook links, as ze in de kark Anneke noast Deine Woesting zoage zitten, Anneke keek altied veur zich uut, langs den krullekop van Paul, domenei vlak in 't oangezicht.

Weinig belangrijks was er in die tien jaren sedert Paul's inwoning op 't Uiversnest voorgevallen. Eene zaak behoeft vermelding.

Op zekeren avond, ruim een jaar na Paul's aankomst, was er - toen de kinderen reeds naar bed waren - vrij hevig op de achterdeur der hoeve geklopt, zoodat Kees, de waakzame hond, 'en kêl opzette asof ie vermoord wier.

Geurt de bouwknecht was 'r op afgegoan, en met ‘veul spullen en dinksighêjen’ was ie kort doarop komme zeggen, dat Teunis Dissel er was, die de boerin sprêken mos.

Teunis was binne gekommen. Miesderoabel schuuns en schots had ie 'r uut gezien, nog veul arger as toen Deine d'erste keer noar D. ree om hum te sprêken. Arg had ie noar de kloare gerooken, en zoo roar had ie geparlechant, dat Deine-Meu lang most wachten eer ze verstong dat Dissel noar d'Oost wou, um op 'en tabaksplantoazie - zoo as ze 't nuumden, - warkzoam te wêzen.

Teunis had van Doris Janssen geheurd, dat die in d'Oost 'en lêven as 'en prins had. Hij - Teunis - kos de tabakkerij krek zoo goed as Doris denken dorst, en ‘kort en wel’ zei Teunis, nadat hij ruim een half uur in 't honderd had gesproken: ‘a'j nou mien uutzet, - de spullen oan 't lief mein ik - en dan de passoasie wilt betoalen, dan ku'j 'm houwen; moar, 'k zie verdrêjd a'j 'm anders 'en dag langer in huus hebt.’

Dat Teunis, zijn zoontje bedoelde, begreep Deine-Meu terstond, en 't was niet vreemd dat de goede vrouw 'en roar gevuul kreeg, en dat ze in de soes en de moalerij kwiem, totdat ze, noa veul geproat en veul gehaspel, zei dat Teunis mergen 't oavend weerum most kommen, en dat ze hum dán zeggen zou, wát ze besloten had.

En Teunis kwam 's anderen doags 't oavend weerum; en Deine had 'en pampier liggen woar Teunis zien noam onder most teikenen; teikenen, dat ie zien zeun Paul oan Deine Woesting veur 'en vette koei afstong; dat ie 't jungske nooit zou reklemieren, en dat Deine veur 't kiend as 't hoare zurgen zou.

Of de opbrengst van de koe voldoende zou wezen om zijn voornemen te volvoeren, daaraan dacht Teunis niet; maar die koe lachte hem zóo tegen, dat hij terstond toebeet; zijn naam met een ontzenuwde had teekende, en den volgenden morgen, toen de kinders in school waren, nog eens terug kwam om den prijs voor zijn zoontje te halen.

 

Het hooi was binnen, en ook de rog- en weitoogst lag reeds voor het grootste deel in de twee hooge bergen gepakt, toen Geurt de bouwknecht met 'en karvracht weit de hooge schuur van 't Uiversnest binnen reed, en aan de boerin zeide, dat deur spullen en dinksigheden Paul erst binnen 'en half uurke met de letste vracht, die op de boerenwoagen was geloajen, t' huus zou kommen.

Inderdaad, de laatste vracht was onderweg, en boven het graan uit wuifde een groote wilgen tak, ten bewijze dat de oogst gelukkig was ten einde gebracht.

Op het vóorbankje van den wagen zat Paul, en liet de neije peerds, die Deine 's leintes1) gekocht had, 'en goejen gang moaken, went 't schemerde al; en Anneke, die op 't land tegen den besten had opgegoaveld en nou noast 'm zat, verlangde, zoowel as hij, noar de riestenbrie die Deine zou oanrichten as de leste vracht t'huus was.

‘Jong, jong, veurzichtig!’ zei Anneke: ‘de peerds goan 'en straffen gang.’

‘A'j bang bint Anneke, dan za'k wat tegen houwen;’ antwoordde Paul, een vragenden blik op het meisje werpend.

‘Bang! bang! Nee bang zie'k iens-geheel niet, dat weet ie wel Paul,’ hernam het meisje: ‘moar 't is jong volk da'j 'r veur hebt, a'j ze moar goed in den toom vat.’

‘Nou, of 'k niet voaren kos!’ sprak Paul weder: ‘Denk moar oan 't veurig joar weinter; weet ie wel Anneke, toen 'k oe van E. afhoalde?’

‘Toen 't zoo duuster was.’

‘En zoo glad op den diek da'k geen stuur in de woagen kos houwen, en d'ouwe peerds, die êvel stram in de been' woaren, ielkries uutgleejen.’

‘Hê!’ zei Anneke, en ze griezelde er nóg van.

‘Weet ie wel, toen ie me zoo dukkels in den erm kneep....?’ sprak Paul.

‘Nou, of ik!’ antwoordde Anneke.

‘En wat kreeg 'k, toen we goed en wel t' huus kwiemen....?’ vraagde Paul schalksch.

‘Loop jong! da wee'k niet;’ zei Anneke, en zag links van zich naar den grond.

‘Veur 't munje, veur 't munje1), hê, hê, hê!’ lachte Paul: ‘en of 't goed smiek, nou, doar ku'j over rêkenen! Anneke, as 'k nou t' huus kom zonder ongemak.... zeg, wa krie'k dan....?’

‘Riestenbrie van Deine-Meu!’ lachte het meisje.

‘Doe ondeugd!’ riep Paul; maar eensklaps voelde hij zich weer in den arm knijpen, en zag, hoe de peerds de ooren spitsten, en hoe ze, toen hij ze met een fikschen zweepslag kerrazie wou geven, op zied vlogen, en begosten te springen en te dringen. Wat Paul ook dee, achteruut goengen ze nou; en terwijl Anneke schreeuwde en tegen hum oandrong, kwam de zwaar geladen wagen al nader en nader aan den slootkant, en juist wilde Paul er afspringen om het span in den toom te vatten, toen beiden een schok voelden, en de achterkant van den wagen - God zij dank! - tegen een dikken wilg was terecht gekomen. Door den wilgenboom gered, sprongen Paul en Anneke nu weldra van het voertuig. Paul nam de peerds bij den bek en trok ze vooruit; maar Anneke riep: ‘Veurzichtig! veurzichtig! went 'en kerl leit dwars over 't woagenspoor heer.’

Nadat Paul de paarden tot kalmte had gebracht, verzocht hij Anneke, dat ze êfkes d'r veur zou goan stoan, en terwijl het meisje aan dit verzoek voldeed, trad Paul op den man toe, maar, ofschoon hij hem schudde, op zijn vragen bekwam hij geen antwoord, doch

bemerkte toch al spoedig dat de onbekende persoon niet dood, maar dronken was.

‘'k Kan't niet gebêteren!’ zei Paul schouderophalend; en den beschonkene onder de armen opnemend, legde hij hem buiten het spoor; ging vervolgens naar de paarden terug, leidde ze tot voorbij het wezen, waarvoor zelfs zijn beestjes hun afkeer hadden betoond, en zei tot Anneke, die ook zoo schichtig naar den man zag, of ze weer op den woagen dorst, of dat ze nou bang was?

‘Bang! nee - nog ens: iens-geheel niet!’ En, toen ze weer veurop noast 'm zat, toen keek ze wel ielkreis op 't spoor, of 'r weer wat lei; en as de peerds de ooren spitsten, dan had ze Paul wel weer ien den erm willen kniepen, moar, ze hiew zich best; en toen ze goed en wel met de vracht in de schuur stonden, en Paul fluusterde wat ie nou kreeg? toen zag Anneke rond of Deine-Meu 't ook zag, of Geurt, of éen van d'anderen; maar niemand ziende, stak ze heur mollige snuutje veuruut, en Paul kwam dichter bij, en kreeg 'er éen, en nam 'er nog twee.... dat was drie!

Nadat de paarden waren ontspannen en op stal gezet, werd Paul met Geurt, door Deine den weg op gestuurd, um te zien of die kerl nog op dezelfde ploats lei.

Deine-Meu had meer gevuul dan de minsen wiesten, went ze zei dat die kerl zoo niet mocht blieve liggen, 't was toch 'en mins, en de jongens.... zie.... ze mosten 'm dan moar meebrengen, en achter den dêl in 't lêge geitenhok op 'en klamp strooi loate uutsloapen, dan kos ie mergen weer afmarsieren.

Aan Deine's verlangen werd voldaan, en terwijl een half uur later de beschonkene op 't stroo lag, aten ze in de keukenkamer allegoar riestenbrie met kanêlsuuker, moar, dacht Paul toch, dat 't munje van Anneke nog zuuter as kanêlsuuker smiek, en Anneke dacht, dat Paul toch knapper as knap was.

 

Nauwelijks had de groote klok in de huiskamer van 't Uiversnest het vierde uur na middernacht doen hooren, toen er beweging in het duistere geitenhok kwam. De man die er op stroo lag, en vervaarlijk had geronkt, wreef zich de oogen; rekte zich op een ontzettende wijze, en bromde eindelijk een: ‘Woar bin'k?’

Uit den zwaren roes ontwaakt, kostte het hem heel wat inspanning om zich op te heffen teneinde zich het antwoord op die vraag te bezorgen. Eindelijk gelukte het hem, en, op een reet toetredende waardoor het aanbrekende morgenlicht boorde, onderzocht hij met een bevende hand, of het hem zou gelukken uit dit donkere verblijf te geraken, waarin hij zonder zelfbewustzijn gebracht werd.

Links was de reet, en rechts heurde ie geproat.

‘Dan goai'k zoover mee, Anneke,’ klonk het: ‘en tegen da'j dan gemolken hebt, za'k 'r wel weer zin; we goan dan ook soam weer noar huus toe, niewoar?’

‘Goed Paul,’ sprak een vrouwenstem: ‘moar tuk dan niet te lang, went ie weet wel dat Deine geern het, da'k bij tieds weerum bin.’

Paul! Deine!! De man in 't geitenhok luisterde scherper en had wel door de planken heen willen zien.

‘Wacht jong,’ sprak Anneke weder: ‘'k mot de melkkan nog op den rug hebben; help is?’

En toen hoorde de man verder een gestommel met het koperen melktuig, en verder de woorden van Paul: ‘Loat 'r nou éene melkdern kommen, die 'r zoo helder en kloar as Anneke uutziet!’ En verder, na eenige oogenblikken stilte, Anneke's woorden: ‘Schei uut Paul! ge wordt mien als te astrant af!’ En daarop van hem: ‘Och mien snuupertje, 'k wor ook hoe langer hoe gekker!’ En eindelijk op eenigen afstand nogmaals de stem van Paul: ‘Geurt, ge mot zoo stond moar is zien of die zuuplap zien roes het uutgesloapen.’

‘Die zuuplap!!’ bromde de man in 't geitenhok: ‘Paul, - Deine Woesting!! Verrechtig, 'k bin op 't Uiversnest.’

Ja, hij was op 't Uiversnest. Hij had er heen gewild, de beschonkene, maar de drank was hem de baas geweest, en, waar hij had willen binnengaan, was hij binnengedragen.

Een half uur later zei Geurt de bouwknecht, tot de boerin, dat de kerl die zien roes uut had, Deine 'en oogenblikske allinnig wou sprêken.

‘Gêf 'm 'en kwartje en loat 'm goan;’ antwoordde Deine.

'k Gleuf niet dat ie tevrêje zal wêzen;’ antwoordde Geurt: ‘Hie steet 'r op um oe te sprêken.’

‘Doe 'r 'en botterram bij,’ hernam Deine: ‘en loat 'm goan. Zeg 'm, dat ie dankboar mot zin da'k 'm giesteren oavend liet ophoalen.’

Geurt trok de schouders op en ging.

‘En ik zeg oe dan da'k 'r sprêken wil!’ klonk het eenige oogenblikken later voor de kamerdeur; en eer dat Geurt 't gebêteren kos, stond de kerl uut het geitenhok, vlak veur de toafel woaroan Deine in den biebel te lêzen zat.

Al was Deine-Meu in d'r twee en zevenstigste jaar, haar gezicht had ze nog best, en toen ze den kerl dus aanzag, kon ze een: ‘Is 't meugelik!’ niet weerhouden, want, in den haveloozen man met de verglaasde oogen en den ruigen baard, had ze terstond Pauls vader, Teunis Dissel herkend.

‘Teunis! Teunis! is 't meugelik!’ herhaalde de oude vrouw: ‘Gij hier.... is 't meugelik! is 't meugelik!!’

‘Joa, 'k bin 't verrechtig eiges,’ sprak Dissel: ‘en 'k bin 'r mieseroabel oan toe ook....’

‘Geurt, goa gij vort; as 'k oe neudig heb dan za'k wel roepen;’ zei Deine tot den bouwknecht, die met groote oogen den man aanzag dien hij niet herkende.

Geurt ging.

‘'k Zie doanig in 't achteruut gekommen;’ hernam Dissel en zette 'en lillik gezicht.

Deine-Meu keek noar 't vuur en nam de vuurlêpel, en lei 'm zóo dat 't moar 'en handtast was, went.... Dissel trok zoo'n iesderig gezicht, en ze wou niet dat Geurt binnen zou wêzen.

‘'k Het in d' Oost 'en ongelukkig lêven gehad, en....’

‘In d' Oost! In d' Oost?’ riep Deine-Meu: ‘Wou ie me leugens op de mouw smerren! Asof ik nie wiest da'j as schandoal in 't groote pakhuus gebrocht zint.’

‘Hê.....!!’ klonk het uit Dissels mond; en 't was hem alsof ie 'en iesbad kreeg.

‘'k Zie old, en sinds da'k oe 't lest zag, zelfs veul older geworden,’ hernam Deine: ‘moar 'k dank God da'k ze alle vief nog bij mekoar heb. Ge kunt proaten en liegen zoo veul a'j wilt, moar 'k weet nog goed wa'k weet, en da'j van kwoad tot arger bint gekommen, en da'j, ien stee van oe veurdeil te zuuken, 't beest da'k oe gaf verbrast hebt; da'j toen ien Amsterdam - joa menneke, we lêzen wel geen kranten, moar in den tegenswoordigen tied ku'j d'r tóch wel achter kommen - da'j ien Amsterdam hebt gestolen en da'j toen tien jaor hebt gebromd: zie dat wee'k allemoal meer as best; moar, da'j astrant genog zoudt wêzen um mien onder d' oogen te kommen, gij Teunis, gij.... die.... nee.... nee.... dát ha'k niet kunne denken!’

Toen Deine ophield met spreken, toen beefde zij er van. En wèl mocht ze beven: ze had het met den man ook zoo goed bedoeld. 't Beest, dat ze Teunis schonk, gaf ze met een bijzonder oogmerk. Ze had gemeend dat Dissel, zoo eensklaps weer in het bezit van zulk een schat gekomen, en opgewekt door hare woorden: ‘Teunis, kiek erst nog is noar d' uiers eer da'j 't verkupt!’ zijn plannen zou hebben laten varen en een werkzaam en nuttig lid zijner gemeente zou geworden zijn. Ze had domenei gesproken, en hum geroajen is noar Teunis te goan, um de kerl in 't goeje spoor te helpen, moar.... fluite! Teunis had krek zooveul noar de uiers gekeken as noar den domenei geluusterd, en, binnen acht dagen was ie vort gewêst en, Deine-Meu zei al hoe 't voorders liep.

En luuster, nou grouwde Teunis, met vervluukingen, dat Deine onwoarheid sprak; dat ie wél noar d' Oost was gewêst; dat ie dóar - zoo woar as God! - de olifanten, krek as hier de peerds en 't vee, ien de weerds had zien loopen, en de krinten en rozien' er

eiges van de boomen gegêten had; dat ie op 'en tabaksplantoazie was gewêst, moar van al de tiegers en slangen en iesberen, die 'r, krek as hier de honden en kiepen langs de stroat liepen, zoo benauwd was geworden, dat ie was weggeloopen, en, umdat 'r geen okkoasie met 't schip was gewêst, noar hier gemarsierd was, zoodat ie 'r nóg de bloar' van onder de voet' had. Dat ie voorders giesteren margen te D. in 't Fortuin was oangekommen, woar ze hum getraktierd hadden, en dat ie - bij hier en gunder - zoo'n verlangst noar zien jungske had gekregen, dat ie toch op weg was gegoan, moar, muu as ie gewêst was, onderwêges most zin neergevallen.

Zoo schandoalig had Deine nooit gedocht dat 'en mins liegen kos.

Op een eenvoudige, maar niettemin ernstige wijze bracht zij den man onder het oog, dat zij de volle overtuiging van het leugenachtige zijner woorden had; vermaande hem met dringende woorden, om toch te bedenken, hoe hij - misschien reeds spoedig - voor den hoogen God zou verschijnen die geen leugens versting; dat ie toch zou denken hoe goed alles was, toen zien overledene Geurtje nog lêfde, umdat ie toen met God was gewêst en ien vrede zien brood had; dat ie most bidden um vergêving en kracht um den booze uut te roeien, en nou weg most goan, went dat Paul, dien zij van jongs af veur hum leerde bidden, en, onbekend met ziens voaders lêvenswandel, hum in zien geist lief had - dat Paul zou motte grauwen van 'en voader die zich zoo misdroeg, en die ie onwêtend, eiges, as 'en dier in 't hok had gedroagen.

‘Grauwen zou....!’ riep Teunis in woede, en hij keek zóo lillik, dat Deine-Mei noar den vuurlêpel zag.... Maar, eensklaps nam zijn gelaat een andere plooi aan en, dichter op Deine toetredend, sprak hij zacht:

‘Deine, heur is, loa'k zin wa'k wil, wat kan 't schêlen! moar gij bint de mins die me helpen kunt. 'k Het niet zóoveul um van te lêven....’ Teunis toonde zijn vlakke hand: ‘A'j gevuul in 't lief hebt, dan zu'j Pauls voader, die de jong in 'en soes oan ou afsting, niet op dreug loaten. Heur is: ik weet, ge bint riek, ge hebt van den deze....’ en hij schoof vinger en duim beteekenend over elkander: ‘ge bint oud Deine, en ik zie moar 'en joar of tien jonger; d'r was 'en tied Deine, toen 'k oe lief had.’ Teunis grinnikte: ‘Zeg, Deine, a'j mien nou is gleuven wou, da'k oe nóg lief heb.... zeg, Deine.... hê! hê! hê!.... Ge bint toch veur Paul as 'en moeder.... hê! hê! hê....! En Deine, bin'k zien voader dan niet? As 'k nou is noast ou op 't Uiversnest bleef? hê! hê! hê! zeg...?’ doch ter nauwernood had de ellendige man zijn laatste woord gesproken, of de oude vrouw begon van verontwaardiging en overspanning zoodanig te beven, dat ze zich aan de leuning van haar stoel moest vastgrijpen, en alleen de woorden: ‘Weg, weg, oakelik mins!’ kwamen haar over de lippen.

Paul, die Deine-Meu's boodschap had volbracht, keerde met Anneke, die de koperen kan vol warmen room droeg, vroolijk huiswaarts. Wat zij te zamen spraken hoorde niemand, moar, dat Anneke hoast zoo rood zag as 't rooje duukske dat ze um den hals had, dat zag Gijs van Reinderts wel toen de twee veurbij kwiemen en ze mekoar ‘gemerrege’, zeejen.

Het vonder van 't Uiversnest overgaande, kwamen de jongelieden, den boomgaard volgende, langs de voorzijde der boerenwoning; en juist sloeg Anneke den hoek om, ten einde de roomkan in 't melkkamertje, in 't achterhuis bij den deel, te brengen, toen Paul bleef staan, umdat 't krek leek as-of ie binnen geschrauw heurde.

Met een onweerstaanbare kracht werd de jonkman naar het voorraam der keukenkamer teruggetrokken, om naar binnen te zien wat het was dat hij kon gehoord hebben; doch het bloed steeg hem met geweld naar het hoofd, toen hij daar binnen een man ontwaarde die voor Deine-Meu's geopend kammenet sting, terwijl de goede oude vrouw lankuut op den grond lag.

Geen twee sekonden later bevond Paul zich - door de voordeur naar binnen gestormd - in het vertrek en tegenover den man dien hij den vorigen avond bij het schijnsel der lantaren niet herkende. Toen, neen, toen herkende hij hem niet, maar nu.... door het daglicht beschenen, nu.... ja, ondanks de jaren die er verliepen sedert hij hem voor de laatste maal zag, nu herkende hij hem terstond, en eensklaps kwam hij tot de zekerheid dat de beschonkene van den vorigen avond, dat hij, die Deine-Meu moest hebben overrompeld en thans zijn hand naar het hare uitstrekte, de man was, waarvoor de oude vrouw hem - Paul - leerde bidden, voor wien zij hem, ondanks de treurige herinneringen der jonkheid, liefde had ingeboezemd, dat die man, die nietswaardige: Teunis Dissel.... zijn vader was.

Wat er recht voorviel wist Paul niet. Een geweldige stoot op de borst had hem alles doen drêjen en soeselen; maar, Anneke.... die weinige minuten later de keukenkamer binnentrad, kon een gil van ontzetting niet weerhouden, toen zij Deine-Meu met de handen gebonden en een prop in den mond bij de vuurplaat zag liggen, terwijl Paul, eenige schreden van haar af, doodsbleek tegen den kant van het geopende kabinet stond.

Bij de eerste verrassing van het onverwachte schouwspel wist het meisje zelve niet wat ze gelooven, en noch minder wat ze doen moest.

‘Deine-Meu! Paul!’ riep ze eindelijk, doch terstond daarna ijlde ze op de oude vrouw toe, trok haar den doek uit den mond, en, hare krachten inspannende, tilde zij haar op den stoel, en riep vervolgens weder: ‘Geurt! volk! help! help!!’

Paul, eenigermate van den stoot dien zijn vader hem toebracht bekomen, sloeg, door het geroep gewekt, zijne oogen op, en het meisje zulks bespeurende, riep weder, terwijl tranen haar in de oogen welden: ‘Paul! Paul! um Gods wil, wat hei'j gedoan....?’

Maar Paul kon niet antwoorden; dof zag hij op zijn Anneke en op de oude vrouw neder, en toen hij de laatste, alsof ze dood was in den leuningstoel zag zitten, toen schoten ook hem de oogen vol, en hokte hij eindelijk met een pijnlijke stem: ‘Anneke.... zeg.... z' is toch.... niet.... dood?’

Dood! neen, God zij dank! dood was ze niet; maar toch, nadat Anneke ter deure was uitgesneld om het volk dat buiten 's huis werkte, ter hulp te roepen, en men met vereenigde kracht wel een half uur was bezig geweest om de oude van hare bezwijming te doen bekomen, opende zij wel de oogen, maar beval toch de dokter, - die even als de burgemeester terstond door Geurt op 't Uiversnest was ontboden - dat het volstrekt noodzakelijk was, de oude vrouw te bed te brengen en met rust te laten totdat hij met een geneesmiddel zou zijn teruggekeerd.

Intusschen bleef de burgervader niet stil. 't Was zijn plicht om terstond te onderzoeken wie de persoon van Deine Woesting in dien toestand had gebracht en tevens wie de inbraak had gepleegd waarvan het kabinet de duidelijkste sporen vertoonde.

Na al hetgeen Geurt verhaalde, besloot de hulp-officier van justitie, dat, òf de persoon die in 't geitenhok sliep, òf de jonkman die bij Deine werd gevonden en die zoo strak en akelig bleef kijken, de dader moest zijn; maar, luid snikkende viel Anneke voor den edelachtbaren man op de knieen, toen Paul met schijnbare kalmte, tot aller verbazing had verklaard, dat hij alleen de schuldige, - de oanteijer van Deine Woesting gewêst was.

‘Bij God! nee.... da's onwoar!’ riep Anneke, terwijl haar schreien het spreken belemmerde: ‘Paul...! nee...! Zeg dan... dat 't niet is! Paul, hoe zou 't meugelik wêzen.... gij, die onderwêges nog van Deine-Meu as 't beste mins op de wereld hebt gesproken! - Nee nee, Paul het niks gedoan! As hie 't gedoan het, dan zie'k eiges schuldig. Paul! Paul! zeg dan, dat ge rein zint, zeg dat die kerl 't gedoan het. Woarum zou'j liegen, um 'en smêrlap vrij te spreken..!?’

Inweerwil van Paul's verklaring, werd zijn zelfbeschuldiging, bij eenige overweging, al spoedig zoo ongegrond bevonden, dat er van een voorloopige inhechtenisneming zelfs geen sprake kon zijn, terwijl de woorden van Deine, die nog denzelfden middag tot haar geheele bewustzijn terugkwam, alle verdenking van den jongen verwijderde, ofschoon zij volstandig bleef weigeren den naam te noemen van den man die haar laatste kracht had gebroken, en

de levensdagen die haar nog zouden resten door schandelijk geweld had verdonkerd.

Deine-Meu had meer gevoel dan de meeste menschen wisten; want, had de zoon zich voor den vader willen opofferen, zij had de aanklaagster van haar vijand niet willen worden, van den vijand wiens kind zij liefhad.

De Justitie in Gelderland is evenwel geen kind dat zich knollen voor citroenen laat verkoopen, en, vier weken na het voorval op 't Uiversnest zat de man, die onlangs uit de gevangenis werd ontslagen, weder achter tralies en sloten, nog wachtende op de uitspraak der rechters wat nu het loon voor zijn misdaad zou wezen.

Was 't voorheen vroolijkheid op 't Uiversnest geweest, die vroolijkheid had voor een doodelijk iets plaats gemaakt, 't welk ieder vervulde. Deine-Meu was erg krukkerig. Halve dagen lag ze te bed, en met den notaris had ze alles krek afgedoan asof ze vuulde dat 't op 't eind liep.

Paul, die in den aanvang geen rust of duur had gehad, gebukt onder het leed dat zijn vader veroorzaakte, had den boer op gewild, daar hij meende dat ielk mins d'r hum op oanzag.

Deine's liefderijke en bemoedigende woorden hadden hem wel is waar tot blijven gedwongen, maar toch hij was niet meer 't geen hij geweest was. Niet vroolijk, niet handelend, niet kloek in 't werken, neen, hij kon zoo oakelik wit zien, en zoo somber rondloopen, en zoo weinig êten, en as Anneke hum toesprak, zoo beduusd kieken. Waarom...? Omdat Paul weldaden genoot van haar die door zijn eigen vader ellendig en zwak werd; omdat hij het kind was van een man die door God en de menschen werd veroordeeld.... Veroordeeld!? ‘O God, wês hum genoadig!’

Anneke....? Ja! ook zij zag er bleek en betrokken uit: de goede lieve Deine, zoo anders as anders, zoo sukkelend en zwak, en Paul, de jong woar ze zoo zielsveul van hiew, zoo somber en stil - 't was oakelik. Niet als vroeger keuvelde hij met haar over 't geen ze zoo gaarne hoorde. As ze kwam liep ie vort, en as ze hum vroeg om te helpen in dit of in dat, dan dee ie 't wel, en dan zei ie ook wel, dat 't mooi of slecht weer was, of dat 't loat, of vroeg, of koud, of werm was, maar van 't geen ze zoo gaarne hoorde, neen, daarvan sprak hij geen woord. Alles was veranderd, en als ze 's avonds voor haar bedstee geknield tot God sprak, dan gingen heur oogen dreug dicht, moar, nat gingen ze weer open.

Alles was veranderd; door spullen en dinksigheden had Geurt de bouwknecht ook weinig schik meer. Dat sombere en triestige is aanstekelijk en, was het vroeger nooit zijn gewoonte geweest veel te zeggen, Willem en de andere arbeiders hoorden nu bijna niets meer dan 't geen ze om te werken vernemen moesten, en, êten

en drinken deejen ze dus wel as 't tied was, moar oarigheid - nee, dat hadden ze ook niet.

Alles was veranderd. Kees, de hond, gromde veul meer dan vroeger, misschien omdat ie minder dikwijls door Anneke gepoetst wier, en het dier de poets noodig had; of misschien omdat ze nooit meer zeejen: ‘woar is Kees dan, woar is de hond dan...?’ 't Was alsof 't vee niet zoo vet wier as vroeger, misschien omdat het oog van den meester het beest vet maakt en - 't oog van den meester weinig over 't vee liep.

Alles veranderde, en zelfs de kallekoenen liepen zoo triesterig misschien.... omdat ze niet zooals vroeger, op tied d'r beheure kregen.

 

‘Woar goa'j heer Paul?’ sprak Anneke op zekeren morgen toen zij den vriend reeds zeer vroegtijdig in zijn zondagsche kleeding ontmoette: ‘'t Is toch geen merktdag ien stad, of goa'j noar de B.sche karmis?’

Paul lachte pijnlijk, en stilstaande zag hij het meisje eenige oogenblikken zoo vreemdsoortig aan dat Anneke er beduusd van werd; eerst de oogen nedersloeg, maar ze toen weer tot hem ophief, en treurig zeide: ‘Och, Paul, 't is me tegenwoordig zoo duuster.’

‘Joa Anneke, 't is mien óok duuster,’ antwoordde de jongen: ‘'t is mien zelfs bij teijen zwarter as zwart.’

‘En 'k weet eiges soms niet woarum 't hart mien zoo sloan kan,’ hernam het meisje: ‘went Deine-Meu is wel krukkerig, moar arger is ze toch niet.... en gij...?’

‘Ikke....?’ zei Paul.

‘Gij....!’ herhaalde het meisje, maar hokte en drukte het voorschoot voor hare oogen.

‘Nou Anneke, wat zou 'k dan....?’ hernam Paul op een zoo zacht goedigen toon dat Anneke geheel van streek raakte.

‘'k Weet.... niet.... Paul.... 'k weet niet,’ klonk het hokkend: ‘ge bint wel..... goed..... ge bint wel..... moar..... moar.....’

‘Schrei niet Anneke, schrei niet;’ sprak Paul gevoelig, terwijl hem mede iets vochtigs in de oogen kwam: ‘A'j zóo sprêkt, dan wor 'k zoo roar; zóo.... Moar, och Anneke, zeg mien wát oe schort?’

‘Och, Paul.... zie.... da'j niet meer bint as vroeger; da'j nooit meer sprêkt as vroeger; da'k gleuf da'j alles.... alles vergêten hebt, en oe gang goat zonder woord of um te zien....’

‘Vergêten, moar wat dan vergêten?’ sprak Paul, alsof hij niets begreep.

‘Mo'k.... mo'k.... 't dan.... zeggen...?’ snikte Anneke luider: ‘Paul.... da'j mien losloat.... da'j.... da'j.... mien niet meer liefhebt....’

‘Goeje God!’ riep Paul, wien deze beschuldiging pijnlijk door de ziel sneed; en, op het meisje toetredende en haar hand in de zijne nemende, sprak hij op hartstochtelijken toon: ‘Anneke, zou ie dat van mien denken...?’ Maar eensklaps zich bezinnend, hervatte hij, terwijl zijn stem iets onbeschrijfelijk droevigs bekwam: ‘Anneke! luuster: Ik had oe lief as mien lêven, en nog, zelfs nou nog zou 'k.... Moar nee Anneke.... Anneke, heur is.... 'k Bin ien den letsten tied strakker gewêst, da's woar, moar begriep ie dan niet dat mien 't gemoed ook voller as vol is? Anneke, bin 'k dan niet de zeun van 'en mins, die 't lêven van oe meuje, mien weldoenster, de goeje Deine, het geknot en geknakt! Bin'k niet de zeun van 'en man, die 'k ien 'en ander deil van de wereld docht, en liefhad, umdat Deine-Meu 't leerde, en in den biebel steet da'j oe olders zult liefhebben; moar, die in stee van dóar, in 't gevangenhuus zat! Bin 'k niet de zeun van 'en mins, die weer ontsloagen op stond van kwoad tot arger kwiem, en, die 'k giesteren oavend heurde, dat.... o God!...’ Maar de goede jongen begon zoo luid en akelig te huilen dat de verschrikkelijke waarheid hem niet over de lippen kwam.... dat zijn vader tot een tepronkstelling op het schavot was veroordeeld.

Het meisje verschrikt door deze uitbarsting, bad en smeekte dat Paul toch bedaren en spreken zou; maar Paul kòn niet bedaren; alleen nog pakte hij Anneke met beide handen om den hals, drukte haar eenige teedere kussen op de wangen waarlangs tranen biggelden, trok toen uit zijn buis een papier, waarop een afscheid aan Deine-Meu geschreven stond; stopte het Anneke in handen, en - toen het meisje eenige oogenblikken later door het tranenfloers heen naar den vriend zag.... toen.... hemel! toen was hij er niet, en - binnen niet, en boven niet.... en... in den bongerd niet, en niemand had 'm gezien, en Kees de hond kwam met de stert tussen de been' 't erf op, en jenkte, krek, krek asof ie met geweld noar huus was gejoagd.

 

De middagzon van October bescheen ook de hoofdstad der Provincie, en lokte al wat binnen de huizen was naar buiten om haar koesterend schijnsel te genieten, toen Paul Dissel de straten doorkruiste, niet wetende waar zich aan te melden om tot de uitvoering van het plan te geraken 't welk hij gevormd had.

Hij liep. Mooie koetsen rolden langs hem heen, en, 't was hem hoast te veul um uut den weg te goan. Wat schêlde 't hum of 't over 't lief goeng.

Mooie juffers en heeren met allerlei kleuren gingen hem voorbij; en in de winkels, waarop hij toevallig den blik sloeg, zag hij geglinster en prachtigs meer as meer; maar.... 't gezicht, dat hem uit vroegere dagen voor den geest zweefde, was hem heerlijker dan 't geen hij daar aanschouwde, en dat gezicht was 'en mooie zomeroavend, toen hij onder den eik met klein Anneke op den bungel zat, en Deine-Meu bungelde.

Een oud en gebrekkig man sprak hem om een aalmoes aan, en, Paul gaf werktuiglijk een groot deel van het weinige dat hij met zich nam - want zijn gespaarde penningen liet hij op 't Uiversnest achter - maar hij vond, dat die ouwe stumper niet zóo ongelukkig als hij was; en eindelijk, toen een groote zwarte wagen hem langzaam stappend tegenkwam, een wagen waarop 'en groot zwart ding stond, toen dacht hij: dat 't bêter doarin as d'r uut was.

Nog eenigen tijd liep Paul voort, totdat hij ten laatste aan een groot, een zeer groot huis met een hooge stoep kwam. Een schildwacht liep voor dat huis op en neer.

Eenige oogenblikken beschouwde Paul het huis, en eindelijk zich vermannend, vraagde hij den soldaat, of in dat huus een van de heugste van de soldoaten woonde, went dat ie 'm sprêken most.

‘Wanneerrr je 't weten wilt, schel dan maarrr aan;’ antwoordde de schildwacht glimlachend, en draaide den boerenknaap zijn rug toe.

Paul aarzelde; beschouwde het huis nogmaals; zag de schel hangen; trad eindelijk de stoep op, en.... schelde.

De man die de deur opende, zag er ook al tamelijk soldaatachtig uit, maar op Paul's vraag, of de kerperoal of de miejoor tuus was, kreeg hij kort ten antwoord: ‘Ik ben cipier. Wat mot je...?’

‘O, zoo! sepier van de mileteeren;’ zei Paul: ‘dan mo'k oe zeggen da'k as soldoat noar d'Oost wou. - Umda'k er een buuten zag loopen, docht ik wel da'k hier terecht zou wêzen.’

‘'k Weet niet wat je reutelt,’ klonk het bescheid: ‘Ik hou me met geen gekheid op; als je lust hebt om met de tralies kennis te maken, dan ben je terecht, maar anders....’

‘Tralies...! tralies...!’ stotterde Paul, en eensklaps kreeg ie zoo'n oakelikke scheut deur zien lief, dat ie zoo wit als een doode werd.

‘Nóg wat?’ zei de cipier, Paul vragend aanziende.

Pijlsnel vlogen verschillende denkbeelden den jongeling door het brein. Zou 't hier dan zijn waar de man zich bevond die.... o, groote God! als een uitvaagsel der menschheid bewaakt werd...? Was dit het gevangenhuis waar de ongelukkige vader leefde, de man dien hij nooit.... nooit zou weerzien.... zelfs.... as 't zóo bleef.... niet in den hemel!?

‘Nóg wat?’ klonk het voor de tweede maal; en Paul, daardoor gewekt, vraagde haastig: ‘En voader, zit ie ook hier...?’

‘Da's best mogelijk,’ klonk het antwoord: ‘als ik maar aan je neus kan zien wie je vader is?’

Het kostte Paul heel wat moeite om de namen: ‘Teunis Dissel,’ uit te brengen, maar toen hij ze genoemd had, en de woorden van den cipier hem in de ooren klonken: ‘De oude van te pronk en vijftien jaar zitten, die de schavotkoorts heeft, is dát je vader?’ toen was het den jongen wel nogmaals alsof hem een mes door 't hart stak, maar toch, ja, hij smeekte er om, den vader - al ware het slechts weinige minuten - te mogen zien en spreken, misschien.... misschien dat hij hem dan óok nog eenmaal in den hemel zou wedervinden.

't Had heel wat in eer het den zoon vergund werd zijn schuldigen vader te ontmoeten, en reeds daalde de avond, toen Paul, met hoog verlof, doch met een angstig kloppend hart, het sombere verblijf binnentrad waar Teunis Dissel, krank naar lichaam en ziel, op zijn schamel leger nederlag.

't Valt moeielijk Paul's gevoel te beschrijven toen hij daar bij den man stond die hem als kind verachting had ingeboezemd, ja, die hem verkocht had, maar voor wien de brave Deine hem toch leerde bidden; voor wien zij hem liefde had ingeboezemd, ofschoon hij getoond had die liefde onwaardig te zijn. Hij zag hem daar liggen....den zondaar....den veroordeelde.... zijn eigen vader.

‘Wie is doar...?’ klonk het eensklaps van het leger: ‘is de beul doar... of...?’ en Paul, door die stem gewekt, trad met meer vastheid dan men zou verwacht hebben, op den ongelukkige toe, en sprak: ‘Voader! ik bin 't...!’

De man op het leger wendde zijn bleek gelaat naar den spreker, en toen.... toen rilde hij en wierp zich om op de andere zijde.

‘'k Bin Paul, voader;’ hernam de zoon, en vervolgde, ofschoon zijn stem van ontroering beefde: ‘'k Wou oe nog zoo gern is zien eer da'k weggoai. Bi'j niet wel voader...?’

‘Goa moar vort; 't brandt mien in 't heufd;’ was het antwoord.

‘Och! 'k wou oe zoo geern zeggen da'k altied veur oe gebeejen heb,’ hernam Paul: ‘en da'k nóg veur oe bidden wil voader.’

‘Bidden!’ zei de man: ‘loop! doar he'k wat oan!’

Paul begon sterker te beven, maar hernam: ‘'k Kan oe alles niet zeggen wa'k denk en ien 't gemoed heb, moar éen ding dat wee'k toch, da'j bidden mot eer da'j starft, of anders....’

‘Starven...!’ herhaalde de vader: ‘wie zeit oe da'k starven zal...? Mien heufd...! o mien heufd...!’

‘Och voader, dat weet ie zoo goed as ik,’ hernam Paul: ‘starven mot ielk mins, en de ouwe motten 't erste.’

Het scheen wel alsof dat denkbeeld van sterven den zondaar nimmer zoo akelig had toegeschenen als in dit oogenblik. Strak vestigde hij zijn doffe oogen op den zoon, en eenige malen riep

hij met een akelige stem: ‘Starven.... starven!’ en daarna: ‘o God! o God! help mien! help!’

Wij zullen niet woordelijk vermelden wat Paul verder tot den vader sprak, want wij betwijfelen het zeer, of de boerentheologie die Paul deed hooren, wel ieder zou stichten die de vriendelijkheid heeft ons eenvoudig verhaal te volgen. 't Bleek uit alles wat de jongman sprak, dat hij geen flauw denkbeeld van het onderscheid had, hetwelk er tusschen het licht van Dordt en een Nieuwer licht bestaat. De goede jongen was in zijn eenvoudige redeneering nu eens schrikkelijk vrijzinnig en dan weer ijselijk Dordtsch, en wanneer men hem van zijne heilige moeder Geurtje had hooren spreken die in den hemel ook wel zou bidden, dan zou men nog al meer verwarring in zijne redeneering bespeurd hebben; maar - wat den jongman in stelsels ook vreemd bleef, éen ding was hem helder: God nam zondaars aan - berouwhebbende zondaars volgens Jezus' leer. En, toen ten slotte de zoon naast de kribbe des vaders op de knieen viel, en de hand van den schuldige met warmte vatte en riep: ‘Toe voader, zucht nog ens.... God heurt oe geerne zuchten. Toe! toe voader, gleuf toch wat Deine-Meu dukkels zeit: ‘'en mins is 'en mins, moar God is God! en as 'en zondoar bidt, dan greint God, en as ie dan wil opstoan, dan griept God 'm bij de hand. - Voader, bid dan.... as te blief voader! misschien dat 't merrege of overmerrege te loat is;’ toen.... toen lachten Gods engelen in den hoogen hemel.

Een half uur nadat Paul zijn laatste woorden sprak waren er reeds twee geneesheeren in het kerkerhok van Tennis Dissel; éen voor de ziel, en éen voor het lichaam.

Teunis had gezucht en Teunis had gebeden.... gebeden, het korte gebed: ‘God!’ en 't was alsof de Hemelvader het kind wilde loonen voor hetgeen hij aan den vader deed. De schande welke de laatste moest ondergaan, en welke den zoon had doen besluiten om een land te verlaten, waar men hem zou nawijzen als het kind van hem die op dat oakelikke rooie ding op de merkt ten oanzien van alle boeren wier oan de poal gesteld - van die schande zou hij bevrijd worden, want, Teunis was harder ziek dan de cipier gedacht had, en nog dienzelfden avond sprak Teunis voor de laatste maal, en 't waren woorden die Paul vol innigen dank de handen deden vouwen, want, vader had gezegd: ‘Vergêving Paul.... vergêving Deine.... vergêving o God!?’

En twee dagen later was Teunis Dissel niet meer.

De geneesheer voor 't lichaam had 's mans leven niet voor een ellendige toekomst mogen bewaren.

God dank!

De geneesheer voor de ziel had met den zoon gesmeekt: ‘God! die eenmaal in allen alles wilt zijn, neem hem in genade, amen!’

Teunis Dissel was gestorven, en Paul! o! hoe bonsde het hem van binnen, hoezeer verlangde hij aan Deine-Meu die laatste woorden van haar beleediger over te brengen; hoezeer wenschte hij nog eenmaal dat woord vergeving te doen hooren, en, hoezeer wenschte hij.... haar.... ja Anneke nog eens te zien, Anneke, die hij nu in drie dagen niet zag.

Anneke...! Deine-Meu...! Nog ens, veur de letste keer noar 't Uiversnest, en dan.... vort.... of.... - want immers de groote schande was nu uit den weg - of.... en Paul bracht de hand aan 't hoofd en.... dikke tranen rolden hem over de wangen.

 

Lezer, 't is vijftien jaren geleden dat Paul de woning zijner stiefmoeder verliet, om, schijnbaar toevallig, in stee van zijn vaders schande te ontvluchten, dien vader te vinden en hem nog in 't sterven ten zegen te zijn. Vijftien jaren zijn er verloopen, en wilt ge weten wat er sedert dien tijd op 't Uiversnest voorviel, treed dan met ons de keukenkamer binnen, en zie de ruim dertigjarige huisvrouw, de blonde Anne, hoe ze naar de bedstee gaat en de twee blonde jongens van twaalf en veertien jaren, een kus op het voorhoofd drukt, en moeders evenbeeldje, het negenjarig Deineke, uit de krib neemt en mokkelt dat het een lust is; hoe ze daarna haar Paul, den gelukkigen vader, het kinderkopje toesteekt, met de woorden: ‘Paul, wi'j ook is?’ waarop ook hij het kleine hoofdje met de beide handen vat, en het molletje zoent, veur 't munje, veur 't mollige munje.

Zie, Anneke legt het kind weer in 't kribje, en nadat ze de breikous heeft genomen, zet ze zich in 't schemeruurke bij de vuurplaat; en Paul zet zich naast haar, en hij vat zien lieve wiefke krek um 't lief as toen ie Anneke vast hiew toen Deine-Meu bungelde. En, denkend aan dien bungel, noemt hij den naam van haar die den band der jongelieden zag leggen, maar kort daarop henen ging om met de haren - wellicht ook met Miechel die in Rusland bleef - bij God in den hemel samen te zijn. Hij noemt den naam van eene vrouw, die meer gevoel had dan de menschen geweten hadden; van haar, die een kind redde uit de handen van een onwaardigen vader, en dat kind opvoedde om dien vader nog ten eeuwigen zegen te worden; van de brave oude vrouw die God lief had en den vijand vergaf, en twee zielen op aarde gelukkig maakte, om het eenmaal ook met haar in den hemel te zijn. Paul noemde den naam van haar die hij zoo lief had, en wier nagedachtenis hij zegende; van haar die het verstaan had, dat een verwaarloosde jeugd een ouderdom van schande wordt; van Deine, wier stof rustte in den akker Gods, maar wier ziele woonde in den hemel.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums