Betuwsche novellen

[p. 73]

IV. De regte Jozef.

‘Het steet mien niks oan; as 'k dat had kunnen veurzien was 't best meugelik gewêst da 'k de jong in 's gheel niet in huus had genomen.’

‘Moar hoe ku'j nou zoo sprêken,’ beantwoordde een vrouwenstem de mansstem die 't eerst had gesproken. ‘Ge weet 'r nog niks af, 't is ligt nog verbeilding; en al was 't zoo...’

‘Al was 't zoo!... Al was 't zoo!’ viel de eerste in, ‘nooit van zien lêven! denk ie da'k mien dern oan zoo'n koale jong zou versmieten? Nee vrouw, wa'k gedoan heb, he'k gedoan, en God zal me doarveur zêgenen, dat zal Ie; moar, gek zin, dat za'k niet, doar ku'j over rêkenen.’

Na deze woorden van den eersten spreker volgde er een pauze, van welke gelegenheid wij gebruik maken om den lezer met de sprekend ingevoerde personen, en met de plaats waar ze spraken, bekend te maken.

Voorzigtig! 't is donker in de keukenkamer van Janboer. Voorzigtig, er brandt geen nachtlicht, en het flaauwe schijnsel der starren, dat door de hartjes in de luiken naar binnen dringt, is niet voldoende om u voor een onaangename kennismaking met de stevige meubelen van Janboer te vrijwaren. Voorzigtig, wij zullen u, als zijnde met het

[p. 74]

terrein bekend, den weg wijzen. Pas op, links van den ingang hebt gij het groote kabinet; wat daarin zit weten wij niet. Janboer weet het best, en misschien, Mijnheer A. of B. ruilt hij den inhoud niet voor dien uwer kunstig bewerkte, zékere brandkast. Wacht, hier zoudt gij u leelijk kunnen stooten aan die ijzeren vuurplaat, en buk u wat, want de vooruitstekende schoorsteen is niet bijzonder hoog; jammer dat gij die mooije porseleinen pullen en schotels niet kunt zien, wel wat groot voor uw étagère, Mevrouw! maar voor uw pronkkamer à la renaissance lang niet te versmaden. Hoor! tik, tik, tik, de groote staande klok vlak in den hoek bij het raam. Het is ons, al zagen wij die, altijd met den slinger heen en weer duikende scheepjes boven de wijzerplaat; de scheepjes, die reeds zoo menigen boer een: ‘Hoe is 't meugelik!’ deden ontboezemen.

Zie zoo, houdt u maar digt bij de groote, in het midden staande tafel, dan loopt gij geen gevaar om u aan de stoelen die langs den wand staan, te stooten. En nu, niet verder, dat zou onbescheiden zijn. Weet gij, in dien hoek, schuin tegenover het kabinet, daar hangen een paar bonte, meubelsitsen gordijnen voor een vierkante opening die men bedstede noemt, en waarin, weinige seconden geleden, het afgeluisterde gesprek gevoerd werd.

De gordijnen zijn flink digtgeschoven, en al waren ze dat niet, dan zouden wij in dat duistere vierkant toch niets kunnen onderscheiden.

Gelukkig dat onze bekendheid met Janboer en Trijntje de verbeelding te hulp komt, en dat gij alzoo over den inhoud van die bedstede niet in het onzekere behoeft te blijven. Mogten en konden wij zien, dan zouden wij twee hoofden bespeuren: de hoofden van Janboer en Trijntje. Janboer - volle maan, echter minder blank, want zijn gelaatskleur heeft niets maanachtigs. Vol als de maan, en rood, of liever bruin, als, ja, als een bruin boeren gezigt. Trijntje, die denkelijk achterin ligt, daar zoudt gij zeker medelijden meê hebben, ‘'t Vel over de butjes,’ zeggen zij die haar kennen, ‘en zoo gêl, als 't door van 'n ei, van 'n kiep die niks as achterwurp kriegt. Janboer heeft

[p. 75]

zeker de blaauwe pluimmuts op en Trijntje de nachtelijke floddermuts. - De staande klok slaat - elf, en vijf minuten later hoort men hetzelfde getal slagen dof in de verte. - Stilte in de bedstede. - Het is eindelijk alsof er door de vrouw die achterin ligt, iets binnen 's monds wordt gemompeld.

‘Aweêr! aweêr!’ hooren wij nu duidelijk Janboers stem: ‘Ik zeg ou dan, da'k 'r niks van heuren wil. Goed bin'k, moar niet gek. As Jenneke dat in de kop het, dan loat z'op mien niet rêkenen; nou is 't uut. Sloap wel!’ Een zacht gemompel doet zich wederom hooren en eindelijk de stem van moeder Trijntje: ‘Bidt ie van oavend niet?’ waarop wij het: ‘Dat hew ummers al gedoan,’ vernemen, 't welk met een: ‘Nee Jan,’ beantwoord wordt, na welk gesprek zich een geritsel van dekens laat hooren, alsof twee ligchamen zich overeind zetten, en daarna - een onverstaanbaar geprevel, dat slechts door Eén gehoord wordt, door Eén, die de kleinste wenschen van het harte kent voordat de lippen ze hebben geuit, door Eén, die alleen weet wat ons nut is, en 't meest de bede begeert: ‘Vader Uw wil geschiede!’

Nogmaals vernemen wij nu van Janboer en van Trijntje een ‘Sloap wel,’ en, niets treft meer onze ooren, dan het onophoudelijk getik der staande klok met de scheepjes.

Op ongeveer twintig schreden afstand van Janboers woning, stond de groote of hooge schuur. Bij de schuur waren drie hooibergen geplaatst, die, met graan en hooi gevuld, den landman een heerlijk gezigt opleverden en hem reden gaven tot de innigste dankbaarheid. In de genoemde hooge schuur, die voor de winterstalling van het rundvee en tot berging van het boerengerij diende, was tevens een kamertje op de eerste balken getimmerd, waar de twee knechts, Berend en Jozef, hun nachtverblijf hielden. Berend was na den avondmaaltijd naar de hooge schuur gegaan. Jozef had gezegd: dat ie nog op de dêl wat most keeren.

‘Da's nou al zoo dukkels,’ dacht Berend, toen hij op

[p. 76]

zijn kamertje was gekomen, ‘doar wi'k 't miene van hebben. Den Jozef is 'n onnutte dienstknecht, woar den Heere 'n grouwel af het, en, wat het ie 'n pretensies op z'n lief, en wat smeêrt¹⁾ ie den boer en de vrouw. Joa, ik zie 't best, as of zien botterams niet de halfscheid dikker zin as de miens; en dan - altied dat sjenken en drêjen bij Jenneke, doar he'k 't ook al niet op. De begeerlikheijen des vleises! ik kan 't niet begriepen, dat de dern zin in 'm het, en geleuf toch, dat 'r wel zin die d'r knapper uitzien as hie. Is ie zoo zwart van hoar as ik? is ie zoo stark as ik? en is ie zoo schriftuurlik as ik? Nee Jeuzefke, doar za'k is 't miene van hoalen,’ en - de schriftuurlikke Berend, die heel onschriftuurlijk jaloersch was, klom behoedzaam de ladder af die naar het kamertje leidde, sloop de schuurdeur uit, en wilde juist langs den berg naar 't achterhuis gaan, toen hij - duudelik gesmuuspel heurde.

‘Doar hewwe 't lieve lêven al!’ dacht Berend, en - hij vuulde zich ontruuren. Of het een heilige verontwaardiging was, weten wij niet, maar zeker is het, dat hij een koortsachtige aandoening ondervond, die hem de klavieren deed knuusten. Langzaam, met ingehouden adem, naderde hij nu de plaats waar hij het gesmuuspel vernam; 't was te donker om veul te onderscheijen, moar toch, 't was tusschen den bongert en 't huus, dat heurde ie wel, bij de zonneblumen en stokrozen. Heur, joa - 't was Jenneke die sprak, en Berend hoorde haar zeggen:

‘Moar ik geleuf toch, Jozef, dat ie 't voader most vroagen. Hie mag oe best, en 't is nou zoo in 't gniep.’

‘Och! lieve Jenne,’ was Jozefs antwoord, ‘wat zal 't dan zin. Nee, zal ie zeggen, kortweg nee, en, wat zal 't dan wêzen! Ligt mo'k dan vort, de deur uut, wiet weg den boer op, en 'k zie oe nooit weêrum. As 'k moar 'n klein lepke grond had, dan was 't nog te prebieren, moar nou - - en och! ge bint zoo'n snoeperig dernje; 'k heb ou zoo lief, da'k hoast niet zonder ou zou kunnen lêven, en gij, Jen?’

1) Vleit.

[p. 77]

‘Nou Jozef, dat he'k ou ummers al duk gezeid,’ sprak Jenneke, ‘ik mag ou ook best en ik geleuf dawwe best en tevrêjen zouwe zin as we moar zooveul hadden as 'n errebeijers mins; moar toch, 't was bêter as ze 't wisten. Jong, as ze d'r is achterkwiemen dawwe zoo in 't gniep met mekoar verkeerden...’

‘Wèl in 't gniep,’ dacht Berend, ‘wee u, gij geveinsden! zegt de Heere;’ maar Berend vergat, dat ie zelf magtig in 't gniep stond te luisteren.

‘'t Kan ummers geen kwoad,’ hernam Jozef, overdag bi'j te bang um me oan te zien, en doarum zie'k al blied as ik ou 's oavends is pakken en mokkelen kan.’

Kleine pauze. Berend sloop nog digter bij - maar zag niets. De torenklok sloeg elf uur. 't Was omtrent het oogenblik, waarin Janboer en Trijntje baden. Baden zij ook voor de onschuld hunner dochter? Gewis hebben zij voor hun kind gebeden, maar voor haar deugd hadden zij niet te vreezen, want, Jenneke was braaf en goed, en had met moeder Trijntje niet te vergeefs zooveel in 's Heeren woord gelezen.

't Bleef, noar Berend zien zin, al te lang stil. Of ze hum misschien ook geheurd hadden... 't kon wel wêzen! moar nee, heur, doar fluusterde Jenneke weêr:

‘Kom Jozef, loawe dan nou goan, 't het al elf gesloagen, en 'k stoai de dood uut, dat z'ons gewoar worden.’

‘Nou dan mien beste Jenne,’ zeide Jozef, ‘'k wil oe niet langer houwen a'j wilt; moar, loa'k ou erst nog is kussen......’

‘Vort moar weêr,’ dacht Berend, ‘'k het 'r 't miene af,’ en, haastig sloop hij langs den berg de schuurdeur binnen, beklom de ladder, smeet op zien cel¹⁾ de bovenkleêren uut, wierp zich op zijn stroozak en prevelde iets van: ‘Berend is d'r ook nog,’ en begon flink te snorken, toen hij Jozef de ladder hoorde opkomen.

Het: ‘wee u gij geveinsden!’ was hem wel op de lippen, maar niet in het hart.

1) Kamertje.

[p. 78]

‘Watte?’¹⁾ zeide Janboer den volgenden morgen, toen Berend, die op de dêl aan de wanmeulen had gezeten, hem iets aan 't oor was kommen fluisteren.

‘Da'k den boer as te blief wel is sprêken wou,’ herhaalde Berend iets harder.

‘Sprêken?’ hernam de boer, ‘wat hei'j dan? as 't moar niet van oe fiemelderie is, went, ieder veur zich het zien eigen begriep, en as ie met 't ouwe in den hemel denkt te komen, dan zu'j d'r noar alle gedachte wel allinnig zin: ikke en de vrouw geleuven nog niet ens 't zelfde.’

‘Nee boer,’ sprak Berend weder, ‘doar za'k moar af zwiegen; 't is van heel wat anders.’

Nou kom d'r dan moar veur uut, 'k houw van rond veur de vuust,’ zeide Janboer.

‘Moar 'k wou oe allinnig sprêken,’ hervatte Berend, ‘'t is 'n geheim.’

‘Denk ie dan, dat de twee kelfkes en de verkens in 't schot 't noa vertellen zullen?’ zeide Janboer, ‘gaauw wat, 'k heb geen tied.’

‘Nou dan boer,’ begon Berend, terwijl hij een verbazend braaf gezigt zette, ‘'k bin achter 'n ding gekommen, woar 'k niet van heb kunnen sloapen. De boer weet 't, 'k het den boer altied met zurg en eerlikheid gediend, as of 't veur mien eiges was, en 'k mag niet liejen dat ze den boer achter zien rug beknooijen en bestêlen, en den boer moar wat veur proaten en 'm toch schand oan doen.’ - Berend herinnerde zich zeker niet meer, dat ie ens toen de boer ziek was, met de weit noar de merkt was gewest en toen 'n kwartje op 't mud minder thuus had gebrogt as ie gebeurd had. ‘Nee,’ vervolgde Berend, ‘dat kan 'k niet, en doarum mo'k den boer nou moar is zeggen wa'k weet.’

‘Dat zou tied wêzen,’ zeide Janboer, ‘ge proat mien al veuls te lang.’

‘'k Zal dan zeggen,’ hernam Berend, ‘da'k den Jozef al lang gemêjen heb; of ie den boer bestêlt, dat wee'k

1) Wat belieft u.

[p. 79]

niet,’ (wat zachter sprekende) ‘moar da'k dan dit, en dan dat niet zie, dat weet 'k best.’

‘Da's niettes!’ zeide Janboer wrevelig, ‘dat za'k van Jozef niet gleuven; doar is de jong veuls te best toe. Al het ie geen cent: gevuul van dankboarheid da'k 'm as 'n schoojersjong in huus heb genomen het ie genogt; sprêk doar niet van.’

‘Dat niet gleuven, dat niet gleuven!’ riep Berend, ‘van 't kromme en verdrêjde geslacht? nog wel arger, boer, zu'j motten gleuven van oe Jeuzefke. Joa! nou za'k 't zeggen ook,’ en Berends gelaat nam een vreemde plooi van heiligheid aan: ‘as of ie Jenneke ook al niet slecht het gemoakt, en of ie d'r niet.....’

‘Berend, ge liegt!’ riep Janboer pijnlijk geschokt, zoo hard dat de varkens verschrikt uit het schot naar buiten stormden. ‘Wat! wou ie van Jenneke proaten; ge bint 'n lasteroar met al oe fiemelderie, en ge kunt m'n huus uut, heur ie.’

Berend stond eerst mal te kijken, maar zocht den ontstemden boer, door goed gekozen woorden, tot bedaren te brengen en verhaalde: hoe hij toevallig de bijeenkomst achter 't huus had bijgewoond, en 't van zien pligt had gerêkend, den boer d'r kennis af te geven; dat ie 'm volstrekt niet hoefde te gleuven, moar, dat ie dan toch wou dat ie zich overtuugde en t' oavend is meê achter 't huus kwiem.

Janboer stonden de tranen in de oogen. Of 't leugen of woarheid was: den Berend had ie wel willen trampen. Evenwel, hij hield zich goed en besloot om zich 's avonds van een voor zijn vaderhart zoo ontzettende beschuldiging te vergewissen.

't Was al wel kwartier over tienen. Jenneke had ‘genacht’ gezeid. De meiden en knechts ook.

Moeder Trijntje, die niet wist wat Jan toch schêlde, stapte juist in haar bedstede, toen de man zeide: ‘Vrouw, 'k goai nog efkes op de dêl um te zien of de jongens alles wel kloar hebben.’

‘Goed,’ zei de vrouw en - weg was ze.

[p. 80]

Janboer, wien het bloed den ganschen dag had gekookt, voelde zijn onrust vermeêren nu het oogenblik naderde, waarin hij welligt de hardste waarheid zou vernemen.

‘Die jong, die Jozef, die 'k as mien eigen kiend heb opgevuud, zou die mien Jenneke, mien eenigste Jenneke, hebben slecht gemoakt?’ dacht Janboer. ‘Nee, nee, ik mag, ik kan 't niet gleuven. Den Berend, - 'k vertrouw 'm moar half. Altied het ie zoo wat biebels, en dan is 't duk niet veul. Hie het 'n hêkel oan Jozef, umdat ie meer mien man is, en noar Jenneke drêjt ie altied zien zwarte kop. Moar as 't is zoo was...? Weet Jozef dan niet da'k Jenneke nooit oan de jong van bleinde blaauwwammis zou gêven, oan 'n jong, die tot zien viefde joar met zien voader den boer af bêdelen liep? Wist Jenneke niet, da'k heel wat bêters veur d'r had as 'n koale jong, zonder huus of hof? As 't verkeeren was gewêst: 'k had 'm weggeschopt; moar dat...... 't is um 't verstand te verliezen...’ en Janboer verdween door een achterdeurtje op de deel, in de duisternis.

Even als den vorigen avond zaten Jozef en Jenneke wederom, hand in hand, op het bankje tusschen de zonnebloemen en stokrozen; reeds geruimen tijd hadden zij geliefkoosd, met wat ruwer handen, maar anders al tamelijk als gij, minnende lezers of lezeressen! Reeds menig zoet woordje was er gewisseld, wel niet zoo als gij ze wisselt, heeren en dames, mon ange, mon trésor, maar toch heel aardig - als: mien beste Jenne, - mien Jozef, - mien hartje, - mien jong, - duufke, - en wat al meer in de ooren van verliefde boeren en boerinnetjes liefelijk en zoet klinken mag.

Toen echter het gekoos eenigen tijd had voortgeduurd, begon Jenneke vreeselijk te beven.

‘Wat schêlt ou Jenne?’ vroeg Jozef belangstellend.

‘Och Jozef, heur ie dan niks?’ was Jenneke's wedervraag, ‘'t was krek of 'k zuchten heurde en geritsel bij den bongert.’

‘Malligheid dern,’ hernam Jozef.

‘Nee Jozef, heur dan moar; ik zie zoo oakelig, hawwe't moar niet begonnen. Ik gleuf da'k toch slecht heb gedoan.’

[p. 81]

‘Slecht, slecht!’ schreeuwde eensklaps de bekende stem van Janboer achter de minnenden, die Jenneke van schrik deed verstijven en Jozef deed sidderen. ‘Slecht! Woar is de rêkel, de smêrlap, de...........’ Jozef hoorde niets meer. Een vreeselijke slag op het hoofd deed hem duizelen; bewusteloos zeeg hij neder en, noch het getier van den bedrogen vader, noch het geschrei van het ontzette Jenneke, riepen hem tot zijn bezinning terug.

Na den noodlottigen slag aan Jozef toegebragt, maakte Janboers woede spoedig voor een angstige bezorgdheid plaats, aangaande den toestand waarin de jongen verkeerde. Zonder zich in de eerste verwarring meer om zijn dochter te bekommeren, droeg hij Jozef de woning binnen, en gelastte der verschrikte moeder Trijntje, om de wond aan 't achterheufd met êk¹⁾ en woater te wassen. Jenneke stond te kieken as of ze versteind was. Janboer sprak haar geen woord toe en liep, toen Jozef in 't bed op 't kelderkâmerke was gelegd, zoo hard as ie kon, naar den docter.

Toen deze gekomen was, - Janboer had, zonder hem te wachten al aanstonds den terugtogt naar zijne hoeve aangenomen, - vroeg deze, na den patient te hebben onderzocht, in de eerste plaats, naar de oorzaak der wonde. Janboer begon: ‘Joa docter!’...... maar moeder Trijntje, die in de afwezigheid van haar man, onder snikken en hikken van Jenneke de toedragt der zaak had vernomen, viel hem in de rede met een, ‘Loat ik nou sprêken, Jan. Hoe 't gekommen is, dat za'k ou zeggen, heur ie.... dat za'k ou wel is zeggen....’ Op het oogenblik echter, toen moeder Trijntjes brein werkzaam was om een noodleugen te verzinnen, waarover wij haar niet al te hard zullen oordeelen, dewijl haar lang aarzelen getuigde hoe onhandig zij in 't liegen was, sloeg Jozef, - dank zij de opwekkende middelen die de geneesheer had medegebragt, - voor het eerst de oogen weder op; zag de omstanders pijn-lijk aan, en moeder Trijntje die deze gelegenheid aangreep om haar onbegonnen verhaal af te breken, riep: ‘Zie hie lêft weêr. Goddank!’

Ook Janboer, wien 't hart vreeselijk had geklopt, begon weêr ruumer te oajemhoalen, en 'n gevuul van dankboarheid kwiem in 'm op.... as ie is 'n moord had begoan! dacht hij, en een paar tranen glinsterden in zijne oogen.

‘Maar door welk toeval heeft de jongen deze wond gekregen?’ vraagde de docter nogmaals. 't Was net, of Janboer 'n scheut deur zien lief kreeg toen hij alweêr die vraag hoorde, en zich vermannende wilde hij opregt zijn vergrijp verhalen, toen Jozef met een zwakke stem zich liet hooren: ‘Mien - eigen - schuld,’ zeide hij, ‘'n zwoar stuk - hout, is mien - op 't heufd gevallen.’

Janboer die door de verschrikkelijke gedachte van manslag te hebben begaan, de oorzaak van zijne overijling schier vergeten had, hoorde de voor hem verontschuldigende woorden van Jozef met ontroering. Moeder Trijntje klonken ze als engelentoonen in de ooren, en Jenneke.... Jenneke, die weder strak voor zich uit had zitten staren, brak in een bitter schreijen los.

De geneesheer die in de woning van den alom geachten Janboer, haast aan geen misdadig opzet had durven denken, was door Jozefs woorden geheel gerust gesteld, en ging, na een verband te hebben gelegd, huiswaarts om bloedzuigers te halen, die aan het achterhoofd moesten gezet worden.

Dat er dien nacht niet veel van slapen kwam, was natuurlijk, en zelfs Jenneke, die op haars vaders woorden: ‘Goa noar bed, dern!’ zich naar heur zolderkamertje had begeven, was te zeer door verschillende aandoeningen verontrust om den slaap te kunnen vatten. De verdenking waaronder zij lag; het misnoegen harer dierbare ouders bij het gevoel van schuld over hare, ja, onschuldige, doch tevens ongepaste zamenkomsten; de deerniswaardige toestand waarin zich haar beste Jozef bevond - dit alles te zamen deed Jenneke vele tranen storten, en, nog had zij geen oog geloken, toen Trui de melkmeid haar om vijf uur kwam roepen.

1) Azijn.

[p. 83]

‘Nou za'k dan toch is zien, of 'r veur mien ook 'n brok in de pap is,’ dacht Berend, toen hij den morgen na het noodlottige voorval, in de hooge schuur aan het dorschen was. ‘Nou zal 't dan met Jeuzefke wel uut zin, en ik zal 't miene woagen. Wat kan 't mien schêlen of ze met Jozef het verkeerd? ik zal d'r mien niks um schrenieren. Janboer zal ze nou toch niet kwiet roaken. Zoo kom ie in 't smeer Berend, en - Jeuzefke, heur ie, de letsten zullen de ersten zin!’ Nog was de schriftuurlikke Berend zoo aan het denken, toen Janboer die moar niet wist woar ie 't zuuken zou, de schuurdeur binnentrad. ‘Zou ik?’ dacht Berend, toen hij den boer zag naderen. ‘Toe moar!’ sprak een stem in zijn hartengedichtsel, en, Berend lei de vlêgel over den nek, zette de linker vuust in de zied' en zijn boer medelijdend aanziende, zeide hij: ‘Nou boer, geleuf me, 'k heb veul met ou te doen; ge bint tot 'n oakelige beveinding gekommen, moar, 't was mien pligt om 't ou te zeggen. Joa, 'k zei 't al lang: den Jozef bedriegt den boer, moar, niemand kos 't gleuven. En 'n jong die 'j as 'n keuje¹⁾ gefokt hebt; 't is 'n ding, 't is 'n ding! Ie hebt 'n adder oan oe boezem gekoesterd, moar hie het ou lilk in oe eigen vleis gebeten.’ Janboer werd bleek - zijn ongelukkig kind! ‘Moar,’ vervolgde Berend, de Heere kastijdt dengenen die Ie lief het. Joa boer, zoo mo'j d'r moar over rêkenen, en of Jenneke nou al verkeerd gelêft het, d'r zou 'r toch wel een te veinden zin, die zou zeggen - um den Heere noa te sprêken - ik rêken oe de zonde niet toe, en die um de wereld geen achterdocht te geven, zou zeggen: boer, ik zal ou en Jenneke wel weêr in eere stellen - en boer, wat zou ie wel zeggen, as 'k Jenneke is tot vrouw wou nemen.....?’

Janboer die sedert het voorgevallene geheel van streek was, keek Berend aan als of deze een tijger was die op hem loerde. Hij wilde spreken maar de woorden stokten hem in de keel, en, toen hij ten laatste de stem terug bekwam, zeide hij, terwijl hij zich omdraaide ten einde zijn

1) Jong varken.

[p. 84]

bespringer te ontgaan: ‘Mins, mins, 't schêlt on in 't heufd of ge bint slecht!’

Berend had een geheel ander antwoord verwacht, en keek: as of ie de vlooi in 't zoad zag¹⁾. ‘Niet! niet!’ dacht hij, ‘dan za'k 'm anders sprêken!’ en - den boer volgende, beet hij hem met een nijdige stem in het oor: ‘Weet ie wel, Janboer, da'k ou ook in mien magt heb? Weet ie wel, da'k giesteren oavend alles heb gezien, en da'j, as ik 't wil, wel is op 't schavot kost kommen.

‘Wat, wat!’ riep Janboer ontsteld, ‘zeg, mins, wat proat ie....?’

‘Wat ik proat,’ hernam Berend, ‘da'j Jozef met 'n stok op 't heufd hebt gesloagen, en dat ie wel is krepieren kos; hê! zie ik gek of zu'j mien toesloan?’

‘Pak ou vort uut m'n huus!’ riep Janboer, schier buiten zich zelven: ‘Vort, mins, ik mag oe niet langer zien!’

't Was kort na het laatst vermeldde gesprek, dat Janboer het kelderkamertje binnentrad, en er moeder Trijntje bij de bedstede vond, waarin Jozef sluimerde. Zijn vragende blik werd met een bedenkelijk hoofdschudden beantwoord. Janboer zuchtte: ‘Woar is Jenneke?’ vroeg hij eindelijk zeer zacht. Trijntje haalde de schouders op en fluisterde: ‘Stil toch, hie slupt.’

Janboer ging heel voorzigtig naar de bedstede, - de klompen had hij voor de deur laten staan - keek door de reet der gordijnen naar den rustende, en zag hoe hij langzaam de oogen opende. Waarschijnlijk had de zachte tred van Janboer Jozef gewekt, althans hij wendde zich naar de opene zijde der bedstede en zag de boer met zijn doffe oogen droevig aan. Janboer schrok, ja hij schrok van dien blik. ‘Dat hebt gij gedaan; gij zijt mijn moordenaar!’ waren dat niet de woorden die de lijder met

1) De aardvloo in het oliezaad oefent een zeer nadeeligen invloed op den oogst uit.

[p. 85]

dien blik tot hem sprak? ‘O, God!’ klonk er een stem in Janboers binnenste, terwijl hij de handen vouwde en de oogen naar boven sloeg: ‘O, God! vergêf 't oan mien Jenneke; vergêf mien miene schuld en loat den Jozef weêr kloek worden. Spoar mien, Heer! da'k op mien olden dag geen moordenoar zal wêzen. Vergêf mien da'k mien overeild heb, moar - hie had mien kiend verzuukt. Spoar dit huus Heere; 't zij zoo!’ en in Janboers oogen welden groote tranen op, die langzaam over zijn bruine kaken vloeiden.

De lijder, die na de woorden van den vorigen avond niet weder gesproken had, scheen de tranen van den boer te hebben bespeurd, en het was zigtbaar dat hij zijne krachten verzamelde om iets te zeggen.

‘Hier kommen,’ zeide hij eindelijk: ‘Jenneke ook;’ en weder sloot hij de oogen. Het kwam Janboer voor dat 't al heel arg met den jong gesteld was. Schielijk gaf hij Trijntje te verstaan dat zij Jenne halen moest, en zoo spoedig mogelijk naar den doctor zenden. Trijntje verwijderde zich snel, doch zonder gerucht, en, eer vijf minuten waren verstreken, bevonden zich vader, moeder en dochter voor Jozefs legerstede.

Wij zullen de verschillende aandoeningen van de personen die zich op het kelderkamertje bevinden niet in 't wijdloopige beschrijven. Bij Janboer en Jenneke waren vrees, medelijden en schuldbesef uit verschillende oorzaken, de heerschende gevoelens. Moeder Trijntje was geheel medelijden, en, toen zij daar stond bij Jozefs bed, bij Jozef, die zoo ellendig neêr lag, moar die toch altied zoo'n goeije jong was gewêst, en heur as 'n eigen moeder altied had lief gehad, toen wier 't hoar te eng um 't hart en begon ze miesderoabel te snikken.

Jozef, door die droevige toonen gewekt, sloeg de oogen weder op, en terwijl hij de vrouwen en ook Janboer voor het bed bespeurde, sprak hij langzaam en zacht met merkbare krachtinspanning: ‘Gleuf mien, boer en vrouw, ik het oe vertrouwen niet geschonden. Jenneke het nooit veur God misdoan. 'k Had hoar niet allinnig motten

[p. 86]

sprêken, moar - zoo woar as 'k bij God hoop te lêven: zoo woar is ze nooit slecht gewêst.’ Jozef hield even stil. Jenneke snikte, vatte de handen van haar vader, en Janboer, die bij Jozefs woorden om zijn eenig kind ruimer ademde, maar tevens meer schuld gevoelde - want hij geloofde Jozef - liet Jenneke begaan, en toen hij dien kinderlijken handdruk voelde, toen had ie zien kiend weêr, zien beste Jenne, en hij riep, naar moeders oordeel veel te hard: ‘Goddank!’

‘As 'n erme jong hei'j mien, toen mien bleinde voader in oe schuur starf, in huus gehouwen en gevuud as eigen,’ hernam Jozef, ‘'k zie d'r dankboar veur gewêst, moar 'k had motten begriepen, da'k te weinig had, of niks, um oan Jenne te denken. Vergêf mien dan, boer en vrouw, wa'k heb misdoan, en - wa'k liejen mot, is mien verdiende straf.’

‘Och, mien Jozef, mien kind!’ huilde moeder Trijntje.

‘'k Zal 't niet lang meer moaken,’ hervatte Jozef, ‘dat gleuf 'k; moar, 'k zal bij God veur ou bidden, en dan zal God ou ook verder wel zêgenen. Nou zie 'k muû, - lêf wel!’

‘God, hie starft!’ riepen Trijntje en Jenneke als uit één mond, en juist wilde Janboer den docter te gemoet loopen om hem tot spoed aan te zetten, toen deze de deur binnen trad.

‘Wat is er gaande?’ vroeg de geneesheer, toen hij de algemeene verslagenheid zag.

‘Och, help mien Jozef, as 't niet te loat is?’ smeekte de goede Trijntje.

De geneesheer trad dadelijk op den lijder toe, sloeg hem aandachtig gade, voelde zijn pols en verklaarde dat er volstrekt geen gevaar bestond. ‘De jongman heeft rust noodig,’ zeide hij, ‘hij is niet zonder koorts, maar gepaste middelen en rust zullen hem, met Gods hulp, wel spoedig weder geheel in orde brengen.’ Nu onderzocht hij de wond, legde een nieuw verband en verliet Janboer met de vrouwen in een geheel andere stemming dan die, waarin hij hen bij zijne komst had aangetroffen.

[p. 87]

Voor een oogenblik zullen wij Janboers woning verlaten, om den schriftuurlikken Berend bij zijn vertrek een eindwegs te vergezellen. Den valschen beschuldiger, den bewerker van Janboers overijling, den schelm die met de treurige omstandigheid, zoo brutaal als slecht, zijn voordeel had willen doen, en die, bij de natuurlijke verwerping van zijn schandelijk aanbod, den boer met een geregtelijke aanklagt had durven bedreigen, den schijnbaar vromen Berend kon Janboer niet langer onder zijn dak dulden, en met zijn bijeengepakt boeltje in een zak over den schouder, en met het volle loon in den buidel trok Berend tegen den avond het dorp in.

‘Erst is oanstêken,’ dacht Berend, en hij stapte de herberg het Zwaantje binnen.

Hij pruufde, en dacht, aan 't mislukte plan; - hij commendierde nog 'n slok en beet zich kwaadaardig op de lippen; bij den derden borrel die naar binnen gleed, verkreeg Berends gelaat weder een vreemde uitdrukking van heiligheid, en, toen hij den vierde binnen had en de vijfde trillende aan de lippen bragt, toen dacht hij - als een dronken mensch denken kan - aan zijn wraak.

Nog nooit hadden de boeren van 't dorp, Berend van Janboer zoo onbekwoam over den weg zien loopen. De jongens uit de avondschool, riepen hem na: ‘lap, zuupert,’ enz. enz. en Berend, wien alles soeselde en drêjde, belandde eindelijk waar hij wezen wilde, namelijk: aan het woonhuis van den burgemeister. De schel ging over met een vreeselijk geweld, zoodat de burgervader, die eenig onheil vermoedde, in persoon de deur ging openen.

Het onderhoud van Berend met den burgemeester verdient geene vermelding, want de edel achtbare heer vernam van den beschonkene niet veel meer dan onzamenhangende klanken, die hem alleen bewezen, dat de vent smoordronken was.

‘As ge niet goedschiks vertrekt, zal ik je met den veldwachter 't dorp laten uitzetten;’ riep de burgemeester, eindelijk het gebrabbel van den beschonkene moede; ‘vort kerel!’ en tevens gaf hij Berend een duuw in de ribben,

[p. 88]

waardoor deze vloekende - ja, vloekende! - op den grindweg voorttuimelde; smeet de deur weder digt en kwam bij zijne vrouw met de geruststellende verzekering terug: dat 't maar 'n dronkende vent was geweest, en speelde 's avonds zijn komersje alsof er niets gebeurd was.

Tot onuitsprekelijke blijdschap van Janboer, Trijntje en Jenneke, werd de voorspelling van den kundigen docter ten volle bewaarheid. Den derden dag nadat Jozef de wonde bekomen had, kon hij het bed reeds weder verlaten. Wel was ie nog ligt en wonderlik in 't heufd, moar, de pien was veul minder en de wond zou spoedig geheeld zijn, en - toen hij weinige dagen later, met Janboer achter de stokrozen op 't benkske zat, toen dacht hij aan Gods liefde, die hem gespaard had, en er kwam hem een: Goddank! over de lippen.

‘Amen!’ zeide Janboer, en Jozef wenkende, gingen zij te zamen naar de keuken, waar moeder Trijntje en Jenneke zaten te spinnen.

Janboer ging bij 't vuur zitten; stopte zien piepke; stak het oan; keek is in de schorsteen, kwam 'n paar moal: hm! hm! keek nòg ens in de schorsteen; smeet het hout van de ploat in 't vuurgat; h'mde ook nòg ens, en zei toen, terwijl hij zijn gelaat in dichte rookwolken hulde: ‘Me dunkt, vrouw, we mosten nou moar de kogel deur de kark smieten. Wat 'r gepessierd is, is gepessierd, en doar zal ik en Jozef en gij niet weêr over sprêken; nou Jozef - hm! hm!.....’ Janboers gelaat was door den tabaksdamp geheel onzigtbaar, ‘nou Jozef, a'j dan veur Jenneke den regten Jozef wilt zin, dan geluk d'r meê; we zullen oe as zeun beschouwen. Pas moar goed op, doar hei'j mien hand.’

Het was Jenneke, die na den noodlottigen avond geen tien woorden met haar vader gewisseld had, en steeds, in weerwil van hare blijdschap over Jozefs herstelling, afgetrokken was gebleven, alsof ze droomde. Jozef was zoo beduusd, dat ie de hand die hem was toegereikt in 't eerst

[p. 89]

geheel vergat. Moeder Trijntje keek alsof ze bij 't bakken van de weg was gewêst, en 't einde van de confusie was: dat Jozef en Jenneke Janboer en de vrouw kusten dat het zoo klapte. Natuurlijk, lieve lezers en lezeressen, werd Jenneke later door Jozef schadeloos gesteld. ‘Nou, nou, 't is al genogt,’ zeide Janboer eindelijk, toen er bij al die hartelijkheden ook al weêr tranen in 't spel kwamen, ‘spoar mien zénuees as 'k ou bidden mag. 'k Het 'r nooit af geheurd of geweten, moar, sints da'k domeneis-juffer van zénuees het heuren sprêken, gleuf ik vast, da'k z'óók heb.’

Nu waren dan in Janboers woning de hekken schoon verhangen. Allen waren dankbaar, allen waren tevreden, en hoewel Janboer somwijlen de oude schoen knelde, en hij Jozef veur zien Jenneke toch wel wat heel min vond, zoo ontdeed hij zich tot spoedig van dat knellende schoeisel. Dan dacht hij aan den geheelen zamenloop van omstandigheden; dan herdacht hij die liefderijke woorden van Jozef toen zij allen voor zijn behoud vreesden, en dan besloot hij met de woorden: ‘Joa 'n goeije, is toch bêter as 'n rieke.’

Drie maanden na de verloving was het brulleft in Janboers woning.

Jozef en Jenneke waren volkomen gelukkig.

Janboer en Trijntje ook. Volkomen? Ja, vaders en moeders, volkomen! - moar, Jenneke goeng 't huus niet uut. Nee, al vond Jenneke 't ook niet zoo heel verkieslik, dat was niet anders: de jongen trouwden bij de ouwen in.

En Berend? - Berend was, drie weken na zijn vertrek uit Janboers woning in de functie van koloniaal te spreken aan boord van de Eendragt, liggende te Harderwijk.

Janboer en Trijntje zagen hem nimmer terug en waren er niet rouwig om.

Wat Jozef betreft, hij toonde wel voor Jenneke de regte Jozef te wezen, want - hij bemint zien Jenne as zien oogappel, en veur de kienders - 't half dozijntje is al vol - kan er geen beter vader zijn, en veur de oudjes - zie, doar zou ie wel veur willen starven.