Xerxes

XI

Het was een dag van stralenden zonneschijn. Op een heuvel, op hoog een marmeren troon, uitstekende boven de vele zetels, waar zijne veldheeren zetelden, aanzag Xerxes zijn leger en zijne vloot. De vloot vulde met hare triremen en langere schepen den Hellespont voor zoo ver het oog ten Oosten en ten Westen weiden kon; het leger bereidde zich voor den dubbelen schipbrug over te trekken en schitterde over de stranden vóor de stad Abydos, in vierkante en langwerpige vakken van schitterwisselenden glans, om de vonken, die de zon aan de schilden en speren en helmen ontlokte. En het was van den marmeren troon af zulk een ontzagwekkend schouwspel - het land, waarboven het leger bloeide en gloeide als met de eindelooze akkers van zijn goud en zilver flitsende korenaren, die wapenen waren; het water, dat goud blauw schubbelde en kabbelde en waarop de schitterende schepen wiegelden als sierlijke monsterdieren met tal van uitgeslagen kriebelende pooten, die de licht bewogene riemen waren - dat Xerxes' hart zwol van hoogmoed en trots en hij hoog tot den hemel riep van dankbaarheid en geluk.

Maar zoodra hij zoo geroepen had, scheen een schrik om zijn eigene grootheid hem hevig te bevangen en zijn jubel eindigde in een nerveuzen snik en onweêrhoudbare tranen.

- Wat is er, o neef en Koning? vroeg oom Artabanos, die, hoe bejaard ook, tot hier toe het leger vergezeld had. Ik meende, dat gij nauwlijks een oogenblik geleden gejubeld tot de goden hadt van geluk en nu weent ge als een kind?!

Xerxes, op den troon, achter de ruggen zijner gezetene veldheeren, die revue hielden, pakte oom zenuwachtig bij den arm en fluisterde hem in het oor:

- Als ik nadenk over de kortheid des menschelijken levens, mijn

[p. 54]

oom, zoû ik, als een kind, kunnen weenen bij de gedachte, dat na honderd jaren niemand ook maar zal bestaan van die honderdduizenden mannen, van mijn leger en van mijn vloot, en een bijna duizelig gevoel van leêgte komt over mij!

Artabanos keek Xerxes aan: hij wist van diens zieleverteederingen en zwakten; zij waren soms esthetiesch en soms wijsgeerig; zij toonden nog tal van andere schakeeringen; de verteedering was dit maal niet esthetiesch, als zij om den plataanboom geweest was; zij was dit maal bizonder wijsgeerig. En oom Artabanos, die zelve wijsgeerig was aangelegd, meende in dien toon te moeten antwoorden, vooral omdat hij, bijna angstig om zijne gedachte, Xerxes tegen zich aan voelde dringen, zijn hand steeds geklampt om ooms arm.

- Wij ondervinden, zeide oom met weemoedig gebroken stem; in den loop onzer levens treuriger dingen dan sterven is. Kort is het leven en toch, er zal geen man onder die honderdduizenden daar voor ons zijn - en geen mensch op de wereld -, die niet eens of meerdere malen zal gewenscht hebben te sterven. Alle verdrietelijkheden, ziekten, smarten, teleurstellingen tellen de menschen te zwaar om het leven somwijlen niet lang te doen schijnen, hoe kort het ook is.

- Ik heb soms ook verlangd te sterven! meende Xerxes te moeten zeggen, maar hij herinnerde zich niet wanneer. Maar nu wil ik leven, want dat alles daar - hij wees op de nu in zonneschijn met schitterglans evolueerende troepen, op de onoverzienbare vloot op het water - is mijn trots en is mijn geluk. Zeg mij, oom, nu de Droom u, zoo duidelijk en onwederlegbaar als mij, heeft gedrongen, hebt gij toch niet kunnen volharden in uw eerste weifelingen? Zoudt gij nóg mij den oorlog tegen Griekenland kunnen ontraden? Spreek ronduit, bid ik u?

- Koning, zeide Artabanos; moge de Droom zoowel u als mij goed hebben geraden. Maar toch nog, heden, op die glorieuze oogenblik, ben ik bang voor twee dingen...

- Voor welke dingen? vroeg Xerxes, zeer onder den indruk dit maal, na de wijsgeerige zieleverteedering.

[p. 55]

- Voor het land...

- Voor het land?

- En voor het water.

- Verklaar u nader, mijn oom. Voor het land? Voor het water? Verwijt ge mijn leger niet talrijk genoeg te zijn? Mijn vloot niet oppermachtig te zijn? Raadt ge nieuwe lichtingen op te roepen? Méerdere schepen te bouwen?

De blauw-zwarte baard van Xerxes naderde bijna den grauw-zwarten baard van oom, terwijl de Koning, zittende, steeds Artabanos, die stond, den arm hield omklemd.

- O Koning, zeide Artabanos; wie, die gezond verstand heeft, zoû willen, dat ge meerdere lichtingen opriept, dat ge meerdere schepen bouwdet? Zie toch die wemelende soldaten, over de vlakte en stranden, zie toch die wemelende schepen over die zee, die als een rivier is. Koning, ik vrees voor het land en het water, maar niet omdat uw leger te klein, niet omdat uw vloot minderwaardig zoû zijn. Zij zijn beiden te groot, te groot! Dit is het uiterste van menschenmacht! Waar zult ge havens vinden, ruim genoeg voor alle die duizenden vaartuigen, zoo de Peloponnesische stormen dreigen! Waar zult ge koren vinden om alle die honderdduizenden mannen te voeden! Ik vrees voor het land! Ik vrees voor het water! Koning, gij zult zijn over geleverd aan de genade der lucht, waaruit de winden waaien, aan de genade der aarde, waaruit het koren groeit. En gij hèbt geen ruime havens aan Thrakië's en Makedonië's kusten en al zijn orders overal in de door te trekken landen gegeven, er groéit daar voor die honderdduizenden geen koren genoeg!

Xerxes antwoordde niet: hij was zeer bleek en weidde bijna angstig zijne oogen in het rond over zijn onmetelijke macht.

- En zoo er koren groeit en zoo de winden gunstig zijn, ging Artabanos door; zult ge, Koning, onverzadigbaar worden! Ge zult verder en verder willen, geheel Europa willen bezitten, alles wat daar heel ver ligt in het geheim van het ongewetene Westen. En uw eerzuchten zullen onomvatbaar worden!

- Het is mogelijk, zeide Xerxes, zacht, in zijn baard.

[p. 56]

Toen was het of plotseling de ziele verteedering en dier nastemming gedaan was. Zijne oogen, die steeds hadden rond geweid, voelden zich overvuld met het vizioen van een nog nimmer gewezene macht. Azië was hem, Europa zoû hem zijn. De aarde was hem, de hemel zoû hem zijn. De winden zouden hem zijn en gehoorzamen aan de strekkingen van zijn schepter. Het koren zoû hèm zijn en gehoorzaam de âren in weelderende weliging hèm heffen. Die Grieken, dat volkje daar ginds, hij zoû ze vertrappen. Een onmetelijk gevoel zwol in hem en deed hem zachtjes lachen. Om den troon maar zoo ver er af, dat zij niet hooren konden, stond de garde zijner Onsterflijken, roerloos, als met rijen van reuzige, goudschubbige standbeelden. Voor hem rijden zich de schitterende ruggen zijner vele veldheeren. Het was alles véel, het schitterde alles, het was alles immens, het was een kolossale bereiktheid reeds. Het zoû nóg kolossaler worden, dat alles en omvatten al wat bereikt kon worden.

En Xerxes, wederom, lachte en beminnelijk, innemend en zich onoverwinnelijk voelende, herhaalde hij:

- Het is mogelijk, oom, dat er waarschijnlijkheid zoû kunnen schuilen in wat ge zegt. Maar zoo ik alles uitdacht, zoû ik niets doen. Is het niet beter moedig tot de daad te besluiten en zelfs door te maken de helft van al het ongeval, dat onze daad met zich mede kan sleepen dan zich door voorbarige vreezingen te laten doemen tot niets-doen? Nooit is de mensch zeker. De moedige bereikt meestal wat hij wil; de langzamen en omzichtigen bereiken zelden hun levensdoel.

Xerxes, zijn oogen vol van de glorie zijner heerlijkheid, zijn ziel vol trots over het prachtige schouwspel zijner ontplooide macht, hoorde zichzelven met welbehagen de mooie zinnen zeggen. Hij had ooms arm los gelaten; hij ging, zeker van zichzelven, door:

- Hoe machtig zijn niet wij, Perzen, geworden! Als mijne voorvaderen, zoowel van vaders als van moeders zijde, hadden gedacht en gewogen als gij, mijn oom, zouden de Perzen zoo niet gegroeid zijn in glorie. In het gevaar is ons rijk groot geworden.

[p. 57]

In de grootste onderneming schuilt het grootste gevaar. Wij zùllen geen hongersnood lijden, wij zùllen van land noch water hebben te lijden, mijn oom en wij zùllen geheel Europa veroveren.

Artabanos begreep, dat er voor hem niets meer te raden of te ontraden viel. Toch zeide hij nog:

- Alleen nog dit, Xerxes, voor wij afscheid nemen en ik naar Suza terug keer: neem u in acht voor de Ioniërs...

Xerxes lachte.

- Neem u in acht voor de Ioniërs, herhaalde Artabanos. Voer ze niet tegen hun eigen bloed in het veld. Om in aantal de meerderen te zijn, hebben wij hen niet van noode. Zoo zij met ons mede trekken, zullen zij zijn of de ongerechtigste of de gerechtigste aller volkeren. De ongerechtigste, als zij hun land brengen onder ons juk, de gerechtigste als zij voor hunne vrijheid vechten. Ons belang bij hunne ongerechtigheid is luttel, hunne gerechtigheid kan ons groot nadeel berokkenen.

Maar Xerxes lachte.

- Vrees niet, oom, zeide hij. Ik ben vól vertrouwen, ook op de Ioniërs. Keer terug tot Suza, regeer mijn rijk en mijn huis: aan u leen ik mijn kroon en mijn schepter!

Xerxes kon zulke dingen prachtig zeggen. Oom, al was hij een wijsgeer, was steeds onder den indruk als Xerxes zoo iets zeide, met zijn hoogen glimlach en koninklijk armbeweeg en zwier van gracieuze hand. Het waren de zielehoogmoedigheden, die zoo menschelijk harmoniesch in hem afwisselden met de zieleverteederingen, vond oom...

De revue, met het geëvolueer der troepen en schepen scheen geëindigd, want de veldheeren, voor den troon gezeten, rezen op en naderden den Koning. En ook Xerxes rees op en begon:

- Perzen, bij den aanblik van het schitterende schouwspel, dat zich voor ons ontplooid heeft, draag ik op nooit te doen tanen den glans van de eeuwig roemrijke daden mijner hooge voorvaderen en mijns onvergetelijken vaders, Dareios...

En Xerxes hield een schitterende redevoering, die de veldheeren hoorden en die de op de vlakten en stranden en schepen verzamelde troepen mochten raden.