Van en over alles en iedereen

[p. 685]

Verantwoording

[p. 687]

Op 22 mei 1912 schreef Couperus aan zijn uitgever Veen: ‘[...] ik zoû gaarne dit jaar willen ontvangen de som van ƒ 1000, maar daar ik weet van te voren, dat je zeer bedenkelijk zult kijken bij dat getal, zoû ik je willen voorstellen: bereken welke hoeveelheid copie ongeveer met dit honorarium gelijk staat, en laat mij je deze hoeveelheid in met zorg bij elkander gekozene bundels afstaan.’¹ Couperus bood onder andere een bundel opstellen over Italië aan. Veen was bereid op het voorstel in te gaan. Hij verlangde naast het boek over Italië kopij voor twee bundels feuilletons.² Begin juni 1912 sloot hij met Couperus een contract voor de uitgave van een bundel opstellen over Italië, getiteld Uit blanke steden onder blauwe lucht, en van twee bundels feuilletons ‘in den geest van Van en over mijzelf en anderen.’³ Nog diezelfde maand stelde Couperus voor buiten het contract om een van de twee bundels feuilletons te vervangen door een tweede bundel Uit blanke steden onder blauwe lucht. Als Veen echter wilde vasthouden aan de twee overeengekomen bundels, dacht hij aan twee series Bladen uit mijn Dagboek: i Rome en ii Genève, Florence. De series zouden apart verkocht moeten worden.⁴ Veen antwoordde op 6 juli 1912: ‘In

1 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie. Ed. H.T.M. van Vliet. Utrecht/Antwerpen, [1987]. p. 134.

2 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 136.

3 Een exemplaar van dit contract is in bezit van Veen, uitgevers te Utrecht en een bevindt zich in de Couperus-collectie van het Letterkundig Museum.
In september 1910 was bij L.J. Veen een bundel feuilletons en verhalen verschenen onder de titel Van en over mijzelf en anderen.

4 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen/Amice; Brieven van Louis Couperus aan zijn uitgever. Ed. F.L. Bastet. 's-Gravenhage, 1977. 2 dln. Dl. 1: 1890-1902. Dl. 11: 1902-1919. In: Achter het boek 12 (1973), afl. 1/3 en 13 (1974), afl. 1/3. Dl. 11, p. 122-123.

[p. 688]

principe vind ik uw voorstel van een 2e deel prachtig en kunnen wij het daarop wel houden [...]. De bundel komt dan later.’⁵

De bundel feuilletons die Veen nog te goed had, wilde hij in 1913 uitgeven als tweede bundel Van en over mijzelf en anderen. Maar Couperus had andere ideeën. Op 10 november 1912 schreef hij: ‘[...] ik zend je nog het bundeltje waar je recht op hebt, maar woû je zoo graag voorstellen dit nu eens uit te geven als ik het dacht: genre brochure-vorm van ± 3 vel ieder, spoorweglectuur-formaat, aan de kiosken verkrijgbaar voor heel weinig geld: iedere 14 dagen een brochuretje, en als je dit plan eens wilt overdenken, geef ik je er een troep andere Dagboekbladen bij, om eens te zien of, er zoo meê scharrelende, we er niet meer bij verdienen. Als het niet goed gaat, behoef je mij niets te geven voor de andere Dagboekbladen; kunnen wij er op die manier een geregeld uitgaafje van maken, [...] dan geef ik er nu en dan eens een klein novelletje bij of wat ook, maar ik heb nu zoo een idee dat zoo iets goed zal gaan en woû het nu eens probeeren met je, des noods zonder contract. Kan je mij, als het goed gaat, er nu en dan eens ƒ 50 of ƒ 100 op geven, dan is dat prachtig. En gaat het niet goed, dan vraag ik niets voor de Dagboekbladen, die je bij dit hoopje (dat je toekomt) er dan op de koop bij toe hebt gekregen.’⁶ Volgens Veen was het idee de ‘Dagboekbladen’ als spoorweglectuur uit te geven ‘uit den booze’. De goedkope boekjes van ƒ 0,10 à ƒ 0,15 waren onverkoopbaar: ‘[...] heusch, ik zou [...] zoo gaarne jou idee daarin eens willen volgen, maar het zou een absolute mislukking zijn. De boekhandel zou er voor passen en de spoorwegboekhandels kunnen de uitgave-kosten niet dekken om van winst nu maar niet te spreken.’ Daarom hield Veen voorlopig vast aan zijn plan een tweede bundel Van en over mijzelf en anderen uit te geven.⁷

In juni 1913 had Couperus dringend geld nodig. Hij vroeg aan Veen opnieuw ƒ 1000,- te leen. Als onderpand bood hij vier bun-

5 Brief aan Couperus in het archief-Veen (Letterkundig Museum).

6 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 139-140.

7 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 141.

[p. 689]

dels ‘Dagboekbladen’ aan.⁸ Veen antwoordde pas op 6 augustus. Hij beloofde ƒ 1000, - over te maken. Voor deze aanbetaling accepteerde hij de vier bundels, al wist hij nog niet wanneer hij ze zou kunnen uitgeven: ‘Echter een ding. Zouden wij de bundel die ik nu reeds heb liggen en voorjaar 1914 gereed wordt gemaakt, niet kunnen noemen Tweede bundel Van en over mijzelf en anderen. Heb je hier iets op tegen?’⁹ Couperus gaf de voorkeur aan zijn oorspronkelijke idee de feuilletons in series uit te geven onder de titel Bladen uit mijn Dagboek: serie i Rome; ii Genève, Florence; iii Sicilië, Venetië, München, iv Van en over alles en iedereen en v Spanje: ‘Ik heb die boekjes zoo zorgvuldig samen gesteld: in Het Vaderland hebben die feuilletons waarlijk heel veel succes, getuigen de brieven, die ik er over krijg; ook weet ik, dat de Directie er bizonder meê is ingenomen (en dat niet alleen uit een aesthetiesch oogpunt!) en zoû het mij verwonderen als je geen debiet voor die boekjes vindt, maar...geef ze zoo goedkoop mogelijk, niet ingebonden: deel des noods ieder deeltje (van ± 23 feuilletons) in twee kleinere deeltjes, en laat er dan, om de 3 maanden b.v., eén verschijnen, te beginnen het volgende jaar. Als dit kàn, had ik het zoo het liefst, veel liever als dat je er weêr deftige bundels van maakt. Toe, denk er nu eens over na in dien geest: ik heb zoo een vast idee, dat een dergelijke uitgave goed zoû gaan: in het buitenland zijn toch ook van die heel goedkoope uitgaven! Natuurlijk, als je berekent, dat het absoluut zoo niet gaat, dan leg ik mij er bij neêr, maar zoó zoû het mij toch wel het liefste zijn.

‘[...] Vindt je als algemeene titel Van en Over Alles en Iedereen beter dan Bladen etc, dan kan dit ook.’¹⁰ Veen nam in december 1913, toen hij de kopij van drie bundels had ontvangen, een beslissing over de wijze van uitgeven. Hij schreef aan Couperus: ‘Dit voorjaar druk ik één bundel Van en Over Alles en Iedereen in

8 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 144.

9 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 145.

10 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 145, 146.

[p. 690]

kleine oplage zoodat deze uitgave uitverkocht is zoodra ze verschijnt en druk ik deze door op kleiner formaat waarin dan ook de andere bundels direct komen. Ik geef dan bv in September compleet tien deeltjes [...] en gaan deze dan voor 50 cts per deel.

Ik kan dan eens zien of dit inslaat. Gaat dit dan is voor verdere bundels ook plaats. Wij bereiken dan dit jaar (1914) dat de copie er ingeplaatst is.

Natuurlijk behandelde ik het liefst alle deelen als het eerste maar dan zou het 1915 of 1916 worden en dat is te lang.’¹¹ Couperus antwoordde: ‘Als er een bundel in officieel formaat moet verschijnen, dan lijkt mij een der anderen, die ik je zenden zal, meer geschikt dan het bundeltje “Rome”. [...] Maar is het niet beter de titel Van en Over Alles en Iedereen alléen te behouden voor de goedkoope serie en de eerste bundel een andere titel te geven, die dan later als ondertitel dienst kan doen?’¹² Uiteindelijk werden Couperus en Veen het eens over de keuze van de bundel ‘in officieel formaat’ en van de hoofdtitel van de serie van vijf bundels. In juni 1914 verscheen bij L.J. Veen te Amsterdam de tweede bundel Van en over mijzelf en anderen. Deze bundel in octavoformaat werd van hetzelfde zetsel op kleiner formaat papier doorgedrukt en vervolgens als deel iv opgenomen in de serie Van en over alles en iedereen. De vijf bundels van de serie werden door Veen in juni 1915 tegelijk in de handel gebracht. Elke bundel was gesplitst in twee, apart gepagineerde, deeltjes. De tien deeltjes waren ook los verkrijgbaar.

11 Brief aan Couperus, gedateerd 10 december 1913, in het archief-Veen.

12 [Louis Couperus]: Amice, p. 147.

Bronnen

Voorzover ons bekend, zijn van de feuilletons in de bundels Van en over alles en iedereen de volgende door de auteur geautoriseerde bronnen overgeleverd;¹³

13 De tweede bundel Van en over mijzelf en anderen die als deel iv deel uitmaakt van de serie Van en over alles en iedereen blijft hier verder buiten beschouwing. Zie voor de samenstelling en de bibliografische beschrijving van deze bundel: Louis Couperus: Van en over mijzelf en anderen. Utrecht/Antwerpen, 1989. Volledige Werken Louis Couperus [dl.] 27.

[p. 691]

A. manuscript van ‘De kathedraal van Barcelona’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn Dagboek lxvii’: kopijhandschrift van de hand van Couperus, bestaande uit vijf gelinieerde foliovellen, die eenzijdig zijn beschreven met zwarte inkt; ze zijn genummerd 2-5, het eerste blad is ongenummerd gebleven, op de achterkant ervan staat: ‘Feuilleton voor 26 April N.B Geen proef zenden wegens onzeker adres. Verzoeke te corrigeeren aan Het Vaderland zelve, zeer nauwkeurig volgens manuscript, met in acht name van spelling en interpunctie. En te vragen aan een der heeren litteraire redakteurs een laatsten blik op de proef te slaan. LC’; het handschrift bevindt zich in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag (sig. c. 383 h. i).

B. voorpublikaties in tijdschriften:

‘Naar Rome’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek iv’. Het vaderland 21 januari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Het pension’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek v’. Het vaderland 28 januari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Gesù’ en ‘Thee in Excelsior’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek vi’. Het vaderland 4 februari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Bij Pier Pander’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek vii’. Het vaderland 11 februari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Biagio’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek viii’. Het vaderland 18 februari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘San-Saba’ en ‘Palazzo Massimo’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek ix’. Het vaderland 25 februari 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De straat’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek x’. Het vaderland 4 maart 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Aragno’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xi’. Het vaderland 11 maart 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Pincio’, ‘Villa Borghese’, ‘Zoölogische tuin’ en ‘Villa Madama’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xii’. Het vaderland 18 maart 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘San Paolo en Tre-Fontane’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit

[p. 692]

mijn dagboek xiii’. Het vaderland 25 maart 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Giulio’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xiv’. Het vaderland 1 april 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Uil’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xv’. Het vaderland 8 april 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Villa van Hadrianus’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xvi’. Het vaderland 15 april 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De opera’ en ‘De cinematografo’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xvi [= xvii]’. Het vaderland 22 april 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Heilige Week’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xvii [= xviii]’. Het vaderland 29 april 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Mijn vriend Jan te Rome’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xx’. Het vaderland 13 mei 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Worstelwedstrijd’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxi’. Het vaderland 20 mei 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Hollandsche schilders’ onder de verzameltitel ‘Beeldhouw-, bouw- en schilderkunst in Italië viii’. Het vaderland 26 april 1911, Eerste Avondblad B, p. 1.

‘De tentoonstelling in de Terme Diocleziane’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxii’. Het vaderland 27 mei 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De expozitie in Castel S. Angelo’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxiii’. Het vaderland 3 juni 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De expozitie op de Piazza d'Armi’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxiv’. Het vaderland 10 juni 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Afscheid van Rome’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxv’. Het vaderland 17 juni 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

[p. 693]

‘De wolken der goden’. Het vaderland 24 juni 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Wonen of niet wonen?’. Het vaderland 8 juli 1911, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Diverse pluimages’ onder de titel ‘Van en over vogels’. Het vaderland 1 juli 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Aan den boord van het meer’. Het vaderland 15 juli 1911, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘De teedere dingen’. Het vaderland 5 augustus 1911, Eerste Avondblad, p. 1.

‘Klein-cosmopolis’. Het vaderland 12 augustus 1911, Eerste Avondblad, p. 1.

‘Het onoverkomelijk verschil’. Het vaderland 23 september 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De angst’. Het vaderland 16 september 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Midzomerloomtes’. Het vaderland 26 augustus 1911, Eerste Avondblad, p. 1-2.

‘Licht en donker’. Het vaderland 30 september 1911, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Begin en einde’. Het vaderland 14 oktober 1911, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Terug in Florence’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxvi’. Het vaderland 4 november 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Zondag’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxvii’. Het vaderland 11 november 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Stemming op straat’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxix’. Het vaderland 25 november 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Fiesole’ en ‘Op de toren’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxii’. Het vaderland 16 december 1911, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘De Medici i-iii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek

[p. 694]

xxxiv-xxxvi’. Het vaderland 30 december 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 6 januari 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 13 januari 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Dingen van Florence i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxx-xxxxi’. Het vaderland 9 maart 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 16 maart 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Madonna della Stella’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxi’. Het vaderland 9 december 1911, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Florentijnsche nachten’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxiv’. Het vaderland 11 januari 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Prato’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxv’. Het vaderland 25 januari 1913, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Bella Napoli’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxvii [= xxxvi]’. Het vaderland 10 februari 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Palermo, la Felice’ en ‘Taormina’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxvii’. Het vaderland 17 februari 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Syracuze’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxviii’. Het vaderland 24 februari 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Messina’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxix’. Het vaderland 2 maart 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2. ‘Terug in Venetië’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxxiv’. Het vaderland 27 april 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Rondom den Campanile’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxxv’. Het vaderland 4 mei 1912, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Feest van San Marco’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxxvi’. Het vaderland 11 mei 1912, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Lido’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek

[p. 695]

xxxxvii’. Het vaderland 18 mei 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Schimmen van Venetië’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek li’. Het vaderland 15 juni 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Bibelots van Venetië’ en ‘De Pozzi’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek xxxxviii’. Het vaderland 25 mei 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Restaurant-emotie's’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lii’. Het vaderland 22 juni 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Van de drijvende dingen...’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek liii’. Het vaderland 29 juni 1912, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Verona’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxiii’. Het vaderland 23 november 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘“Lachend dorpje”’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek liv’. Het vaderland 13 juli 1912, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘De Hollanders in het Glaspalast’. Het vaderland 9 augustus 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Bronzen-beeldenspel’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lv’. Het vaderland 20 juli 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Terug in München’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lvi’. Het vaderland 27 juli 1912, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘“Circe”’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lvii’. Het vaderland 3 augustus 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Münchner potpourri i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lviii en lx’. Het vaderland 10 augustus 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 24 augustus 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Rubens’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lix’. Het vaderland 17 augustus 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Wagner's tekst van Der Ring des Nibelungen i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxi-lxii’. Het vaderland 7

[p. 696]

september 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 14 september 1912, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Barcelona’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxvi’. Het vaderland 19 april 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De kathedraal van Barcelona’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxvii’. Het vaderland 26 april 1913, Eerste Avondblad A, p. 1.

‘Tarragona’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxviii’. Het vaderland 10 mei 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Valencia’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek LXIX’. Het vaderland 17 mei 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Còrdoba’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxx’. Het vaderland 24 mei 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Sevilla’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxi’. Het vaderland 31 mei 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Sol y sombra’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxii’. Het vaderland 7 juni 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Palmas y pitos’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxiii’. Het vaderland 14 juni 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Granada’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxiv’. Het vaderland 21 juni 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Alhambra i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxv-lxxvi’. Het vaderland 28 juni 1913, Eerste Avondblad A, p. 1; 5 juli 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Wie de Alhambra bewoonden i-iv’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek l [= lxxvii]-lxxx’. Het vaderland 12 juli 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 26 juli 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 2 augustus 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 16 augustus 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Het Escorial’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxi’. Het vaderland 23 augustus 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Toledo’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxii’. Het vaderland 30 augustus 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

[p. 697]

‘De legende van Roderik i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxiii-lxxxiv’. Het vaderland 13 september 1913, Eerste Avondblad A, p. 1; 20 september 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Avila’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxv’. Het vaderland 27 september 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘El Greco i-ii’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxvi-lxxxvii’. Het vaderland 11 oktober 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 18 oktober 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Burgos en de Cid’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxviii’. Het vaderland 25 oktober 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘De Cid ii-iv’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxix-lxxxxi’. Het vaderland 1 november 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 8 november 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2; 15 november 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

‘Murillo’ onder de verzameltitel ‘Bladen uit mijn dagboek lxxxxii’. Het vaderland 22 november 1913, Eerste Avondblad A, p. 1-2.

Couperus ontving in de regel van zijn feuilletons in Het vaderland een proef die hij zelf corrigeerde. Alleen als hij moeilijk of helemaal niet te bereiken was, werd de proef door de redactie gecorrigeerd. Zo zal een deel van de Spaanse feuilletons op de krant zijn gecorrigeerd, getuige Couperus' aantekening op het kopijhandschrift van ‘De kathedraal van Barcelona’. Couperus vertrok half maart 1913 naar Barcelona. Zijn reis door Spanje duurde tot begin juni.¹⁴

C. uitgave in boekvorm:

Louis Couperus: Van en over alles en iedereen. Amsterdam, L.J. Veen, [juni 1915]. 10 dln. 5 of 10 bdn. Deel i: Rome i en ii; deel ii: Genève, Florence i en ii; deel iii: Sicilië, Venetië, München i en ii; deel iv: Van en over mijzelf en anderen. Tweede bundel. Tweede

14 Vgl. F.L. Bastet: Louis Couperus; Een biografie. Amsterdam, 1987. p. 434-440.

[p. 698]

druk [= Tweede oplage van de eerste druk];¹⁵ deel v: Spaansch toerisme i en ii. Met een bandtekening van K. Sluyterman.¹⁶

De bundels Van en over alles en iedereen zijn gezet naar de publikaties van de feuilletons in Het vaderland. Couperus bewaarde de nummers van de krant zorgvuldig en zond ze als kopij naar Veen. Toen hij in 1913 de kopij van twee bundels stuurde, drukte hij de uitgever op het hart de kopij als ‘goud’ in zijn brandkast te bewaren: ‘Je begrijpt, het zoû heél lastig zijn, al die Vaderlanden van jaren her weêr te vinden.’¹⁷ En hij vroeg Veen ‘schoone’ proeven te zenden: ‘[...] het is maar na te drukken en als het met een beetje zorg gebeurde, heb ik er niet zoo ontzettend veel werk aan, en zie alleen een laatste revizie na.’¹⁸

In november 1912 stuurde Couperus de kopij voor de bundel feuilletons die hij volgens het contract van juni 1912 aan Veen nog verschuldigd was. Toen hij een jaar later met Veen de uitgave van een serie van vijf bundels was overeengekomen, zond hij in november van dat jaar de kopij voor twee bundels. De twee nog ontbrekende zouden ‘spoedig’ volgen.¹⁹ Begin januari 1914 ontving Veen de laatste bundels.²⁰ Een van de vijf bundels, getiteld Van en over mijzelf en anderen tweede bundel, zou eerst apart worden uitgegeven. De serie van vijf zou later worden gepubliceerd onder de algemene titel Van en over alles en iedereen. Verder kreeg elk van de vijf bundels een aparte ondertitel, zoals Rome i/ii enzovoort.²¹

Op 6 februari 1914 ontving Couperus de eerste proeven van de apart uit te geven bundel Van en over mijzelf en anderen. Ruim een week later volgde de eerste proeven van de bundel Rome. Coupe-

15 Vgl. Louis Couperus: Van en over mijzelfen anderen. Utrecht/Antwerpen, 1989. Volledige Werken Louis Couperus [dl.] 27.

16 Deze bandtekening was door Sluyterman in 1912 gemaakt voor Uit blanke steden onder blauwe lucht.

17 [Louis Couperus]: Amice, p. 145.

18 [Louis Couperus]: Amice, p. 145.

19 [Louis Couperus]: Amice, p. 145.

20 Brief van Veen aan Couperus, gedateerd 8 januari 1914, in het archief-Veen.

21 Vgl. [Louis Couperus]: Amice, p. 148-149.

[p. 699]

rus was er niet tevreden over; hij had verschillende aanmerkingen:

‘[...] Ieder verhaal natuurlijk met nieuwe bladzijde beginnen, titel in het midden, en niet in eén rits alles maar door drukken.

[...] Geen enkel woord cursief. Ik haat cursief en gebruik het nooit. Die zetter heeft maar te volgen zoo als ik het deed. Dus alles wat de heer zetter op eigen houtje cursief zette, weêr veranderen in de kleine, staande type (hoe heet het?) zoo als in Het vaderland stond.²² [...]

“Ik corrigeer dan nog maar niet, niet waar, en verwacht een andere proef. Als de heeren zetters zich maar hielden aan wat er staat (en dan nog wel gedrukte copie!) dan hadden zij het minder lastig!”²³ Veen stuurde Couperus' brief ter “overweging en correctie” door naar Thieme en antwoordde Couperus:

Je brief ontving ik en deel wel je opinie dat het zoo gedrukt, niet wordt wat het zeker voor den aparten bundel geschikt is. De drukker was van opinie dat bij de goedkoope uitgave dit zoo moest, maar gaf toe dat voor den grooten bundel het te benauwd is.

Wij kunnen echter twee dingen doen. Het boek afdrukken voor de goedkoope uitgave, zooals het nu gezet is en voor den grooten bundel met fr. Titel en elke feuilleton op nieuwe pagina beginnen. Of wat mij beter lijkt: Elke feuilleton op nieuwe pagina beginnen en geen fransche titel. [...] Voor de goedkoope uitgave is het niet gewenscht dat voor elk artikel een fransche titel komt.²⁴

Gij kunt in elk geval de vellen corrigeeren en wordt het gedrukt zooals jij besluit dat het zijn moet. Bij jou correctie wordt dan tevens het verloopen in orde gebracht, d.i. de minste onkosten. Laat mij dus even weten.’²⁵

22 Couperus bedoelt romein-gespatieerd dat in Het vaderland werd gebruikt om woorden nadruk te geven.

23 [Louis Couperus]: Amice, p. 153.

24 Met ‘Franse titel’ bedoelt Veen een aparte bladzijde met alleen de titel van het feuilleton en met een blanco achterkant.

25 Brief, gedateerd 9 februari 1914, in het archief-Veen.

[p. 700]

Couperus wilde beslist dat elk feuilleton op een nieuwe bladzijde zou beginnen: ‘Ge weet, dat ik zelve aanried de goedkoope uitgave heel eenvoudig te maken maar novellen, die niets met elkaar te doen hebben niet op aparte bl: te laten beginnen, vind ik weer heel armoedig.’²⁶ Couperus beloofde de gezonden proeven te corrigeren, maar hij had nog niet alle vellen ontvangen. Op 16 februari 1914 stuurde Veen vier vellen die nog gezet waren ‘op de oude wijze’ en tegelijk schreef hij aan Thieme: ‘Ik ontvang vel i/iv van Couperus maar nu is dit ook weer op de oude wijze gezet. Ik zond je toch bericht dat elk stuk op een nieuwe pagina moest beginnen. Wij kunnen dat met de revisie doen maar m.i. had je dat reeds met dit deel direct kunnen beginnen.’²⁷ Enkele dagen later berichtte Veen aan Couperus: ‘De copie van deel Van en over mijzelf en anderen 2 is uitgezet en bedraagt nu 145 à 146 bldz zoodat ik nog ongeveer een 70 bldz moet hebben tot volmaking van dat deel.’²⁸ Couperus schrok dat hij nog zoveel kopij moest leveren: ‘Dat is wel een heeleboel [...]. Ik had wel gedacht als ze noodig waren 3 of 4 feuilletons te zenden maar nu zijn het er 10! [...]

Enfin, als het zoo moet, zal ik je er ± 10 zenden. Ik heb niet gaarne, dat de bundel niet dat zoû worden wat je je voorstelt, maar...je voorstelling is wel wat alomvattend.’²⁹ Veen ontving als aanvullende kopij negen feuilletons.

Op 10 maart 1914 schreef Veen aan Couperus dat de drukker een berekening had gemaakt van de kopij van de gehele serie: ‘Van & over mijzelf wordt 13 1/2 vel dus voldoende voor een deel. De gezonden copie er bij gerekend. [...]

Rome 1/2 wordt 12 vel dus misschien met nog een of 2 stukken, voldoende.

Genève, Florence 1/2 wordt 11 1/2 vel dito.

Sicilië, Venetië en München 1/2 wordt 11 1/2 vel dito.

26 [Louis Couperus]: Amice, p. 154.

27 Brief in het archief-Veen.

28 Brief, gedateerd 20 februari 1914, in het archief-Veen.

29 [Louis Couperus]: Amice, p. 155.

[p. 701]

Spaansch Toerisme 1/2 wordt 15 vel. Daar kan dus 1 à 2 vel af.

Gij ziet veel ontbreekt er dus niet aan. Mij dunkt als gij nu Van & Over mijzelf corrigeert dan kan dat deel af gemaakt en verschijnen als aparte bundel.

Geef mij dan even op of van Spaansch toerisme de laatste stukken af kunnen. Ik laat dat dan ook zetten en hebt gij dan het geheel in proef en een beter overzicht.

Van het voorwerk van bundel “Van & over enz” krijgt gij dezer dagen een proef.

Mij dunkt, nu zal je de zaak duidelijk vinden. Met een kleinigheid is het nu te vinden, want ik behoef mij niet zoo angstvallig aan 14 vel per deel te houden maar waar gij zelf die kleine goedkoope uitgave gewild hebt, moet men toch ook zooveel per deeltje geven dat de menschen het goedkoop vinden.’³⁰ Couperus antwoordde: ‘Je brief brengt mij heusch in verlegenheid. Bij Rome iets te voegen, is mij absoluut onmogelijk: ik heb niets, dat geschikt zoû zijn.

Voor München en Florence zal ik zien een paar feuilletons te zenden.

En Spanje moet dan maar te groot worden want die laatste stukken over Velasquez kunnen er niet af, dat zoû jammer zijn en ik zoû ze niet elders weten te gebruiken.’³¹ Veen ging ermee akkoord de bundel Rome op 12 vel te houden: ‘[...] zie het te deelen op de helft ±, m.a.w. dat Rome 1 & Rome 11 ongeveer even groot wordt.

Als München en Florence dan ook ± 12 vel worden, dan ben ik ook tevreden en kan van Spaansch Toerisme niets af, nu dan laten wij dat ook maar.’³²

Eind maart 1914 ontving Couperus de revisieproef van Van en over mijzelf en anderen. Hierin was geen rekening gehouden met zijn uitdrukkelijke wens geen cursief te gebruiken. Daarom vroeg

30 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 147-148.

31 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 148-149.

32 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 149.

[p. 702]

hij een andere proef te zenden. Veen antwoordde op 4 april: ‘Van den drukker kreeg je een excuusbrief plus de vellen gecorrigeerd zooals gij wenscht.

Gij krijgt nu nog binnenkort 3 vel van Over mijzelf en maakt dat te zamen een deel van ± 13/14 vel, dus mooi in onze berekening.

Bij de andere deelen zal het, hoop ik, ook gaan maar zal mischien wel een enkel feuilleton van deel 1 naar deel 11 moeten verhuizen (altijd als dit kan), opdat er niet te groot verschil in dikte komt tusschen die 2 deelen. Enfin wij kunnen dit afwachten tot alles gezet is. Voorloopig komt het er op aan om den eersten bundel in de wereld te krijgen.’³³

Couperus was inmiddels naar Rome vertrokken, waar hij volgens zijn vrouw aan het ‘vagabondeeren’ was. Zij stuurde de proeven door. Elisabeth Couperus had ze wel willen corrigeren, maar haar man was ‘zoo putteluttig’ dat ze het niet aandurfde.³⁴ Couperus ontving in Rome een groot aantal proeven, maar niet de nog ontbrekende vellen van de bundel Van en over mijzelf en anderen. Geïrriteerd schreef hij aan Veen: ‘Ik geef je nooit meer 4 of 5 bundels te gelijk want ik word gèk van die proeven, die me overstroomen, terwijl ik niet krijg, die het noodzakelijkst zijn. Ik kan niet zoo methodeloos werken. Als ik de proeven behoorlijk had gehad, was de Bundel reeds lang uit: ik wensch niet liever dan af te maken wat voor mij ligt. Maar dit is om gek te worden. Ik mis nu vel 3 van 112; misschien bij de post verloren: zend mij dit nu dadelijk en dan ook de ontbrekende andere vellen, dan maak ik den Bundel af en zend je alles tot afdrukken want revizie wil ik niet meer hebben al staan er nog de gekste dingen.

[...] Laat dus niet verder de andere bundels drukken: laat ze den eersten eerst af maken: ten minste dat is methode en niet mij maar overwerken tot ik groen en geel zie!’³⁵ Veen beloofde geen proe-

33 Brief in het archief-Veen.

34 [Louis Couperus]: Amice, p. 159.

35 [Louis Couperus]: Amice, p. 159-160.

[p. 703]

ven meer te zenden totdat de bundel Van en over mijzelf en anderen klaar was. De vijf bundels van de serie waren toen vrijwel geheel gezet. De bundel Spaansch toerisme was in vergelijking met de andere nog steeds te dik. Hij zou 16 vel worden. Daarom stelde Veen voor enkele stukken daaruit te laten vervallen.³⁶

Veen wilde de serie Van en over alles en iedereen in september 1914 uitgeven en hij vroeg Couperus ‘deel voor deel’ af te werken, dan kon hij ze achter elkaar afdrukken.³⁷ De apart uit te geven bundel Van en over mijzelf en anderen werd half mei 1914 afgedrukt en bij de binder afgeleverd. Een maand later zond Veen een deel van de kopij van Spaansch toerisme naar Couperus terug. De feuilletons over Velasquez werden uiteindelijk niet opgenomen. Veen heeft nog overwogen er een klein boekje van te maken voor zijn Gele Bibliotheek, maar daarvoor waren ze naar zijn mening niet geschikt.³⁸ Na deze ingreep in Spaansch toerisme hadden alle deeltjes van de serie ongeveer de juiste omvang.³⁹

In juni 1916 stuurde Couperus de proeven van de bundel Rome voor afdrukken naar Veen. Deze stelde voor in verband met de losse verkoop van de bundels de hoofdtitel Van en over alles en iedereen te laten vallen. Couperus kon geen begrip opbrengen voor Veens overwegingen: ‘Waarom is de titel nu in eens leelijk?? Ik dacht, dat je de titel juist aardig vondt. Ik voor mij vind de titelbladen nu goed en begrijp niet wat verwarring kan geven. Alleen had ik wel vermeld op de een of andere manier, dat het een serie is. [...] Maar doe in Godsnaam nu maar wat je wilt met die titelbladen. Ik weet het dan niet en wil niets op mijn verantwoording hebben. Is de andere titel dus niet verkoopbaar, ga je gang dan maar...’⁴⁰ Veen gaf toe aan Couperus' wens en liet de titel Van

36 Brief, gedateerd 17 april 1914, in het archief-Veen.

37 Brief, gedateerd 20 april 1914, in het archief-Veen.

38 De vier feuilletons werden later gebundeld in Prozar?? Amsterdam, Van Holkema en Warendorf, 1923, p. 185-206.

39 Brief, gedateerd 24 juni 1914, in het archief-Veen.

40 [Louis Couperus]: Amice, p. 166.

[p. 704]

en over alles en iedereen toevoegen op de titelpagina's van de bundels.⁴¹

Op 27 juli 1914 vroeg Veen aan Couperus of er weer een deeltje kon worden afgedrukt: ‘Van de 5 zijn er nu 2 klaar, maar wilde ik wel in Sept. verschijnen.’⁴² Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog op 1 augustus 1914 hoorde Veen enkele maanden niets meer van Couperus. Hij hoopte de bundels in 1914 klaar te krijgen, maar het was onzeker geworden of ze nog dat jaar zouden verschijnen.⁴³ Op 8 oktober schreef hij aan Couperus: ‘Waar zit je tegen woordig. Ik schreef reeds een paar kaarten, maar vernam niets. [...] Laat eens wat van je hooren.’⁴⁴ Couperus stuurde de proeven van de bundel Genève, Florence, maar zonder de vermelding ‘fiat afdrukken’. Toen hij een revisieproef van de bundel ontving, liet hij Veen weten: ‘Ik had geene revizie bedoeld: de proeven kunnen worden afgedrukt.’⁴⁵

Half januari 1915 vroeg Veen aan mevrouw Couperus haar man aan te sporen de proeven van de laatste twee bundels te sturen.⁴⁶ Begin februari keerde Couperus met zijn vrouw in Nederland terug. Op 11 maart vroeg Veen hem de twee bundels te sturen, anders zou de verschijning van de serie weer uitgesteld moeten worden.⁴⁷ Een week later zond Couperus de proeven. Hij wilde nog een revisie hebben van één feuilleton dat hij had toe-

41 Brief aan Couperus, gedateerd 2 juli 1914, in het archief-Veen. Eind april 1915 vroeg Veen nog aan Couperus of hij de titel Van en over alles en iedereen ook op de band en het omslag van de bundels wilde. Volgens Veen zou dat ‘niet zoo aardig staan’ en was het ook niet nodig, omdat de lange titel van de serie op de titelpagina's van de bundels was gedrukt. (Brief, gedateerd 29 april 1915, in het archief-Veen.) Enkele dagen later hebben Veen en Couperus elkaar in Amsterdam gesproken. Couperus zal bij die gelegenheid te kennen hebben gegeven dat hij de titel van de serie ook op de band en het omslag wilde.

42 Brief, gedateerd 27 juli 1914, in het archief-Veen.

43 Brief aan Couperus, gedateerd 12 september 1914, in het archief-Veen.

44 Brief in het archief-Veen.

45 [Louis Couperus]: Amice, p. 167.

46 Brief, gedateerd 12 januari 1915, in het archief-Veen.

47 Brief in het archief-Veen.

[p. 705]

gevoegd.⁴⁸ Veen stuurde de proeven door naar Thieme met de opdracht ‘direct’ af te drukken.⁴⁹ Eind maart werd ook het vel met het toegevoegde feuilleton voor afdrukken naar Thieme gestuurd. Half april 1915 waren de vijf bundels compleet en afgeleverd bij de binder. De serie Van en over alles en iedereen verscheen in juni 1915. Couperus vond de bundels ‘waarlijk heel mooi en een voudig’. Hij hoopte dat Veen ‘eenig pleizier van deze boekjes’ zou hebben.⁵⁰

Het was aan vankelijk de bedoeling in één of in alle bundels van de serie een recent portret van Couperus op te nemen. Daarvoor bestelde Veen enkele afdrukken van de foto die de fotograaf Kaminsky te München in 1913 van Couperus had gemaakt. Op 10 april 1914 stuurde Veen een afdruk van het portret naar Couperus.⁵¹ Deze reageerde zeer verontwaardigd. Volgens Couperus was het een ‘monster-portret’ dat absoluut niet mocht worden gepubliceerd: ‘Als je het geplaatst had, zoû je 10 feuilletons in Het Vaderl. er over gehad hebben!’⁵² Hij eiste van Veen een schriftelijke belofte dat hij het portret niet zou gebruiken. Veen antwoordde: ‘[...] natuurlijk uw wil geschiede, maar om te bewijzen dat hier de schuld ligt aan de foto zend ik je deze even. Verscheur deze maar als je deze ook slecht vindt.

Ik zend je er ook bij de twee andere foto's die ik van je fotograaf kocht. Vindt gij die ook af te keuren, dan maar in het geheel geen portret. [...] Ik zal de 4 stuks clichés vernietigen want anders krijgen wij er later nog last van en tien feuilletons over mijn persoon daar schrik ik van maar dan beloof ik je dat ik dan ook

48 [Louis Couperus]: Amice, p. 173. De briefkaart is in de editie-Bastet onjuist gedateerd op 7 in plaats van 17 maart 1915.

49 Brief, gedateerd 17 maart 1915, in het archief-Veen.

50 [Louis Couperus]: Amice, p. 178.

51 Brief in het archief-Veen.

52 [Louis Couperus]: Amice, p. 160. Op 4 oktober 1913 had Couperus onder de titel ‘Mijn zooveelste’ een feuilleton gepubliceerd waarin hij Vcens uitgave van zijn roman Herakles op ironische wijze bekritiseerde. (Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 221-222.)

[p. 706]

een feuilleton zal schrijven over een schrijver die zoo haatdragend is dat hij een foutje van 14 jaar geleden steeds weer ophaalt.’⁵³

De uitgave van de bundels in 1915 is de eerste en enige druk van Van en over alles en iedereen die tijdens Couperus' leven verscheen. De oplage was 1300 exemplaren. Op 17 april 1915 gaf Veen aan binderij Tenthoff opdracht 750 exemplaren in te naaien en 550 exemplaren door te sturen naar Brandt en Zn die voor de gebonden exemplaren zorgde.⁵⁴ De serie werd in drie uitvoeringen te koop aangeboden: ingenaaid, 500 exemplaren in linnen gebonden en 50 luxe-exemplaren in leer gebonden. De bundels waren verkrijgbaar als serie van 5 of van 10 deeltjes en als 5 of 10 losse boeken. Om de verkoop te bevorderen had Veen een prospectus laten drukken in een oplage van 50.000. Een deel daarvan zond hij naar Nederlands-Indië.⁵⁵ In 1914 had hij Couperus om een aanbiedingstekst gevraagd, maar deze was toen juist druk bezig met de proeven van de bundels: ‘Wat de prospectus betreft, maak iets zelf, heusch ik heb het al zoo eeuwig druk en dat nog in mijn zoogenaamde vacantie. Zeg dat een herdruk van de Vaderlandjes, die zeer bemind zijn en door allen gaarne gelezen worden, wel opnieuw zullen worden gelezen in een goedkoope editie. Ik heb zeer veel succes met die feuilletons dus je kan daar over opsnijden als je wilt, beter dan ik het zelve kan.’⁵⁶

Op 15 september 1915 informeerde Couperus naar de verkoop van de serie Van en over alles en iedereen en vroeg hij of Veen bereid

53 Brief, gedateerd 20 april 1914, in het archief-Veen. Het ‘foutje’ is de verandering van de in het ‘salon’ die de corrector van Thieme in de roman Langs lijnen van geleidelijkheid (1900) op eigen gezag had aangebracht. Couperus was hierover zeer verontwaardigd en kwam er later herhaaldelijk op terug.

54 Brieven aan Tenthoff en Brandt en Zn in het archief-Veen.

55 Brief aan Thieme, gedateerd 24 maart 1915, in het archief-Veen.

56 [Louis Couperus]: Amice, p. 159-160. Een exemplaar van het prospectus bevindt zich in de bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels (U.B. Amsterdam). In het prospectus is ter aanbeveling van de serie een passage afgedrukt uit de recensie van de tweede bundel Van en over mijzelf en anderen in de NRC van 24 juni 1914. De titel van de serie is volgens het prospectus: Van en over mijzelf en iedereen.

[p. 707]

was het volgende jaar ‘iets dergelijks’ uit te geven. Volgens Couperus werd er dikwijls in kiosken en aan stations naar de boekjes gevraagd die echter ‘schitterden door absolute afwezigheid.’⁵⁷ Veen antwoordde: ‘De deeltjes zijn door den Boekhandel heel aardig gekocht en moeten wij nu merken of ze ook verkocht werden (door de reizigers). Dat ze niet aan de Spoorboekhandels liggen, is waarlijk onze schuld niet. Dat is een monopolie en zij wilden er niet aan en dan kan je praten als Brugman, het geeft niets.’⁵⁸ Veen wilde geen serie meer uitgeven. Wel was hij bereid losse bundels, desnoods in kleine deeltjes, te publiceren.

Tussen de exemplaren van de bundels Van en over alles en iedereen zijn, voorzover we hebben kunnen nagaan, geen tekstuele verschillen.

57 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 153.

58 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 156.

Tekstkeuze

Voor deze uitgave van Van en over alles en iedereen is de eerste en enige tijdens Couperus' leven verschenen druk van de bundels als basistekst gekozen. Deze vertegenwoordigt de laatste door de auteur actief geautoriseerde versie. Couperus heeft de kopij ervan geleverd en de proeven ervan zelf gecorrigeerd. Voor de tekstsamenstelling van de bundels is gebruik gemaakt van de exemplaren die zich bevinden in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag.

De tweede bundel Van en over mijzelf en anderen (1914) die in 1915 als deel iv in de serie Van en over alles en iedereen voor de tweede maal werd uitgegeven, is in dit deel van de Volledige Werken niet opnieuw opgenomen. Zie hiervoor deel 27: Van en over mijzelf en anderen (1989).

Correcties

In de tekst van deze uitgave van Van en over alles en iedereen zijn, mede op grond van een woord-voor-woord vergelijking van de

[p. 708]

tijdschriftpublikaties van de feuilletons met de eerste druk van de serie bundels Van en over alles en iedereen, de hieronder volgende correcties aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de verbeterde lezing gegeven; na de ‘Duitse komma’ (/) volgt de oorspronkelijke, foutieve lezing. De laatste is voorzien van een asterisk (*) als zij ook in de tijdschriftversie voorkomt. Indien dit niet het geval is, worden alleen bij de feuilletons waarvan een handschrift bewaard is gebleven ook de lezingen van het handschrift (h) en van de tijdschriftpublikatie (v) vermeld. Hierbij is de volgorde v, h aangehouden, omdat de tijdschriftpublikatie van de feuilletons als kopij heeft gediend voor de eerste druk van de bundels.⁵⁹

18,12	schud/schudt*
19,12	waard/waad
20,2	* * */geen afscheidingsteken
23,1	‘centraal’(!)./‘centraal’(!)*
23,11	Rome,/Rome
23,32	hen/hem
26,34	is,/is.
27,24	sina's-appel/sina's-apper*
29,12/13	deze overdadige pracht is tòch mystiek; zij/deze overdadige pracht is tòch mystiek; deze overdadige pracht is tòch mystiek; zij
36,19	beeldhouwwerk/beelhouwwerk

59 In deze editie zijn de inhoudsopgaven van de bundels samengevoegd tot één en voorin geplaatst. De tweedeling van de bundels is niet overgenomen. Zij heeft geen inhoudelijke functie, maar ze is aangebracht met het oog op de uitgave in twee losse deeltjes.
Niet verbeterd zijn de door Couperus consequent fout gespelde naam ‘Arragon’ in plaats van ‘Aragon’ en het woord ‘duenna’ in plaats van ‘dueña’ (p. 454). De werkwoordsvorm ‘gaf’ in r. 21 van p. 594 is een congruentiefout van het type dat bij Couperus dikwijls voorkomt. Hij hangt samen met het gebruik van de samentrekking. In r. 3 van p. 661 ontbreekt ‘hij’; waarschijnlijk is het onderwerp weggelaten (samengetrokken) omdat deze zin gelezen moet worden als samentrekking met de voorafgaande. De lezing ‘gebleken’ in r. 31 van p. 675 lijkt een zetfout voor ‘gebleven’. Maar de twee overgeleverde versies van het feuilleton hebben beide ‘gebleken’, en deze lezing is niet per se onzinnig.

[p. 709]

36,23	spontaneïteit/spotanëiteit*
41,4	verlaten en,/verlaten, en
41,25	Geluk/geluk
41,34	‘in-de-courant-zetter’/‘in-de-courantzetter’
42,7	ieder/iedere
44,8	arm)/arm).
44,15	als Biagio/als Biago
52,16	reeds/ginds
57,20	flâneer/flaneer
57,23	Sibyllen/Sybillen
61,1	entr'acte.../entr'acte,..
61,27	klappaaien/klapaaien
62,29	‘cornacchie’/‘cornachie’
66,32	lezers,/lezers
69,2	bewonderen/bewonder
69,7	glaasjes/glaasjes-
70,18	geweest.../geweest,..
71,25	Emanuel/Emmanuel
72,21	den/een
75,20	Barbaar, stelde/Barbaar-, stelde
77,8	geleidt/geleid*
77,15	eigen-rijtuig!!]/eigen-rijtuig!!)]
82,1	fuori/fuore*
84,6	zeggen/zeggen
86,6	groenen/groeien
86,9	maakte/maakten*
93,1	zich éens/éens
98,32	heb/hebt*
101,11	elkaâr/elkâar
101,23	willen/wil*
103,21	rug...)./rug...)*
107,26	hoofd.../hoofd,..
108,6	immens,/immens.
113,13	héele/kéele
123,22/23	reuzebaziliek/reuzebazilliek

[p. 710]

128,23	de/'de
136,18	niet./niet?*
138,25	met/men
139,17	Pruisiesch/Pruissiesch*
139,28	-beenen/beenen
139,31	ernst,/ernst
140,21	zelfs/zelf
141,2	Italiaan.../Italiaan.,.
141,9	broêr/broer
146,6	is;/is,
146,9	met hèm/mèt hem
147,1	wijde/weide
149,15	smaak/smaaak
150,4	cauchemars/chauchemars
152,31	Spalato/Spàlato
155,28	suggestief/sugestief*
157,4	neër/neér*
159,4	Italië/Italie
160,18	historische/historìsche
161,7	leerlingen/leerllngen
162,19	officiëele/officieële (officieele v)
163,9	vluchtte, vluchtte,/vluchtte, vluchtte
168,32	mijn/mijn mijn
171,2	heb het/het
171,15	verbergen:/verbergen;
173,12	banende/badende
181,7	moê/moe
187,5/6	portier-tuinman/portiertuinman
189,31	misschien/misschen
191,14	poëtiesch,/poëtiesch
192,22	het aan/aan
194,16	omdat/omdat,
196,26	menschheid/menscheid
196,27	zwaluw is,/zwaluw, is*
197,13	vogel-van-de-wereld/vogel-van-de wereld

[p. 711]

198,5	lag/lang
198,13	droom:/droom.
199,1-5	wakker... En omdat [...] zeggen... musschen/
	wakker... musschen En omdat [...] zeggen...
204,7	halfronden/halfrondden*
204,16	zijn...?/zíjn...?
206,4	tooverschrijn/tooverschijn
206,19/20	baldakijn-allee/baldakijnen alle
207,4	zomerlicht/zonnelicht
209,1	met/met de
211,10	harst-aromen/harts-aromen*
212,4	vegingen/vergingen
213,2	zie, zei/zei, zei
220,29	Franschman-/Franschman, -
220,32	mevrouw die-en-die,/die-en-die,
221,1	Franschman/Fanschman
221,10	niet op/op
224,19	flâneer/flaneer*
225,4	de/de
225,30	onoverkomelijke/onverkomelijke
227,13	ontmoeten/ontmoetten
228,30	om,/om;
234,13	om.../om.,.
234,25	weêrschijnen/wêerschijnen
237,19	verlichten/verlichtten
240,2	is/ìs
242,1	Luna-Park, giet/Luna- giet Park, giet
243,4	duisterder/duisterer*
243,7	meer, er/meer en
244,25	bronsbruin/bronst bruin
244,26	niet/nie-

[p. 712]

245,26	ergens.../ergens..,
254,34	in/ìn
255,27	achter,/achter
259,6	men niet/men
260,2	vol.../vol.,.
268,3	zelfs/zelf*
276,33	gehandhaafd/gehandhaaft*
278,32	Piero/Piero*
279,16	deze/dezen*
280,23	Alessandro/Allessandro
281,5	gehuwd/gehuwd,
282,11	beroemdste/beroemste
282,12	delle/della
283,1	van de/van
283,12	de Zwarte/dé Zwarte
284,22	krijgsmanroem zijns vaders/krijgsmanroems zijns vader
284,26	zoû/zou*
287,21	Francesco/Franceso
289,22	vertoont/vertoond
291,12	ter/ten
291,23	typiesch/tipiesch
292,8	Euridice/Euridicie
294,14	des Derden/de Derden
294,16	verwikkelingen/verwikkingen
295,27	voorwaarde/voorwaarden
297,9	groezelige/groezelige,
303,15	Fiorenza's/Florenza's
305,7	haal!)/haal!).*
308,5	priëel/prieël
309,21	goudbrokaat,/goudbrokaat
314,6	vóort/vóor
316,2	bevindt/bevind
317,26	December/Decembēr
318,15	flâneeren/flaneeren

[p. 713]

318,17	‘waarheen?’./‘waarheen?’*
318,22	een/eens*
318,30	ge,/ge.
320,21	naar/maar
320,33	‘mannen’,/‘mannen’.
321,15	gemakkelijker/gemakkelijk*
321,26	Bohême. Want Bohême/Bôheme. Want Bôheme*
322,4	daarboven;/daarboven:
322,25	Italië/Italie
322,26	werd.../werd,..
323,16	'30/30
323,24	Libyë/Lybië
332,26/27	ge héel/gehéel
333,17	verlaten.../verlaten..,
333,26	stad./stad*
335,9	gaan.../gaan..,
338,17	elkaâr/elkâar
340,29	zitten/ziten
341,28/29	herkennen/herkenen
342,15	haneveêren/hanevêeren*
343,9	dan/den
343,11	etc./etc..
343,21	Taormina/Taormia
343,22	‘allerhöchst-herrschaftlichen’/‘allerhöchst-herschaftlichen’
345,11	rust,/rust.
346,6	Michiel/Michel*
346,6	De Ruyter/De Ruiter
348,34	Spreek/Speek
353,18	ruïnes/ruìnes
354,13/14	melancholie, droeve/melancholiek droeve
356,21	en,/en
357,9	rechts.../rechts,..
358,24	architekt,/architekt
361,25	zagen,/zagen.

[p. 714]

362,1	hen/hem
364,1	beeldhouwwerk/beeldbouwwerk
365,11	voort,/voort.
369,8	wederom,/wederom
369,16	aan/àan
369,17	voerden/voerden,
373,8	verplettere,/verplettere,.
373,14	geloovig,/geloovig
374,26	dat/dan
376,29	in de/in
382,6	bij/hij
383,16	lag/lagen
383,29	nevellicht,/nevellicht.
384,29/30	Weêr varen wij over de lagune, heen en weêr...Wij varen door/Weêr varen wij door
388,8	Venetië's/Venetie's*
389,23	schrijvers/schijvers
392,14	hoogverraad/hoog verraad
393,9	Faliero/Falieri*
393,14	heldhaftige/helfhaftige*
393,24	verfijndste/verfijnste
394,12	op roepen/roepen
395,13	brillante/brilliante
398,26	mooiïgheidje, hem/mooïigheidje, hem
399,20	dell'/del'*
401,1	andere/ander
403,13/14	restaurant/restraurant
404,4	restaurant/restraurant
405,4	kip S.G./kip. S.G.
405,10	nog al/nog
406,1	niet/niét
406,5	komende,/komende.
406,11	wilt??/wilt??
406,23	S.G.-gerechten/S.-G.-gerechten
407,31/32	niet-gerokten/niet gerokten

[p. 715]

408,2	‘soigné’/‘sogné’
409,3	rezerveeren.../rezerveeren..
409,4	in-een/in een
411,6	verraste/verrastte*
412,1	zelfs/zelf
413,15	visschen/vissehen
417,14	als/al
420,27	Lope/Lopez*
420,30	groote/grooto
420,33	ontroeren:/ontroeren;
422,22	menschenmassa's,/menschenmassa's
424,13	geloofik,/geloof,
424,26	ik,/dat ik,
425,2/3	het kleine/het
426,29	hebben./hebben,
430,20	theatraal/theadraal
431,13	weêr/weér
432,15	‘Jan/Jan*
432,19	Wiggers.’/Wiggers.*
433,1	‘Ach/Ach*
433,1	das!!’/das!!*
433,15	‘Jan’,/'Jan,*
433,16	'dat/dat*
433,22	Marie/Maríe
435,22	***/geen afscheidingsteken
436,2	bronzen-beeldenspel/bronzen-beeldensprel
436,29	mauzoleum,/mauzoleum
439,16	bronzen-beeldenspel/bronzenbeeldenspel
439,22	als/al
440,15	behalve/behalve,
440,18	voorvaderen/voovaderen
440,25	waarop,/waarop
443,13	voel,/voel.
444,3	villegiatura/villigiatura*
445,14	Lanen/Lanen.

[p. 716]

446,2/3	hygiënische/hygiënsche
446,10	weêr/weer
446,29	moderne,/moderne.
448,3	ving.../ving,..
449,17	tweeërlei/tweeêrlei
451,26	op/op de
451,30	Aïaia's/Aïaias' (Aiaias' v)
453,1	Italië/Italie
455,8	toneelspel,/toneelspel
456,20	***/geen afscheidingsteken
456,21	begonnen/begon*
457,22	Dolomieten/Domolieten
461,22	onontkenbare/onontkoombare
461,24	innige,/innige
465,6	‘geleistet’./‘geleistet’*
466,28	Münchner/Müncher
467,31	uit/in
467,32	Duitscher/Duitschers*
468,3	Beiersch/Beijersch*
468,10	Spiel/Spiel,
468,27	hiëratiesch/hieratiësch*
472,8	beminde/beminde,
473,10	armoedige,/armoedige
474,3	Apokalyptische/Apokalytische
474,9	Droomer/Droomen
474,15	Heidensch,/Heidensch
476,16	Overvloeds./Overvloeds,
478,31	Snorri/Snorro*
478,35	Nibelungen/Niebelungen*
480,4	Noordsch-Germaanse/Noorsch-Germaansche
480,4/5	Noordsche/Noorsche
480,8	Noordschen/Noorschen
480,31	Noordsche/Noorsche
480,34	Noordsche/Noorsche
481,21	godenfamilie/godenfamillie

[p. 717]

483,28	interessanter/interessant
483,30/31	Noordsche/Noorsche
484,2	antwoord/antwoordt
484,13	roepen:/roepen;
486,3	Hunding/Hünding*
486,15	Brünnhilde/Brunnhilde
486,26	Noch für ihres Schosses Frucht!/Noch für ihres Schosses Frucht! Noch fûr ihres Schosses Frucht!
488,22	‘Walküre’/‘Walküre’,
488,23	‘Götterdämmerung’/Götterdämmerung*
489,35	heroïsche/heroïschē
494,14	cosmopolitische/cosmopolistische*
496,30	caballeros/caballero's*
498,4	schaduw/schaduw,
499,7	dance-girls/dance girls
500,17	jour,/jour (jour, v, h)
501,25	Galileeër/Gallileiër (Gallileiër v, Gallileeër h)
503,19	hen/hem*
505,5	zoû/zou
505,21	scheî/schei
507,20	ik mij/ik
507,26	kilometerboekjes/kilometerboekje
509,15	interessant/interressant
511,19	Capilla/Cappilla*
512,19	inodoro/inodore*
513,10	noch eene/noch eens
513,26	gedijt/gedijdt*
514,12	Chr.)./Chr.)
514,20	hardnekkige/handnekkige
515,29	woelig/woelìg
517,27/28	fonteine-stralen/fonteine-stalen
519,25	tot de/tot dē
521,5	aanschouwde./aanschouwde,
522,10	mudejar-stijl/mudejar stijl
522,17	Arabiesch/Arabiësch

[p. 718]

523,1	incrustatie/incustatie (incrustazie v)
523,27	Alcâzar-tuinen/Alcazâr-tuinen
524,1	hôtel/hotel*
525,19	zwaait.../zwaait..
525,33	Alcâzar/Alcazâr
527,4	bekend/bekent
528,8	verwelkomd/verwelkomt
528,26	altijd),/altijd)*
529,9	Desamparados/Desemparados (Desenparados v)
529,30	de Tenorio/Tenorio
531,12	mooi./mooi,
531,24	daar/dat
532,24	schoonmaakster/schoomaakster
532,25	En/Er
532,29/30	Verschrikkelijke/Verschikkelijke
535,10	mogelijke/mogelijk
537,22/23	onwaardeerbaar/onwaardeerbaar, (onwaardeerbaren v)
538,27	alles-vermogend/allesvermogend
538,34	poëzie/poëzië
539,8	weêr/wêer
540,10	dan/dat
541,6	Indië/Indië,
542,20	lachlust/lachtlust
542,24	Artillero.../Artillero..
543,5	wapperen/waperen
544,15	gebeurt/gebeurd*
545,29	banderilleros/banderilleros,
546,18	had/was
546,26	geste./geste..
546,34	werden/worden*
547,20	betaald/betaalt
552,15	vluchten/vluchtten*
552,29	heerlijkheid./heerlijkheid,
554,5	Alhambra,.../Alhambra,,...
559,1	zoèken/zoekèn

[p. 719]

559,26	Verleden/verleden
560,26	honderd-vijf-en-twintig/honderd-vijf-en twintig
567,5	Leeuwenhof/Leeuwen hof*
572,18	vizioen/vizoen
572,20/21	tweede-gezicht/tweede gezicht
578,25	Spaansche/Spaaasche
584,4	armen/ramen
585,24	in/ln
586,1	geloof,/geloof
586,13	wordt/word
586,18	Almunecar/Almuneçar
586,28	Historie/historie
586,31	Santo/Santo
588,11	glorie/glorïe
588,23	Afgezanten./Afgezanten,
590,14/15	daarna met tienduizend ruiters en een leger van veertigduizend man./daarna met tienduizend man.
591,4	wringend./wringend
592,4	onttroonde/onttroondde
594,15	fladderen/vladderen
595,2	glorifieerden/gloriefieerden
596,34	er/en
601,27	de/di
609,23	mooi./mooi,
609,34	verdwijnende,/verdwijnende
610,4	Middeneeuwschen/Middeneeuwscher*
610,22/23	grinnikende/grinnekende
610,32	zwarte/zware
612,26	is./is,
618,4	wetten,/wetten.
620,4	Gothischen/Gotischen
621,1	poëem/poeëm
621,7	poëem/poeëm
623,14	dubbele/dubbbele
623,34	zaal/zaal,*

[p. 720]

623,36	niet...?)./niet...?)*
625,22	vizioen/vizoen
628,2	Avila/Avilla
628,13	Enrique Larreta/Enrico Larrete*
628,13	de/di*
629,2	de/di*
629,30	riep:/riep;
630,26	Zij/Zjj
632,7	Mendès'/Mendè's
632,9	Jesus/Jezus
633,12	zinnen/zinnen,
633,13	lucht./lucht
634,20	Muéveme,/Muéveme.
634,29	beloofdet,/beloofdet
635,2	mij./mij,
635,7	hoop,/hoop
636,18	zenuwzieke zin/zenuwziekte, zin
642,4	zijn/zijn
648,26	beul.../beul,..
651,26	-rijkjes/rijkjes
658,12/13	schilden./schilden*
658,18	zijn/zijn
662,4	vermeld/vermeldt
663,25	heetten/heeten
667,17	dochters/dochter
668,32	dat/dát
671,24	Ximena/Xinema
675,29	Arragon/Arrragon
683,1	e/et*
683,27	bewonderen/bewondere

Varianten

De eerste druk van de serie bundels Van en over alles en iedereen vertoont ten opzichte van de overgeleverde handschriften (h) en ten opzichte van de tijdschriftpublikatie (v) de hieronder vol-

[p. 721]

gende woordvarianten. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de lezing van de eerste druk gegeven; na het ‘ontstaan-uit-teken’ (<) volgen de vroegere tijdschriftversie en in voorkomende gevallen de handschriftversie.

[9],1-13	voorrede < ontbreekt
13,1	naar rome < ontbreekt
14,8	te < in
14,33	vale < vuile
15,9	den Toren < de Quattro Torre
15,16	den Toren. < de Quattro-Torre...
15,34/35	zee, in den dorren < zee; de dorre
21,10	morgen, in Rome, < morgen...
25,22	voor < van
28,21	en metaal < en van pracht
30	datering ontbreekt < 2 Januari.
36,5	weet < zièt
36,18	kan < kan mij
36,30	zelfs < zelfs hier
41,30	u < het u
50,1	fel < hel
52,32	u dat? < u?
53,32	ouden < hoogen
58,13	of < en
58,15/16	tintelende < tinkelende
59,29	geleerd om te staan in een < geleerd te staan, te staan in een
61,28	in < in de
62,12	doet de < doet
82,15	om hare materie < om hare afmetingen en hare materie
82,30	en < en als
83,7	dat < dat de
95,16/17	Giulio. - Je < Giulio. Ik kijk hem aan. Hij bedoelt dat hij...geld voorschiet, dat hij woekeraar is geworden...
	-Je

[p. 722]

101,33	waarover < over welke
104,30	in mist < in nevel en mist
105,21	ik < ik u
105,28	den < op den
106,27	Maar, neen, < Maar zelfs
107,5	met < in
107,23	vloeide < vloeide het
108,34	tot hier < hier
111,8	zich behoefden < ooit zich behoefden
112,14	peignoir < peignoirs
117,20	hebben zijn < zijn
117,26	En < Maar
118	naschrift ontbreekt < Naschrift
	Maar nù ben ik toch blij ook even te kunnen zeggen, dat die groote film van de Società Cines, van Rome, die niet meer of minder geeft dan de Gerusalemme Liberata van Tasso...prachtige dingen heeft gegeven met de weêrgave van strijdende kruisvaarders en woeste volksmassa's! Verbàzend bravi! En het heeft mij erg geamuzeerd, de mannen van Jeruzalem te zien repeteeren door die zelfde massa's en kruisvaarders in...de Campagna, bij de Via Appia! Het was soms heusch...of het ècht was!!
129,3	Antiek Toerisme < Antieke Toeristen
130,7	ik u < ik
131,15	en < en aan
132,20	huppen in < huppen uit
133,31	heldere < hellere
134,3	lijsters < meerlen
134,12	lijsters < meerlen
138,24	akteurs en < akteurs en ambtenaren en
139,29	de emotie < de emotie, de emotie
140,22	laat < laat mij
143,4	van < voor

[p. 723]

143,27	In 1911, te Rome. < ontbreekt
144,34	dichte < vochte
147,30	en < en van
148,27	en < en toch
148,28	kant en < kant, bont en
149,29	tintelend < tinkelend
151,27	In 1911. < ontbreekt
154,26	herinner ik mij < kèn ik
161,16	dan...< dan...dan...
168	erratum ontbreekt < Erratum
	Ik neem de gelegenheid tebaat een correctie te maken in Dagboekblad xxii: Terme Diocleziane. De zetter, wien ik mijn vuist toon! - heeft daar gezet in plaats van mijn vrouw...mijn vriend, (vierde kolom), zoodat het geheele feuilleton een beetje is gaan rammelen! Want mijn vriend bevond zich op zee, terwijl ik, alleen met mijn vrouw, den weêrgegeven dialoog voerde op de Expozitie. Vond de lezer dus ook, dat het feuilleton ‘rammelde’, dan leze hij het over...met de correctie. Terwijl ik verder den zetter niet meer toorn...maar hem een compliment maak, dat hij meestal zoo mooi mijne hiëroglyfen ontcijfert...
169,4/5	wel eenige sentimentaliteit < wel eenig sentiment, misschien wel eenige sentimentaliteit
170,12	de nomaden < de nomaden: de nomaden
171,30	ge < ge wel
173,23	hare < hunne
173,24	hare < hunne
174,9	klein < heel klein
179,24	goud < goud, vooral goud
187,13	verlang < smacht
188,30	om ons heen < om ons
191,1	diverse pluimages < van en over vogels
191,24	Zomer 1911. < ontbreekt

[p. 724]

192,19	beestjes. De zwanen < beestjes. Dan zijn deze zwanen^60 in mama Genève's waterpartij zóo nijdig altijd tegen elkaâr, dat ze altijd om en bij...staart, zal ik maar zeggen, bloedige plekken vertoonen, zoo dat zij ook dàar alles behalve blank zijn...Ja, de zwanen
193,18	zij < de kooien
193,27/28	haviken en gieren < leeuwen en tijgers
199,30	stierf het weg < het stierf weg
200,32	zit en blijft er. < zit er en die blijft er.
203,25	niet zoû < zoû
204,6	coquetteeren zij < en coquetteeren
204,18/19	en naar de diamanten < en naar de wolken en naar de diamanten
204,28	toch zoo < toch
205,13	mijmeringen < mijmering
211,32	hadden < zouden
218,2	intusschen < echter
222,28	zoowel tot woordspeling als tot < zoowel als tot woordspeling, tot
225,32	eigenlijk < werkelijk
229,15	de rotsen < de torens der rotsen
248,24	volgen < volgen op
250,2	ik < ik ook
253,2	oude < oude, oude
261,5	aangedaan < weêr aangedaan
261,12/13	Trovatore < Trovatore, Mefistofele,
264,26	ernstige < ernstigere
265,13	jaren < jaren, jaren
267,25	zwarte, zware < zware, zwarte
271,32	zich < hem
276,2	wel < wel het
278,33	geliefd < zeer geliefd
279,20/21	paleizen, < paleizen en

60 In Het vaderland staat de zetfout ‘zwaren’

[p. 725]

286,30	opgebouwd < gebouwd
288,28	eens < hier ter plaatse eens
289,5	vooraf gaande mededeelingen < beide vooraf gaande feuilletons
289,6	deze < dit
291,31	en vele < vele
292,23	alle < alle de
294,21	is als < is
295,8	van < beide van
295,14	deftig < deftig en
295,22	drijft < drijft er
300,16	welke < en welke
303,29	wel òok < òok wel
304,23	over de < over
309,20	duizende < duizende, duizende
311,25	cel < kleine cel
313,25	Minerva < Mars
314,19	wordt bemind < wordt bewonderd en wordt bemind
315,7	in hare < in het gebaar harer
320,18	geen < wat
331,23	als te < als
335,29	nog < van nog
335,31	Want < Maar
342,19	hun < hare
343,4	deze schetsen < dit feuilleton
344,6	ziet men < men ziet
344,14	verliefd met < verliefd van
344,15	haar < zich met haar
345,8	fluweel, en < fluweel, terwijl
345,14	niets < niets anders
346,23	gemakkelijk < gemakkelijker
350,20	dat < wat
350,28	die < de
351,19	ving aan haar te veranderen < veranderde haar

[p. 726]

353,7	zeer < zeker
353,11	blauwe < blauwende
353,22	aardbeving < aardbeving, een aardbeving
354,32	gehuild, < gehuild, gehuild
355,24	overmorgen < dan overmorgen
357,12	Kind! Wat < kind! Wat ben ik toch flauw en nerveus! Wat
358,22	van < in van
363,11	blinkend < blindend
365,17	rustende < uit rustende
365,18	hun < even hun
365,28	ééne enkele < ééne enkele, eene enkele
368,19	klauwen < de voorklauwen
384,35	dan de tien < dan tien minuten, dan de tien
391,23	ruwe < de ruwe
392,5	tot lagune < en lagune
399,1	die aan < aan
400,13	slijmerige < vlijmerige
412,9	had dan < had
414,30/31	schip scheen < scheepje meer scheen
416	noot ontbreekt < Wij herinneren er, met name de Indische bladen aan, dat nadruk van deze feuilletons verboden is.
419,4	niet < nog niet
437,35	voor < van
446,6	verblindend < verblindend, schitterend
451,22	omdat < omdat zijn
452,32	afgespeeld < gespeeld
456,1/2	münchner potpourri 1 < ontbreekt
463,14	van < van zijne
467,7	men zich < ge
470,2	een < mijn
473,17	een < er een
475,22/23	na voor < na
477,10	golven van < golven in

[p. 727]

480,16	naar < naar de
485,18	grootheid < grootheid en grootschheid
489,1	zulke < zulk een
498,13	is er < is
500,10/11	te bewijzen < te doen bewijzen v, h
501,29	reeds duistere < de reeds duistere h
502,13	bouwmeester [...] bouwde < bouwmeesters [...] bouwden h
502,19	hij, in zonde geboren, slechts < hij in zonde geboren is, slechts v, h
506,15	feuilletons < je feuilletons
510,13	zelfs niet < niet zelfs
511,10	herinneren < herinnerden
514,5	wij zien < zien wij
514,7	wij kunnen < kunnen wij
515,2	strepen < streken
516,17	of niet minder < of minder
517,25	windend < wendend
519,11	in < met duizende bloemen in
519,23	Poort der Vergeving < Poort der Palmen
522,6	mozaïeken < marmeren, mozaïeken
522,7	door < in
522,8	door < in
523,30	is ons < is voor ons
524,22	is steeds < steeds
525,18	een < den
528,31	volgen < volgden
529,7/8	bij voorbeeld < bij voorkeur
530,16	zijn < geven
532,31	Maria Padilla, die < Maria Padilla, zijn maîtresse, die
537,2	talmen < blijven
539,14	lucht < lichte lucht
540,4	toch < toèn
541,9	die < de
547,32	De < Die

[p. 728]

549	naschrift ontbreekt < *** Telegraphisch mijn eersten dank aan allen die mij den tienden Juni tot een meer dan gewonen feestdag maakten. - Louis Couperus.^61
551,26	en het is nù < en is het nú
553,30	een Sleutel < den sleutel
554,5	de Alhambra,...^62 < de Alhambra,...de Alhambra,
554,29	6 Jan. < 2 Jan.
558,6	in en < in en geven onzen stok af en
559,9	Mohammed v, maar van Mohammed v is < Mohammed v - Mohammed v, die gedwongen was mèt den heiligen Ferdinand tegen zijn eigene geloofsbroeders te strijden - en zoo weemoedig was om zijn overwinning, dat hij overal in de Alhambra liet aan brengen die spreuk: Er is géen Overwinnaar dan God! Maar van den weemoedigen overwinnaar zelven - wiens spreuk wij frisch zien in gedrukt in het nieuwe stuc, met de sierlijke Arabische letter - van Mohammed v is^63
559,32/33	wanneer ik wel hier het Verleden omhoog had zien rijzen, met den Moorschen heerscher, die dezen hof heeft gesticht? Wanneer < wanneer ik Mohammed v hier had zien zitten, droef, vol berouw, omdat hij, ter redding van Granada, aan Ferdinand den Heilige zelve had voorgesteld zijn vazal, zijn vriend, zijn bondgenoot te zijn? Wanneer
559,34	zuilen < zuilen hier
560,34/561,1	het devies der Moorsche heerschers van Granada: < de weemoedspreuk van Mohammed v:
561,29	gedachte < gedaante

61 Dit naschrift is in Het vaderland vet gedrukt. Op 10 juni 1913 was Couperus vijftig jaar geworden.

62 Zie de lijst van correcties, p. 718.

63 Zie het ‘Naschrift’ hierna, p. 729-730.

[p. 729]

561,33	hij niet, om < hij, met om
562,23	was - < waren,
562,23	ontstond < waren,
563,9	door afstammelingen van < door
563,12	Mozaraben-hal < Mudejaren-hal
567,27	in de < in die
568,7	jacht, een toernooi < jacht, en toernooi
569	naschrift ontbreekt < Aan mijne Lezers.
	-Ik meen allen, die zoo beminnelijk waren mij met den 10n Juni geluk te wenschen, te hebben geantwoord. Vele brieven en briefkaarten echter werden mij gezonden naar Spanje en dwaalden mij achterna. Zoo er wellicht brieven verloren gingen en den schrijver dus geen antwoord gewerd, verzoek ik hem vriendelijk dit wel te willen reclameeren en zal het mij aangenaam zijn ook hèm te bedanken voor zijne vriendelijkheid. L.C.^64
573,11	zich < hem
573,33	Sedert voeren zijne nakomelingen deze spreuk in hun heraldiek devies. < ontbreekt^65
575,19	waakte. < waakte over haar kind.
577,11	wraakzucht < wraak
577	naschrift ontbreekt < Naschrift. Een rectificatie, die ik schuldig ben, is deze: In mijn opstel De Alhambra i heb ik eene verwarring gemaakt tusschen Mohammed i en Mohammed v. Mohammed i is de stichter van de Alhambra en de overwinnaar van Sevilla, die uit riep: Er is geen overwinnaar dan God! Hij was de tijdgenoot van Ferdinand, die in latere jaren werd heilig verklaard, en leefde in de dertiende eeuw. Mohammed v leefde meer

64 Op 10 juni 1913 was Couperus vijftig jaar geworden. Van half maart tot begin juni 1913 had hij een reis door Spanje gemaakt.

65 Zie het ‘Naschrift’ hieronder.

[p. 730]

	dan een eeuw later en bouwde zich den Myrtenhof. Hij had echter, met zijne voorvaders, als devies aan genomen den spreuk van den eersten Mohammed en zoo geschiedde het, dat, om de bogen van den Myrtenhof, die spreuk zich rondt en...dat uw feuilletonist zich vergiste. Hij vraagt zijn lezers nederig vergiffenis.
578,3	Begonnen, < Daar ik nu eenmaal begonnen ben,
578,14	worden kan < kan worden
585,6	zeker < zeer zeker
592,17	Jij < Gij
592,18	je < uw
592,20	Chico < haar Chico
593	errata ontbreken < Errata. In het vorige feuilleton was het een vos en geen ros, die, als noodlottig dier, Boabdil ongeluk spelde; in feuilleton lxxvii (en niet l) hebben de Abencerragen samen gezworen en niet gezweerd(!).^66
594,24	Want < Maar
595,29	een Vijfden < den Vijfden
597,22	hemelkoepel < den hemelkoepel
598,9	galante < elegante
606,29	als toen < toen
609,26	is, dat Toledo < is, dat wij weten, dat Tolédo
611,3	blauwen < bleek blauwen
612,16	ziet < zag
623,2	dat weêr < dat
623,5	weder < verder
624,22	wimpels < de wimpels
627,12	in boete om < in boete om Florinda, in boete om
628,26	op de < op
629,32	middernacht < de middernacht
637,23	der < toe der
638,24	wolkenlucht. < wolkenlucht aan.

66 Errata bij de feuilletons ‘Wie de Alhambra bewoonden i en i’ in Het vaderland.

[p. 731]

643,8	in < van
649	erratum ontbreekt < Erratum. In het vorige feuilleton, zes regels vóor het einde, leze men zelfportretten voor: zelfs portretten.^67
658,17	geld: < geld. Léenen het geld:
660,3	den hemel < hemel

Afbrekingstekens

In deze uitgave van Van en over alles en iedereen moeten de volgende afbrekingstekens als een koppelteken gelezen worden:

22,29	centrale-	120,4	en-
26,19	'geen-	127,4	links-
27,19	'geen-	128,4	klokke-
32,21	de-	128,7	Grand-
33,28	groot-	129,18	gewoon-
34,13	in-	129,22	ge-
34,16	amuzant-	134,3	lente-
43,21	assurantie-	142,4	oud-
46,19	evening-	142,21	Greco-
47,17	twee-	143,11	Sant'-
49,7	verdiepingen-	147,7	volle-
52,8	stuc-	149,33	Klein-
70,5	sigarette-	156,28	centrale-
90,14	collega-	161,11	Bibliotheek-
104,23	scirocco-	162,14	burcht-
108,16	exedra-	165,10	Sant'-
110,22	opera-	187,5	portier-
113,30	opera-	205,9	Mont-
117,1	entrée-	206,19	baldakijn-
117,12	kleine-	214,24	Nieuw-
117,18	nieuwe-	215,35	bont-
117,32	heerlijk-	217,20	vloo-
118,12	kleine-	221,11	nationaliteiten-

67 Erratum bij het feuilleton ‘El Greco i’ in Het vaderland.

[p. 732]

231,33	Mont-	424,17	blauw-
239,10	du-	430,7	kracht-
239,25	maan-	432,30	avond-
239,27	Luna-	432,33	en-
243,21	arkade-	445,29	Augustus-
248,26	huizen-	446,12	mode-
259,11	zijde-	447,5	vrouwe-
269,5	heilige-	450,20	baroque-
283,32	en-	451,22	zes-
291,23	Medici-	452,23	opera-
292,10	Medici-	453,2	ultra-
300,26	Zijde-	454,3	ultra-
312,14	Lieve-	454,21	liefde-
316,13	Koningen-	455,12	schouw-
317,4	theater-	456,10	sardijne-
321,4	theater-	456,11	zalm-
322,5	Italo-	457,22	chaise-
323,19	Ain-	457,25	dames-
326,13	grammatica-	457,29	eerste-
334,1	diamant-	465,19	compozitie-
334,17	trotsch-	466,24	verleiders-
336,27	alabast-	467,19	zware-
344,24	lava-	468,2	Boeren-
361,26	den-	473,6	niet-
363,4	Renaissance-	475,28	Silenos-
363,5	heiligen-	476,21	jeugd-
365,32	koffie-	485,31	Wotan-
381,29	Grand-	486,8	dochter-
388,12	en-	489,27	pretentie-
393,3	en-	498,18	eenvoudig-
394,23	veldheer-	498,34	tingel-
397,25	twee-	499,12	limpia-
399,21	Drie-	507,30	ole-
405,9	restaurant-	508,2	algebra-
424,14	Mont-	519,15	morgen-

[p. 733]

523,26	en-	617,3	Artur-
526,5	moskee-	620,3	Visi-
538,12	merinos-	620,19	Visi-
539,27	indrukken-	639,25	groen-
542,21	à-	650,21	Westminster-
566,12	purper-	651,27	Visi-
572,20	tweede-	672,19	en-
579,32	Ali-	677,18	Murillo-
582,1	natuurlijk-	680,1	drie-
596,31	Renaissance-	683,29	slopjes-
602,8	verveling-

* Voor de bibliografische gegevens werd onder meer gebruik gemaakt van het Bibliografisch Repertorium Louis Couperus, een door z w o gesubsidieerd project, onder redactic van G. Borgers, E. Braches, K. Reijnders, uitgevoerd door Marijke Stapert-Eggen.

Zie voor de editieprincipes van de Volledige Werken Louis Couperus: Algemene verantwoording van de Volledige Werken Louis Couperus. Utrecht/Antwerpen, 1987. De editieprincipes zijn vastgesteld door Ernst Braches, Jan Fontijn, Karel Reijnders, Marijke Stapert-Eggen en H.T.M. van Vliet.