Uit blanke steden onder blauwe lucht

XI

Laat ons onzen aandacht wenden. Laat ons in de kerk, waarin wij ons bevinden - Sant'-Apollinare-Nuove - dat àndere mozaïek bezien: die curieuze afbeelding van de havenstad Classis, van Ravenna zelve, hare koepels en muren, zonder torens. Ook dit mozaïek dateert uit den Gothischen tijd. Maar laat ons dàn even den Gothischen tijd vergeten, om het lange mozaïek der Maagden te bewonderen, die in optocht hare martelkronen aan de voeten der

[p. 69]

Koninginne des Hemels komen neêr leggen...

Want deze theorie van heilige maagden is wel eene der allergrootste schoonheden, die wij in Ravenna zullen zien. Zij is in de plaats gekomen van de Arianische voorstellingen, die, nà Theodorik, de aartsbisschop Agnellus deed verwijderen. Deze maagden dateeren uit de zevende eeuw. Zij voeren ons dus even, éen oogenblik, uit de Gothische periode naar de volgende Byzantijnsche jaren, en ik weet nergens, noch in Rome, noch in Venetië, noch waar ook, een mozaïek-wonderschoonheid te noemen, die gelijk zoû zijn aan dezen stoet van martelaressen, in witte en gouden tint, de glans der mozaïekblokjes verhoogd door den weêrschijn van het parelmoêr. Deze stoet, daar boven aan die fries van het middenschip, is de glorie dezer kerk. Wie kijkt er naar dien ànderen stoet, van martelaren, die ter andere zijde pendant vormen en eveneens hunne martelkronen komen aanbieden, aan Jezus Christus... Onze blikken blijven geboeid door die edele vrouwen, ginds aan die hooge fries... Zij gaan, in hare verheven bevalligheid, langs de palmboomen, die rijzen op den achtergrond. Men heeft haar zekere eentonigheid verweten in gebaar en houding, in koloriet. Voor mij is die eentonigheid de treffende zekerheid, dat de kunstenaar zich bewust was van de schoonheid, die hij schiep. Deze eentonigheid vermoeit ons niet, zij is een trotsche zelfbewustheid... Zie, langzaam schrijden de gelukzalige maagden voort, onder de palmboomen... Teeder, gratieus, fijn en edel, zijn zij als zusters, die elkander gelijken. En hoe belang wekkend is niet voor hem, die in de détails van kunst na speurt de geschiedenis van die détails, een nauwkeurige beschouwing van de kleederdracht dier edele maagden! Zij vertoonen ons zeér nauwkeurig de Byzantijnsche kleederdracht van die dagen en wel mogen wij zeggen: van die eeuwen... Er bestond destijds een ‘mode’, als zij heden bestaat, maar zij veranderde niet zoo snel; zij duurde jaren, ja, het is misschien niet te bout te verzekeren, dat zij in de hoofdlijnen zekerlijk wel eeuwen duurde. Want de Byzantijnsche kleederdracht, die deze maagden ons vertoonen, is in hoofdlijn de zelfde der antieke Romeinsche vrouw: stola of ondergewaad,

[p. 70]

waarover palla of oppermantel, maar de Romeinsche matrone droeg hare stola in wijde, recht neêr vallende plooien, droeg ook hare palla wijd, drapeerde zich soms, zoowel in stola als in palla. De Byzantijnsche vrouw-zoo als de silhouetten dezer heilige maagden ons bewijzen-drapeerde zich niet meer; de ‘mode’ was veranderd: zij droeg haar stola nauw getrokken om de leden, zeer eng, en de palla, nauw, zonder plooien of vouwen, tweemaal omgeslagen, verslankte de leden nog meer, hield het lichaam als omgoten in een, met juweelen rijk bezette en omboorde, schacht, omgaf het als in een engen zijden en juweelen koker, uit welken van onder de vierkante band van den gordel, met juweelen ook zwaar bezet, tot aan de voeten neêr hing. Uit een diadeem vloeit de witte, ijle sluier en met sierlijk gebaar beuren de maagden in de plooien van dezen sluier hare kronen van martelares, die zij Maria aan de voeten gaan leggen.

Zoo zijn deze edele, bevallige figuren ons een schitterende herleving van de Byzantijnsche vrouw, in een flonkering, van vooral witte en gouden mozaïek-steenenpracht... Daar schrijden zij, als leven zij! Zij bewijzen ons wel, dat deze kunst van steentje te voegen bij steentje, tintje naast tintje, glansje boven glansje, geene koude behoeft te zijn en meér kon geven dan alleen decoratieve bevalligheid. Voor mij ten minste zijn deze schrijdende martelaressen eene der lieflijkste, ziel-ademende schoonheden, die ik in Italië heb gezien en ik zal nooit vergeten het aandoenlijke woord der stok-oude kerkbewaarster, die mij deze maagden toonde, en die mij zeide:

- Ik zie ze al dertig jaren lang, dertig lange jaren, want ik ben oud geworden in Sant'-Apollinare-Nuove... Maar ik vind ze iederen dag nog even mooi... nog éven mooi...