Uit blanke steden onder blauwe lucht

[p. 7]

Eerste bundel

[p. 9]

Venetië

I

Eerste indrukken

Den eersten keer, dat ik Venetië zag, was het nacht; het was als of de donkere, starlooze nacht een groot, zwart fluweelen masker zich voor het geheimzinnig gelaat had geslagen, of de nacht een ruimen, zwart fluweelen mantel uit gebreid hield over de vreemde stad van geheimzinnige waterstraten. Het was wel de gewone drukte van aankomst aan een station, maar toen, dadelijk, was het toch de zwarte gondel, die met ons weg gleed over donkere waterstraat, eerst nog breed - het Canal Grande - maar zeer spoedig zich vertakkende in schaduw-verdoezelde waterslopjes. Bij de hoeken der hooge huizen slaakte de gondelier steeds een rauwen, beangstigenden kreet; soms antwoordde een andere kreet, en een andere gondelier, staande op zijn gondel pagaaiende in het troebele inktwater, gleed ons voorbij, dreigend, spookachtig, vreemd. Over het water was schaduw gestapeld, en soms smeerde er een striem van bloederig licht uit roode lantarens, of uit gelige lamp streepwemelde een brekende glans. Over de duistere kanalen welfden zich de hooge bruggen en er was een donkere reuk van vocht, mos en groene verrotting, en er was de atmosfeer van een eeuwen geleden mysterie-verleden, een verleden van intrigue en misdaad; donkere gestalten slopen over de bruggen, langs de kaden, gehuld in mantels, gemaskerd; het lijk van een witte vrouw schenen twee bravi daar, van een balkon... te wil-

[p. 10]

len doen glijden in het zwijgende water...!

Maar het waren slechts schimmen, het waren slechts opspokingen uit onze eigene verbeelding...

De kreet van onzen gondelier verhelderde, minder rauw, en weêr wendde hij de breede waterstraat in - het Canal Grande - en er waren de vreemde, verlichte tooverpaleizen, de paleizen, sierlijk op bogende in een stijl van tooverarkaden, arkaden van de paleizen der Duizend-en-Een-Nacht, orientaliesch, maar vooral fantastiesch, gratievol luchtig à jour, maar vooral oneigenlijk, of zij een droom waren en een vizioen, die luchtige paleizen eener nachtelijke waterstad...

Een geheimzinnige, fluweeldoezelige waterstad van misdaad en donkere intrigue... een rood-groen-geel verlichte feeststad met tooverpaleis op een onwaarschijnlijk plein, met marmeren brug aan water, veel water, ruim water, doortrillerd met hònderde diepe lichtrillingen, die naar beneden sloegen tot aan den bodem... zoo zag ik Venetië voor het eerst, fluweelzwart, inkt-zwart, schaduwzwart... en toen roodgoud, zwavelgeel, vermillioen...

Terwijl steeds de nacht zich starreloos uit breidde, donker, duister mysterievol, als of zij een zwart masker zich geslagen had voor haar mysterie-gelaat en een donkeren mantel van zwaar plooiend paarsch en zwart fulp gespreid hield zoo wel over de nauwe, misdadige slopjes, als over de tooverpaleizen en het, van duizende lichten blakend, festijn...

***

Maar de volgende morgens...! O, de etherische dageraden... zij zijn zoo teeder paradijsachtig, zacht parelmoêrig van tint en van weêrschijn, als de nacht was donker romantiesch schaduwzwart en hel verlicht. Ik zie Venetië van Lido af, effen getrokken liggen, als een stad van fijn, turkooisblauw email in een dunnen lichtnevel, melkig wit als smeltend opaal. Het is zes uur in den zomermorgen. De zee der lagune is stil, laag, gewaterd zijde-achtig wijd uit, in een rozige glorie van op helderend morgenlicht: er zijn

[p. 11]

zacht gouden koepels en dof gulden tinnen en spitsen ginds aan den horizon, die de lange lijn is dier fabelstad. Er is een lucht van vage schulptint, ge-nakerd met doorschijningen van hemelschen afglans. Het is of er vaag tintige lakens gespannen zijn, nauwlijks gerimpelde weefsels, melkblank, rozig blauw en doorzichtig; het is of er gazen wazigheden worden uit gebreid: sluiers van nymfen en sjerpen van waterelfen wimpelen. Glanzige, nauwlijks glinsterig gelooverde mousseline transparantheden sleepen over de lagune, die liquide metaal gelijkt, een smeltende juweelen materie. Dit is als Venetiaansch glaswerk zelve, zoo fijn veeltintig in glanzige waterigheid. Dit is nauwlijks vochtig, als of de waterigheid gestold was tot irizeerend licht. Vreemde fabelvisschen hebben hunne zilverglanzige schubben, schijnt het, hier en daar achter gelaten. Het zonnelicht gloeit op; er brandt vermeil nu heen door een dunnen feeëmantel, die verijlt: in de lucht en op lost in het helderende water. Op dat water liggen te drijven als de zilveren spiegels van de sirenen; er zijn ronde plekken van spiegeling tusschen op wemelend zeewier, waaraan heldere parels hangen. En er bloedt iets van koraalrood door dat zwijmende, kwalle-blauwige element, dat waterig licht is en lichtglinsterig water.

Fijne vegen van git daar over heen zijn de lakzwarte gondels, die glippen... Okeren zeilen van barken vol gouden ooft en groenten van emerald doen als op gespreide wieken van vogels. En er klinkt morgenzang blijde, in dat limpide uchtendkrieken over de tooverige waterstad, die op silhouetteert aan haren lang rechten einder, en zich los maakt uit hare droomwindselen om de feeërieke werkelijkheid te worden. De morgen rijpt in de ronde, stralende zon: er is een uitwaaiering van stralen, de doorzichtige mousseline trekt op, de waterelfe-sjerpen verijlen, nog even een flarde van mist en de zomerdag heerscht over water en stad...

***

De zon gaat onder.

Van af Lido zien wij Venetië liggen en boven de koepels en spitsen, en dommen en minaretten stapelen zich de violette wol-

[p. 12]

ken en schijnen een vreemd wolkenland in de lucht: er zijn lila wolkgebergten en goudpaarse rotsen-aan-een-schakelingen, van wolken, daar aan dat vreemde luchtstrand, die hemelkust, die donker violette kapen uit steekt in de etherzee.

En de omtrekken van dat wolkenland, van die wolkige hemelwereld, van die amethysten eilanden en paarsch purperen schiereilanden, van violette kabbelzanden, als hemelwoestijnen zich breidende boven de Adriatische Zee, veranderen, veranderen telkens, wijzigen hunne onwaarschijnlijke vormen; de bergen groeien en de kapen spitsen, de woestijnen verijlen en de luchtstranden verduisteren in violetzwarte landen en grauw-asschige zanden, of de nacht geheimzinnige verschieten van donkere paradijzen daar opende en ontbloeien deed. Over die luchtzee en hemellanden en wisselende wolkparadijzen zweven de fijnere wolknevelen als hemelwezens in mauve sluiers op mauve wieken weg...

Maar ginds zinkt de zon, gelijk een immense rosgouden lampion, rood en goud en oranje...

Zij zinkt, en geheel het amethystkleurige hemelland, met de lila bergen en violette kapen, verdonkert en versmelt tot een effener eindeloosheid, in welke de weg gewiekte nevelwezens de bleeke starren hebben achter gelaten...

***

Dit is altijd de nieuwe tooverstad, de stad uit een tooververtelling... Zie, dit is de Piazza San Marco, in effene morgenzon, als in gesmolten, overal gelijkelijk verdeeld, dun goud. Door dat fijne goud heen is de San Marco als de hel verluchte bladzijde van een tooverboek, vol fijne bonte illumineerkunst. Is dit een Byzantijnsche moskee, is dit het paleis van den sultan van Bagdad? Is deze tooverbouw orientaliesch of Arabiesch of Perziesch? Zie, er zijn bronzen paarden, die daar doelloos en sierlijk, als met een quadriga, trappelen tusschen op stijgende gulden engelen en heiligen onder opene marmeren baldakijnen. Zoo heeft men nooit en nergens meer gebouwd een raadselachtig gebouw, zoo nooit en ner-

[p. 13]

gens meer gericht een gevel van speelsche, bloesemende fantazie. Dit is een kerk, dit is de Baziliek van San Marco... maar neen, dit is een paleisgroote tooverschrijn van goud, marmer en mozaïek, die door een wolk van fladderende duiven bewaakt wordt. Wat achter dien gevel gebeurt, is het toovergeheim. En het toovergeheim is ook wat daar achter die goudmattige muren gebeurt van dat andere vierkante, marmerkant-omzette paleis, met zijn ènkele boogramen... dat is het Paleis der Dogen.

Want deze stad is een droom en een fabel; zij er niet werkelijk, zij bestaat niet... wij verbeelden ons haar! Zij is een fata-morgana, zij wordt geboren in parelen glanzen, zij straalt òp in goudener glanzen, zij verzwijmt in violette nachtschaduwen...

***

Neen, zij bestaat. Zij is niet alleen een spel van tinten en een hersenschim van onwaarschijnlijke arabesken. Zij bestaat, zij heeft eeuwen bestaan, deze vreemde waterstad; zij heeft hare historie en haar verleden en wij leven thans in haar; wij zien haar, wij tàsten haar, zij is wel een droom, maar een droom, die steeds werkelijkheid was...

In deze fantazie van roze paleizen aan kanalen van smeltend email, woonden nooit fantastische sultans en koninginnen der legende.

Er leefde een krachtig, machtig volk van kooplieden, die wenschten over de wereld te heerschen. Er huisde geen fabel en er bloeide geen tooverlegende hier; er huisde de sluwe zakelijkheid van mannen, die wisten, dat het geld de wereld beheerscht; er weligde de sombere intrigue van republikeinsche autokraten, wie de misdaad het dagelijksche middel was om te geraken tot hun doel van macht.

Dat wij de stad zagen als legende en fabel, is de lichtspeling onzer verbeelding, vreemd straalbrekende tusschen straten, die waterwegen zijn, en paleizen, die zijn als wondere heiligeschrijnen...

Dat wij de stad zagen als legende en fabel, is onze schuld en de

[p. 14]

schuld van zoo ongewone lichtschijnselen over zóo ongewone vochtigheid...