Iskander. De roman van Alexander den Groote

De roman van Alexander den Groote

[p. 509]

Verantwoording

[p. 511]

Het is niet bekend, wanneer Couperus aan Iskander is begonnen. De idee voor de roman is waarschijnlijk ontstaan in de laatste maanden van 1918. Op 15 november van dat jaar verscheen in Het vaderland het verhaal ‘De gymnosofisten’, waarin Couperus voor het eerst over Alexander de Grote schreef.¹ Een maand later kwam Alexander opnieuw voor in Couperus' wekelijkse feuilleton.²

Op 27 april 1919 maakte Couperus melding van de nieuwe roman. Hij schreef toen aan de classicus W.E.J. Kuiper: ‘U zal mij onverbeterlijk vinden maar omdat ik in deze tijden, die de wereld doormaakt en die ik beleef, niet kàn over moderne menschen schrijven, schrijf ik een roman: Alexander en de Vrouwen. Het is de roman van Alexander den Groote en zijne psychologische verwording in Azië. Quintus Curtius, Arrianus en Plutarchos zijn de groote bronnen... En zoo een werk troost mij, maar ik geloof wel, dat het vreemd is...’³

1 Als bron voor het verhaal noemde Couperus in het feuilleton Strabo's Geografia. ‘De gymnosofisten’ was het tweede feuilleton in een serie onder de verzameltitel ‘Antiquiteiten’.

2 ‘Antiquiteiten iii. Vitruvius' Tien boeken over de bouwkunst’. Het feuilleton verscheen in Het vaderland van 20 oktober 1918.

3 Couperus en de Oudheid; Een opstel van Prof. Dr. W.E.J. Kuiper en enkele brieven van Couperus. [Ed. J.B.W. Polak.] Amsterdam, 1961. p. 38.
In de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, in de universiteitsbibliotheek Leiden, bevindt zich Couperus' exemplaar van Quintus Curtius' Historiae Alexandri Magni: Quinte-Curce: Oeuvres Complètes. Avec la traduction Française par Mm Auguste et Alphonse Trognon. Nouvelle edition. Paris, Garnier, z.j. (Sig. 1509 a27.) Van de andere genoemde bronnen (Flavius Arrianus' Anabasis Alexandri en Plutarchus' Vitae) zijn Couperus' exemplaren (waarschijnlijk eveneens met een Franse vertaling) voorzover wij weten niet bewaard gebleven.

[p. 512]

Tijdens het vorderen van de roman las Couperus regelmatig uit het handschrift voor aan vrienden en bekenden. Waarschijnlijk deed hij dit als hij een gedeelte in het net had overgeschreven. Eind mei 1919 schreef hij aan een vriendin, mevrouwj. Böhtlingk: ‘Dr. Dee lees ik morgen den slag van Issos voòr. Als ge dan later weêr eens met hem samen wilt komen, zal het mij pleizier doen voor uw aller geduldige ooren verder te gaan met den Alexander-roman.’⁴ Enkele dagen later beloofde hij aan de ritmeester der cavalerie A.H.W. (Lex) van Blijenburgh en diens vrouw (Loty) binnenkort het tiende hoofdstuk van het eerste boek voor te lezen: ‘Dr. Dee las ik voor tot en met waar wij gebleven zijn: ik zal het zéer waardeeren als ge later weêr eens samen met hem wilt komen luisteren naar de mooie scène van Alexander en de gevangen vorstinnen.’⁵ Ook in de zomer ging Couperus door met de voorlezingen, onder anderen aan de archeoloog H.M.R. Leopold.⁶ In augustus schreef hij opnieuw aan mevrouw Böhtlingk: ‘Welken avond zoudt ge dezen week eens met Loty, Lex (en Dr. Dee) kunnen komen luisteren naar Alexander? [...] Het is zoo stilletjes en vervelend. We missen Frans erg. Ik werk maar...’⁷

Op 10 november 1919 - de roman was nog niet voltooid - sloot Couperus een contract voor de boekuitgave met Nijgh & Van Ditmar's Uitgevers-maatschappij.⁸ Hij ontving bij inleve-

4 Brief, gedateerd 24 mei 1919, in de Couperus-collectie van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag. In de roman wordt de slag van Issos beschreven in hoofdstuk viii en ix van het eerste boek. ‘Dr. Dee’ is ons niet bekend.

5 Brief, gedateerd 28 mei 1919, in het Letterkundig Museum.

6 Vgl. Henri van Booven: Leven en werken van Louis Couperus. Met een nawoord van F.L. Bastet en een register op titels en personen. Den Haag, 1981 [fotomechanische herdruk van de eerste druk: Velsen, 1933]. p. 237.

7 Brief, gedateerd 23 augustus 1919, in het Letterkundig Museum.
De tragische dood van zijn neef Frans Vlielander Hein (tevens zijn ‘secretaris’), in maart 1919, had Couperus sterk aangegrepen (vgl. F.L. Bastet: Louis Couperus; Een biografie. Amsterdam, 1987. p. 569-571).

8 Een exemplaar van dit contract is in bezit van uitgeverij Nijgh & Van Ditmar te Amsterdam (een tweede exemplaar bevindt zich in de Couperus-collectie van het Letterkundig Museum). Bij dezelfde uitgever verscheen in november 1919 Couperus' vorige roman, Xerxes of de hoogmoed.

[p. 513]

ring van de kopij een voorschot van ƒ3000,- op een tantième van 20% van de verkoopprijs met een maximum van één gulden per verkocht exemplaar.⁹ De roman zoû uit twee boeken bestaan. Couperus verplichtte zich de kopij van het eerste boek, dat in november 1920 zou verschijnen, uiterlijk op 1 juli 1920 in te leveren; de kopij van het tweede boek, dat voorjaar 1921 zou verschijnen, moest uiterlijk in september 1920 worden ingeleverd. Tot voorjaar 1921 mocht geen ander werk van zijn hand verschijnen. De uitgever kreeg uitsluitend het exploitatierecht van de roman, niet het copyright.

Couperus voltooide de kladversie van Iskander op 26 december 1919. Begin januari 1920 schreef hij aan Van Blijenburgh: ‘[...] kon niet tot brieven-schrijven komen. Overstelpt met werk; ik voltooide 2^den Kerstdag den Alexander-Roman. Ik ben er gelukkig om, voor zoo ver wij hier omlaag gelukkig kunnen zijn.’¹⁰ Een groot gedeelte van de roman was toen al in het net overgeschreven en verzonden ter publikatie in Groot Nederland.

Iskander; De roman van Alexander den Groote werd van januari tot augustus 1920 voorgepubliceerd in Groot Nederland. In tegenstelling tot de in het contract overeengekomen gespreide uitgave verschenen de twee delen van de boekuitgave tegelijk, in november 1920 bij Nijgh & Van Ditmar te Rotterdam. Iskander was Couperus' laatste roman.

9 De winkelprijs van de ingenaaide exemplaren zou uiteindelijk ƒ12,- voor twee delen bedragen, die van de gebonden exemplaren ƒ15,-.

10 Brief, gedateerd 5 januari 1920, in het Letterkundig Museum.

Bronnen

Voorzover ons bekend, zijn van de roman Iskander de volgende door de auteur geautoriseerde bronnen overgeleverd:

A. een volledig kladhandschrift van de hand van Couperus en een onvolledig kopijhandschrift dat gedeeltelijk door Couperus en gedeeltelijk door zijn vrouw is gemaakt. De handschriften bevinden zich in het Letterkundig Museum en Documentatiecen-

[p. 514]

trum te Den Haag (sig. c.383 hi).¹¹

Het kladhandschrift bestaat uit twee, apart genummerde, delen. Het eerste deel telt 212 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.¹² Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift Alexander en de Vrouwen, en genummerde bladen van 2-70, een half, ongenummerd blaadje, en genummerde bladen van 71-140, 141,0, 141-210.¹³ Het tweede deel telt 225 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.¹⁴ Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift Iskander; De Roman van Alexander den Groote; Tweede Boek, en genummerde bladen van 2-178, 171-227.¹⁵ Het kladhandschrift bevat veel doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen. Couperus heeft de eerste versie van de roman zonder veel onderbrekingen op papier gezet. De ductus verschilt weinig en alle bladen zijn in dezelfde paarse inkt beschreven.

Het kopijhandschrift bestaat uit twee, apart genummerde, de-

11 Op de map waarin het kladhandschrift wordt bewaard, staat in de hand van mevrouw Couperus-Baud: ‘Manuscript “Iskander” door Louis Couperus, van E. Couperus-Baud aan B. Vlielander Hein. 13 Nov. 1927.

12 Op de achterkant van een aantal bladen staan aanzetten van verschillende hoofdstukken van Iskander, aantekeningen voor de roman met verwijzingen naar Plutarchus, titels en aanzetten van de feuilletons ‘Van het burggraafje’ en ‘De geheimzinnige boodschapper’ (respectievelijk gepubliceerd in Het vaderland van 29 september 1918 en in De telegraaf van 8 februari 1920) en de tekst van twee onvoltooide, ongepubliceerd gebleven feuilletons (‘De prins van Thule’ en ‘Het land van Thule’). Verder bevatten enkele bladen aan de voor- of achterkant losse aantekeningen, tekeningen en berekeningen.

13 Op het halve, ongenummerde blaadje staat de introductie van de eunuch Bagoas, die volgt op de tekst van blad 70; blad 141,0 was eerst abusievelijk 140 genummerd.

14 Op de achterkant van enkele bladen staan aanzetten van verschillende hoofdstukken van Iskander; op de achterkant van blad 214 staat in de hand van mevrouw Couperus een aanzet: ‘Na het groote succes, dal de serie van de Boeken der Kleine Zielen van Louis Couperus, in de meesterlijke vertaling’. Verder bevatten enkele bladen aan de voor- of achterkant losse aantekeningen, tekeningen en berekeningen.

15 Couperus heeft zich bij de nummering van de bladen na 178 vergist en is opnieuw met nummer 171 verdergegaan.

[p. 515]

len (de twee boeken waaruit de roman bestaat) van in totaal 514 bladen (respectievelijk 253 en 261 bladen) van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.¹⁶ Het handschrift van het eerste boek bestaat uit vier, apart genummerde, delen. Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift Iskander; De Roman van Alexander den Groote; Eerste Boek, en genummerde bladen van 2-24, 24a-76, 1-48, 1-33, 1-95. Het handschrift van het tweede boek bestaat uit twee, apart genummerde, delen. Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift Iskander; De roman van Alexander den Groote door Louis Couperus. Tweede Boek, en genummerde bladen van 2-146, 1-114, 117.¹⁷

Couperus zelf heeft alle bladen van het kopijhandschrift van het eerste boek overgeschreven en van het tweede boek het grootste gedeelte; de overige bladen van het tweede boek zijn door Elisabeth Couperus-Baud overgeschreven. Het kopijhandschrift bevat vrijwel geen doorhalingen, verbeteringen of toevoegingen.¹⁸ Het is door Couperus en zijn vrouw in paarse inkt geschreven. De ductus is gelijkmatig.

In het kopijhandschrift ontbreken de zwarte vegen of strepen die gewoonlijk op de zetterij ontstonden. Het is misschien (op de redactie van Groot Nederland) overgetypt. Het typoscript is niet bewaard gebleven.

De tekst van het kopijhandschrift wijkt inhoudelijk vrijwel niet af van de gepubliceerde versie van Iskander. Meestal gaat het om kleine, vooral stilistische, varianten. Het kladhandschrift ver-

16 Op de achterkant van enkele bladen staan losse aantekeningen voor de roman, tekeningen en berekeningen. Verder staat op een aantal bladen een opmerking van Couperus, bestemd voor de redactie van Groot Nederland, over het verzenden van de kopij en de drukproeven (zie noot 20).

17 Twee bladen ontbreken (115 en 116). Vanaf blad 68 in het tweede gedeelte van deel twee (hoofdstuk ix) wist Couperus, na het verzenden van de voorafgaande bladzijden naar Groot Nederland, de hoofdstuknummers niet meer. In plaats van met een nummer duidde hij de hoofdstukken aan met een kringeltje en met: ‘? (Nummer)’.

18 Couperus heeft de door zijn vrouw overgeschreven gedeelten gecorrigeerd (overigens zonder deze gedeelten te vergelijken met zijn eigen kladhandschrift), in paarse inkt.

[p. 516]

schilt aanzienlijk van de gepubliceerde versie. Couperus heeft de roman bij het overschrijven grondig bewerkt. De opeenvolgende scènes en hoofdstukken uit het kladhandschrift zijn gehandhaafd, maar in het kladhandschrift is het eerste boek een hoofdstuk eerder afgesloten.¹⁹

B. een voorpublikatie in Groot Nederland 18 (1920). Dl. 1 [januari-juni], p. 1-63, 129-177, 249-303, 397-442, 481-530, 637-683; dl. 11 [juli-augustus], p. 1-68, 115-162.

Couperus verzond het kopijhandschrift in gedeelten aan de redactie van het tijdschrift.²⁰ Vermoedelijk was hij nog bezig de laatste gedeelten van het kladhandschrift over te schrijven toen de eerste afleveringen al in Groot Nederland verschenen.

Begin januari 1920 schreef Couperus aan de ritmeester Van Blijenburgh: ‘Wil je mij een vriendendienst bewijzen? En mag ik je op kosten jagen?? Abonneer je dan op Groot-Nederland - 8 maanden lang verschijnt Iskander in Groot-Nederland, en lees mijn boek er in op je gemak, maak militaire opmerkingen en kritiek op de marge van je exemplaar, en je doet mij een bizonder groote dienst.

‘Als het boek dan in boekvorm verschijnt, reeds ten deele van dit najaar, kan ik dan alle militaire ongerechtigheden herzien. Mijn eigen exemplaar van Groot-Nederland kan ik niet missen: daarom “jaag ik je op kosten”, waarvoor verontschuldiging!!’²¹ Een week later schreef Couperus hem opnieuw: ‘Betty heeft me gebromd, omdat ik de indiscretie heb gehad je te zeggen, dat je je abonneeren moest op Groot-Nederl!! Ik zie in eens in, dat ze gelijk heeft! O, mijn

19 Het motto van de roman ontbreekt nog in de kladversie (‘Et quem arma Persarum non fregerant, vitia vicerunt’ is in Couperus' exemplaar van de Historiae Alexandri Magni, boek vi,2,1 vertaald als: ‘et, invincible aux armes des Perses, il fut vaincu par leur vices’).

20 Op de achterkant van enkele bladen noteerde Couperus mededelingen voor Cyriel Buysse, zijn mederedacteur van Groot Nederland. Op de achterkant van blad 76 van het eerste deel staat: ‘Hierbij slot van Januari-gedeelte. Zend mij s.v.p. niet te laat proef, liefst zoo gauw mogelijk’; op de achterkant van het eerste deel hoofdstuk xi blad 1 staat: ‘Derde Zending Iskander’.

21 Brief, gedateerd 5 januari 1920, in het Letterkundig Museum.

[p. 517]

militaire Specialiteit, vergeef een maniaken romancier, die echter zoo gaarne je licht over zijn werk ontstoken zag!!

‘Maar abonneer je niet; ik zal je wel de exemplaren doen toekomen. En vergeef me: ik was werkelijk wel wat onbescheiden!’²² Couperus zond Van Blijenburgh waarschijnlijk afleveringen van het tijdschrift, maar ook drukproeven. In februari of maart 1920 vroeg hij hem: ‘Mag ik je nog eens lastig vallen en wil je s.v.p. hoofdstuk xxxiii eens lezen in deze proeven? Echter niets veranderen in deze proef, anders raakt de zetter in de war: eventueele kritiek op een apart papiertje!

‘Is het Commando zoo goed op bl. 33??’²³ Couperus heeft op aanwijzing van Van Blijenburgh vermoedelijk op enkele plaatsen in de roman veranderingen aangebracht.²⁴

C. een uitgave in boekvorm: Louis Couperus: Iskander; De roman van Alexander den Groote. 2 delen. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar's Uitgevers-Maatschappij, [november] 1920.

Hoewel er geen correspondentie is overgeleverd tussen Couperus en Nijgh & Van Ditmar over de produktie van Iskander, staat het vast dat de tijdschriftpublikatie als kopij voor de boekpublikatie heeft gediend. Een aantal fouten komt zowel in Groot Nederland als in de boekuitgave voor. Deze fouten moeten uit Groot Nederland zijn overgenomen en door Couperus bij de correctie over het hoofd zijn gezien. Bovendien had Couperus de gewoonte de gedrukte voorpublikaties van zijn werk als kopij naar de uitgever te sturen of de desbetreffende nummers van het tijdschrift door de uitgever te laten aanschaffen.

22 Briefkaart, gedateerd (poststempel) 9 januari 1920, in het Letterkundig Museum.

23 Visitekaartje, ongedateerd, in het Letterkundig Museum. Het ging om de drukproeven van de april-aflevering van Groot Nederland. Het commando: ‘Schoudert de lansen! Flankgelederen! Links en rechts front, valt aan!!’ in hoofdstuk xxxiii [= xxxv] van het eerste boek, was kennelijk correct: het is in de boekuitgave niet gewijzigd (p. 239 in deze editie).

24 Zie voor de veranderingen de lijst met varianten op pagina 536 en 540 (bij 95,2 en 231,12).

[p. 518]

Couperus heeft zelf de proeven van de boekuitgave gecorrigeerd, want verschillende wijzigingen in de tekst van de eerste druk ten opzichte van de tijdschriftpublikatie kunnen onmogelijk aan de zetter of de corrector van de drukkerij (of van de uitgeverij) worden toegeschreven. Couperus stond er trouwens altijd op de proeven van de voorpublikatie en van de eerste druk van zijn boeken te corrigeren. Er zijn geen aanwijzingen dat hij voor de eerste druk van Iskander van deze gewoonte is afgeweken.

In het handschrift en in Groot Nederland was de roman onderverdeeld in genummerde hoofdstukken (Eerste boek i-xxv; Tweede boek i-xxxix).²⁵ In de boekuitgave werden de hoofdstuknummers geschrapt en de hoofdstukken gescheiden door een witregel. Dit gebeurde waarschijnlijk op initiatief van de uitgever, om bladzijden te winnen in de twee toch al dikke delen. Het onderscheid tussen een witregel die twee hoofdstukken van elkaar scheidde en een gewone regel wit in de tekst viel weg, en daarmee de hoofdstukindeling. Omdat het niet aannemelijk is dat het weglaten van de hoofdstuknummers in opdracht van Couperus gebeurde (de hoofdstukken en afdelingen in zijn romans, verhalen en feuilletons zijn altijd met behulp van nummers aangegeven), zijn ze in deze uitgave van Iskander weer ingevoegd.

In november 1922 verscheen een nieuwe uitgave van Iskander, op dunner papier, de beide delen in één band, met op de titelpagina de vermelding: ‘tweede druk’. Deze uitgave is in feite een tweede oplage van de eerste druk, waarvan een klein gedeelte opnieuw is gezet.²⁶ Couperus heeft zich met deze uitgave niet bemoeid.²⁷ In

25 Wel ontbreken er veel nummers in het klad- en het nethandschrift (zie ook noot 17). In Groot Nederland werden vervolgens meerdere fouten gemaakt in de opeenvolging van de hoofdstuknummers.

26 De titelpagina's van de beide boeken en de laatste pagina van het eerste boek moesten worden aangepast. Het eerste vel van het eerste boek, het eerste vel van het tweede boek en het voorlaatste vel van het eerste boek (vier bladzijden om het laatste katern heengevouwen) zijn opnieuw gezet, regel-voor-regel (met dezelfde letter en dezelfde bladspiegel) naar de eerste druk.

27 In het bestaande zetsel zijn geen zetfouten gecorrigeerd; in de opnieuw gezette bladzijden is wel een aantal nieuwe zetfouten ontstaan.

[p. 519]

september 1924, ruim een jaar na de dood van Couperus, verscheen opnieuw een uitgave van de roman, eveneens in één band. Op de titelpagina staat de vermelding: ‘derde druk’. Deze uitgave is een regel-voor-regel herdruk van de ‘tweede’ druk.²⁸

De oplage van de eerste druk van Iskander was waarschijnlijk 1250 of 1500 exemplaren.²⁹ Voor het aan Couperus betaalde voorschot van ƒ3000,- kon de uitgever bij het afgesproken honorarium van één gulden per exemplaar 3000 exemplaren verkopen. Dit aantal werd pas bij de derde druk bereikt. Toen de eerste oplage in 1922 uitverkocht raakte, werd van het bestaande zetsel opnieuw een aantal exemplaren (1000?) gedrukt (de ‘tweede’ druk). In de loop van 1924 was deze oplage ook bijna uitverkocht en werd een ‘derde’ druk uitgegeven. Op 1 januari 1928 waren van de drie uitgaven van de roman in totaal pas 2825 exemplaren verkocht.³⁰

28 In de ‘derde’ druk is een aantal zetfouten uit de eerste druk (en dus ook uit de ‘tweede’ druk) gecorrigeerd, maar er zijn daarentegen weer andere zetfouten ontstaan.

29 De oplage van Xerxes, Couperus' vorige roman (1919) bij dezelfde uitgever, was 1500 exemplaren. Tot en met december 1924 werden daarvan slechts 1029 exemplaren verkocht (vgl. de ‘Verantwoording’ in: Louis Couperus: Xerxes of de hoogmoed. Volledige Werken Louis Couperus [dl.] 41. Amsterdam/Antwerpen, 1993. p. 224).

30 Tot en met december 1924 werden van Iskander 2209 exemplaren verkocht. De verkoopcijfers over 1925 en 1926 waren respectievelijk 2465 en 2664 exemplaren. De afrekeningen van Nijgh & Van Ditmar met mevrouw Couperus, waaraan de cijfers zijn ontleend, zijn in bezit van uitgeverij Nijgh & Van Ditmar te Amsterdam.

Tekstkeuze

Voor deze uitgave van Iskander is de eerste tijdens Couperus' leven verschenen druk als basistekst gekozen: hij vertegenwoordigt de laatste door de auteur actief geautoriseerde versie. Couperus heeft de kopij ervan geleverd en de proeven ervan zelf gecorrigeerd. Voor de tekstsamenstelling is gebruik gemaakt van het exemplaar van de eerste druk dat zich bevindt in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (sig. 1126 b46-47).

[p. 520]

Correcties

Omdat het kladhandschrift (h¹) inhoudelijk sterk afwijkt van de gepubliceerde versie van de roman is het niet betrokken in de tekstvergelijking van deze editie, met uitzondering van de gedeelten waarvan het kopijhandschrift door mevrouw Couperus is gemaakt en de gedeelten waarvan het kopijhandschrift ontbreekt. Het kladhandschrift is verder geraadpleegd bij tekstuele problemen in de basistekst die niet met behulp van het kopijhandschrift waren op te lossen.

In de tekst van deze uitgave zijn, mede op grond van een woord-voor-woord vergelijking van achtereenvolgens het kopijhandschrift (h²) met de tijdschriftpublikatie (gn) en van de tijdschriftpublikatie met de eerste druk van Iskander, en in de hierboven aangegeven gevallen met het kladhandschrift, de hieronder volgende correcties aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de verbeterde versie gegeven; na de ‘Duitse komma’ (/) volgt de oorspronkelijke, foutieve lezing van de eerste druk. De laatste is voorzien van een asterisk (*) als zij voorkomt in alle genoemde versies. Indien dit niet het geval is, worden ook de lezingen van het kopijhandschrift, van de voorpublikatie, en in voorkomende gevallen van het kladhandschrift, vermeld. Hierbij is de volgorde gn, h², h¹ aangehouden, omdat de tijdschriftpublikatie als kopij voor de eerste druk heeft gediend.³¹

9,2	Kamp/kamp (kamp gn, Kamp h^2)
9,20	ìn/in (in gn, ìn h^2)
10,34	liggende/liggende, (liggende, gn, liggende h^2)

31 De lezing ‘Aangevoerd had hij zijn leger moeten’ (p. 189,16/17) is door ons niet verbeterd: zij komt voor in alle overgeleverde versies (Couperus bedoelde wellicht ‘Aanvoeren [...] moeten’); de lezing ‘de meer en meer het ravijn opdoemende’ (p. 322,17/18) hebben wij om dezelfde reden niet verbeterd (Couperus heeft in het kladhandschrift de bepaling ‘het ravijn’ later toegevoegd en heeft vermoedelijk het woordje ‘uit’ vergeten). Ook de zinsnede ‘Kleitos, de zoon van Hellanike’ (p. 417,14) is door ons niet verbeterd, hoewel zij historisch onjuist is (Kleitos was de broer van Hellanike); de lezing komt echter voor in alle overgeleverde versies.

[p. 521]

12,30	woordvoerster/woordvoerdster (woordvoerdster gn, woordvoerster h^2)
13,14	woordvoerster/woordvoerdster (woordvoerdster gn, woordvoerster h^2)
16,34	was...!/was..! (was..! gn, was... h^2)
17,28	weenden/meenden (weenden gn, h^2)
18,1	Noodlot/noodlot (noodlot gn, Noodlot h^2)
18,25	zelve,/zelve (zelve, gn, h^2)
18,33	grauwe/grauw (grauw gn, grauwe h^2)
21,19	intrigues/intrigue (intrigue gn, intrigues h^2)
22,16	aller/alle (alle gn, aller h^2)
26,18	groezelig/groezelige (groezelig gn, h^2)
28,5	leger, het volk/volk, het volk (volk, het volk gn, h^2, leger, het volk h^1)
32,20	zagen/zagen, (zagen, gn, zagen h^2)
32,25/26	Eufrates-doorsnedene/Eufraat-doorsnedene*
33,21	stoeterijen. Met/stoeterij en met (stoeterij en met gn, stoeterijen. Met h^2)
33,27	Baktrië;/Baktrië: (Baktria; gn, Bactria; H^2)
33,27	Dahen/Dahers (Dahers gn, h^2, Dahen h^1)
35,8	trok-aan/trok aan (trok-aan gn, h^2)
35,22	Onbewegelijk/[alinea] Onbewegelijk ([alinea] Onbewegelijk gn, Onbewegelijk h^2)
36,17	dienvrouwen/dienstvrouwen (dienstvrouwen gn, dienvrouwen h^2)
38,20	van, nauwlijks,/nu, nauwlijks (nu, nauwlijks gn, van, nauwlijks, h^2)
39,5	wachtens/wachtend (wachtend gn, wachtens h^2)
40,26	heen:/heen; (heen; gn, heen: h^2)
45,12	eendrachtig/aandachtig (aandachtig gn, eendrachtig h^2)
46,3	mantel-sleependen/mantelsleep en den (mantelsleep en den gn, mantel-sleependen h^2)
47,29	zegelde/regelde (regelde gn, zegelde h^2)
48,8	hen/hem (hem gn, h^2, hen h^1)
48,18	heirmacht/heirwacht (heirwacht gn, heirmacht h^2)

[p. 522]

55,31	meer/meer een (meer een gn, meer h^2)
56,25	Perdikkas;/Perdikkas: (Perdikkas: gn, Perdikkas; h^2)
57,23	Amyntas/Amyntos (Amyntos gn, Amyntas h^2)
58,21	nauw/maar (maar gn, nauw h^2)
58,34	verweekt/verweekt, (verweekt gn, h^2)
61,24	Er/En (En gn, h^2, Er h^1)
63,14	golvingen/golvingen, (golvingen gn, golvingen, h^2)
63,28	hùn/hun (hun gn, hùn h^2)
64,20	jeugdig/vreugdig (vreugdig gn, jeugdig h^2)
64,27	geenszins/geenzins (geenzins gn, geenszins h^2)
65,5	vreemd/wreed (wreed gn, vreemd h^2)
66,28	broeder-vorst/broedervorst (broeder-vorst gn, h^2)
67,16	Atizyes/Antizyes (Antizyes gn, h^2, Atizyes h^1)
67,17	Rheomithres/Rheomitres*
69,4	Alexandros/Alexander*
70,8	Noodlottigheid/noodlottigheid (noodlottigheid gn, Noodlottigheid h^2)
72,18	van.../van.. (van... gn, h^2)
72,20	Sisygambis,/Sisygambis (Sisygambis, gn, h^2)
74,9	Vrouwen:/Vrouwen. (Vrouwen, gn, h^2, Vrouwen: h^1)
81,34	vrouwen/vrouwen, (vrouwen, gn, h^2, vrouwen h^1)^32
82,8	gevoelde/gevoelden*^33
82,18	Armenië,/Armenië (Armenië gn, Armenië, h^2)
82,25/26	Parmenion. Er waren Hefaistion, Perdikkas en Meleagros; er/Parmenion. Er (Parmenion. Er gn, Parmenion. Er waren Hefaistion, Perdikkas en Meleagros; er h^2)
87,34	edelboortig/edelmoedig (edelmoedig gn, edelboortig h^2)
88,5	zij zoo/zij*
90,18	toen,/toen (toen gn, toen, h^2)

32 In het kopijhandschrift stond achter ‘vrouwen,’ de later door Couperus doorgestreepte zinsnede: ‘wat ons Perzië’. Couperus is bij het schrappen vergeten ook de komma achter ‘vrouwen’ door te strepen.

33 Het kladhandschrift heeft een afwijkende lezing.

[p. 523]

91,2	Alexandros,/Alexandros (Alexandros gn, Alexandros, h^2)
93,26	Filippos,/Filippos (Filippos gn, Filippos, h^2)
93,32	ter/te (te gn, ter h^2)
95,2/3	Libysche/Lybische (Lybische gn, Libysche h^2)
97,2	lafaards!,/lafaards! (lafaards! gn, lafaards!, h^2)
97,9	Barsina,/Barsina (Barsina gn, Barsina, h^2)
99,22	Vrienden,/Vrienden (Vrienden, gn, h^2)
99,24	Sisygambis/Sysigambis (Sisygambis gn, h^2)
101,15	slaven,/slaven (slaven, gn, h^2)
106,17	Hefaistion;/Hefaistion: (Hefaistion: gn, Hefaistion h^2)
107,22	maken.../maken... (maken... gn, h^2)
107,30	Kodomannos/Kodomanos (Kodomanos gn, Kodomannos h^2)
108,20	melden,/melden (melden, gn, h^2)
111,12	hen/hem (hem gn, h^2, hen h^1)
114,28/29	veldheeren,/veldheeren; (veldheeren; gn, veldheeren, h^2)
118,10	Hij/Zij (Zij gn, Hij h^2)
118,26	allen/allen, (allen, gn, allen h^2)
119,33	zien/gezien (gezien gn, zien h^2)
122,30	onderling,/onderling (onderling gn, onderling, h^2)
122,33	Abdalonymos/Abdalonymus (Abdalonymus gn, Abdalonymos h^2)
125,29	leed,/leed (leed gn, leed, h^2)
126,17	zoo/en (en gn, zoo h^2)
128,2	elkander,/elkander (elkander, gn, h^2)
128,4	Hefaistion,/Hefaistion (Hefaistion gn, Hefaistion, h^2)
130,15	zien die/zien dat (zien dat gn, zien die h^2)
131,35	[alinea] Hij/Hij (Hij gn, [alinea] Hij h^2)
133,12	onverschillig,/onverschillig (onverschillig gn, onverschillig, h^2)
135,35	schuchter,/schuchter (schuchter gn, h^2, schuchter, h^1)
137,2	wij,/wij (wij gn, wij, h^2)
137,34	hij,/hij (hij, gn, h^2)

[p. 524]

139,26	winter, aan/winter. Aan (winter. Aan gn, winter, aan h^2)
143,25	ge-oord,/ge-oord (ge-oord gn, ge-oord, h^2)
146,20	Arabië/Azië (Azië gn, Arabië h^2)
149,19	harst/harts*
150,7	omkijkende,/omkijkende (omkijkende gn, omkijkende, h^2)
153,20	voet,/voet (voet gn, voet, h^2)
158,26	lieten/liepen (liepen gn, h^2, lieten h^1)
160,3	had-/had (had - gn, h^2)
161,26	scheen,/scheen (scheen gn, scheen, h^2)
162,13	van waar/voor zoover (voor zoover gn, van waar h^2)
164,23	achter,/achter (achter gn, achter, h^2)
164,28	richting ook/richting (richting gn, richting ook h^2)
165,2	zichtbaar/zichtbaar, (zichtbaar gn, h^2)
165,27	smeekelingen/vluchtelingen (vluchtelingen gn, smeekelingen h^2)
167,14	orgieën/orgiëen (orgiëen gn, orgieën h^2)
169,20	voelende/voelde (voelde gn, voelende h^2)
172,10	zwarte,/zwarte (zwarte gn, zwarte, h^2)
172,12	manenacht,/manenacht (manenacht gn, manenacht, h^2)
173,16	Antigonos,/Antigonos (Antigonos, gn, h^2)
173,25	harst/harts*
174,14	den Vrienden/de Vrienden (den Vrienden gn, h^2)
175,24	Zeus/Zeus, (Zeus, gn, Zeus h^2)
180,3	hij/zij (zij gn, hij h^2)
182,27	vrouw,/vrouw (vrouw gn, vrouw, h^2)
183,29	Zij ook/[alinea] Zij ook ([alinea] Zij ook gn, Zij ook h^2)
184,1	mij,/mij (mij, gn, h^2)
185,19	gunstige/gunstig (gunstige gn, h^2)
185,31	voorbij voor/voorbij (voorbij gn, voorbij voor h^2)
188,34	om/over (over gn, om h^2)
189,7	wagen,/wagen (wagen gn, wagen, h^2)
192,1	wijd,/wijd (wijd gn, wijd, h^2)

[p. 525]

194,28	tegen,/tegen (tegen gn, tegen, h^2)
195,4	alleen/allen (allen gn, h^2, alleen h^1)
196,1	harmonieën/harmoniën (harmoniën gn, harmonieën h^2)
198,11	Tyriotès/Tyriotes*
200,32	dier/der (der gn, dier h^2)
203,15	bloedende/bloedenden (bloedenden gn, h^2, bloedende h^1)
210,5	eindelijk!,/eindelijk!*
215,32	wanneer?,/wanneer? (wanneer? gn, wanneer?, h^2)
215,32	zoû de/zoude (zoude gn, zoû de h^2)
216,2	vorst,/vorst (vorst, gn, h^2)
216,5	lokken,/lokken (lokken, gn, h^2)
217,4	volgden/volgende (volgende gn, volgden h^2)
218,18	rondom,/rondom (rondom, gn, h^2)
219,9	Want zij/Wat zijn (Want zij gn, h^2)
219,25	Menidas/Menedas*
220,1	zijde/zijde, (zijde gn, h^2)
221,27	zag/zag het (zag het gn, zag h^2)
221,30	oogenblik,/oogenblik (oogenblik, gn, h^2)
222,2	liniën/linieën (linieën gn, h^2, liniën h^1)
222,26	gloriën/glorieën (glorieën gn, h^2, gloriën h^1)
222,34	vlakte/vlakten (vlakten gn, vlakte h^2)
223,24	seconden-lang/seconde-lang (seconde lang gn, seconden lang h^2)
223,32	Noodlots/noodlots (noodlots gn, Noodlots h^2)
224,1	ruiterij/ruiters (ruiters gn, ruiterij h^2)
224,10	-donderde/donderde (donderde gn, -donderde h^2)
224,25	bijna/bijna, (bijna, gn, bijna h^2)
225,29	dat,/dat (dat, gn, h^2)
231,20	Polyperkoon/Polyperkioon (Polyperkioon gn, Polyperkoon h^2)
231,31	front-/front - (front - gn, front- h^2)
235,19	der vorstin/de vorstin (de vorstin gn, der vorstin h^2)
237,12	ontzetting!,/ontzetting! (ontzetting!, gn, h^2)
238,6	hals,/hals (hals, gn, h^2)

[p. 526]

240,9	schreeuwden/schreeuwen (schreeuwden gn, h^2)
240,27	plakkende,/plakkende*
242,30	zwaard-doorstoken/zwaar doorstoken (zwaar doorstoken gn, h^2, zwaard-doorstoken h^1)
243,8	ongelooflijkheid!,/ongelooflijkheid! (ongelooflijkheid! gn, h^2, ongelooflijkheid!, h^1)
244,13	Hefaistion,/Hefaistion (Hefaistion gn, Hefaistion, h^2)
245,2	overwonnen/overwonnen, (overwonnen, gn, overwonnen h^2)
247,3	Noodlot/noodlot (noodlot gn, Noodlot h^2)
247,14	gemaakt/gemaak (gemaakt gn, h^2)
247,23	gewenscht:/gewenscht. (gewenscht. gn, gewenscht: h^2)
248,20	geweest/gewenscht (gewenscht gn, h^2, geweest h^1)
251,3	huis./huis.. (huis. gn, h^2)
254,27	Alexandros,/Alexandros (Alexandros, gn, h^2)
261,12	zoo vele/vele (zoo vele gn, h^2)
261,26	eindelijk!,/eindelijk!*
262,32	bedwingen/bedwingenen*
264,8	spot!,/spot! (spot! gn, spot!, h^2)
265,19	glimlachend,/glimlachend (glimlachend gn, glimlachend, h^2)
267,33	[alinea] De/De (De gn, [alinea] De h^2)
268,3	geknoopte/geknopte (geknoopte gn, h^2)
268,24	waakten/waakte (waakten gn, h^2)
268,26	eunuch,/eunuch (eunuch, gn, h^2)
269,7	Bagoas./Bagoas, (Bagoas. gn, h^2)
269,22/23	maanden/maanden, (maanden, gn, maanden h^2)
272,1	Hefaistion/Hefaistion, (Hefaistion, gn, Hefaistion h^2)
272,28	alleen.../alleen.. (alleen... gn, h^2)
272,31	Alexandros,/Alexandros (Alexandros, gn, h^2)
274,15	grootvaders/grootouders (grootouders gn, h^2, grootvaders h^1)
276,27	vreemd geurige/vreemde, geurige (vreemde, geurige gn, vreemd geurige h^2)
277,13	hurkten/rustten (rustten gn, hurkten h^2)

[p. 527]

277,23	Dareios/Dareìos (Dareios gn, h^2)
277,29	nemen./nemen, (nemen. gn, h^2)
279,26	alle/allen (alle gn, h^2)
280,32	dan dat/dat dan (dan dat gn, h^2)
283,2	Dahen/Dahers (Dahers gn, Dahen h^2)
285,18	worden!,/worden! (worden! gn, h^2, worden, h^1)
285,29	brons,/brons (brons, gn, h^2)
287,35	drievoet,/drievoet (drievoet gn, drievoet, h^2)
288,22	gongende/gonzende (gonzende gn, gongende h^2)
288,22	beds/bed (beds gn, h^2)
289,28	geweigerd,/geweigerd (geweigerd, gn, h^2)
291,13/14	gevangenschap/gevangschap (gevangenschap gn, h^2)
291,22	onvertrouwbare,/onvertrouwbare (onvertrouwbare gn, onvertrouwbare, h^2)
293,1	drachmen,/drachmen (drachmen gn, drachmen, h^2)
293,6	avonden,/avonden (avonden gn, avonden, h^2)
294,24	Alexandros:/Alexandros. (Alexandros: gn, h^2)
296,5	te/te te (te gn, h^2)
298,20	[alinea] Hij/Hij (Hij gn, [alinea] Hij h^2)
299,30	der tegels/de tegels (de tegels gn, der tegels h^2)
300,5	gezien:/gezien; (gezien; gn, gezien: h^2)
300,25/26	leeuwekoppen, de -lijven en -pooten/leeuwekoppen, de lijven en pooten (leeuwekoppen, de lijven en pooten gn, leeuwekoppen, de -lijven en -pooten h^2)
306,3	over,/over (over, gn, h^2)
306,4	hadden/hadden, (hadden gn, h^2)
312,18	zich,/zich (zich, gn, h^2)
315,27	Moeder!/Moeder? (Moeder? gn, Moeder! h^2)
316,9	troonden/huwden (huwden gn, troonden h^2)
318,3	stad,/stad (stad gn, stad, h^2)
318,26	koude/stonde (stonde gn, koude h^2)
319,5	dit/dat (dat gn, dit h^2)
319,12	compagnieën/compagniën (compagniën gn, compagnieën h^2)
319,24/25	mannen-en-schildentorens/mannen- en schildentorens*

[p. 528]

322,19	daar/hoe daar (hoe daar gn, daar h^2)
322,20/21	overvalleren/overvallenen (overvallenen gn, overvalleren h^2)
324,1	[alinea] Reeds/Reeds (Reeds gn, [alinea] Reeds h^2)
324,8	ontroerd,/ontroerd (ontroerd, gn, h^2)
324,21	Zijn/Zij (Zijn gn, h^2)
326,26	Perzië!,/Perzië! (Perzië! gn, Perzië!, h^2)
327,21	compagnieën/compagniën (compagnieën gn, h^2)
328,26	vizioenen/vizoenen (vizoenen gn, vizioenen h^2)
330,19	woedend,/woedend (woedend gn, woedend, h^2)
331,6	gestormde/gestroomde (gestroomde gn, gestormde h^2)
331,18	hen/hem (hem gn, hen h^2)
331,19	uit/naar (naar gn, uit h^2)
331,22	wier/wiens*
331,29	wind/wind, (wind, gn, wind h^2)
331,33	betaamde,/betaamde (betaamde, gn, h^2)
332,9	[alinea] Binnen/Binnen (Binnen gn, [alinea] Binnen h^2)
332,33	arme!,/arme!*
334,10	haven,/haven (haven, gn, h^2)
336,13	paleisbouw,/paleisbouw (paleisbouw, gn, h^2)
336,17/18	demon-oogen/demonoogen (demon-oogen gn, h^2)
336,19	harst/harts*
338,10	ondermijnend/ondermijnd (ondermijnend gn, h^2)
339,22	peri-paleis/peripaleis (peri-paleis gn, h^2)
339,35	-laaiende/-laaiende (- laaiende gn, -laaiende h^2)
340,3	Noodlot/noodlot (noodlot gn, Noodlot h^2)
346,24	uit eén blik/uit, eén blik(uit, eén blik gn, uit eén blik h^2)
346,25	déze/deze (deze gn, déze h^2)
349,6	[alinea] Artabazos/Artabazos (Artabazos gn, [alinea] Artabazos h^2)
349,18	In trouw!! In trouw!!/In trouw!! In trouw! (In trouw!! In trouw!! gn, h^2)
349,26	kampen/kampen, (kampen gn, h^2)
349,29/30	Dareios,/Dareios (Dareios gn, Dareios, h^2)
350,4	vernaamt!/vernaamt. (vernaamt! gn, h^2)

[p. 529]

351,25	echter/achter (achter gn, echter h^2)
351,29	Tolk/dit (dit gn, Tolk h^2)
351,32	hoog/hevig (hevig gn, hoog h^2)
352,33	Konings/Koning (Konings gn, h^2)
355,29	drie/deze (deze gn, drie h^2)
355,32/33	Koningen.../Koningen.. (Koningen... gn, h^2)
356,28	Tyriotès/Tyriotes*
357,11	uit,/uit (uit, gn, h^2)
358,4	rukten hem op/rukten hem (rukten hem gn, rukten hem op h^2)
360,12	wapenen;/wapenen: (wapenen: gn, wapenen; h^2)
362,16	Polystratos,/Polystratos (Polystratos, gn, h^2)
364,26	Lacedaimoniërs/Lacedemoniërs (Lacedemoniërs gn, Lakedemoniërs h^2, Lakedaimoniërs h^1)
369,35	geplant/gegroeid (gegroeid gn, geplant h^2)
371,14	broeders/broeder (broeders gn, h^2)
371,20	Perziesch,/Perziesch (Perziesch, gn, h^2)
372,2/3	gemoed/vermoed (vermoed gn, h^2, gemoed h^1)
374,27	- Het/Het (- Het gn, h^2)
377,15	‘broêrtje’/‘broertje’ (broêrtje gn, ‘broedertje’ h^2)
382,20	het/hij (hij gn, het h^2)
383,20	Wie/Die (Die gn, Wie h^2)
388,8	zijn/zij (zij gn, zijn h^2)
392,16	samenzwoeren/samenzweren (samenzweren gn, samenzwoeren h^2)
394,25	Stateira/Stateria (Stateira gn, h^2)
395,13	Koning;/Koning: (Koning: gn, Koning; h^2)
396,27	kunnen/kennen (kennen gn, kunnen h^2)
399,25	geworden/geworden, (geworden, gn geworden h^2)
400,2	sterke man,/sterke, man (sterke man, gn, h^2)
400,30	Ekbátana/Ekbàtana (Ekbàtana gn, h^2, Ekbatana h^1)
400,31/32	ondervonden:/ondervonden; (ondervonden: gn, h^2, h^1)
401,1/2	muren/huizen (huizen gn, muren h^2, h^1)
401,4/5	verhoogende/verhoogde (verhoogende gn, h^2, h^1)
403,9	tot/toen (toen gn, toch h^2, tot h^1)

[p. 530]

404,9	Polydamas./Polydamas (Polydamas gn, Polydamas, h^2)
409,11	verlate/verlatene (verlatene gn, verlate h^2, h^1)
411,5	wanneer?,/wanneer? (wanneer? gn, h^2, wanneer?, h^1)
411,17/18	ruitersilhouetjes:/ruitersilhouetjes; (ruitersilhouetjes; gn, ruitersilhouetjes: h^2)
413,31	gewond!,/gewond! (gewond! gn, gewond!, h^2)
414,4	veldslagen/veldslagen - (veldslagen - gn, veldslagen h^2)
414,9	-sagen/sage (sage gn, h^2, -sagen h^1)
415,6	incarnaat-blozende/incarnaat blozende (incarnaat blozende gn, incarnaat-blozende h^2)
415,31	dier,/dier (dier, gn, h^2)
418,13/14	orgieën/orgiëen (orgieën gn, h^2, h^1)
418,25	willekeur/wilekeur (willekeur gn, h^2, h^1)
420,32	recepten bereide,/recepten, bereide (recepten, bereide gn, recepten bereide, h^2)
423,16	tragediën/tragedieën (tragedieën gn, tragediën h^2)
423,29	tragediën/tragedieën (tragedieën gn, h^2, tragediën h^1)
425,14	lachwekkendheid!,/lachwekkendheid! (lachwekkendheid! gn, lachwekkendheid!, h^2)
425,30	Perzen,/Perzen (Perzen gn, Perzen, h^2)
426,25/26	schuimbekkend,/schuimbekkend (schuimbekkend gn, schuimbekkend, h^2, h^1)
427,32	stilte/stilte, (stilte, gn, stilte h^2, h^1)
428,8	hij,/hij (hij gn, hij, h^2, h^1)
430,6	slecht-demonische/slecht demonische (slecht demonische gn, slecht-demonische h^2, h^1)
432,27	zijn moest/moest (moest gn, zijn moest h^2, h^1)
437,27	kon-:/kon-; (kon-: gn, h^2)
441,23	Kaukasus'/Kaukasus (Kaukasus gn, h^1, Kaukasus' h^2)
441,24	dichtwedstrijden/dichterwedstrijden (dichterwedstrijden gn, h^2, dichtwedstrijden h^1)
441,30	opgebroken/opgetrokken (opgetrokken gn, h^2, opgebroken h^1)
445,14	tapijt,/tapijt (tapijt gn, tapijt, h^2)

[p. 531]

445,30	weidde/weidden (weidde gn, h^2)
447,22	telkens/telkens, (telkens, gn, telkens h^2)
450,5	ooit getaand/uitgebrand (uitgebrand gn, h^2, ooit getaand h^1)
454,13	dansende,/dansende (dansende, gn, h^2)
456,15	pijlen,/pijlen (pijlen, gn, h^2)
456,31	Koning... Nu/Koning ...Nu (Koning ...Nu gn, Koning... Nu h^2)
461,2	konden/zouden (zouden gn, konden h^2)
464,5	niets/niet (niet gn, niets h^2)
465,16	langzaam-,/Langzaam-, (Langzaam-, gn, langzaam-, h^2)
467,6	rijks,/rijks (rijks gn, rijks, h^2)
472,2	Alle/Allen (Alle gn, h^2)
475,34	sterke/sterk*
476,29/30	waarzeggers/waarzegger (waarzegger gn, waarzeggers h^2)
478,2	had./had (had. gn, h^2)
480,20	woestijnsteppen/woestijn, steppen (woestijn, steppen gn, woestijnsteppen h^2)
485,1/2	schaduw,/schaduw (schaduw gn, schaduw, h^2)
489,24	[alinea] Er/Er (Er gn, [alinea] Er h^2)
491,21	duizenden/duizenden, (duizende gn, h^2)
494,18	voeten,/voeten (voeten, gn, h^2)
495,20	hel/wel (wel gn, hel h^2)
496,20	Alexandros'/Alexandros (Alexandros' gn, h^2)
497,26	als/al (al gn, h^2, als h^1)
497,27	die/als (als gn, die h^2, h^1)
499,27	boom/bron (bron gn, h^2, boom h^1)
500,15	Vrienden:/Vrienden; (Vrienden; gn, Vrienden: h^2, Vrienden, h^1)
502,16	mijn/mijn, (mijn gn, h^2, h^1)
503,7	Eufrates,/Eufrates (Eufrates, gn, h^2, h^1)
505,8	dien,/dien (dien gn, dien, h^2)
505,10	kort, bruin/kort bruin, (kort bruin, gn, kort, bruin h^1)

[p. 532]

505,12	helaas,/helaas (helaas gn, helaas, h^1)
505,31	duidelijk,/duidelijk (duidelijk gn, duidelijk, h^1)

Varianten

De eerste druk van Iskander vertoont ten opzichte van de tijdschriftpublikatie (gn) en het kopijhandschrift (h²) de hieronder volgende woordvarianten. Van de gedeelten waarvan het kopijhandschrift door mevrouw Couperus is gemaakt en de gedeelten waarvan het kopijhandschrift ontbreekt, worden ook de verschillen tussen het kladhandschrift (h¹), de voorpublikatie en de eerste druk vermeld. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de lezing van de eerste druk gegeven; na het ‘ontstaan-uit-teken’ (<) volgen de vroegere versies gn en h² (en in voorkomende gevallen h¹).³⁴

10,22	en < en bij h^2
12,22	hunne < een hunner gn, h^2
13,7	steeds < dicht h^2
13,32	als naakt < naakt h^2
14,2	doms < dwaas h^2
14,18	knapejeugdig < jeugdig gn, h^2
16,9	verschenen < waren verschenen gn, h^2
16,10	ontkomen < ontkomen zijn gn, h^2
17,6	met hunne paarden op < op hunne paarden gn, h^2
18,29	rijen karren < rijen h^2^35
19,30	geitehuid < zeildoek h^2
20,3	Perziesch gezind < Perziesch h^2
22,24	mond < heiligen mond h^2

34 De onzekere lezingen van de handschriften worden gevolgd door een gecursiveerd vraagteken tussen teksthaken: [?].
In de lijst van varianten worden de weer ingevoegde hoofdstuknummers niet vermeld.
Vanaf hoofdstuk vii in het kopijhandschrift ‘vergriekste’ Couperus consequent de namen van personages en plaatsen (‘Alexander’ werd ‘Alexandros’, ‘Granicus’ werd ‘Granikos’, ‘Cyrus’ werd ‘Kyros’ enzovoort); deze veranderingen worden (uiteraard) met in de lijst vermeld.

35 In het kladhandschrift staat: ‘rijen van karren’.

[p. 533]

22,24	Ik < Die beschuldiging van vadermoord in den zin te hebben, uwe genezing zal zelve haar logenstraffen! En door mij gered, zult gij mij het leven gunnen! Ik gn, h^2
24,12	Die < De h^2
24,14	riep < zei h^2
24,16	het < in het gn, h^2
25,16	reten < repen h^2
25,22	gelukkig < blijde, gn, h^2
26,15	door < voòr h^2
26,16	van zwaar gewapenden < als een hoplithodromos h^2
27,4	teedere, lichte blauw < teedere luchteblauw h^2
28,5	allen < alleen h^2
28,8	blijdschap < bedenking h^2
28,10	blij, jong < blij, blond h^2
28,13	samen < bij elkaâr gn, h^2
28,29	mosgroen, gelig < nog groen-gelig h^2
29,6	die < de h^2
31,16	voor < van h^2
31,31	straten < wegen h^2
32,11	heen en weêr kijkende < uit en neêr kijkende h^2
32,28	zittend < staande h^2
33,28	om < voor h^2
36,15	parelen < kralen h^2
38,15	van < naar h^2
40,7	heen sloot < heen, laag, h^2^36
40,17/18	een knaapje < fijn knaapje h^2
41,2	zeer beminde < zoete, beminde h^2
41,3	nu < dan h^2
41,18	wat een < wat h^2
42,13	donderde < barstte h^2
44,21	onderzijn < onder haar h^2
45,16	ontbering < ontberingen h^2
46,15	zenuwige < nerveuze h^2

36 In Groot Nederland staat de zetfout: ‘heen, laag’.

[p. 534]

49,21	van < voor h^2
52,26	rust, < rust, rust h^2
55,22/23	dienvrouwen < dienvrouwen, eunuchen gn, h^2
56,23	overwinnen < kunnen overwinnen h^2
57,19	Ik < En ik gn < En dan, ik h^2
57,19/20	Dareios. Zoo wij ons niet dadelijk van hem meester maken... < Dareios. gn, h^2
58,22	gekweekte < geleerde h^2
58,23	aan < hen h^2
58,25	op < tegenover h^2
59,7/8	Dareios, zoon van Hystaspes < Dareios Hystaspis h^2
60,9	gevolgd < op gevolgd h^2
60,10	waaruit < waarin h^2
61,21/22	stonden en veronbewegelijkten < zouden staan en veronbewegelijken h^2
61,23	alle < hunne gn, h^2
63,2	er < hen h^2
64,19	gegeven < gegeven geworden h^2
66,3	onderlijf, met honderden < onderlijf; zij lagen nu in onoverzienbaarheid met honderden h^2
66,30	paard < paard mede gn, h^2
68,4	haar < hen h^2
68,33	verslagenen < der gehoopte verslagenen h^2
69,11	vertrouwen, hare < vertrouwen en h^2
69,22	voeren < roepen h^2
71,9	zij < dij gn, h^2
71,30	onbekend < ongeweten h^2
72,34	Stateira. < Statyra. De ellendige verrader! gn, h^2
73,5	dat < dit h^2
73,34	voortent < voorzaal h^2
74,24	weeldeglans < weeldegloor h^2
75,8	breed < slank h^2
75,21	wel < maar wel h^2
75,29	ongewone < ongemeene h^2
76,15	denken < hadden denken h^2

[p. 535]

76,18	sterke < mooie h^2
77,2/3	prachtkleedij < praalkleedij h^2
77,7	heffende < treffende gn, h^2
80,32	dezer < hunner h^2
80,35	smart < rouw h^2
81,11	moeder < verheven moeder gn, h^2
82,17	verkenners < estafetten gn, h^2
82,19	landvolk < Perzische landvolk gn, h^2
83,5	die der < de gn, h^2
83,18	dat < die h^2
83,19	waarover < over welke h^2
83,29	maar ook beminde < vooral beminde gn, h^2
83,31	beminde < vooral beminde gn, h^2
83,32	beminde < vooral beminde gn, h^2
83,33	had < had: nauwlijks wist hij wie het meest gn, h^2
84,23	behoefde < behoefde nu h^2
85,2	jeugdiger < jonger h^2
85,6	wimpers < oogen h^2
85,33	allen, laat < allen - ik weet niet wie onder u mij de liefste is? - laat gn, h^2
86,3	met < na met h^2
89,36	over < in h^2
91,10	van de gaza, de schatten < van de schatten h^2
93,19	stil in < in h^2
93,35	speurde naar alle zijden < gluurde de flanken der troepen langs gn, h^2
95,2	achterbeenen, ketsen wild achter-uit, en < achterhoeven, toen op de voorhoeven en gn, h^2
97,2	oproerige voerlieden < oproerige gangabas, voerlieden gn, h^2
97,10	bont < vossenbont gn, h^2
97,14	smartkreten < smeekkreten h^2
101,28	Iskander < Alexandros h^2
101,28	Iskander < Alexandros h^2
103,34	terug < weder h^2

[p. 536]

106,9	die < de h^2
107,24	na en hij < na: hij h^2
109,3	leger. < leger. Ik heb slechts een brief te schrijven... gn, h^2
114,9-11	die [...] Barsina door de < die zij [...] door de h^2
114,16	breed < slank h^2
117,31	Hartstochtelijk < Bijna hartstochtelijk h^2
118,3	buigende < gebogen gn, h^2
121,8	reikte < strekte h^2
121,26	man Issos ontvluchte < van Issos gevluchte h^2
122,12	zege kwam < zege's kwamen h^2
122,29	hovelingen < hovelingen onderling h^2
122,30	bekend < bekend geworden h^2
124,2	gezeten, < gezeten, hurkend h^2
124,34	dan < als gn, h^2
125,5	mag < waag h^2
125,9	Stateira en Drypetis < Statyra en Xatria heetten zij h^2^37
126,17/18	gehoudene < gehouwene h^2
127,3	oogen < zich h^2
127,18	terwijl [...] wrongen < en [...] wrongen, die h^2
130,28	damp < woelende damp h^2
130,34	bevolen < vaak bevolen h^2
131,10	folteringen < foltering h^2
131,16	de Zoon < zoon h^2
132,34	nog < nog, in het midden zijner eerzuchten en verlangens h^2
136,10	nu daar < voor haar h^2
137,14	zij, overwonnen door < zij door h^2
137,33	ambertintig gezichtje < abrikozengezichtje gn, h^2
138,18	en met < en h^2
138,24	om met < en met h^2

37 Couperus heeft in Groot Nederland deze namen consequent veranderd; de verandering is (verder) niet in deze lijst opgenomen.

[p. 537]

139,34/35	maken, tusschen de tenten en de zee wel is waar, maar < maken, niet anders dan tusschen de tenten en de zee maar h^2
140,4	om hem < om h^2
140,30/31	vriend en bevelhebber van den toren < vriend, gn, h^2
140,34	van < om[?] h^2^38
143,14	nu < maar h^2
143,26	zwaarheupig weg < weg gn, h^2
145,6	speer < speren h^2
148,14	van Perdikkas, Krateros vooral < Hefaistion, Perdikkas, Krateros h^2
148,24	op < langs h^2
149,7	dijk, en den < dijk, den h^2
150,15	toen < hoog h^2
153,15	naar < voor h^2
153,25/26	verwonderde zeer < verwonderde zich h^1
154,10	zeker < wel h^2
154,16	losgeld < tolgeld h^2
155,6	omringen, zouden < omringen zouden, zouden h^2
156,16	woedender < woedende h^2
156,32/157,1	aan gewezen < aan gegeven h^2
158,11	dat er < dat h^2
160,8	aan het < aan den h^2
161,16	die < hij h^2
162,8	schiptorens < torens h^2
164,30	als < als er h^2
165,3	woedde en woelde < woelde en woedde h^2
165,16	de < der h^2
165,21	muurvlakken < muurvakken gn, h^2
166,8	te < te willen h^2
166,26	dezen Koning < ouden koning h^2
167,19	zelf < zelfs gn, h^2

38 In het kladhandschrift staat: ‘en’.

[p. 538]

167,21	aandoeningen < aandoening h^2
170,15	diens < zijn h^2
170,34	omliggende < aanliggende h^2
171,15	macht en < macht, om gn, h^2
171,17	Turende < En turende gn, h^2
171,23/24	haar en wie ook < niemand en h^2
172,12	zeer < vaag h^2
173,15/16	veldheeren, die waren Kalas < veldheeren: Kalas h^2
173,29	maar < maar dat h^2
176,7	zijn fijnen geest behagelijk < die zijn fijnen geest behagelijk was h^2
177,33	menschelijk gedacht < menschelijk h^2
178,15	dit < dat h^2
180,6	te spreken alleen < alleen te spreken h^2
181,17	aan < om gn
181,26	zij < zij u h^2
182,19	verzoening < verzoening reeds h^2
182,29/30	uwen, sprak zij deemoedig. Ik [...] Koning, < uwen, zoo gij het wenscht. Ik, [...] Koning, sprak zij deemoedig; h^2
185,14	hen < ze h^2
185,17	kwijnde < zwijmde h^2
188,3	tot < op dat h^2
188,19	stil vloekten < vloekten stil h^2
189,15	blijde < nieuwe h^2
190,3	falanxen in stormden < falanx in stormde h^2
191,24/25	niet Hefaistion < Hefaistion niet h^2
194,35	dwaze < ijdele h^2
195,32	onwetende < welwetende h^2
199,22	der Vrouwen kamp < het vrouwenkamp h^2
199,35	er < er twee gn, h^2
201,17	zede < rite h^2
207,24	dacht < riep h^2
207,29	Zwijgend < Toen h^2
209,27	gevaar < gevaar: zwaar is te behouden wat niet te omvatten is h^2

[p. 539]

210,14	bejaard < bejaard, en met de jaren meer wijsgeer en minder soldaat h^2
211,32	En de overwinnaars gevoelden < En gevoelden de overwinnaars h^2
213,1	Koning < Koning terug gn, h^2
214,23	kinderen! < kinderen! Als allemaal! gn, h^2
215,22	moeder < omdat zijne moeder h^2
215,23	toefden < waren h^2
215,25	verloren < reeds verloren h^2
215,31	deze < den h^2
217,5	Daar < Maar h^2
217,14/15	Issos, met hunne veldheeren Ariobarzanes < Issos. Ariobarzanes h^2
217,29-31	schenen [...], af te sluiten, en < schenen af te sluiten, [...] en h^2
221,35	toen < toch h^2
222,14	roem < zich h^2
222,15	zijn < het h^2
222,26	Hellas < Hellas al h^2
224,30	wijzen < tellen gn, h^2
226,33	oogen < groote oogen h^2
227,1	oogen, < oogenen h^2
230,34	hervonden < herwonnen h^2
231,12	escadrons < compagnieën gn, h^2
236,9	zich niet < niet h^2
237,29/30	op de achterpooten loopende immense beren < immense beren op de achterpooten loopende gn, h^2
237,30/31	uit hunne graaiknuisten verloren < hun graaiknuisten ontgleden gn, h^2
241,1	daar < dan h^2
241,5	Overvol < Overal h^2^39
241,22	verweet < verweet schreeuwende h^2
245,33	dien < den h^2

39 In het kladhandschrift staat: ‘Overvol’.

[p. 540]

246,16	alle < geheel h^2
246,20	door < van h^2
253,15	als waarmeê < als gn, h^2
255,2	Alexandros < En Alexandros h^2
255,5	Om < En om gn, h^2
255,7	alleen < alleen en gn < alleen en toch h^2
255,7	wiens < als zijne h^2
255,8	niet uit wist < nooit wist uit gn < niet wist uit h^2
255,9	ontbreekt < Einde van het Eerste Boek gn, h^2
260,35	haar < zijn gn, h^2
261,1	muur na muur zich verhoogende < zich telkens verhoogende h^2
264,8	álle < àlle die h^2
266,12	geurige zwoelte < geurenzwoelte h^2
266,20	van < om h^2
267,24/25	voor hem op gehouden < voor hem uitgestrekt gn < voor zich uitgestrekt h^2
273,17	knoestende < knoestoude h^2
273,18	hun takken < van takken h^2
273,31	porfieren ruggen < ruggen gn, h^2
274,33	wie < die h^2
275,31	die < zij h^2
276,24/25	fonteinestralen; < fonteinestralen en H^2^40
277,12	verfladderende < wegfladderende h^2
277,20	moet < zult h^2
280,31	rijk < land h^2
283,25	had < hield h^2
284,3	Ook < Toch h^2
284,28	Zoo < Zoo als gn, h^2
285,25	legendarische < Assyrischeen h^2
286,7	Babylonische vrouwen < Babylonischen h^2
286,29	Bagoas < Bagofanes h^2
288,9	wekken < te wekken gn, h^2

40 In Groot Nederland ontbreekt zowel het woordje ‘en’ als de puntkomma.

[p. 541]

289,22	zonder zorg < rustig h^2
290,34	om < over gn, h^2
293,25	vierden < vierden hier h^2
294,17	uit < in h^2
299,29	het baksteen < den baksteen h^2
303,30	mijn < onze h^2
305,13	ons < meer h^2
307,14	mij < mij na h^2
307,34	toen < hem h^2
308,13	het < hij h^2
308,15	als het < als hij h^2
308,16	kromde < bromde h^2
308,23	toen [...] galoppeerde < het [...] galoppeerde, h^2
312,1	Hoe < O hoe h^2
313,28	inniglijk < eindelijk h^2
317,24	schietwanden < schutswanden h^2
318,9	een brief < brief h^2
318,17	legerafdeelingen < legerafdeeling h^2
318,29	nooit < nooit meer h^2
318,33	vlijmen < vlijmende messen h^2
319,9	Toch < Toen h^2
319,28	nu na < na h^2
322,9	soldaten, van < soldaten en h^2
322,19	hen < hem h^2
323,31	geen < niet h^2
325,25	Alexandros en < Alexandros: h^2
326,3	om < van gn, h^2
327,29	leêge < verlaten h^2
327,31/32	ergernis < tuchteloosheid h^2
330,6	Wát dacht gij dan? < Waàr dacht gij aan? h^2
330,9	Meng < Breng gn
330,10	mij < mij te gn, h^2
332,18	van < om h^2
333,19	schouders < schouder gn, h^2
336,28	rechttoe < recht-toe toe h^2

[p. 542]

337,28	stroomden < stormden h^2
339,24	verwalmden < overwalmden h^2
340,6	ontnuchterd < ontnuchterend h^2
341,31	Dareios < hij h^2
341,34	Alexandros < hem h^2
342,3	om voldoening < voldoening h^2
344,12	muren, om < muren, zeven muren om h^2
344,20	aan < naar h^2
350,31	mond < stem h^2
352,34	vooruit het < vooruit de gn, h^2
355,35	kreet < kreun h^2
357,11	streven < te streven h^2
359,29	bezieldste < verlichtste h^2
362,20	boeren, midden < boeren, met karren en vrouwen en kinderen, ingehaald door het leger en midden h^2
362,25/26	nachtende < avondende h^2
367,29	waren < hadden h^2
368,3	hem hen < hem h^2
372,23	is en bezit wat hij is en won < was en bezit wat hij is en won h^2^41
373,2	hadden < waren h^2
375,2	den < zijn h^2
375,31	mond < lippen gn, h^2
384,21	Maar < En gn, h^2
387,29	voor < van h^2
393,22	vat < zot h^2
399,29	toch < nòg h^2
400,4	zusjes < sierlijke vrouwtjes h^1
401,4	telkens < zich telkens gn, h^2, h^1
402,24	ook, maar < ook, en h^2 < ook maar h^1
402,25	der Wraak < de der Wraak h^1
403,26	dit < dat h^2
407,14	gramme < grauwe h^2, h^1

41 In het kladhandschrift staat: ‘won en werd wat hij is en bezit’.

[p. 543]

409,16/17	voelde, tevens, zich < voelde zich tevens h^2
409,17	gemis van < gemis aan h^2, h^1
414,8	Iskander was < Alexandros was h^2
415,21	voor < van h^2
417,7	tallooze < de tallooze gn, h^2, h^1
417,12	had gered < gered had h^1
418,12	van hoogere < na hoogere h^1
418,33	steeds, onverschillig ruw, < onverschillig steeds ruw h^1
419,1/2	nu meer en meer de Perzen waren < die meer en meer de Perzen nu trokken h^1^42
419,13	strenge Perzische < Perzische strenge h^1
426,16	nu Alexandros < Alexandros nu h^1
427,18	aan < van h^2, h^1
428,14	schacht < handvat h^2, h^1
428,16	voor < en[?] h^1
429,15	Alexandros zich < zich Alexandros h^1
429,31	van de < van die h^1
430,6	waanzin < tragische Waanzin h^1
430,23	schemerlichte < schemerverlichte h^2
433,2	haastig was < was h^2, h^1
434,21	haar dit < dit haar h^1
435,18	tot < en h^2
436,26	in < tusschen gn, h^2
437,27	zeide < zeide zij h^2
440,6	wezen < voeren h^2
440,24	goudbeslagen < goudbeslagen, met ivoren schilden, goudbeslagen h^2, h^1
442,17	voornaamste < voorname h^1
444,15	hij trouw blijve < wij trouw blijven h^2
447,31	stierf [...] wond... < stierf hij [...] wond...? h^2
448,17	Ik heb koorts! < Is het koorts? h^2
449,11	Maar hij eischt < Maar hij ijlt h^2 < Hoor, hij ijlt h^1

42 Mevrouw Couperus vergiste zich bij het overschrijven. Zij schreef: ‘die meer en meer de Perzen waren’.

[p. 544]

449,16	Alexandros < den vorst h^2 < den koning[?] h^1
450,6/7	des Konings bed had gezeten < des Konings bed gezeten h^2 < dezen koning had gezeten h^1
450,24	Aardsche < O, aardsche h^2
450,25	uw < ooit uw h^2
451,11	weg < afwezig h^2
458,22	overzienbare < overzichtbare h^2
459,6	hare < hunne h^2
460,33	hadden zij van zich gewezen < wezen zij van zich h^2
462,1	zijn < zijn eigen h^2
464,28	even < er h^2
464,32	nijgende < zijgende h^2
468,17	niet < al niet h^2
471,7	uit < in h^2
472,28/29	lijkwagen te leggen, die, door het leger omstuwd, het naar Babylon voeren zoû < brandstapel te leggen h^2
472,32	uitvaart < verbranding h^2
473,5	lijkwagen < brandstapel h^2
473,6	ging < stond h^2
473,9	gebalsemde < verasschende h^2
473,11	scheen reeds < scheen h^2
473,11-13	zijn, maar slechts de hoofdstad des rijks, Babylonië minstens, zoû die eer worden toe bedacht. Geheel < zijn, maar slechts de hoofdstad des rijks zoû die eer worden toe bedacht. Geheel gn < Geheel h^2
473,24/25	Babylon, na Hefaistions verassching op allerkostbaarsten brandstapel, had < Babylon had h^2
474,34	die < de gn, h^2
475,16	maar < waard h^2
475,23	machtelooze < matelooze h^2
476,11	gevaren < gekomen h^2
476,25/26	op kleinen afstand gevolgd door zijn wachten < op afstand door zijne wachten gevolgd h^2
476,33	drukken < prangen h^2
482,23	kreet < kreten h^2

[p. 545]

483,8	getroonden < gekroonden[?] h^2
487,7	zult < zijt h^2
488,25	Vrouwen en < Vrouwen, de gn, h^2
489,19	het < met het h^2
490,22	tegenhoffelijkheid, < tegenhoffelijkheid en h^2
491,32	Perdikkas < hem h^2
492,30	een donker < een gn, h^2
497,23	van < der h^1
498,21	de schoenzolen < voetzool door schoenzool h^1
499,8/9	binnen de wijde slaapzaal < de wijde slaapzaal binnen h^1
499,16	neêr < terug h^1
500,16	daar ook < ook daar h^1
500,27	in Libyë... in den tempel... van < in den tempel... den tempel... van h^2, h^1
501,25	buiten [...], opgeklaard < geweken [...], was opgeklaard h^1
501,27	zich uit in duidelijkheid; < duidelijker zich uit, h^1
501,28	in < een h^1
502,19	weet, wat < weèt h^1
502,20	uit in < in h^1
502,35	mij tot hem < hem tot mij h^1
503,4	verdrongen < verzamelden h^2, h^1
503,26	rondom zich < rondom hem gn, h^2 h^1
503,32	Die nacht < Des nachts h^2, h^l
504,11	door een menigte < van een drom h^2
504,12	door < van h^2
504,18	gedragen < vervoerd h^2
505,4	franje < franjes h^1
505,10	knaap, als een < knaap, een h^1
505,12	hij ademde < ademde hij h^1
505,12	en < en met h^1
505,22	zij < hij h^1
505,29	beminde < geliefde h^1
506,3	twijfelloos had geloofd! < geloofd had. h^1

[p. 546]

506,10	Drypetis < Drypetis, de met het koninginnetje van Azië verdwenene, h^1
506,11	Sisygambis < zij h^1
506,12	af. En < af, en zij h^1
506,15	Perzen soms < Perzen h^1
506,18	krachtiger < sterkere h^1
506,20	voedsel. Het < voedsel, dan het jonge weeuwke had vermocht, het h^1
506,20/21	meê, geeft toe aan de sterkere wil < meê met de sterkere wil h^1
506,28	stralende handen reiken < handen toe reiken h^1
506,32/33	de harmonie, de < het eéne, het eénige, de wil, de h^1
506,35	haar wachtte... < wachtte, wachtte... Iskander!!! h^1

Afbrekingstekens

In deze uitgave van Iskander moeten de volgende afbrekingstekens als een koppelteken gelezen worden:

9,21	ge-
13,20	zonne-
14,27	be-
28,32	Tubal-
32,25	Eufrates-
32,31	Ahura-
38,3	Noord-
40,29	satrape-
44,35	ijzer-
48,35	lampe-
92,25	Noorden-
94,19	Barbaar-
107,29	Ahura-
108,15	voorbij-
115,30	falanx-
116,28	be-
117,12	Koning-
123,22	Ahura-
140,17	werk-
143,28	aquaduct-
152,24	idole-
157,15	lente-
163,3	vlak-
165,24	zonnegoud-
180,8	eeuw-
186,2	der-
192,27	bazilisk-
205,6	zuster-
209,18	vrijheid-
254,12	pracht-
263,9	en-
301,32	eeuwe-
311,5	ge-
328,21	bosch-
331,26	blauw-
332,4	sinopel-

[p. 547]

336,17	demon-
359,16	stof-
395,16	weemoed-
405,19	Etymandros-
409,9	koraal-
409,27	Apollo-
414,4	slang-
438,20	zwaard-
469,29	kind-
476,15	ge-
477,30	indigo-
478,8	tulband-
512,7	Alexander-

* Voor de bibliografische gegevens werd onder meer gebruik gemaakt van het Bibliografisch Repertorium Louis Couperus, een door zwo gesubsidieerd project, onder redactie van G. Borgers, E. Braches, K. Reijnders, uitgevoerd door Marijke Stapert-Eggen.

Zie voor de editieprincipes van de Volledige Werken Louis Couperus: Algemene verantwoording van de Volledige Werken Louis Couperus. Utrecht/Antwerpen, 1987. De editieprincipes zijn vastgesteld door Ernst Braches, Jan Fontijn, Karel Reijnders, Marijke Stapert-Eggen en H.T.M. van Vliet.