Werken

[p. 198]

Vijfde bedrijf. Eerste vvtkomst.

Overdaedt. Wellust. Eerzucht. Onnutte zorch. Rijcke wreck
Over Tafel zittende in alle weelden.

Aen de volmaecktheydt van den Mensch noch vry wat schort,
Men wordt te schielijk out, en 'tleven is so kort,
Dat men 't om kortheyts wil nau leven en mach noemen,
Een Man van sestigh jaer sal van sijn outheydt roemen,
Waer van een derdendeel, en meer, de kindtscheydt heeft,
De lust het middel-deel, ist dat hy langher leeft,
Wordt hy van ouderdom en onlust overvallen,
Soo dat het leven is, weynich oft niet met allen.
Is dan dat Volck niet zot dat 'thartgen van haer tijt,
Dat toch soo kort is, in swaer-hoofdicheyt verslijt?
Seker wy zijn niet int ghetal van sulcke gecken,
Is onse tijdt wat kort, wy maeckense te recken
En wonder te besteen ter wijl de tijt daer is.
Wy slapen sorgheloos, wy zitten aen den Dis,
En weten nerghens af, dan van moy weer te maken,
Van hipp'len, springhen, en van dierghelijcke saken:
Niet en bekommert ons, wy worden vet en grof,
Want voor ons selver ist hier altijdt open Hof,
Wij smetsen vol en sat, wy zuypen dagh'lijcks droncken,
En met den vollen buyck gaen wy dan legghen roncken.
Dat is een leven Heer! leydt dat soo langh t'u lust,
Dan sult ghy van u goet ghenieten alle rust,
En daer op wil ickt eens al dit gheselschap brenghen.
Schenckt jonghen, als een Man giet vry, ghy moet wel plenghen,
Dats tot den rant toe vol, dat's wel ghemaeckt mijn Vaer,
Op de ghesontheydt Heer, van ons hier alle gaer.
Rijcke. w. Laet komen. Jonghen rasch, schenckt my daer eens 2. glasen,
Die moeten wy ronts om eens lustich uyt gaen blasen,
Siet daer dan, volcht my na, ick gae u wacker voor.

[p. 199]

Vvellust. Hout hem voor over rasch. Wat isser Heer? R. Ick smoor
Ach! hoe bang is my: ick sal 't moeten bekoopen.
Onnut. z. Wat Godt bewaer den Man. Vv. Voort laet de jonghe loopen,
Om Doctoor Roelof, och, hoe sel dit spel noch gaen.
wellust. Klopt hem wat op sijn rugh, dat can altijt niet schaen,
Ja wel de Man die sterft, wat sellen wy beginnen?
Onnu. z. Wat ongheluck is dit? wel siet ick mis mijn sinnen
Verliesen wy de Man, knap, knap, langht daer de Eeck.
Vvellust. Een sleutel dat ick hem de mont wat open breeck.
Doc. wt. Sijn tanden klemmen: Sijn aensicht wordt ghetrocken.
Sijn pols is al schier wech. O my, hoe sal 't hier locken?
Waer blijft toch de Doctoor? jae wel wat gaet ons an?

Vijfde bedrijf. Tvveede vvtkomst.

Onnutte zorch. Doctoor. Wellust. Overdaedt. Rijcke-man doot wesende.

Onnut. z. Daer is de Meester. Och ziet hier een krancker Man
Och Meester Roelof wort een Mensch so wech ghenomen?
Doct. Hoe leyt de man hier dus, hoe is dit by e komen?
Vvellust. Hy dronck, en 'tschoot hem in sijn averechtsche keel.
Och Meester Roelof helpt, ghy helpt der soo veel.
Doct. Hoe staet ghy dus en krijt? ghy moet u moet wat koelen,
Gheeft my wat plaets, laet sien, laet ick sijn pols eens voelen.
Holla de Man is doot, hy isser in ghesmoort.
Onnut. z. Och is hy doot dan ist verlooren ghedoctoort.
wellust. Och Meester doet wat raets, wy sullent u betalen.
doctor. Tis nu te laet, hier na mocht ghy my eerder halen.
onnut. z. Wy stierden datelijck, en oock ghy quaemt terstont.
De Man alre dus doot, stracx was hy noch ghesont.
Ja wel het komt een Mensch wel schielijck overvallen.
Aen Tafel sitten wy wat met malkaer en mallen
De Man wist nerghers of, hy had gantsch gheen ghebreck.

[p. 200]

Doct. Een sieckt als dese lijdt ter Wereldt gheen vertreck,
De Doctoor dienden strack wel by de handt te wesen
En als hy t' soeck is heeft men voor de doodt te vreesen.
Daerom noot de Doctoor vry alle daech te gast
Die door sijn wetenschap u licht daer van ontlast.

Vijfde bedrijf. Derde vvtkomst.

Doctor. Valete est mortuus, je meucht deur en Venster wel sluyten
Hy is doot goeliens; steeckt hem vry onder de cluyten.
Principiis opsta; dat machmen wel segghen, àfe, tis waer.
Jura adios, daer is gheen sieckte so swaer
Of ick kense helpen, someme maer in tijts comt halen,
Maer als de luy toeven willen; en dus langh legghen en dralen
Dan isser dickwils tot een cleyne Sieckt gheen raet.
Tis een wijs man die de Medecynen oock grondich verstaet,
Ghelijck als ick doe; een Doctoor gheeft van alle dinghen bescheyt.
Daerom heeft Salomon in Proverbius wel van de Doctooren geseyt,

Honora Medicum propter necessitatem.

k Laet my ooc duncken dat ick wel twiemael so vuel as een Avekaet ben,
Wangt de menschen kennen wel sonder krackeel en niet sonder siecte leven
Daerom stater inde Bybel noch al mier van de Medecyne ne schreven.

Altissimus Creavit deterra mediciam dat is ghewis.

'kselt staende houwen datter inde hiele werelt gien grooter geest en is
Assen Doctoor, & est quidam babock in onse buurt,
Qui sic aliquando de Doctoren so wat leyt en schuurt,
Nempe hoc, seyt hy, de Doctoren binne met de kop e quelt:
Nam sont fantantastici as haer 'tcerebrom is ontstelt,
Van studeren, Mangnus bestia is geck denck ick, of hy is broets?
Wat mient de nar, quod nos summus een hoope onwetende bloets

[p. 201]

Die nou leggen en lesen en breecken onse hooft?
Errat, errat, de nar is geck dat hy dat ghelooft.
De Boecken binnen voor de Studenten, en voor de jonghe spruyten,
Maer ic en mijns gelijc en hebbense niet van doen, ic kense al van buyten
So dat ick mijn hooft langher inde boecken niet en mach breken.
De geleertheyt moet inde Man, en niet in de boecken steecken,
Daer is Doctor toffel ipse habet bibliotekam amplissimam
Et interin habet ingenium subtilissimam,
Die man het mittertijt so veul boecken by men caer 'e creghen
Dat hy een hiele weeck ghenoech te doen het omt 'tstof der of te vegen.
Ad quid Perdistiò hec? onus, onus, tis maer een ballast.
Maar even wel wil ick niet seggen dat het voor een Doctor niet met al past
Minime; 'tis de menier so de Doctoren willen daer door gheeert wesen:
Want as de Boeren so veul boecken sien, denckense deuse man moet geleert wesen
Mondus vult deripi, bymen keel der is al vry wat an,
En dieder dan wat moytgens by kallen kan, dat is de beste man.
Dat blijct aen Magister Cornelis, elc acht hem voor de geleerste Doctoor,
Want al warender tien Miesters by ien siecken, hy het allienich 't gehoor
Tam mangnum rem est facondia en allijck wel weet de zoete vaer
Vande saeck niet ien stip mier als een aer,
Ergo, die ien goet Doctoor wil hieten die moet ierst lieren praten,
De luy dencken niet iens dat het mieste geluyt geven de holle vaten
Sed certe medecina est divina scientia, kenne niet seggen watte medecyne is,
Ist niet ien wonger dingh daer aen kyken uyt je pis,
Waer dattet je schort, inje hert, inje borst, inje buyck, inje nieren,
Inje blaes, inje rug, inje milt, inje spieren,
Inje lever, inje zy, inje voet, inje long,

[p. 202]

Inje hangden, inje tangden, inje keel, inje tong,
Inje knien, inje bien, inje scheen, inje neck,
Somma, een Mensch crijcht in sen hiele lijf niet en ghebreck
Of ick ken terstont uyt je pis sien waertje schort
En al leggense ter doodt toe te bed, so help ickse in een cort
Op de bien of op de baer, Hoc est meum potentia
Teoria est mortum et suum vita est experientia,
En die kunst leertmen in School niet, noch in de boecken,
Maer met langheyt van tijt moet men sen ande menschen besoecken.
Ego, practicaui Garmanos, Gallos, Hispanos,
Aput, Belgos, Batauos, Schotos, Anglos,
Aput, Polonos, Swedos, Normanos et Vinnos,
Aput, Barbaros, Egyptos, Arabos, Grecos, et Turckos,
Aput Moscoves, Lappos, & Vinnos,
Aput Chenesos, Partos, Medos, & Indos,
En van die Natien daer ick langh by heb verkeert
Heb ick deur mijn subtijlheyt wondere kunsten eleert,
De Koors en tangt-sweer ken ick op staende voet ghenesen,
Qua Wyven die vande Nickers beseten binnen, ken ick belesen,
'k Weet raet tot de Colicompas, tot de plurus, tot de bort,
En ick wod mijns ghelijck wel sien van 't Vrou volck te ghenesen dat de scheur-buyck schort,
Sommierom, sommarum, ick bin een giest; al de Werelt is my gunstich
Ick help alle gebreken vande buyc, vande borst, en vant hooft seer kunstich,
Wt geseyt de dollicheyt, daer toe weet ick gien raet
Daer weet ick gien mouwen an te setten, dat volck isme te quaet:
Nochtans om door haer moetwillicheydt aen geen ongeluck te raken
Heb ick aen geraen datmen noch een hoope dol-huysjens sou maken
Om haer daer in te sluyten, maar 'tis te vresen

[p. 203]

Dat een deel narren te statich binnen, en datse niet gesloten willen wesen,
En nochtans wast an haer best besteet, om datset mieste quaet bedryve
Mit haer rasen, mit haer tieren, mit haer beren, mit haer wryven, mit haer schryven,
En men kaer mit Druckers inck so lelijcke te beclieken,
Datmen haer niet schoon ken krygen, of men hoeft haer wel in ouwe pis te wiecken.
dan tis best dat ic swijg, se meugent niet hooren, en alle ding dient niet eseyt:
Maer even wel hou ick veel vande vre, en van de eenvoudicheydt.
Benedijstus! God seghen ons, wat sel hier ghebeuren?
Hoe popert mijn gat, mijn gat, mijn oogen zin hondert cleuren,
Mijn hart dat clopt, mijn darmen rammelen, mijn broeck raeckt vol
Ja wel lieven Heer, wat raet, helpt my hier van daen of ick wordt dol
Dats immers geen spokeri, dat ziec voor mijn oogen, je my wat een geflicker
Och, och, och, waer loop ic heen, de nicker, de nicker, de nicker.

Vijfde bedrijf. Vierde vvtkomst.

Quade Gheest.

Soo zeer haet ick het licht dat tot mijn zoore huyt,
Nu my de dach beschijnt, 'tsweet breeckt van bangheyt uyt,
Lijck-wel hoe kommerlijck wy Gheesten van beneden
Hier in de Sonne schijn der aerdenkloot betreden,
En vintmen ons nochtans int schoonst des daechs niet traech,
Om een vervloeckte ziel te halen, die wy graech
Van hier vervoeren nae den afgrondt van der Hellen
Daer wy ghestaech met lust de zielen pijnlijck quellen,
En senghen haer int vuyr dat nummermeer en blust.
'k Maeck oock dat haer gemoet altijt is ongherust.

[p. 204]

Ick Druck int hert een onverganckelijcke wroeging.
Ick ben der Menschen vloeck, 'kheb anders gheen misnoegingh,
Dan an de salicheydt van 't menschelijck gheslacht.
'k Heb anders gheen vermaeck, dan dat ick graech verwacht
En grabbel inde vlucht so veel heyloose zielen,
Die zielen die door quaet leven aen my vervielen.
'k Wangun den mensche rust' 'ktracht maer na sijn bederf
Door duysent middelen. Duysent mael duysent werf,
Versoeck ik hem des daechs, en stuur hem aen mijn boden,
Wellust, en hoverdy die y acht voor aertsche Goden.
Dan niemant heb ick die den Mensche so verleyt
Als eene loose Teef, dat is de giericheyt,
Die blijft den Mensche by als and're hem begheven,
De Mensch blijft oock by haer met schriften na sijn leven.
Waer is de rijcke wreck, vat aen den gier'ghe mensch,
Die nummer en komt tot voldoeningh van sijn wensch
Maer wiens begeert men met de veelheydt op siet wassen.
Vervloeckte Doodt komt hem opt onverwachtst verrassen,
Om dat hy niemant goedt en deed' dan slechs sich self
Daerom ick hem nu inder Hellen gloet bedelf.

Vijfde bedrijf. Vijfde vvtkomst.

Rijcke Wreck. Waerheydt.

Ick smoor.
Hier leg ick pynelijck int helsche vuyr ghebonden,
O grouwelijcke straf. Vergeldingh van mijn zonden,
Harde belooningh van mijn wellust en begheer.
O Vader Abraham seyndt Lazarus toch neer
En laet hy 't uyterste sijns vinghers maer eens doopen
Int koele water en mijn tongh daer me bedroopen.
Hoe komt de Godtheydt op den sondaer toch so gram
Want siet ick sengh in onuytblusselijcke vlam?
waerhz. Sondaer ghedenckt dat ghy in u wellustich leven

[p. 205]

Daer op der aerden hebt veel overdaedts bedreven,
Daer by ghemackelijck ghenoten hebt u lust,
Doe dese Lazarus noch troost en vand noch rust,
Maer wierd van u, O Mensch, onwaerdichlijck verstooten:
Denckt dat ghy doe in sondt u weelden hebt ghenoten,
Dus dat ghy eeuwichlijck nu met der Hellen pijn,
Voor u verdiende straf, weerom gheplaecht moet zijn:
Daer teghen Lazarus, die nummer en verheuchden,
Die sal ghenieten nu de Goddelijcke vreuchden.
Moetwillighe sondaer 'tis onmoghelijck dat hy
Van boven dale neer, en u comme daer by.
Onmoochlijck isset oock dat van u daer beneden
Imandt tot Gode soud' ten Hemel opwaerts treden,
So grooten onderscheyt is tusschen ons en u.
Rijcke w. Is dat onmoochelijck, so bidd' ick Gode nu
Dat hy dan Lazarum wil tot mijn Vader senden
En seg mijn Broeders dat zer toch van 't quaet afwenden
En nemen een goet nieuw boetvaerdich leven aen,
Op datse niet als ick, ter Helle neder gaen,
O Godt laet haer dat toch tot een waerschouwing weten.
waerh. Sy hebben Mosen, en sy hebben de Phropheten,
Laet haer die hooren, en sy sullen haer dan wel
Segg' ick u, houden voor de plaghen van den Hel.
Rijke w. Neen Vader Abraham: Maer soo 't haer wierd gheboden,
Door een verstorven' die weer op stond van den doden,
Dan souden zij 't met schrick ghelooven voor ghewis:
Nu twijf'len sy aen heyl, en aen verdoemenis:
Daerom O goeden Godt voldoet dit mijn begheeren,
Wreckt haer een dooden op, se sullen haer bekeeren.
Vvaerhz. Die noch na Moses noch na de Propheten hoort,
Maer vaert moetwillichlijck in alle sonden voort,
Ghelijck als ghy O Mensch, die sal oock daer en boven
Eens versturven ziels waerschouwingh niet gheloven.

eynde van 't spel.

1439. II Eerste Toneel.
1456. I Niet bekommert.

1469. I rasch. O, wat.
1470. I Deze regel ontbreekt.
1473. II Het woord wellust ontbreekt.
1480. II blyft den Doctor?
1480. II Tvveede Toneel. - Rijcke wreck doodt wesende.
1485. II Ghy hellepter.

1514. II De menschen.
1516. II medicam.
1518. II bakock.
1520. I Mempe.
1521. II fantastici. - II cerebrum.
1522. II Magnus.

1525. II Arrat, arrat.
1526. I Bocken.
1530. II bibliotecam. - I amplissemam.
1533. II te doen om het.
1534. Perdisto.
1536. Doctoren daar door willen geeert.
1539. II moytjtns.
1542. II magnum.
1547. II daar staan.

1555. II op een kort.
1558. I niet in de.
1560. II practicam.
1561. I, II Batanos.
1562. I Normonos.
1570. II tot het bort.
1572. II sommarom.

1579. II statich zijn.
1582. II soo lelijcken bekliecken.
1583. II hoeftse.
1587. II popert mijn gat, mijn oogen zijn.
1591. II heen? de nicker, de nicker.
1591. I Vijfde vvtkomst.

1608. II ick tracht na.
1621. II Vijfde Toneel.
1622. II De woorden ‘Ick smoor’ ontbreken.

1633. II Daar ghy. - u rust.
1650. I Op datst.