Werken

Regelnummers proza verbergen

[p. 149]

Voor-reden, Wtghesproken by den Amstel-God.

Vvel eertijts als men pleech de roem en lof te spreecken
Van diepe stroomen en van stille water beecken,
En maeckten men van my ter Werelt gheen ghewach,
Noch gheen Dicht-schryver brocht mijn naem oyt voor den dach
In loffelijcken Rijm: ghelijck of ick onwaerdich
Haers roemens was vol van woort pronckerijtgens aerdich.
Nochtans gheloof ick niet dat het kleyn achtingh is,
Terwijl ick Bloem-rijck ben en vol van alle Vis.
Neen, daerom is mijn naem van d'ouden niet versweghen,
Maer om dat ick dus ver was achter of gheleghen,
Alleen zoo noorde-waerts int groene vlacke veldt,
Ben ick door onkun van Poëten niet ghemeldt:
Dan 't meeste dat mijn roem in oude tijdt verhinderden
Was dat mijn jonghe Vrou in langhe tijdt niet kinderden,
So waer stroom-Nimphen oyt waren by een vergaert
Wasser van my niet, en dies bleef ick onvermaert.
Ghy selfs Aenschouwers oock, wie meent ghy siet ghy legghen

[p. 150]

Hier in de groente neer? luystert ick zal 't u zegghen.
Ick ben de Amstel, en mijn by-slaep is het IJ,
Daer teelden ick wel laet dese mijn Dochter by:
Diens lof gheen Dichter ken waerdich ghenoech uytspreken,
Niet om dat stof, maer om dat woorden hem ghebreken,
Om trots te brommen, al haer roem volmondich uyt:
Mondighe dochter, o zuyvre Hollandtsche Bruyt,
V Vader, die 'm van oudts gingh onder 't kroos bedelven,
Dien doet ghy bobren op, en eert hem door u selven,
Ghy maeckt hem nu slechs niet den nae-ghebuer bekendt,
Maer door u roem verspreyt sijn naem aen 'swerelts endt.
Men spreeckt int banghe zuydt, en in het swoele westen,
In 't killend Noordt, maer van den omtreck van u Vesten,
Die thien mael meerder is als over dertich jaer,
En daghelijcks noch vergroot, zonder te weten waer
En wanneer (God zy lof) de wasdom eens zal stuyten,
Want minnelijcke Maecht ghy sluyt daer niemant buyten
En toomtse nochtans al door drachtelijcke Wet,
Die ghy den Burghery tot rust en vrede zet.
Vreedzame dochter u zal al u doen ghelucken,
Niemant sal door gheweldt oft list u onderdrucken,
Soo langh ghy al uw doen met 't billick recht begint,
En daer beneven de bescheyden Gods-dienst mint.

Ghewapende Goddin, onsichelijcke Heylich,

Int midden van 't gheboeft waert ghy de vromen veylich,
O heylighe gherecht dat statich by ons woont,
Ghy zijt het daer in Godt ooch-sienlijck sich vertoont.
Eenvoudighe gheloof dat elck int hert voelt woelen,
O Wondre gave Gods, o lyveloos ghevoelen,
O Goddelijcke Gheest die alle menschen leyt
Tot Godes ware kund, en tot Gods-diensticheyt,

[p. 151]

Ghy beyde bout en hout Landen en steden staende,
Ghy Gods-dienst werckt door liefd', ghy Heylighe recht zijt slaende
De quaeden met uw swaert, en drijft daerin een schrick,
En want al 't snoo gheboeft uyt in een ooghenblick.
Ghelijckmen sach doe ghy de luye beed'laers schuymden,
Dat dapper in den Bos der rechter armen ruymden.

Dan 't alte groote druckt onder sijn eyghen last,

Ghy oock lieftalghe Maecht, hoe dat ghy grooter wast,
Hoe daghelijcks de last wort swaerder van den armen,
Daer over ghy u moet medoghentlijck erbarmen,
En onderstutten haer op datse blyven staen,
En niet beclaechelijck door giericheyt vergaen.

Op dat dat niet gheschie koost ghy na u behaghen

Keurlijcke Mannen, die daer zorch voor souden draghen,
Ghelijckse naerstich doen, die vinden dat de noot
Der Armen meerder als der Rijcken gift vergroot.
Als Vaderlijcke zorch u zal te kennen gheven,
Dat d'oude Man-huys niet can by sijn incoomst leven.

Amsterdam.

Ghelijck ick heb van doen Mannen van grooten raet
Die 'r maer bemoeyen met regeringhe van staet
En saken van ghewicht die 't landt betreffen, even
Zijn oock my noodich die een suynich Borgher leven
Weten te voeren, want ick sulcke heb van doen
Sal ick mijn arremen nootdruftelijcke voen:
Want armoe, die ten dierst koopt alle dingh ten borgh
Die moest vergaen, ten de de Vaderlijcke zorch,
Die door sijn naersticheyt, en door huyshoudingh vreckelijck

[p. 152]

Maeckt dat schier niemant leeft in deze Stadt ghebreckelijck.
Wel aen voorsichtighe wat is dan u begheer?

Vaderlijcke zorghe

Vermoghent Amsterdam, hier coom ick nu al weer,
Hier koom ick nu al weer, om dat icker moet komen
Door noot, terwijl 't ghetal zo zeer is toe ghenomen
Der armen oudt en kout, daer over ghy my hier
So kommerlijcke gaeft het Vaderlijck bestier.
Huys-houden ken ick, maer ghy zult my dat vertrouwen,
Dat ick gheen raet en weet my langher t'onderhouwen,
En 't groote Huys-ghesin te voeden na ghebruyck
Eens goedertieren Voochts, die garen vult de buyck
Met eerbaer eten van sijn hongherighe Kinderen,
En ziet 't komt daer toe dat ick daghelijcks moet verminderen
Mijn sobre Tafel, maer wel met mijns zielen rou
Dat mijn medoghent hert beweent, waerom ick wou
Dat ghy (die wislijck zijt der armen herreberch)
My toeliet dese mael dat ick u comen verch,
Dat is de voedtsterse, dat ghy middelen wilt wysen
Om 't oude Mannenhuys noodtdruftelijck te spysen,
Dat ick laes niet en ken, want ick van jaer tot jaer
Verminder in ontfangh, en in behoeft verswaer.
Amsterd. Hoe milt en minnelijck heb ick met giften groot
Mijn Vrienden u gherieft in dese groote noot,
Ghelijck ick u oock noch wil helpen met mijn gaven,
Seght maer wat ghy hegeert. Mijn hert leyt niet begraven
Soo diep in giericheyt, dat ick den Mensch bedroeft,

[p. 153]

Mijn even meden Christ onthou dat hy behoeft.
Vader. z. Men ken den goede wel voochdes te langhe terghen,
Men ken den milden oock o Vrou te veel wel verghen.
Dickwils ben ick by u om aellemis ghecomen
Die ghy my willich gaeft, dan toch ick deedt met schromen:
En daerom vind ick goet o treffelijcke Vrouw
Dat ick my voort aen zelfs op 't myne onderhou,
En heb een vondt bedocht, daer door ick hoop te maecken
Dat 't arme Gods-huys sal aen rijcke incomst raecken.
Amsterd. Wel Vaderlijcke sorch, wat hebt ghy dan bedocht?
Vader. z. Terwijl de gierghe Mensch so swaerlijck wordt ghebrocht,
O Keyserlijcke Maecht, tot Gode 't zijns te gheven
Wt zuyv're Liefd dan wort door eyghen baet ghedreven
Tot wel doen maer alleen, daer om verwilghet my
Dat ick in dees mijn noot my maeck een Lotery,
Om 't Volck begherelijck tot Aelmis te beweghen
Dat meer tot weldaet is door eyghen liefd' gheneghen,
Als door de liefde Gods, dats mijn versoecken nou.
Amsterd. Terwijl ick u de zaeck volcomelijck vertrou
En ben te voren heen wel van de noodt der armen
Ghenoechsaem onderrecht, soo weckt dan op 't erbarmen
Dat in het steenen hert der Menschen leyt en droomt,
Weckt het door Silver-slach van grootsheyt onbetoomt,
Versamelt soo een schat om matelijck t'onderhouwen
Den armen oude Lien, bey Mannen ende Vrouwen,
En Vaderlijcke sorgh, draecht sorgh ghelijck ghy pleecht
Dat ghy den Borghery dan vriendelijck beweecht
Tot veel inlegghen, door haer dickwil dus te segghen,
Vrienden, 't ghelt dat ghy gheeft denckt dat ghy dat gaet legghen
Maer in een Spaer-pot daer 't wordt trouwelijck bewaert

[p. 154]

En wel by een ghehoopt, en tot een schat vergaert
Dat ghy verarmend', en hier naemaels oock uw' erven,
Sult vinden, als ghy al u ander goet sult derven,
Vermaent de Luyden dat, op alderley manier.
Dichter. O pronck der Steden al, daer toe soo koom ick hier,
Ick zal daer 'tbest in doen, en nae u wel-behaghen
Sal ick het Volck de zaeck op 't schoonste voor gaen draghen,
'k Sal daer doen spelen af, spelen die zijn ghedicht,
Tot nut der armen, en tot 's Volcks goet onderricht.
En dat u d'inhoudt van dit spel bekent sou wesen,
Wil ick het kort begrijp u gaen te voren lesen.

143.Door dien de noot der armen so swaer wegende is, dat se den be-144.hoeftighen dootelijck parst,is by de wyse vroedtschap deser Stede 145. goet ghevonden, datmen de ghemeene hulp der machtigher en milder 146. Burgeren, lieftallich, tot verlichtingh van armoedes ondraechelijcke 147. pack, souden verwillighen. En hebben tot der ellendighen onder-148.standt, de gevoechlijckste middelen, om, niet eenige, maer alle 149. menschen te bewegen, wyselijcke geraemt. Want sy (kennende de 150. herten deser begeerlicker Inwoonderen, die garen door Eersucht, 151. dan beter door Eygen-baet, tot wel-doen gelockt moeten worden) 152. hebben de voorstanderen ende voochden van het arme oude Mannen 153. ende Vrouwen Gods-huys, op haer billick versoeck toe gelaten, een 154. Loterye van menichte van rijcke, zo silvere als vergulde Prysen, 155. op te rechten, die voor allen Inleggeren te winnen zullen zijn, 156. hebbende daer toe gheschickt een bepaelde tijdt van begin en uytgang, 157. welcke tijdt alsoose nu verloopen is, moet nochtans het barmhertich 158. ghemoedt der milder nimmermeer ghesloten worden. En overmits 159. alle Ontfangers, van natuers wegen schuldich zijn, haer uyterste 160. vlijt te doen, om tot der armen voordeel, veel ghelts uyt haer 161. eyghen kas, Maghen, Vrienden, Ghebueren, goede Bekenden te

[p. 155]

tekstkritische noten

162. parsen, hebben wy na onse goede gewoonte, die wy so vele jaren 163. ghepleecht hebben, spelen gherijmt, om den nieus-gierighen, dan 164. liefst de mededogenden, daer door by een te versamelen, om haer 165. door reden soo te onder-gaen, datse haer herten beweecht, en haer 166. ghemoeden over-tuycht zullen vinden, en sullen bekennen, by al-dien 167. de Naem van Christenen haer lief is, datse niet sonder te sondi-168.ghen na konnen laten, de Armen met haer Aelmissen te bedencken, 169. sonder datse uytvlucht sullen moghen nemen op quade geruchten van 170. gelede schade, want die daer door van het wel doen aen Christi 171. arme leden, hem soude laten aftrecken, om door sulck sparen de 172. schade weder te boeten, is Wel uytsinnich, terwijl hy niet en denckt 173. dat het plaghen Godes zijn, want Godt om onser sonden willen 174. sijn veelderleye geesselen uytsondt, om dat wy ons selven te groote, 175. ende den bedruckten te kleyne liefde bewysen. So laet ons dan door 176. tytelijcke teghenspoet van giericheydt, om den armen goedt te doen 177. niet te rugh gehouden worden, maer laten de goede wercken de 178. ghewisse teeckenen zijn van u Christelijck gheloove, en gheeft den 179. behoeftighen dies te meerder, om u met Gode door wel-doen te 180. versoenen, op dat ghy, vervallende van het eene quaedt in het an-181.dere, gheen grooter plaghen op u en hale. Tot welcken eynde wy 182. hier sullen vertoonen, ende den Ghemeente speelwijs voor-draghen, 183. de Parabel onses Heeren Jesu Christi, van den Rijcke Man, met 184. den armen Lazaro, dryvende die na den huydendaechschen tijdt, 185. voortbrenghende den Rijckaert ghekoppelt aen Wellust, Overdaet, 186. en Onnutte Zorch, en also het door onser menschelijcker onwaer-187.dicheydt, niet betamelijck en is de persoon onses Salichmaeckers 188. uyt te beelden, vervullen wy de plaets met de Naeckte VVaerheyt, 189. die Godt betert den Mensche tot goedt doen en boete niet en ken 190. beweghen. Derhalven, (wy insiende onse groote bedorvenheydt,) 191. gebruycken wy in dit spel tot der armen voordeel, twee anderen,

168. II den armen inden noot met.
169. II geruchten en.
189. II die (God betert).

[p. 156]

192.die by meest onser allen vry wat meerder gheseghs hebben, dat is 193. de schijn schoone Eerzucht, met de niemant goet doende Eygen 194. baet, door welke twee, beyde de rijcke ende de ghemeene man tot 195. het inlegghen ghetroont worden. Dit isset dat wy den teghenwoor-196.dighen aenschouweren sullen vertoonen, die wij bidden datse goet 197. ghehoor willen gheven, also wy datelijcke sullen beginnen.

198.Amsterd. Gaet heen en vaert so voort, en doet den armen goet, 199. So sal God by u zijn in al wat u ontmoet.

10. II dus verd'.
17. II aanschouwers nu.

35. II draghelijck Wet.
36. II den Burgheren.
48. II ware kindt.

66. II Dat schier gheen Gods-huys op zijn inkomst nu kan leven.
74. II ten deed' de.
75. II reck'lijck.

78. I ‘Vaderlijcke zorghe’ staat onder en niet boven dezen regel.
81. II Der armen allerley.
86. II Eens goeden.
91. I herberch.
94. II Om myne arremen.
95. II eylaas! niet ken.

113. II 't zijn.
118. II tot weldoen.
120. II Den armen, wiese zijn.

139. II een Spel dat is ghedicht.
152, 153. II en Vooghden der armen op haar.