Werken

[p. 81]

Eerste bedriif. Eerste toneel.

Caralena. Silvia.

Twijffel van 't goedt, toekomend' ons belooft,

Maeckt in voorspoet van zinnen ons berooft,
Verleyt zo veer door valsche re'en den mensch,
Dat hy veel meer, als 't zalich, acht zijn wensch.

d'Eeuwighe Goon dit ziende stelden strack

Op 't hooft een kroon den beste, dien zij 't pack
Betrouden meest tot voorstant van de goen:
Door straf ghevreest laet quaet-aert 't quaet te doen.

Maer vroom-aerdt laet de zond uyt lieft van deucht,

Want hyze haet, en mijdt zulck ongheneucht.
't Valt quaat-aerdt zuur, ziet hy de vrees van Wet,
Die de natuur op 't quaet-doen heeft gheset.

Vroom-aert leeft vry, en nae zyn eyghen lust

Vrolijck en bly, als quaet-aerdt niet en rust,
Door Rechters straf, wiens oordeel hem bezwaert,
Onder wiens staf de vromen zijn bewaert.

Luckzalich zijn de Landen daer een Heer

Heeft daedt als schijn, en zoeckt der Goden eer.

[p. 82]

Dat groot geluck heeft d'Hemel ons verleent,
Dat oorlochs druck gheen Princen zond' beweent.

Maer 't vruchtbaer landt tot lijfs nut wordt bezeyt,

Wiens milder handt geeft tien-vout alsmen 't meyt.
't Voortvoedend' Vee op woecker kaut het gras,
In tijdt van vree pluckt d'Herrebst veel gewas.

De vree maeckt rijck, en rijckdom hoverdy,

Die zijns ghelijck zeer nood' ziet aen zijn zij,
Daer uyt komt twist, die elck lang willich heucht,
En niet eer slist voor noot ons dwingt tot deucht.

Vreed' is daerom geen oorzaeck van dit quaet,

Maer deze mom, die schoon voor d'oogen staet,
Dat's Rijckdoms pracht, die door 't vleesch ons behaecht,
Van God veracht, en d'oorzaeck dat hy plaecht.
Silvia. De Nymphen van dit Wout zijn rijcker dan de Princen,
Want zy om 's Werelts gout gheen ander staet en winsen
De Nymphen brenghen deur met vrolijck werck den dach,
Met minne-kuskens en met onbezorcht ghelach.
Ey God-ghelyck geslacht, vergaert ghy vast de rancken,
Om Baccho voor de klaer en zoete Wijn te dancken?
Caral. Hurckt Nymphe by my neer, vlecht oock voor u een krans,
Om met 't ghezelschap flus te zinghen aen den dans.
Nu Silvia zit neer, en windt met dese draetjes
Des Wijn-godts hoetjes t'zaem van s'Somers groene blaetjes.
De lodderlijcke Mey bebloemt en groen begraest
Die lockt my in dit Bosch, daer 't windtjen koeljes blaest.
Nu Nimphe daer, ziet daer. Siet daer noch groene spruytjes.
Breyt nu een kransjen uyt zoo veel verscheyde kruytjes.
Ziet daer de Wijngaert-blaen, de Maechde-palm en Klim,
God-lieve Lauwer-groent, dat Lof en is niet slim.
Mijn Nimphelijn, schackeert de Bloemkens door den ander.
Een heb ick 'er ghereet. Silv. Waer toe dan noch een ander?
Voor 't Hardertjen misschien, 't dwinglantjen van u hart.
Ja Caralena, ja, hoe datmen u meer sart,
En quelt u met u lief, hoe dat ghy gauwer luystert.

[p. 83]

Schijnpruylend' denct ghy vast waerom oft noch niet duystert,
Hoe traech daelt oock de Son, hoe langzaem komt de nacht,
Nimphe de nacht, die nacht die 't Hardertjen verwacht,
Om dat zijn Nimph hem gan dat hy in 't somber midden
Zijn Lief om weer-liefd dan mach onbeluystert bidden.
Waer zijn toch d'Harders nu? se zijn voorwaer wel koel.
Nochtans in Titirus was eertijts wel ghevoel
Van liefd', of is hy, he! in 't Veldt om loof te snyen?
Ziet daer, dat's min, de blos getuycht zijn vyerich vryen,
En 't klockent hertjen klapt 't gheen schaemt de spraeck belet.
Caralena. Neen, Tytirus heeft noyt zijn zin op my ghezet,
Maer 't momplen is dat hy Grusella nu zal trouwen.
Silvia. Grusella? neen, dat zoud' haar alle beyd' berouwen.
Haer Daphnis mintze, zo dat Tityrus haer nau
Zoud' moghen spreken aen. Aminta kreech een grau
Dees daghen aen de rey, als hyer wilde kussen,
Mit loncktenz' op haer lief, dat die zoud' komen blusschen
Haer minne-lust, dan hy noch vry wat jong bejaert
Vont zich door kindsche schaemt, zoo 't scheen, daer in beswaert,
Voort gingze pruylend' heen en heeft de dans verlaten,
Gaf Daphnis loos de seyn datze met hem woud' praten.
Ick merckten 't, dan ick zweegh, hoe wel hy van mijn handt
Droop zonder spreken af. Car. Dat's immers groote schant.
Zy gheeft de Nimphen reen om arch van haer te peynzen.
Silvia. In groote liefde ken een Minnaer qualijck veynzen.
V Tityrus is meed', ey Caralena, vol
Van zulcke schantjes, want hy loopt als half voor dol
Van veers voorby u deur meest alle daghe zwieren,
En als hem yemant moet, ken hy zich nau bestieren,
Door dien hy meent dat elck wat van zijn vryen weet.
Maer Caralena, nu, zegt toch eens in 't secreet

[p. 84]

Waerom zijn vryery niet voortgaet zoo voorspoedich,
Als die begonnen wiert? spreeckt teghens my vrijmoedich,
Ick zweer u dat ick 't zal verberghen in mijn hart.
Caralena. Ey Silvia zwijcht stil, vernieuwt my toch gheen smart,
Die 'k door liefds teghenspoet zo langh heb moeten draghen.
Silvia. 't Is Caralena goedt de noodt eens uyt te klaghen,
En dat dan teghens een die men de zaeck vertrout.
Caralena. Mijn Moeder haet hem. En ghy weet s'is swack en oudt,
'k En zoud' haer daerom nood met teghen-wil versteuren,
Oft oorzaeck was haers doots, alst licht'lijck kond ghebeuren.
Myn Moeder, Nimphjen, heeft by jongs gewoont in 't Hof,
Zo dat z'er noch van roemt te zijn ghekomen of.
Dan (laes!) ten is gantsch niet tot Tityrus zijn voordeel:
Ghy weet dat yder daer verkeert uyt spreeckt het oordeel
Van deugt, waer na, zo 't schijnt, dat d'Hoveling wel poocht,
Dan neen ze, z' hebben al begeertens borst ghezoocht,
En zijn door rijckdom nu gheworden opgheblazen,
Zoo datze niet en doen dan van haer afkomst razen,
Die groot is door haer goet, en zelden door haer deucht,
Of 'tis groot door diens deucht van wien nu niemant heucht,
En Tityrus ken, noch wil, gheen wyder afkomst tellen,
Dan van zijn zelven, die y met re'en voor d'eerst gaet stellen,
Want hy zoeckt door zijn deucht te worden van 't gheslacht
De best, en maken dat 't om hem werd groot gheacht.
Dats immer meerder lof van eygen deucht te roemen,
Dan dat men zich tot pronck zijns ouders naem moet noemen.
En veel Klappeyen heeft mijn Moeder aen haer snoer,
Die 'm lelijck beelden af, als van natuer een Boer,
Een plompaert, al te slecht om by my te verkeeren,
Ze zegghen lasterlijck, hy komt om my t'onteeren:
Sulcx dat mijn Moeder (die dit altemael ghelooft
Wat oude klapsters haer staech blasen in het hooft)
Heeft Tityrus gheboon by my niet meer te komen,
Die noyt nochtans van my zijn afscheyt heeft ghenomen.
Dus Nimphjen ist gheslacht daer liefd' voor buyghen moet,
En acht dat meerder als ze ware deuchden doet,

[p. 85]

Zoo zeer heeft de ghewoont het best in haer bedurven,
Straf houtze mijn, ick heb ter nauwer noodt verwurven
Te moghen komen by 't gheselschap, dat vergaert
In Bacchus eer, de Godt die voor ons heeft ghespaert
De Wijn, als Ceres 't broodt, zorghdraghers van ons leven.
Silvia. Is dat uws Moeders zin? zo gaet het u dan even
Alst hier voortyden gingh met Corydon, wiens min
Op Ida was ghegrift, met Idas hart en zin.
Dan Thelos, Vader van die schoone jonghe Maghet,
Dien 't Houlijck beter van Ax met zijn kindt behaghet,
Die lemt haer staech aen 't hooft, met bidden en met dwangh,
Te trouwen Ax, die staech zo zuur ziet en zoo bangh,
Een oude suffaert, dien de leden langh al waren
Van ouderdom verstijft, dan ken wel nau vergaren
Het overschot van ghelt, dat 't luck hem heeft verleent,
Hoe wel 't gheen rust en gheeft, ghelijck men zotlijck meent,
Maer groote zorghe baert, met staghe vrees voor stelen.
Wtzinnich is de mensch behanghen met juwelen,
Met zijd' op zijd' om 't lijf, gantsch onnut voor de koud.
De zijd' is maer tot pronck, alleen de voeringh zoud
Van onse kleeren licht de goe natuur vermaken.
Dat 't lichaem meest behoeft, 'tgoekoope warmer laken
Gheeft Godt ons aldermeest, en wort van ons veracht,
Die 'm daer in mack'lijck kleedt, wordt als half zot belacht.
Wat heeft on-eenicheyt den mensch bereydt al plaghen?
Als geert, die zond' heeft in quaed eyghendom behaghen,
Slockt in al 's werelts goet, en maeckt sich selven rijck,
En maeckt oneffen dat te voren was ghelijck.
Rijck zijn vernoecht noch niet in stillicheyt de menschen,
Maer steken na de naem, daerom ze dapper wenschen:
Doen 't blijcken met ghebouw en kleeren datze zijn
Van macht, en z hebben nau van machticheyt een schijn.
Die machtich is van daech, leydt morghen ne'er ghestooten.
De grootste val gheschiet ghemeen'lijck aen de grooten.
De zonde baert de straf, de straf was niet zoo zwaer,

[p. 86]

Van 't zalich volck voortijts, wiens zonde minder waer.
Ze waren gast-vry, en z'en haan maer kleene hutten,
Ghemaeckt slechs om de windt en reghen uyt te schutten.
Nu bout men hooch en wijt, nu bout men groote zondt,
Een schamel vreemdelingh moet slapen als een hondt,
By nacht dick op de straet, onveylich by de boeven.
Waer toe dan 't groot ghebouw, wanneer wy 't maer behoeven
Tot pronck, en pack-huys van een onverzade gheest,
Dien toch in vol-op noch ghebreeckt het aldermeest?
Ons Ouders woonden vry in haer stroo-daeckjes rustich:
En nu woont slaverny in 's Conincx Hof onlustich:
Daer nochtans tot vermaeck de mueren zijn vergult,
De Zuylen Marmor, maer met haet en nijdt ghevult.
De pracht en maeckt geen weeld, noch geeft geen goet genoegen,
Maer die noecht, die wel ken zijn zin na 't noodich voegen:
Die mensch is rijck: dus leyt gemoets ghemack en rust
In 't teghenstaen van onverzadelijke lust.
Zo zijn noch op het Landt veel slecht verachte Boeren,
Die door natuur, en niet door leer, sulck leven voeren,
Als Tityrus. Caral. Zwijght stil, daer komt hy zelver aen,
En heeft al om den hals een Krans van Klimops-blaen,
En 't hooft is rondts-om meed' met 't zelfde bladt besteken.
Silvia. Laech Caralena, laech, zoo zien wy nu de treken
Van 't Hardertjen, dat sich van mijn beroemt soo seer.
Schuylt Caralena, schuylt, komt sitten by my neer.

Eerste bedrijf. Tvveede tooneel.

Tityrvs. Caralena. Silvia.

'k Zie Nimph noch Nimphs gelijck: nochtans is dit de linden
Daer Coridon my zeyd' dat ick mijn Lief zou vinden.

[p. 87]

Ha Linde! Linde groen, indien mijn Nimphjen heeft
Gheweest te dezer stee, zoo bid ick u en gheeft
Mijn heete minnaer toch daer van een vriend'lijck teken,
My dunckt het lof beweecht, en kondet t'zoude spreken.
Mijn Caralena. Lief! Waer zijt ghy toch mijn Vrouw?
Versteeckt u niet voor dit u Hardertjen ghetrouw.
Nu Corydon, 'tis wel, dit zijn noch d'oude parten,
Ghy stiert my harwaerts heen, en seght, die ghy van harten
Bemint, die zit alleen daer ginder in het gras.
'k Vraech hem noch wie? hy seyd' 't mijn Caralena was.
Dan isser niet, ick weet datzer zeer haest zal wezen.
Ick ben vol pijns, dien ghy alleen Lief kent ghenezen
En soud' misschien, waer 't niet u moeder die 't belet
Wiens hart met geert na staet en rijckdom is besmet.
Nootdruft vernoecht haer niet. Wat dan? ist min, of meerder?
Ze wil ghenoech. Waer ist? Ze werpt ghenoech ter neder
Door wil van meer, waer inze meent 't ghenoech bestaet.
Ick hebt al datze zoeckt, en word' als arm versmaet.
'k Ben wel ellendich, ja 'ck, 'k verstreck wel hondert armen
Ick derf het alderwaertst, mijn Liefken, uyt mijn narmen:
Mijn lief uyt mijn ghezicht, door 't oude wijf haer dwang
Die 'k spreken zal van daegh, al zach ze noch zo bang.
De Wijn-godt gunt my dat, dien wy nu zullen dancken
En loven van de Wijn, besteken met de rancken.

Het sap dat ons de VVijn-godt gheeft

Doet 't harte wel verheughen

Des Minnaers die liefdts gonsten heeft,

Maer my hoe zoudet meughen?

Ick weet van liefd', ick ken haer kracht,

Ick hoor de Minnaers klaghen,

Als haer haer Liefken niet en acht,

Dan ick kan 't al verdraghen.

Veel liever had ick meerder pijn

En om haer meer te dencken,

Als door haer onkun vry te zyn

Van smarten die my krencken.

[p. 88]

Het Houlijck maeckt twee Lyven een,

Maer liefd' vereent twee zielen.

Diens lijckheyt trouw, en anders gheen,

Of 's lijfs trou sal vernielen.

Ons zielen aengheboren min

Doet elck elcks pijn ghevoelen,

Soo dat wy twee met eenen sin

Zijn denckend' 's anders boelen.

Ick sie mijn Lief, al isser niet,

Ick voelse met ghedachten,

't Gheen my ontwakend' dick verdriet

In slapeloose nachten.

Ghedachten die niet stil en staen

Doorloopen alle dinghen,

Die doen my leydt en vreuchden aen,

'k Had vreuchd' kond' ickze dwinghen.

Eerste bedrijf. Derde tooneel.

Terevs, Tityrvs, Caralena, Silvia.

Ras Harder neemt u spriet, en loopt door 't dichte wout,
Daer zich het schuwe Wilt met menicht' in onthout.
Ziet gau of ghy daer niet het varsche spoor kent vinden
Van 't vluchtich Hart, vervolcht van mijn zo snelle Winden.
En let zeer wel oft oock in 't loopen is ghewent,
En brengt my strack bescheyt, ick ry nae 't ander ent.

Eerste bedrijf. Vierde toneel.

Caralena. Silvia. Tityrus.

Caral. Och Nimphelijn wat raet? Hier is gheen plaets te vluchten.
Silvia. De liefd en niet de vrees doet Caralena zuchten.
Caral. Neen Silvia, de vrees, om dat hy my bemint:

[p. 89]

Want zo mijn Moeder my in 't wout by hem bevint,
En zal ick immers niet by 't selschap moghen blyven,
Maer zitten t'huys by haer, en hooren niet dan kyven.
Dus bid ick laet my toch wat loopen aen d'een zy.
Tityrus. Of Caralena vlucht, z'en is daerom niet vry,
'k Heb niet alleen het spoor, maer 't lieve Wilt ghevonden.
Caral. Dan dat niet daer de Prins u heeft om uytghezonden.
Silvia. Bij liefd' is altijt schaemt. Het vluchten is onnut.
Toef Caralena, toef, ghy hebt u schandt beschut,
En Tityrus betoont te zijn de trouste Minnaer.
Tityrus. De luckichst' was hy meed', waert dat hy waer verwinnaer
Van Plebula. Silv. Ghelijck ghy van elck and're zijt.
Tityrus. Lief Caralena. Car. Nu ziet dat ghy u vermijdt.
Tityrus. Ick mijd' my noch te veel. Car. Gelijck de Minnaers peynzen.
Zult ghy dan voor dees Nimph u niet met allen veynzen?
Dijn onbeschaemtheyt maeckt my me niet onbeschaemt.
Tityrus. 't Is liefd' die van u onbeschaemtheyt wordt ghenaemt.
Carale. Dus doende stoockt ghy 't vuyr, dat g'eerder uyt mocht blussen:
Ey nu, 't is schand. Tityr. Daer is gheen schand' in 't kussen.
De Zon die maeckt den dach, en gheeft het aerdtrijck licht,
Dan zelf ontfangt hy 't eerst uyt mijn Liefs klaer ghezicht.
Roem ick, o Nimph! te zeer, de liefde doet my roemen,
De liefde dwingt my dat ick haer Goddin moet noemen.
De liefde dwingt my hem niet langher nu t'ontzien,
Die Thracien ghebiedt, terwijl ick alleen dien
V Caralena, Lief! Wat isser aenghenamer?
Carale. Maer dat ghy Tereus dient is Tityrus bequamer.
Op 't laten staen staet straf, en op het doen staet loon.
Tityrus. Maer min loon, als mijn is 't ghezicht uw's aenschijn schoon.
Carale. Vreest daer voor meerder straf, als u zoud' zijn te derven
Mijn by-zijn voor een wijl. Tit. Dats alle uurs eens sterven.
Carale. Sturf Tityrus zo dick, 't en was voor hem niet goet.

[p. 90]

Tityrus. Mijn Lief, 't is noch veel quaer, 't is sterven in 't ghemoet,
Dat zo veel lasten niet als 't lichaem ken verdraghen.
Carale. 't Is dunckt my uyt ghewoont dat alle Minnaers klaghen,
En sterven met de mondt, dan zelden metter daet.
Tityrus. Hoop looft den Minnaer 't geen daer na hy vyerich staet:
Anders moest hy van hitt' gansch hopeloos versmachten.
Mijn Lief! men ken in ons gheen ware liefd' betrachten,
Ten zij men ons ghebiedt yet dat wy noode doen.
Carale. En of ick u ghebood? Tit. Gebiedt. Car. Ghy zult u spoen
Om te volbrenghen 't geen u Tereus heeft bevolen.
Tityrus. Moet ick dan Lief alleen door 't nare Wout gaen dolen?
Neen, Tityrus en zal. Lief laet u Minnaer toe
Dat hy zijn bootschap dan met zijns liefs kuskens doe,
Diem verghezelschappen, en zijn ghemoet verheughen.
Nu 't hartjen wilt als 't mijn, al worstelt schaemt daer teugen.
Carale. Nu Tityre gaet heen dat ghy niet langher draelt,
Licht komt hier d'een of d'aer die op ons vryen smaelt.
Tityrus. Ghy wacht Lief te vergeefs hier na meer Harderinnen,
Ghy zult z'al in de schauw van Ceres eycke vinnen:
Waer Corydon, diem' daer begaf bij 't zelschap zoet,
Verheuchden zeer mijn hart, mijn zin en mijn ghemoet,
En deed' my groote dienst met blyde tijng te brenghen,
De tijng van u, by wien hem Tityrus wil menghen,
Hy seyd' my dat hy u had hier ter plaets ghezien.
Caral. Voorwaer hy is bequaem om neering te verspien,
Of daerze niet en is, ze metter haest te maken.
Tityrus. Dat's by ons groote lof. Car. En 't meeste dat wy laken.
Ick ga. Komt Nimphjen, laet ons dan daer loopen bij.
Tityrus. Sal Caralena dan een ander aen u zy
Gaen vrolijk hippelen, en u zoete zang ghenieten?
Zoo mach my Coridon u bootschap wel verdrieten.
Nu ben ick van de dans, en van mijn Lief die'k min,
Dat's Coridon de baet die'k door u bootschap win.

I Eerste deel, eerste uytkoomst.
1. III. Vóór dezen regel staat: Caralena.
10. II, III en mint zulck.
13. II, III Vroom-hert.

43. II, III bloemt en groen.
45. III Nimphe daer, ziet daer noch.
47. II, III Ziet de Wijngaert-blaen.

56. II, III Nimphe de nacht, die 't Hardertjen.
60. I In Tityrus nochtans was.
61. III of is hy heen in.
63. II, III kolckent.
66. I dat soud' hun.
70. II, III soud' konnen.
79. II, III V Tityrus meed'.
83. I dat elck schier van.

104. III Of 't is niet door.

142. II 't goekoope Watmer laken.
146. Als gaert.

156. III wien sonde.
159. II nu bou men groote zondt.
166. I in 't Conincx hof.
168. I maer het hart met nijt ghevult.
179. I sich van min beroemt.
180. I Eerste deel, Tvveede uytkoomst.
181-188. In I ontbreken deze acht verzen.

213. II, III haer Liefken acht.

234. I Eerste deel, darde uytkoomst.
240. I Eerste deel, vierde uytkoomst.

254. I was ic meed', waert dat ick waer.
255. I ghy van den ander zijt.
256. I ghy u wat mijdt.
260. I wordt gheraemt.
261. I uyt most blussen.

276. II noch deel quaer. III noch deel quaet.
288. I Sijn bevaert dan.
303. II, III komt Nimphen.