Sertorius

[p. 75]

Bericht.

DE beroemde Heer Pierre Corneille, maeker van dit Treurspel in 't fransch, 't welk onder zyne voornaeme stukken gerekent wordt, heeft daer achter gevoegt een Examen, of Onderzoek, waer in hy verklaert op welke wyze hy dit Onderwerp ten Tooneele gevoert, en de vryheden, die hy in 't behandelen van 't zelve genomen heeft.

Wy hebben geoordeelt, dat het den Nederduitschen Liefhebberen der Tooneeldichtkunde niet onaengenaem zou zyn 't zelve hier te vinden; doch zouden hen raeden, om een recht begrip te krygen van de Geschiedenis, die in dit Spel verhandelt wordt, en van 't geen de Dichter daer bygevoegt heeft, als ook om de Personaedjen, die daer ingevoert worden, wel te kennen, de leevens van Sylla, Sertorius, en Pompejus by Plutarchus ook na te leezen. Dus luidt het Onderzoek. Zoek in dit Treurspel niet de bevalligheden, die in 't bezit zyn van een Dichtwerk van deeze soort op het Tooneel wel te doen gelukken: gy zult 'er geene tederheden van Liefde, geene vervoeringen van Driften, geene hoogdraevende Beschryvingen, noch zielroerende Verhaelen in vinden. Ik kan echter zeggen, dat het niet mishaegt heeft, en dat de waerdigheit van de beroemde naemen, de grootheit van hunne belangen, en de nieuwigheit van eenige Caracters, 't gebrek dier bevaltigheden vervult hebben. 't Onderwerp is eenvouwig, en onder 't getal van die bekende gevallen, waer ontrent het ons niet geoorlooft is iets te veranderen, als voor zo ver de volstrekte nootwendigheit van dezelve binnen de regelen te besluiten, ons nootzaekt de tyden, en plaetsen daer van in te krimpen.

Dewyl 't zelve my geene Vrouwen uitleverde, ben ik gedwongen geweest myne toevlugt tot de uitvinding te neemen, om 'er twee in te brengen, die beide over een

[p. 76]

quamen met de historische waerheden, daer ik my aen gehouden heb. De eene heeft in dien tyt geleeft, en is de eerste gemaelin van Pompejus, die hy verstiet om aen Sylla vermaegschapt te worden, door 't huwelyk met Emilia, deszelfs huisvrouws Dochter. Deeze echtscheiding wordt bevestigt door 't verhael van alle die geene, die 't leeven van Pompejus beschreeven hebben, maer geen van hen zegt ons wat 'er van die ongelukkige Antistia geworden is. Hun stilzwygen my dan de vryheit gelaeten hebbende van haer eene schuilplaets te geeven, heb ik gedacht, dat ik 'er voor haer geene met meêr waerschynlykheit verkiezen kon, dan by de Vyanden van de geene, die haer gehoont hadden. Deeze schuilplaets is des te waerschynlyker, om dat ze een waerachtig uitwerkzel voortbrengt, door de Brieven der voornaemste van Rome, dewelke ik haer aen Sertorius doe brengen, en die Perpenna aen Pompejus overgaf, die daer van zodaenigen gebruik maekte, als ik aengeweezen heb. De andere Vrouw is geheel van myne uitvinding, maer heeft echter eenigen gront in de geschiedenis, dewelke zegt, dat de Lusitaniers Sertorius in Afrika deeden koomen om hun opperhooft tegens de Party van Sylla te zyn; maer ze zegt ons niet of die Lusitaniers als eene Republyk of onder eene Monarchy, leefden; zo dat 'er niets is, 't geen belet hen eene Koningin te geeven; en ik kon dezelve uit geen edeler bloet doen voortkomen, dan uit dat van Viriatus, (wiens naem ik haer doe draegen), den grootsten man, die Spanje ooit tegens de Romeinen gestelt heeft, en den laetsten, voor Sertorius, die hen in die Provintien 't hooft heeft durven bieden. 't Is waer, dat hy geen Koning was, doch hy had al 't gezag eens Konings, en de Roomsche^* Schouten en^† Burgemeesteren, die Rome zondt om tegens hem te stryden, en die hy meenigmael versloeg, droegen hem achting genoeg toe, om met hem, als met een Souverain, en rechtvaerdig vyant, Vredehandelingen te maeken.

* Praetores

† Consules.

[p. 77]

Zyne doot is voorgevallen 68 jaeren voor die van Sertorius, die ik in dit Treurspel verhandel; zo dat hy groot-of over-grootvader van de Koningin, die ik hier invoer, zou hebben kunnen zyn.

Ik weet wel, dat Sylla, van wien ik zo veel in dit Stuk spreek, zes jaeren voor Sertorius gestorven is; maer, als men het ten uitersten neemen wil, is het geoorlooft de tyden te verhaesten om de eenheit van dag te maeken; en als 'er maer geene volslagene onmogelykheit in is, mag men in eenen dag, ja zelfs in zes uuren, doen gebeuren, 't geen in zes jaeren voorgevallen is. Dat onderstelt zynde, belet niets, dat Sylla niet voor Sertorius zou sterven, zonder iets van 't geen ik hier zeg, om ver te werpen; want hy heeft kunnen sterven, na dat Arkas van Rome vertrokken is om de tyding van den afstant van zyn Oppergezaghebberschap te brengen, 't welk hy doet ter zelver tyt, dat Sertorius vermoord wordt. Ik voeg hier by, dat, schoon wy zorgvuldige waerneemers van de orde der tyden behooren te zyn, echter, als die geene, die men spreeken doet, malkander gekent hebben, en over eenige belangen te samen hebben moeten handelen; wy niet verplicht zyn ons zo stip te houden aen den tyt hoe lang zy geleeft hebben. Sylla was doot, toen Sertorius omgebragt wierdt, maer hy kost zonder mirakel toen nog in 't leeven zyn, en de toehoorder, die gemeenlyk maer eene geringe kennis van de Geschiedenis heeft, neemt zelden quaelyk eene zodaenige verlenging, die de waerschynlykheit niet te buiten gaet. Ik zou echter deeze vryheit niet als een' algemeenen regel willen stellen, zonder daer eenig onderscheit in te maeken.

De doot van Sylla maekte geene verandering in de zaeken van Sertorius, in Spanje, en was voor hem van zo weinig aengelegenheit, dat het moeilyk is, als men't leeven van dien helt by Plutarchus leest, gewaer te worden wie van hen 't eerst gestorven zy, zo men op eene andere wyze daer van niet onderricht is. 't Is geheel an-

[p. 78]

ders gelegen met sterfvallen, die Staeten omverwerpen, Partyen verbreeken, en eene gantsch andere gedaente aen de zaeken geeven, gelyk de doot van Pompejus geweest is, die alle de Aenschouwers tegens een Dichter zou doen opstaen, indien hy de onbeschaemheit hadt van dezelve te stellen na die van Cezar. Ook moest men met een' glimp bekleeden, en eenigszins verschoonen den Oorlog, dien Pompejus en de andere Hoofden der Romeinen tegens Sertorius bleeven voeren; want het is moeilyk te begrypen waerom men daer mede voortging, na dat het Gemeenebest scheen herstelt te zyn, door den willigen afstant, en de doot van den Tieran. Buiten twyffel, dat zyn lust tot de Opperheerschappy, die hy te Rome hadt doen herleeven, met hem niet zal gestorven zyn, en dat Pompejus, en veele andere, in hun hart, naer zyne plaets staende, bevreest waren, dat Sertorius hen daer in tot eene groote hinderpael strekken zou, door de liefde, die hy zyn Vaderlant nog toedroeg, of door zyn' grooten naem, en de waerdy zyner daeden, die aen hem den voorrang zouden hebben doen geeven, zo die groote Beroering van de Republyk dezelve in een' staet gebragt hadt, dat ze niet zonder meester hadt kunnen zyn. Om Pompejus niet te onteeren, door die geheime jalouzy van zyne Staetzucht, die toen reets zaeide 't geen men sedert zo opentlyk heeft voor den dag zien koomen, en die mogelyk de waere beweegreden van dien oorlog was; heb ik gedacht, dat het gevoeglyker zyn zou Sylla te laeten leeven, om de onrechtvaerdigheit van dien kryg te kunnen toeschryven aen 't gewelt van zyne Heerschappy. Dat heeft daer en boven gedient om tegen te houden de uitwerking van die krachtige liefde, die ik hem doe behouden voor Antistia, met wie hy niet zou hebben kunnen nalaeten zich wéer te verzoenen, zo hy niets te vreezen gehadt hadt van den kant van Sylla, wiens haetelyke, maer door luchtige naem een groot gewigt geeft aen de staetkundige Redeneeringen, die de ziel van dit Treurspel zyn.

[p. 79]

Dezelve Pompejus schynt een weinig van de voorzigtigheit van een Generael over een Leger af te gaen, wanneer hy, op 't woort van Sertorius, met hem koomt spreeken, in eene stat, waer van 't Opperhooft van de Tegenparty volkomen meester is; maer zulx is een vertrouwen van een Edelmoedigen, op een Edelmoedigen, en van een' Romein op een' Romein, 't welk hem eenig recht geeft van geenerlei bedrog van een zo grooten Man te vreezen. Niet dat ik aen de Berispers niet wil toestaen, dat hy geene voorzorg genoeg voor zyne eigene zekerheit gedragen heeft; doch 't was my onmogelyk de Eenheit van plaets in acht te neemen, zonder hem die onvoorzigtigheit te doen begaen, dewelke men meêr moet toeschryven aen de ongemaklykheit van de regels, dan aen my, die zulx wel gezien heb. Zo men ze niet vergeeven wil aen 't ongedult, 't welk hy hadt om zyne Vrouw te zien, voor welke ik hem nog een zeer sterke genegenheit geef, en aen de vrees, dat zy, onbewust van zyn voorneemen ontrent haer, een ander Man mogt trouwen; zal men ze vergeeven aen 't vermaek 't geen men geschept heeft in deeze samenspraek, die eenige van de eerste van 't Hof, door hun geboorte en verstant, zo hoog als een gantsch Stuk geacht hebben. Gy zult 'er niet in tegengesproken worden door Aristoteles, die toelaet, dat men somtyts zaeken zonder reden op het Tooneel brengt, als 't waerschynlyk is, dat zy wel zullen ontfangen worden, en als men reden heeft van te hoopen, dat de voordeelen, die het Dichtwerk daer uittrekken zal, deeze goetgunstigheit zullen kunnen verdienen.

Hier eindigt de Dichter zyn Onderzoek over Sertorius, op welk Stuk de Abt van Aubignac, beroemt door zyne Pratique du Theatre, in 't jaer 1663 te Parys Aenmerkingen in 't licht gegeeven heeft, waer in hy den Heer Corneille over verscheide zaeken berispt, en daer op veel te zeggen vindt: doch dat Geschrift is door een Vrient van den Dichter kort daer

[p. 80]

na met een scherpen styl wederlegt, en Sertorius tegens de Berispingen van den Abt van Aubignac verdedigt.

Al voor eenige jaeren is dit Treurspel door T. Arentsz in Nederduitsche veerzen overgebragt; doch wordt nu voor de eerstemael in 't licht gegeeven, na dat het tegens het Fransch naeuwkeurig nagezien, en op veele plaetsen, die of geheel quaelyk, of al te flaeuw overgezet waren, verbetert, en ook van tael en spelfouten gezuivert was.

Echter zullen 'er nog wel misslagen in gebleeven zyn, en 't is geen wonder, dat T. Arentsz in deeze vertaeling somtyts gefeilt heeft, vermits de Poëzy van den Heer P: Corneille (gelyk de Kenners weeten) veel moeilyker in eene andere spraek over te zetten is, dan die van de meeste andere Fransche Dichters, en men daer toe niet alleen eene grondige kennis van de Fransche Tael, en Poëzy, maer ook in 't byzonder van zynen styl dient te hebben.