Logo DBNL
Vre-reden, of onderwijs tot eendracht, vrede ende liefde, in dese tyden hoogh-noodigh (1630)

Vre-reden, of onderwijs tot eendracht, vrede ende liefde, in dese tyden hoogh-noodigh

(1630)–D.V. Coornhert–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

Van de uyterlijcke Religie.

   Dit is een Godsdienst van God ofte menschen inghestelt, bestaende in uytwendighen ghebare van Ceremonien, ofte goet schijnende wercken, van selfs niet vermogende den mensche saligh te maken.

   De Ceremonien zijn Doope, Nachtmael, Misse, Singhen, Cappen, Cruynen, Salvinghe, ende deser ghelijcke. Maer de goetschijnende wercken, zijn Bidden, Uasten, Aelmissen deelen, ende andere wercken der Liefden, ick segghe goetschijnende, om dat een hypocrijt alle dese wel herteloos ofte liefloos na can Apen, wantse dan goet schijnen maer niet en zijn, immers hem niet.

   Aengaende de Ceremonien, is te mercken dat het al te samen (oock d’alderbeste) niet anders en zijn dan beteyckeningen, figure, schaduwen ofte beduydinghen eeniger heyligher dinghen, te weten sichtbare, vleyschelijcke, ende verganckelijcke teyckenen, van onsienlijcke, geestelijcke ende eeuwighe dinghen, soo dat het beteyckende ofte beduyde dinck wat anders is dan’t teycken, ende is het dinck niet om des teyckens wille, maer het teycken om des dincx wille, ‘twelck het principael is, ende van’t teycken alleenlijck beduyt ende aengewesen wort.

   Hier uyt verstaetmen nu ooc wat het eynde is der Ceremonien ende teyckenen der heylsame dinghen, namentlijck om te wesen eenen deurganck, aenwijsinghe ende handtleydighe tot Salichmakende wesentlijcke dinghen.

   Omme ‘twelck (soo in dese kennisse wonderlijck veel is ghelegen) noch wat naeckter te doen verstaen, wil ick hier drie ofte vier specien vande principale Ceremonien met so weynigh woorden als ick mach verklaren. Te weten, de beduydinghe vande Besnijdenisse, Sabbath, Doope ende Nachtmael, de welckt wel verstaen zijnde, genoech sijn om aen te wijsen tot het verstant van alle andere schriftelijcke Ceremonien.

+   Dat de Salighmakende besnijdenisse niet aen ‘tvoorsloofken der Knechtkens, maer in der herten toeginck, soo dat alle ‘tgunt dat buyten ofte beneven God bemint worde, het zy Wijs, Kindt, Ouders, Suster, Broeder, eer, geldt, staten, vander herten afgesneden ende afghesneden ende afghesnoeyt worde, ende sulcken besneden hert hy selve met alle de Wereldt, dats met alle begeerlijckheyden der ooghen, hovaerdigheydt des levens,, ende wellustigheydt des vleyschs gantschelijck verlaten, ende God alleen navolghen, aencleven ende beminnen conste, heeft Moyses al inde Ceremoniale ende duystere tijden met heldere ende Euangelische woorden uytghesproken, seggende: De Heer uwen God+ sal u herte, ende ‘therte uws zaets besnijden, soo dat ghy uwen Heere God sult liefhebben+ uyt gantscher herten ende uyt gantscher zielen.

   Alsoo was de Helighmakende Sabbath oock niet gheleghen inde ledigheydt, ruste,+ ende stilheyt des lichaems, vryelijcken neen, maer inde ruste des ghemoedts, dat is: int niet willen des inwendigen mensches, ‘twelc rechte Gelatenheyt is, so dat wy onse eygen vernuft, goetduncken ende wille ledigh staende, niet waerheydt uyt der herten totten Hemelschen Uader seggen, uwen wille geschiede in Hemel ende opte aerden, so de Prophete Esaias breet verklaert, segghende aldus: Ist+ dat ghy uwen voet vanden Sabbath keert, dat ghy op mynen Heylighen dach niet en doet dat u behaeght, soo sult ghy totten lustighen, heyligen, heerlycken Sabbath des Heeren geroepen worden, als ghy de Sabbath sult eeren, alsoo dat ghy na uwen voornemen niet en doet, u wille niet en soeckt, noch u woorden niet en spreect, dan suldy u verlustigen in den Heere, die sal u boven der aerden hene voeren ende dy metten erfdeele Iacobs dyns Vaders spijsen.

+   Desghelijcx en is oock de Doope niet tot reyninghe van eenighe lichamelijcke smetten, maer tot een afwissinge van alle begeerten, lusten, sinnelijckheyden ende genegentheyden des inwendighe zondighe vleyschs, welcx ooghen uytgesteken, handen ende voeten afghesneden, ja gheheelijck met Christo ghecruyst, ghedoodt, ende in sijnen doode begraven moeten wesen, sullen wy met hem leven ende verrijsen, ick meene hier de zondelijcke ende quade ghewoonte, een tweede natuere inden mensche: dit vleysch met alle zijne generatien ende gheslachten, te weten, d’ontallijcke ende menighvuldighe zonden, moet sterven, vernielt worden, te gronde gaen, ende int water van Godts rechtvaerdigheydt versincken, daer dan de Geloovige ziele als een ander Noe behouden wordt, na+ welckx voorbeelt Sinte Pieter den Doop beduyt, dat ons God nu mede saligh maect deur den Doope, niet (soo hy seydt) deur aflegginghe vande vuyligheydt des vleysches, maer deur d’ondersoeckinghe eender goeder conscientie in God deur de verrysinghe Iesu Christi.

   Uan ’t Nachtmael oft Sacrament is nu+ teghenwoordigh eene sware questie, doch houd en sy al te samen ‘tselve voor een Sacrament, dats een verholentheydt, daer wat anders voor ooghen schijnt, ende wat anders verstaen ofte ghenoten wordt.

   Nu en is mijn voornemen hier niet te disputeren vande vleyschelijcke ofte geestelijcke teghenwoordigheydt ende ontfanghenisse Christi in dien: maer twijfele niet ofte elck vande partyen sullen gaerne bekennen dat den Gheloovigen mensche onder dit Sacrament ofte teycken mede verstaet te ghenieten, de Liefde Christi tot ons betoont int leven ende sterven Christi, ‘twelck anders niet en is dan enckele Liefde, om deur navolginghe ende daghelijcx na volghen van dien, de selve in maniere van spijse ende voetsel onser zielen (soo’t is, etc.) etende, verterende, ende soo’t metter uyterlijcke spijse gheschiet in onse natuere veranderende, soo dat de spijse den ghespijsde verslint ende tot hem treckt, een met hem te worden in die sijne heylighe Liefde, ende dan deur de selve, ons goedt, bloet, lijf ende leven ghemeen te maken allen den ghemeen Christenen, ‘twelck natuyrlijck by den broode ende wijn, van veel Coornkens ende besikens bestaende, uyt ghebeelt ende beduyt wort, welck Sacrament aldus ontfanghen zijnde, is sonder twijfel ‘tbroot des levens vanden Hemel ghedaeldt, ende soodanigh+ voetsel der Gheloovighe zielen, dat de ziele des ghenut hebbende, inder eeuwigheyt niet en mach sterven, want dit voetsel is onverdouwelijck, onverteerlijck, maer eeuwigh, ende den ghevoeden in zijn natuyr veranderende.

   De voorseyt Besnijdenisse dan, en beduydt niet dan een afkeer des herten van alle creatuerlijcke lusten, begheerten ende liefden, ende eene oprechte Liefde Godts, uyt alder herten, zielen, ende ghedachten.

   De Sabbath beteyckent een ghelatene, stille, ende ledighe rust van alle ons eyghen voornemen, aenslaghen, opsetten, verkiesen, ende in summa van alle onse wercken, dat is van alle ongherechtigheyt (so wy uyt ons anders niet en vermoghen) op dat God selve in ons zijnen Heylighen will (doch niet sonder onse bewilliginghe) in ons mach wercken.

   De Doope verbeeldt eene warachtighe versmooringhe, afstervinge ende begravinge van onsen zondige ouden aertschen mensche, ende een verrijsenisse vanden nieuwen Heyligen Hemelschen mensche die na Godt gheschapen is.

   Ende het Nachtmael draeght ons voor de Liefde ons van God in zijnen Sone Christo ghetoont, die hy niet en heeft ghespaert inder doot te geven voor ons, doen wy noch vyanden waren, op dat wy sulcke overgroote ende ghenadighe sijne goetdaden voor ooghen hebbende, altijdt danckbaerlijck ghedencken, hem ghebenedijt, alle goedt toebetrouwende, beminnen, ende soo als oprechte kinderen van Goddelijcker aert onsen Uader navolgende, niet allen onse vrienden, maer

oock onse vyanden met weldaden winnen ende tot onsen God aenlocken souden.

   Dits dan de beduydinghe der voorseyde vier Ceremonien, welcke beduydinghen zijn, ende sodanigh, dat die in zijn overlijden een van deselve heeft, sal eeuwigh leven, maer die een daer af ontbeert, sal den eeuwigen doodt moeten sterven: want die soo niet besneden is, diens ziele sal uytgheroeyt worden uyt volcke der Gheloovighen, daer de besnedene in dier manieren inder Liefde is, ende volghende dien in+ Godt blijft ende Godt in hem.

   Wie den Sabbath sulcx niet en viert, maer daer inne werct, sal sterven, maer diese viert sal hem verlustigen inden Heere, die sal hem boven der aerden henen voeren, ende hem metten erfdeel zijns Uaders Iacobs spijsen,+ wiens terwen Coornken inder aerden vallende alsoo sterft dat sal hondertfout vruchten brenghen, maer niet stervende alleen ende vruchteloos blijven, ende metten onnutten knecht, wiens pont gheen woecker en brochte, in d’uyterste duysternissen gheworpen worden.

+   Ende wie inder manieren voorseyt ’t Nachtmael uttende tot de Liefde komt, sal eeuwigh in God, (die de Liefde is) leven, maer die niet lief en heeft blyft inder doodt.

+   Uan alle ‘twelck voorseyt ghenoechsaem blijckt, dat het beteeckende wat anders is, dan het teycken: want het niet hebben ofte hebben vant betekende, te weten, vande dingen, verdoemt ofte maeckt saligh, ‘twelck al gheheel anders is met het teycken, want alle Besnedene inden lichame, alle uyterlijcke Sabbathvierders, alle genieters des Nacht maels (oock vander handt Christi selve) als aen Iudas bleeck, die ‘tSacrament onwaerdigh gheniet, eet ende drinckt hem selven het+ oordeel: Ende alle Gedoopten metten uytwendighen water en zijn niet saligh, soo zijn ter contrarie oock vele onbesnedene inden lichaem als Abel, Enoch, Noe, Iob ende veel+ der Iootscher Urouwen saligh gheworden, want dat en is gheen Iode die’t uytwendigh is, noch dat en is de besnydenisse niet, die in den vleysche is, maer die int verborghen een Iode is, ende de Besnydenisse des herten inden geest, niet inden letter, wiens lof niet uyt den mensche maer uyt God is.

   Desgelijcx machmen seggen vanden Sabbath, Doope, Nachtmael, ende andere uytwendighe dingen, want God en is geen uyt+nemer der persoonen, maer onder alle volcke die hem vreest ende rechtvaerdicheydt werct is hem aenghenaem.

   Uoorts vintmen grooten twist vande Ceremonien, die niet van Christo, maer van menschen inghesteldt zijn, daer van te spreecken hier oock geen tijdt is, maer van’t rechte ghebruyck ende misbruyck alder Ceremonien, weder die van God of menschen ingesteldt zijn: want ghelijck men die van God inghestelde wel ghebruycken ende oock misbruycken mach, soo moet elck lijden dat die van menschen inghestelde, oock misbruyckt moghen werden, alwaert oock soo datmense niet recht en mach ghebruycken: als wesende (soo eenighe willen segghen) buyten Gods ordonnantie.

   Alsoo wordende de Ceremonien misbruyct diemen te vele ofte luttel toeschrijft: te veele schrijft mense toe als mense seldt boven de dinghen die daer by worden betekent, dat is: daer men de schaduwen boven ‘twesen acht, als daer men God mede meynt te eeren, ende eene aenghename dienst te doen, ‘sonder ‘twesen van dien te hebben, daermense meer benaerstight dan hare beduydinghe.

   Ende desgelijcx te luttel schrijftmense toe, alsmense oock berooft vande beduydenisse der heylsame dinghen soo datmense veracht ende verwerpt, als of God te vergheefs sulcx inghesteldt hadde, ende de aenkomende swackheyt inden Geloove sulcke hoochwaer dighe aenwijsinghen ter deughden beneemt. Het misbruyck der Ceremonien verstaen zijnde, openbaert hem ‘tghebruyck van selfs, te weten, dat mense niet te vele noch te luttel richtende hout voor aenwijsinghen ende hantleydinghen totten geestelijcken verborghen dinghen die sy beteyckenen.

   Staet mede sonderlinghe te letten, dat gene Ceremonien, oock van Christo selvenghestelt, al recht na den uyterlijcken gebare ghepleeght zijnde, en vermoghen een quaedt herte te veranderen, want dat alleen vermach Iesus Christus die gheen schaduwe of figure en is, maer de Sone Gods, het almogende Woort des Uaders, ende het warachtighe wesen van alle oude Testamentlijcke schduwen ende figuren.

 

   Moghen dan de Ceremonien niet recht gebruyckt zijnde, geen quaet herte int goet veranderen, men sal ter contrarie oock moeten kennen, dat gheen misbruyck van Ceremonien een goedt herte int quaedt en mach veranderen, anders moesten de misbruyckte Ceremonien machtigher zijn int verderven dan de welghebruyckte int ghenesen.

   Maer dat en is niet, want de dinghen die+ buyten den mensche zijn en ontreynighen den mensche niet, maer ‘tgunt (soo de waerheyt leert) datter comt uyter herten: is dat reyn so ghebruyckt het den dinghen recht, ende zijn hun alle reyn, maer is dat onreyn, soo misbruyckt het alle dinghen, ende zijn hem onreyn, al waren die oock reyn in sigh selven, soo men aen de Wijn, Swaerden, ende anders mach sien, die de gulsigaerts ende balghers, deur ’t misbruyck verderffelijc zijn: bovendien waert ongheschickt te segghen, dat de Loghen (waer inne alle misbruyck bestaet) krachtiger soude zijn dan de Waerheydt, de wortel van alle bescheyden heyt ende recht gebruyck der dingen deur rechte kennisse der selver:

   Soo is mede warachtigh, dat niemandt de Ceremonien ende heuren eynde, daer toe sy dienen, recht en kendt diese misbruyckt, soo alle misbruyck uyt onverstandt voort komt.

   Elck misbruycktse diese verkiest ende acht boven ’t wesen ende de dinghen daer by beteyckent zijnde, ‘twelck van d’Euangelische Ceremonien meest is de Liefde Gods ende des Naesten.

   Doen sy dit niet alle, die teghens de broederlijcke Liefde heuren broeder in eenighe Ceremonien doolende (latet ons al ghewis voor doolen rekenen) niet alleen niet gheduldigh draghen ende sachmoedelijck onder

rechten, maer schelden, lasteren, vervolgen, verjaghen ende dooden.

   Elck bedencke dit in zijn selfs boesem wijder na, machmen oock yet vinden dat opentlijcker ende platter is tegens de Christelijcke Liefde, die int goedt doen vande vyanden eerst heure volmaecktheydt ghekrijcht, ende de rechte eenighe ende salighe Godsdienste is.

   So versuymtmen, ja wederstaetmen den waerachtighen Godtsdienst onder ’t decksel van die te willen oprechten.

   Laet ons nu een weynigh naerder besien, wat onderscheyt daer is tusschen de Liefde Gods (‘twelck niemant en mach ontkennen te wesen de warachtighe Religie) ende tusschen de Ceremonien.

   Elck mensche moet bekennen dat de tegenwoordighe twisten inder Religie, meestendeel oock spruyten uyt het pleghen der Ceremonien: d’eene wil ‘tNachtmael aldus, d’ander soo ghebruycken: d’een wil inde onnosele Kindtsheyt, d’ander inde Iongelingschap Doopen: d’eene wil op dese, d’ander op die maniere trouwen: maer datmen God boven alle Creatueren ende zijn Naesten als hem selven moet liefhebben, is buyten alle geschil ende questie.

   Niemant en komt totte ware liefde Gods dan deur een oprecht gheloof met eenvuldigher herten: maer tot het ghebruyck alder Ceremonien oock meest ongheloovighe ende dubbelde schijnheylighen, inder Schrifturen Godloosen genoemt.

   Inde Ceremonien machmen licht zondighen, maer de Liefde en doet niet verkeerdelijckx noch en sondight niet.

   Geen Ceremonien en vermogen (so gheseydt is) een quaedt herte in een goet herte veranderen, nochte oock het verdoemelijcke wroeghen doen ruymen uyter herten, maer waer de salighe Liefde komt inder herten, moet alle boosheydt, treuren, ende wroegen wijcken

+   Immers de Aelmisse, die maer eenvrucht der Liefden is, vermach dat sy’t den mensche al reyn maeckt, dit en vermogen voorwaer alleen Ceremonien ter werelt t’samen niet.

   Dickmael zijn ende blijven de Ceremonien vruchteloos ende daeromme oock verdoemelijcke vijghebladeren, maer de vruchten der Liefden zijn altijdt in saysoen, gemerckt de Liefde soo luttel sonder goetdadigheyt als de Sonne sonder licht, of vuyr sonder hette ghevonden mogen worden.

   Men vinter die ‘tSacrament des Autaers of Nachtmael ontfanghen hebben ghehadt, ende Mammaluken gheworden zijnde, de Ceremonien of dat Sacrament verlaten en+de niet meer en ghebruycken: maer soo wie het levendighe of wesentlijcke vleysch ende bloedt Christi eedt ende drinckt, die blijft altijdt in Christo, ende Christus in hem.

   Dat de Ceremonien dickmael haet, sertery, partijschap, vervolginghe ende moort veroorsaecken, is voormaels ghebleken ende blijckt noch daghelijcx, maer wat vruchten canmen anders vande Heylighe Liefde plucken, dan simpelheydt, goedertierenheyt, geduldigheydt, behulpsaemheydt, vriendelijcheydt, eendracht, vrede, ende velle dierghelijcke salighe deughden.

   Onder ootmoedighe Ceremonien schuylt dick een Lucifers Godloos herte, maer de Liefde is recht ootmoedigh, die haer gheensins opblasen en mach, maeckende alle herten daer sy woont Godsaligh.

   Sonder Liefde en can niemandt de Ceremonien recht ghebruycken, maer de Liefde doet oock recht sonder Ceremonien.

   De Ceremonien zijn al te samen sichtbaer ende sulcx oock verganckelijc, maer de Liefde is onsienlijck ende onverganckelijck,

   De Tempel die ‘tgout Heylight is meerder dan ‘tgout, so oock het Autaer meer dan de gave. Gelijck den Wijngaert-crans wijst+ datmen daerse uyt hanght, Wijn te Coop vint, soo zijn alle Ceremonien, hoedanigh sy oock moghen wesen, niet dan aenwijsers totter Liefde, die het eynde ende de volkomenheydt is van alle gheboden des Heeren, maer het eynde der Liefden is, vereeninge met het opperste Goedt, dat is goedt worden.

   Een selfde Liefde Gods is gheweest, ende sal noch zijn van Abel af totte tweede toecomst des Heeren, in allen den genen die God inder waerheydt ghekent hebben: want onmoghelijck ist dat de opperste, ja eenighe goetheydt inder waerheyt ghekent mach zijn sonder waerachtighe Liefde, maer de Ceremonien zijn niet altijdt gheweest, nochte die daer eerst quamen altijdt ghebleven.

   Het pleghen der Ceremonien valt menighen verdrietigh ende lastighe, maer men vint niet wenschelijcker noch lustigher dan Godt te beminnen, want dit is het soete jock Christi, soo licht uyter natuere wesende, dat het ook alle lastighe dinghen licht maeckt.

   Alle Ceremonien en zijn oock tot allen tijden niet van noode, maer de Liefde is het Een, dat alleen altijdt een yeghelijck so notelijck is, dat sonder die niemant, al gave oock yemant uyten gheloove (boven ‘twelck geen Ceremonien en strecken) zijn goet den armen ende zijn lichaem te branden, God behaghen mach.

   Is de Liefde sodanigh dat het Gheloove+ ende hope ophoudende als sy blijft, by haer niet te ghelijcken en zijn, wat ghelijckenisse sullen alle de Ceremonien te samen, die oock by den ongheloovighen ghepleecht moghen worden, moghen hebben by de Liefde Gods.

   Deur vanghenisse ofte bannissemente in ellende mach men elck ’t ghebruyck zijnder Ceremonien beroven, soo den Kinderen Israels in Babylonien gheschiede, maer de Liefde heeft haer volkomenste oeffeninge int diepste vanden Kerckers, ofte inde uyterste ellende, int lief hebben ende goedt wenschen van hare vyanden of misdoenders.

   Met d’onderhoudenisse der Ceremonien+ machmen eenighe menschen believen, eenige verbitteren, ende God niet behaghen, maer deur weldadighe Liefde ismen allen menschen, ende oock (daert al aen hanght) God aenghenaem, wiens lust niet en is aen de sacrificien maer aen barmhetticheyt, een dochter der Liefden.

   Alle Ceremonien sonder een oprecht herte zijn God een grouwel, maer de Liefde alleen, sonder ooc eenige Ceremonien, is God aenghenaem.

   Want men leest niet dat Christus int laeste oordeel seggen sal, komt ghy ghebenedijde mijns Uaders int rijck dat u bereyt is, om dat ghy niet inder Ionckheyt voort geloove, maer u jaren hebbende na ‘tgeloove gedoopt zijt: om dat ghy ‘tNachtmael niet na de Luytersche, maer na de Catholijcksche wijse ghegeten hebt: om dat ghy niet na dese maer na dusdanighe maniere ghetrout zijdt, ghebeden hebt, ghekleedt zijt gheweest, etc. Neen seker, deser dinghen en vint men daer geen altoos int minste nochte meeste met een tijtelken vermaent, maer ter contrarie, om dat (sal Christus segghen) ghy my honghe+rende ghespijst, dorstende ghelaest, naeckt zijnde ghekleedt, droevigh zijnde ghetroost, ghevanghen zijnde besocht, ende een gast wesende gheherberght hebt, dat is in summa om dat ghy lief ghehadt hebt: want alle dit zijn niet dan vruchten ende wercken der liefden.

   Waeromme dan, O ghy Leeraers, Theologanten, ende Kercken Dienaers versuymt ghyluyden aldus onderlinge tot pericule van groote menichte der zielen, ende bederffenisse vande Landen, om de Ceremonien twisten+de, den volcke voor al te leeren, ende oock self met benaerstinghe van ‘svolcx ende Landts welvaren te oeffenen, de voorseyt heylighe, salighe, eendrachtighe, ende vriendelijcke liefde. Is dit niet een vloy waerghenomen, ende een Cameel opgheslockt, van buyten den Beker ghereynight, ‘tbinnenste vuyl ghelaten?

   Dat aen ‘thebben of derven vander liefde alder menschen saligheyt is geleghen, en vermoede ick by gheen redelijck mensche, hoe onverstandigh ofte vermetel oock, gelochent te moghen worden: maer wie sal konnen bewijsen dat int wel ofte qualijck ghebruycken+ van dese ofte die Ceremonien der menschen saligheyt is bestaende?

   Men vint inder Heyliger schrifturen dat woordeken Saligh by de Liefde ende by alle Godsalighe Deughden, inder Liefde zijnde grepen, ghevoeght te wesen, als Salich zijn+se al die den Heer beminnen, betrouwen ende vreesen: Saligh is hy die ‘sHeeren getuyge+nisse ondersoeckt, die wijsheyt vint, die in den Heere hoopt, ende diens God de Heer is, dat is: die buyten ende sonder God genen toeverlaet begheert, noch troost altoos en heeft: hy is oock Saligh die hem opten armen verstaet, diens zonden vergheven zijn, die onbesmet in ‘sHeeren weghen wandelt, ende die de Wet ondersoeckt: Salich zijn de armgheestighe, treurighe, sachtmoedighe,+ barmhertighe, vreetsamighe, suyverhertige, ende hongerighe, oock dorstige na de gerechtigheydt, die om de gherechtigheydts wille+ quade opsprake der menschen, hate, versoeckinghe, ende vervolginge lijden: ende in summa salig zijn sy, die ‘twoort Gods verstaen,+ ende (daer’t alleen toeghekomen is) daer na doen.

   Deser ghelijcke saligheyden vintmen een oneyntlijck getal inde Heylighe schrift, al gestelt by eenighe treffelijcke deughden, maer nergens (meen ick vast) salmen dat woordt saligh ghecoppelt vinden by eenige Ceremonien, immers niet inden nieuwen Testamente: nergens sal men geschreven vinden: saligh is hy die gedoopt is, of op des of die maniere ghedoopt is metten watere. Men vint wel+ die daer gelooft ende ghedoopt is, sal saligh zijn, maer wie niet en gelooft (staet daer by) sal verdoemt worden: daer by klaerlijc uytghedruckt wort by den Heere, dat int Gheloof, ende niet in den Doop, de saligheydt is gelegen, wont hy daer niet en seyt: wie niet gedoopt en is, die sal verdoemt zijn. Soo sietmen oock dat de Geloovige Moordenaer, die niet gedoopt en was, de salicheyt verwarf alleen deur ‘tGeloof sonder Doope. Het Geloof is de gront ende ‘tbeginsel onser saligheyt, daeromme vintmen so menighmael inden Euangelie uytgedruckt, u Geloof heeft+ u gesont gemaect, item ghelooft maer, ende u dochter sal ghesondt zijn: maer onmoghelijck ist te toonen, dat van Doope, Nachtmael, etc. (hoe heylighe sacramenten de selve nochtans zijn) gheschreven staet, de Doope of nuttinge van ’t Nachtmael maeckt saligh, ofte heeft yemant saligh ghemaeckt.

   Desghelijcx vindtmen ter contrarie veel ween ende verdoemenissen om verscheyden zonden ende quaden, maer niet een inden nieuwen Testamente, dat in klaerheydt so grooten onderscheyt heeft teghens de figuyrlijcke Ceremonien ofte eyndelijcke wet, als de sonne mette Mane, by ‘tovertreden van eenighe Euangelische Ceremonien ghestelt te wesen.

   Als inden ouden Testamente leest men wee+ over de vervolghers van Gods volck, die de armen int echt verdrucken, die een hout betrouwende daer toe seyt ontwaeckt, ende die ‘tgoede quaet ende ‘tquaet goet seggen te wesen: daer vintmen oock wee by hoopen over de Godloosen, Wijnsuypers, Dubbelhertighen, Neuswijsen, Hoveerdigen, menschen betrouwers, Roovers, Murmureerders, valsche Herders, zotte Propheten, ende duysent diergelijcke boose menschen.

   Desghelijcx inden nieuwen Testamente over de Hemelsluyters, Gierigen, Schijn+heylighen, blinde Leyders, Onghelovigen, Eersoeckers, Goutminners, Ongeduldige, Lastopleggers, ende beschilderde graven, die verkeerdelijck het uyterste eerst willen reynigen.

   Maer niet en wee, om aldus ghedoopt, ofte alsoo het Nachtmael ontfanghen te hebben.

 

   Dat het verde van my is, dat ick tusschen ghebruyck ende misbruyck der Ceremonien gheen onderscheydt en soude maken, blijckt hier voor ghenoegh, maer verde moet het oock van alle verstandighe Leeraers wesen, de saligheydt of verdoemenisse teghens ‘tgetuygh der Schriftueren, eensdeels ten dien eynde hier vooren gheallegeert daer aen te binden, ende alsoo de schaduwen ende Ceremonien toe te schrijven dat het wesen, d’welc Christus Iesus d’eenighe Salighmaker, ende Rechter alleen betaemt ende zijn eygendom is.

 

   Hier sal yemandt moghelijck dencken, is d’uyterlijcke Mensche niet soo wel gheschapen van Godt, als d’innerlijcke, ende over sulckx soo wel reyn te jonden als de

innerlijcke, ende oock, indien elck de Ceremonien sonder verdoemenisse (so hier schijnt) sal moghen gebruycken na zijn goetduncken tegens ’t exempel Sauli, waer by salmen de gemeenten Christ dan doch vanden valschen kercken moghen onderkennen ende onderscheyden?

   Daer tegens staet te weten, eerst aengaende d’uyterlijcke sichtbaren mensche, dat des selvens reynigheyt of besmettinge komt van een reyn ofte besmet herte, soo dat de mensche van niet uyterlijckx, oock van’t gunt al deur den mont binnen hem komt, en mach besmet worden, maer wert verontreynt van den gemoede indien dat onreynis, want het lichaem wordt vande ziele ghebruyckt, recht als (soo Cyprianus leert) een aenbeelt vande Smit, so dat het vleesch gheen oorsake vander zonde, noch gheen vindersse vander boosheyt en is, als die de gedachten niet en schept nochte ‘tgunt datter gedaen sal worden en beschict maer is een ghereetschap des Geests die in ende deur ‘tvleysch onbevoelyck van selfs is.

   Dit sietmen, als den geest daer uyt scheydt, na welckx vertreck dien romp des verrottens tot ghenen saecken nut is te gebruycken, &c. Dit accordeert oock mette woorden Christi, dat uyter herten komen quade ghedachten, doodtslagen, overspel, hoerderye, diefte, valsche getuygenisse, ende blasphemien, &c. d’welck den mensche besmetten.

   Hier en vintmen ‘tmisbruyck der Ceremonien niet ghenoemt, immers Christus ghebruyckt dit teghen de Ceremonien van ‘thant wasschen, daer by uytdruckende, dat met onghewasschen handen broot te eten den mensche niet en besmet.

   Hier wil ick den Leser, sulcx als voor denckende, wederomme vragen, of God de ziele niet soo wel gheschapen en heeft als het lichhaem, hy sal immers mede ja bekennen moeten, soo moetmen oock de ziele so wel reyn houden als ’t lichaem, immers al veel meer, soo om dat de ziele veel edelder ende waerdiger is boven ‘tlichaem, dan ‘tlichaem boven ‘tcleet, ende elc vlijtiger arbeyden soude, om zijn ghewonde lichaem, dan zijn gescheurde kleet te heelen, als oock mede overmidts het lichaem niet reyn en mach wesen, soo langhe de ziele besmet is, ende daeromme voor alle werc de reyninge der zielen beneerstight behoort te worden: ‘twelck oock mede Christus Iesus klaerlijck leert, so mette gelijckenisse vanden beker te reynigen, als van den graven vol dooder ghebeente te versieren uytwendelijcken, daer hy ghebenedijt als een verkeert bestaen berisp, leerende ende gebiedende datmen eerst het graf ende den beker inwendigh sal reynigen op dat het gunt uytwendigh is mede reyn worde.

   Siet daer blijckt dat het lichaem al reyn zijnde, de ziele noch besmedt blijft, maer de ziele ghesuyvert zijnde ‘tlichaem oock reyn moet worden. Ist dan niet sekerder datmen ‘tdierbaerste eerst reynige, ‘twelck reyn sijnde alle ‘tandere mede reyn maeckt, ende dit na den uytghedruckte leere der waerheydt.

   Nopende ‘texempel Sauls hier voor ghestelt ende in deser ghelijcke saken dickmael by veelen qualijck gheallegeert, staet te mercken dat d’Offerhande Sauls geen oorsake vant verlies zijns rijcx en was, maer zijn onghehoorsaemheydt, ghesproten uyt hovaerdije, want hy Godt onghehoorsaem zijnde den Coninck Agag mette beste cudde Schapen ende vee, kleederen ende boeken, ende alle dat schoon was ghespaert, ende wat snoode ende verworpen was vernielt hadde, teghen des Heeren bevel, die’t hem bevolen hadde al te dooden ende vernielen, sonder hem eenighe last van offeren ghegheven te hebben, daer af Saul by den Propheet Samuel ghestraft zijnde, by hem niet met kennisse zijnre sonden (so David na hem dede) totten Heere bekeerde: maer liet hem beduncken hy hadde zijn dinghen noch al wel beschickt, ende des Heeren woordt volbrocht, tot dat hy’t niet meer connende verantwoorden, van sijnen halse op’t volck ginck schuyven, soo Adam op’t Wijf, ende Eva opt Serpent deden. Sauls hovaerdije, oorsaecke vande voorschreven zonde, blijckt oock naecktelijck aen de woorden des Prppheets tot hemluyden aldus: Syt ghy niet als ghy kleyn waert in uwen oogen, het hooft gemaeckt van alle de stammen in Israel? Siet, zijn eyghen verwaende hovaerdye maeckte hem soo stout dat hy Godts gebodt verachtende ginck doen dat hem niet gheboden en was. Het offeren aen sigh self en was niet quaedt, want Saul dat onlanckx hier voor van Samule eerst Coninck gesalft zijnde, deur des selves bevelen oock ghedaen hadde. So sietmen oock dat Cain ende Abel uyt hen selven sonder eenighe bevel Godts te hebben, God offerhande deden, waer af des eenes den Heere aenghenaem was ende des anderen niet. So en staet hier oock niet geschreven dat dees offerhande quaedt ende den Heere een grouwel was (hoe wel sy niet uyt veel beter meninghen voort en quam, dan Cains offerhande) maer sy staet daer noch ghestelt onder den schijn van een goet werck, als daer by wat goedts noch yet dat beter is gheleken wort, soo des Propheten woorden inne houden, dat ghehoorsaemheydt beter is dan offerhande, ghelijck elwaerts gheschreven staet, ghy zijt beter dan veel musschen. Item hoe vele beter is de mensch dan een schaep, niet dat daeromme de menschen of Schapen, als goede schepselen Gods quaet zijn, maer de mensch is beter: soo mede aen ‘tcontrarie ghesien mach worden daer men leest, wie daer eene vande cleyn gheloovigen aen my schandaliseert, beter waert hem met een Molensteen aen den halse in Zee geworpen te worden.

   Ten is voorwaer niet goet also verdroncken te worden, maer ‘tis minder quaet dan te argeren. Alsoo en wort het offeren hier niet ghelastert, als wat quaedts, want daer staet niet dat hy’t vreemde Goden, maer den Heer gheoffert hadde: maer want hy de beesten niet en mochte offeren, sonder eerst onghehoorsaem gheweest te hebben, het uytdruckelijcke bevel Gods, van niet altoos te sparen, soo wordt de onghehoorsaemheydt ghestraft, soo de Prophete daer na noch seydt.

   .Om dies willen dat ghy des Heeren woort hebt verworpen, soo heeft oock den Heere u verworpen dat ghy geen Coninck en sult wesen. Daer by dan meer dan ghenoegh verclaert wort, dat niet het offeren Sauls, maer zijn onghehoorsaemheyt oorsake was, van’t verlies zijns rijcx.

   Ende aengaende de swarigheydt datmen de Christenen niet en soude moghen kennen by al dien men gedooghde elck vande teghenwoordige ghemeenten de Ceremonien te gebruycken, so hun goet dochte, sal lichtelijck verdwijnen, wel verstaen zijnde ‘tgunt hier na volcht.

   De ghene die hier inne swarigheydt maken, schijnen te ghevoelen dat de kennisse die men heeft van de Christenen, ghelegen zy int onderhouden der Ceremonien ende int uyterlijck ghebaer. Is nu dit hun gevoelen waerachtigh, so moetmen onghetwijffelt den genen voor de beste Christenen achten, die de Ceremonien best onderhouden. Dit can een hypocrijt immers soo neerstelijck als een Christen. Daer faelt dan dese regule, want sy gheen onderscheyt en can gheven tusschen een Christen ende hypocrijt, doende den hypocrijt (dats den quaetste Christen) voor den+ besten houden.

   Uoorts is warachtigh dat inde Liefde begrepen zijn de gheheele Wet ende Propheten. Nu macht vallen dat een Christen of uyt noot, of uyt Liefde ghedrongen werdt+ te doen tegens de Ceremonien, soo Christus zijne Apostelen metten nootsaeckelijckheydt Davids de Schoubrooden (hem ongheoorloft) etende, ende hem selven int genesen van de dorre handt uyt een eyndelijcke Liefde by de gelijckenisse van’t Schaepken uyter graft te helpen opten Sabbath, wel verantwoort, vragende den Pharizeen, oft niet gheoorloft en is opten Sabbath goet te doen, daer mede bedecktelijck te verstaen ghevende, dat het wel gheoorloft is, sonder dat nochtans de Sabbath daer mede (soo hy daer voor oock seydt vande Priesters inden Tempel den Sabbath breeckende) eenighsins te breken. Want als wy vieren van onse wercken, dat is van quade wercken, so vieren wy den Sabbath, alwaert oock sulcx dat God de Uader (die altijdts werckt) sonder ophouden zijn+ werck, dats liefde ende barmhertigheydt in ende deur ons wrochte.

   De hypocrijt, de Liefde Gods dervende, sal dan onghetwijffelt naerstigher ende beter de Ceremonien onderhouden dan de oprechte Christen, die als ghedreven vanden Gheest Godes onder gheen wettelijcke Ceremonien staende, met Christo Heer is over den Sabbath, ende met Paulo over de besnijdenisse: ende sulckx dickmael sal schijnen de Wet ende Ceremonien te breken, als hy die op’t volmaecktelijckste onderhoudt, want hy sonder twijfel verstaende, dat de Liefde Gods ende des Naesten, de hooftsomme ende ‘teynde vande gheheele Wet ende Ceremonien is, alle zijn doen ende laten daer na richten, ende by wijlen uyt liefde de Ceremonien ter zijde stellen sal, wordende alsoo metten Apostel Paulo den Heydenen een Heyden, den Ioden een Iode, den Griecken een Grieck, ende eenen yeghelijcken alles, op dat hy Christo veel soude ghewinnen.

   De Christen dan sulcx doende, sal ooc gewisselijck vanden hypocrijtschen Ceremonialisten als een overtreder des wets vervolght worden, soo’t met onsen Salighmaecker geviel, terstont na ‘tgenesen vande voorseyt verdorde handt, dat syluyden uyt gingen, ende raet tegen Christum hielden hoe sy hem ombrenghen souden.

   Men siet het dan so vele schelen, dat als de onderhoudenisse der Ceremonien ware kennisse de Christenen soude gheven, dat sulckx oock ter contrarie niet alleen de hypocrijten de beste Christenen soude doen schijnen, maer oock den oprechten Christenen als Ketters ende overtreders doen vervolghen ende vermoorden.

   Soo moet het menschelijck vernuft ende eyghen goetduncken altijdt doolen, ende sigh selfs verleyden, alst wijckende vande waerheydt, yet wat na zijn eyghen voornemen wil aenrichten.

   Hadde onsen Salighmaecker versuymt te geven een teycken ofte levereye, daer aen men den Christenen soude mogen kennen, het souden eensins te verschoonen wesen dat de menschen uyt hen selven daer toe wat bestonden te verzieren.

   Maer nu en heeft hy sulcx niet verswegen, wel uytdruckelijck een seer merckelijck teycken ghevende, daer by men de zijne lichtelijck soude moghen kennen, seggende: Daer aen sal een yeghelyck weten dat ghy myne Ion+ghers zyt, ist dat ghy malcanderen lief hebt.

   Dat is seker wel een ander Veltteycken dan een Ceremonien, want het is de salighmakende Wet des Heeren selve, die gheest so klaren onderscheyt, datse oock den Christen doet kennen uyt den hypocrijt, die wel alle dinghen na kan Apen, behalven alleen het beminnen van zijnen broeder, want het voorwaer so verre is van een hypocrijt, sijns evennaestens schande ende verachtinghe buyten zijns self schulden op zijn eyghen hals te laden, dat hy oock eer het onderste boven (so men seyt) saghe komen, dan hy zijn eyghen welverdiende schande soude draghen.

 

   Augustinus hier mede over een stemmen+de, seydt sijn: Sy mogeniisch al te samen teyckenen met het teycken des Cruyces Christi, sy moghen alle antwoorden Amen, sy mogen alle singen Alleluia, altemael gedoopt worden, al inder kercke komen, ende sy mogen alle Parietes Basilicarum facere, so en worden nochtans de kinderen Gods niet onderscheyden vande kinderen des Duyvels, dan deur de liefde: die de Liefde hebben syn uyt God gheboren, die niet, en syn oock niet uyt God gebooren, dit is een groot oordeel, ende een groot onderscheyt, hebt wat ghy wilt, hebdy dat alleen niet, ten baet u niet altoos: hebdy oock datte, ende alle andere dinghen schoon niet, so hebdy de VVet vervult.

   Soo leert oock Eusebius, datmen Godt+ sonder ‘tghebruyck van Ceremonien met ware deughde (van de welcke Liefde de fonteyne is) wel te recht mach eeren.

   Het waer te wenschen dat de gemeenten alte samen onder eenen God ende een Landtsheere staende, oock onder eenreley selfde Ceremonien na de insettinghe Christi aenghevoert worden: Maer hoe gheraecktmen daer aen? Men verziere al een nationale Concilium, daer elck vry ende sonder eenich schromen toeghelaten werde synen sin uyt te spreken, salmen wel onpartijdige oordelaers connen gevinden? brengt elc, hy zy Catholijck of anders, wie hy wil, niet selve syn eygen brille (ic meyne veroude opinie ende stercke impressie met hem? Is dese brille root, groen, geel ofte blaeu, al ‘tgunt dat daer deur ghesien wordt,

sal seker schijnen moeten in zijn ooghen van sodanigen verwen te zijn als sijnen brille is, al waren oock de dingen die hy siet contrarie van verwe. Wat goets is daer uyt dan anders te verwachten, dan eene verwerringhe van een deel menschelijcke affectien, opinien ende grissingen?

   Wil dan oock elck vande partyen, nu opte bane wesende, sijnen krijgh behouden, sijn voornemen volstrecken, ende niet ophouden elck tot zijnder meninge te trecken, wat ver+wachtmer anders dan een Madianijtsche oorlogh, vernielinge ende bederffenisse?

   Men can niet bemercken, of alle de pratyen en zijn gheheel eens inde hooftsaken, te weten int ghelooven dat het oude ende nieuwe Testament met der Apostelen schriften ende de twaelf Articulen des Gheloofs (als wesende een cort begrijp van alle de Heylighe Schriftuere) oprecht ende waerachtigh is. Waer toe wil d’een d’ander toch dus bitterlijcken verdoemen, dwinghen, beschamen, vernielen, met pericule, niet alleen van’t gemeen lants welvaren, maer oock van ontallijcker duysent zielen, voor dewelcke de soon Gods gestorven is, ende dit om saken van so kleynder importantie als de Ceremonien ende eenighe misverstanden zijn?

   Seght my toch ter goeder trouwen ghy Catholijcksche, ghy Euangelische, of Gereformeerde Kercke, ghy vander Ausburscher Confessie, ghy Mennonisten, die u selven ‘tkleyne hoopken noemt, of wie ghy anders wesen meught, waert niet eerlijcker ende Christelijcker, dat d’een d’ander wat te ghemoet gaende, ende in zijn onverstant dragende, malcanderen believende waert, int ghebruyck van soodanighe Ceremonien, als ghyluyden meent God aenghenaem te zijn, dan dat elck van u luyden (verghetende dat hy mensch is, die voormaels ghedooldt+ heeft ende noch doolen mach, recht of de naeuste waerheyt Gods ontwijfelijck elc van u luyden alleen geopenbaert ware) aldus bestaet met kijven, twisten, ende hertneckigh werren, Heeren te worden over eens anders conscientie, een ander na uwen cop te dwingen, ende uwe opinie uwen even naesten sijns ondancx op te sadelen?

   So behoort ghyluyden dan malcanderen deur vriendelijcke onpartijdigheydt te leeren ende toe te gheven, ghedenckende dat den Heer gheen God van twiste, maer van vrede is, elck een hem selven wat te buyten leeren gaen, omme na de Euangelischer leere met lanckmoedigheydt, goedertierenheydt, ende goetdadigheydt de koolen op zijn vyanden hoofden te vergaderen, ende henluyden met+ weldaden (maer niet met gewelt) te winnen ende t’hemwaerts te trecken.

   Ghelijck als oock Tertullianus totten+ President van Cartago schrijvende, een Christen wel uytdruct, verklarende, een Christen mensch niemants vyandt te wesen.

   Dit is oock de warachtighe Religie ende oprechte leere Christi, ende niet het geweldigh handelen teghens den evennaesten.

   Seecker waren wy soo naerstigh om dese Religie te houden, als wy wel zijn om onse partijdelijcke sinnelijckheyden te volbrengen, wy en souden dus verkeerdelijck niet beginnen het kaf uyt eens anders oogen te trecken, soo langhe de balck noch in ons selfs ooghen steeckt: wy souden d’ordent Christi volgende, niet van buyten (als op sommighe plaetsen gheschiedt) maer van binnen de beelden beginnen te stormen, wy souden die bestaen te bestormen uyt den Tempel onser herten die vol steecken van Afgoden, te weten, vol haets, vol nijdts, vol gierigheyts, vol eersuchts, vol hovaerdije, vol wellusts, vol andere levende Beelden, Afgoden ende Duyvelen.

   Dese beeldestorminghe en verbiet noch Paus, noch Coninck, noch yemandt ter wereldt, ende Christus ghebiet die voor al, daer hy ons leert ons selven te verlaten, ons daer toe om niet aenbiedende het beloofde Water+ des levens, daer hy de Fonteyne af is, dat suyver is, om ons daer deur van alle onreynigheydt, ende van alle ons Afgoden te reynighen.

   Waeromme en bestaen wy dese Beeldestorminghe niet? Men mach die niet alleen buyten alle straffe van alle Overheyt des werelts doen, maer de Hemelsche Coninc wilt alsulcke Beeldestormers, als waerachtighe+ onderhouders van zijn woort met zijn tegenwoordigheyt eeren, ende met zijnen beminden Soon in den Tempelen heurder herten, alsoo vanden Afgoden gereynight zijnde, sijn wooninghe maken.

   Dese beeldestorminghe en gheschiet oock niet alleen buyten yemandts schade, verdriet, of pericule van twist ende oproer: maer dient sonderling, ende boven alle andere saken tot allemans nut, lust, ende oock tot vorderinghe vande gemene vrede, ende ‘slants welvaren, want daer by verdreven ende uytghestormt worden alle oorsaken van onminne ende vyantschap, als te weten eygen liefde, eygen baet, partyschap, toorn, ende alle quaden, inde plaetse vande welcke de ghenadige God met zijnder tegenwoordigheyt sulcke levende gesuyverde tempelen dan verciert met oprechte liefde, die niet en soeckt dat hare, maer dat eens anders oorbaer is, vriendelijckheyt, onpartijdigheyt, lanckmoedigheydt, ende alle deughden.

   De Tempelen onser herten aldus ghereynight ende verciert zijnde, en sal vooraer ‘tuytwendige oock niet besmet noch onreyn mogen wesen, want de geest Gods die in sodanighe Tempelen woont, sal in alle waerheydt, heyligheydt, ende oprechtigheydt, den mensche inwendigh ende uytwendigh bestieren.

   Laet ons doch eens ophouden te vergeefs aldus uyterlijck den Moriaen te baden, ende de zeeren van buyten te ghenesen, die aen den arm geheelt zijnde aen’t been weder uyt bersten, so lange haer voetsel ‘tquade bloet inwendelijck niet wegh genomen en is: ’t Is al te lanc verkeerdelijck tegens ‘tgebodt ende leere Christi bestaen, uyterlijcken met de hypocrijten te beschilderen de graven die van binnen noch vol doode benen zijn, want so doende en+ sullen wy niet voorderen nochte ons selven beteren, maer mette Phariseen van’t quade int erger komen. Lijdt ende gedoogt over we+der zijden, dat elck int ghebruyck der Ceremonien zijne Conscientie volghe, tot dat hy een wijser oordeel heeft, ‘twelck men voor al behoort te benaerstighen, want de rechte ende onbevleckte Religie voor Godt en is gheen Ceremonie (soo gheseydt

is) maer Liefde, te weten de weeskinderen ende weduwen in heurluyder teghenspoet te besoecken ende sigh onbevlect te houden van dese VVerelt. Soo en is oock het Rycke Gods spyse noch drancke, maer Rechtvaer+ digheyt, Vrede ende Blytschap inden H. geest. Die Christo hier inne dient, is God behaeghlyck ende versocht voor den menschen, saligh is hy die hem selven niet en oordeelt int gunt hy aenneemt.

   Ende so ick dan meyne (vrome Leser) hier mede genoeghsaem betoont te zijn dat de warachtige ende salighmakende Religie niet en is dan oprechte Liefde, dat de Religie in Ceremonien bestaende als wesende een lichamelijcke oeffeninghe, tot weynigh dinghen (soo+ d’Apostel leert) nut is, maer dat de Godtsaligheyt tot allen dinghen nut is, daer beneven oock wat het onderscheyt is tusschen den levenden Godsdienst ende den Ceremonialen Godtsdienst, soo dat de Ceremoniale, ghelijck de Wet voormaels den mensche noch in zijne sonden laet blijven, daer teghens dat daer oock alle heyligheydt ende volcomen gerechtigheyt is, wil ick mijn reden hier mede besluytende, ten lesten noch vermanen alle menschen, van wat state, conditie ofte oorden sy oock mogen zijn, so ick onder Papen, Monicken, Catholijcken, Gereformeerden, Calvinisten, Papisten, Mennenisten, betrouwe te wesen oprechte ende vroome menschen, die (niet teghenstaende eenig misbruyc van Ceremonien, dat by yemant van hunluyden soude mogen wesen) God metter herten meenen, dat elck aenmerckende hoe alle Ceremonien ons alleene gegeven zijn, om ons een aenwijsinge ende hantleydinghe te wesen tot de Liefde Gods, de selve niet schendelijck en misbruycken door onderlinghe bitteren twiste totte behinderinghe vande Liefde, aen ‘thebben vande welcke onser aller saligheydt alleen is gelegen, ende also menende heure saligheyt te benaerstigen, onverstandelijc vols loops rennen na der eeuwige verdoemenisse.

   Elck volghe de wet der naturen, zijdy niet gaern in u conscientie gedwongen dwingt ghy oock niemant met woorden nochte wercken.

   Maer heeft yemant verstant ende wille anderen te waerschouwen voor de verleydinghe van valsche Predicanten, die en behoeft int eerste van niemant vreemders te spreken, maer hy beschildere (is hy versocht) de valsheyt, bedrog ende schalckheyt van des hoorders opinien, die elck boven de waerheyt sottelijck jonstigh is, ende hertneckelijc bemint, alsoo elck eer van hem selven dan van anderen bedrogen wort, hy arbeyde om elck sot, onverstandich ende blint te maken, in zijn eygen oogen, so moghense bequaem worden, om heuren ellende ende noodt grondelijcken te kennen, inder waerheydt ernstelijck heurder zielen genesinge te begeren, daer naer boven alle dingen alleen te verlangen, ende van den eenighen rechten Medecijn der zielen verlicht ende genesen te worden.

   Dan soude elck hem selven meer dan een ander lasteren, elck zijn eygen schult met leetwesen belijden, elck hem onder d’almogende hant Gods verootmoedighen, ende elck met alder vruntlijckheyt, sachtmoedigheyt, ende goedertierentheyt eens anders gebreken verdraghen, daer uyt dat nootelijck moste volgen de H. ende ghewenschte vrede, eendracht ende Liefde onder alle menschen, ’t welck den almogenden God ons allen gunne, Amen.

 

   NV bevinde ic metter waerheyt dat God de personen niet aen en siet: maer in alderley volck, wie hem vreest ende gherechtigheyt doet, die is hem aengenaem, Act. 10.Isai.56.1.2.6. Gen.20.6. Matth.8.11.12.41. Mar.9.38..39. Rom.2.14.26. Exod.9.8.9.20. Iob.1.8.42.7. Iosue.9.24.

   Men vint huyden Christenen die daer wanen dat God gheen sorge en draeght voor eenige rechtvaerdighen, ten sy dan sake dat hy leve in henluyden Kercke. Also grouwelden oock de Ioden vanden Heydenen, overmidts syluyden niet en waren vande Kercke der besnedenen, hoe wel nochtans de Heydenen veel rechtvaerdigher waren dan syluyden, gelijck of God niet meer een achtede datmen rechtvaerdigh sy ende Godvreesende, dan besneden inden vleesche. D. Musculus Dasanus in Genes. cap.18. vers.24.obser.iij.

   Ist sake dat ghy een overtreder zijt des Wets, soo is uwe besnijdenisse verkeert in onbesnijdenisse: maer ist sake dat de onbesnijdenisse de rechtvaerdichmakinghe des Wets hout, en sal zijn onbesnijdenisse niet gerekent worden voor besnijdenisse, Rom.2.25.26.

   Daer zijn sonderlinge leden die vande gemeynschap der waerachtiger gemeynte Christi niet uytgesloten worden, al ist dat sy dese teeckenen niet en hebben. Bulling. Decad.v. ser.1.Fol.211.3. Want het is seker dat inde Werelt vele te ordentlijcke vercondigen des woorts Gods niet en hooren, noch komen in de vergaderinghe der gener die God aenroepen, noch der Sacramenten deelachtig zijn. Ibidem.

   De gratie Gods is daer aen sulcx niet gebonden, of men machs wel door den geloove uyt des Heeren woorden verwerven. D. Calv. Inst. xviij. Dist. 71.

   Wat bereyt ghy u tanden ende buyck? Gelooft ende ghy hebt gegeten. August. Trac. 25 over Ioan. Jdem H. Bul. oors. der dwalin.2. cap.iij.Fol.77.2.Joan.6.47.

   Eten is anders niet dan ghelooven. H.Bull. oorl. der dwa.ij.cap.1.Fol.74. Bekent. der Predic. in Oostvrieslant aen Graef Enno, art. 5.art.20. ende 18.

   Het lichaem Christi werdt gheestelijcker wijse ghegheten, Ioan.5.35.6.55.56.57.etc.

   Daerom doolen sy seer die met den ooghen het Rijcke Gods soecken. Het welcken niet vleyschelijck noch aertsch en is, gemerct dat niet anders en is, dan een inwendige geestelijcke vernieuwinge der zielen. D. Calv. Har. Luc. 17.20.

   Het rijcke Gods is spijse noch dranc: maer gerechtigheyt ende vrede, ende blijschap inden H. Geest. Rom.14.17. Want de eenige ende doorgaensche dienste Gods voor de Wet, onder de Wet, ende na de Wet, is datmen des Heeren wegh beware, doende oordeel ende rechtvaerdicheyt, daerom zijnt al bedriegers die den dienst Gods binden aen Ceremonien, offerhanden, of uyterlijcke insettinghen, de welcke indien sy van God zijn bevolen, het geloove, de hope ende de liefde, onschuldigheyt dese levens, rechtvaerdigheyt ende billicheyt, etc, In welcke dinghen de ware Godsdienst

bestaet. D. Musculus in Genes. cap. xviij. vers. 19. obser. v. op Mich.6.6.7.

   Het is een teecken van kleyn ende swack gheloove dat ons de beloften Gods niet ghenoegh en zijn sonder de Sacramenten. I. Calvijn achter zijne Inst. 1550. ghedruckt, fol.327. Inde Catechismus. Idem Epist. fol.229. Item Inst. xviij.41. Delfsche Pred. tegenbericht fol.24. Bekentenis der Predicanten in OostUrieslant aen Graef Enno 1528. art.7. art.23. art.24. art.26. ende 30. De eenige dienst die God behaecht is geestelijck. D. Calvijn Instit.ij. Dist.43. Item Harm. Matt.12.9. Ende is van ‘tbegin der Werelt geestlijck gheweest. Idem Coment. Isai.1.13.

 

         Ioan.4.

   De tijdt sal komen, ende is nu, dat de warachtige aenbidders, den Uader in den geest, ende inder waerheyt sullen aenbidden, want de Uader wil soodanighe oock hebben, die hem also aenbidden. God is een geest, ende die hem aenbidden, die moeten hem in den geest ende waerheyt aenbidden.

   ‘tIs kennelijck ende openbaer dat de liefde de Godsaligheydt ofte Godsdienst is, ende voorts dat de Godsaligheyt zy de ware Religie des waren Godes. H. Bul. in oors.der dwalin.fol.9. op Iac.1.27.

   In onse gemoet moeten wy hen een Tempel wijen ende onse herten hem heylighen. Idem fo.11. uyt Cyprianus.

   Gen huys in des menchen ghemoedt hy heeft ghesticht, doorluchtigh onverderflijc in eeuwigheyt, seer wel begaeft met menigerley cierlijckheyt. In desen Tempel staet een Priester, daer de wacht der deure houdt Ionckvrou Gheloove dach ende nacht, begerende dat den Uader oock Christo vry suyverlijck in eenvoudigheyt geoffert zy: des aenschijns schaemte, des herten onschuldigheyt, vreetsame ruste, lichaems cuysheydt, vreese Gods, gesparigh leven, en hope goet, een milde hant, altijdt bereyt alleen tot goet. Wt Lactant. lib. Institu.vj.cap.10. by H. Bul. Dec.iiij.fermo.v.fol.176.

   Maer welcke ofte waer, ofte hoedanigh is de Godsaligheyt? namentlijck by den genen die van ghenen Krijgh en weten, die de eendrachtigheyt met alle kracht onderhouden, die oock haren vyanden tot vrunden zijn, die alle menschen als haer broeders lief hebben, die den toorne konnen bedwinghen, etc. Wt Lart. lib.v.cap.10. H.Bul.oors. der dwa. fol.9.

   De hypocrijten zijn ghemeenlijck de vlijtighste onderhouders vande Ceremonien, de welcke nochtans geen sekere merckteeckenen en zijn vande Godsvruchtigheyt. D. Calvijn. Comment. Gal.5.14. Item Harmo. Matt. 12.1.

   De Kerck was vanden beginne des Werelts sonder sacramenten, daer uyt dan volgt dat de Kercke Godes niet en bestaet inde sacramenten, anders en waerder geen kercke gheweest inde Wereldt totter tijdt vande besnijdenisse. D. Musculus in Gene.17.vers.24.obser.4.

         Rom.2.28.29.

   Dat en is gheen Iode, die uytwendigh een Iode is, oock en is dat gheen besnijdenisse die uytwendich in den vleesche geschiet. Maer die is een Iode die inwendigh verborghen is. Ende de besnijdenisse des herten, is een besnijdenisse, dewelcke geschiedt inden geest, ende niet inde Letter, wiens lof niet en is uyt den menschen, maer uyt God, Ioan.8.39. Deut.10.16.30.6. Ier.4.4. Phil.3.3. Coloss.2.11.12.

   Want in Christo Iesu en gelt noch besnijdinghe noch onbesnijdinge, maer dat Gheloove dat door de Liefde werckt. Galat.5.6. of een nieuwe Creatuere, Galat.6.17.


Vorige