Vre-reden, of onderwijs tot eendracht, vrede ende liefde, in dese tyden hoogh-noodigh
(1630)–D.V. Coornhert–
AuteursrechtvrijVande innerlijcke Religie.Dese heeft oock buyten alle anderen (die in uyterlijcke ghebare bestaen) sodanige onderscheyt, dat sy is innerlijck, geestelijck, onsichbaer, eeuwig, ende selfstandigh ofte wesen, want seker sal sy saligh maken, sy moet Gode aenghenaem ende oock Goddelijck zijn, dat is: sy moet eenighe ghelijckheydt hebben, ofte van Goddelijcker aert wesen. Nu is God een geest, onsichbaer, eeuwigh, selfstandigh, ende wil daeromme oock inden geest ende waerheyt aengebeden zijn, ‘twelc eenighe Heydenen wel recht verstaende, geseydt hebben:
Is God een Geest soo ons de Poeten leeren, Soo laet ons hem oock met reynder herten eeren. | |
[Folio ccccxxij.r]
| |
Hæc est religio eœlestis, non quæ constat ex rebus corruptis, sed quæ virtutibus animi, quiGa naar margenoot+ ortur è cœlo: hic verus est cultus, in quo mens colentis seipsam Deo immaculatam victimam sistit, quisquis igitur preceptis celestibus obtemperaverit, hic cultor est veri Dei, cujus sacrificia sunt mansuetudo animi & vita innocens, &c. Dit is de Hemelsche Religie, niet die uyt verdorven dingen, maer uyt de deuchden des ghemoedts is bestaende: die zijn oorsprongh uyten Hemel heeft is een waren dienst, daer inne ‘thert des ghenes die zijne oeffeninghe daer inne heeft, hem selven Gode begeeft tot onbevleckte offerhande. So wie dan d’Hemelsche geboden ghehoorsaem is, die is een diendaer des warachtigen Godes, wiens offerhanden zijn sachtmoedigheydt des ghemoedts ende een onschuldigh leven, etc. Alsoo dan God een Geest is, heeft hy een geestelijck volck, hebbende eene geestelijcke Wet geschreven in heuren herten, dat levende ende geestelijcke Tempelen Gods zijn,Ga naar margenoot+ inden welcken de Geest des Heeren woonende is, dese offeren daer inne geestelijcke offerhanden, singhende geestelijcke Hymnen, ende eten ende drincken in dat geestelijcke huysGa naar margenoot+ Gods van een geestelijcke spijse, ende geestelijcke dranck, ’t welck is Christus Iesus, het geestelijck Hemels broot ende water ders levens. Sodanighe geestelijcke menschen konnen den onsienlijcken eeuwigen God, die een geest is, alleen geestelijck na zijn wille dienen ende eeren, als die God kennen ende zijnen heylighen wille verstaen: maer dit verstant en is by alle man niet: weynigh zijnder voorwaer die God kennen, welcx kennisse volmaeckte gerechtigheyt is. Men vinter ghenoegh die uyt hooren seggen ofte lesen, eenrehande kennisse van God schijnen te hebben, so dat sy daer af sprekende hem segghen te wesen alder dinghen Schepper, ‘topperste goet, een almogende kracht, d’eeuwighe Wijsheydt, Liefde, Rechtvaerdigheydt, etc. Maer luyden die den selven God soo inder waerheydt kennen, dat sy als Schepselen, den selven heuren Schepper met eenen ghelijcken moet Heer laten wesen over alle zijne schepselen, int gheven ende nemen wouden ende ghenesen, dooden ende levendigh maken, die hem sulcken oppersten ja eeuwigen God kennen, dat sy buyten, boven, beneden, of sonder hem altoos niet en beginnen, begeren, of soecken, die hem voor eenen lieven Uader kennen, dat sy al dat hem opkomt (al waert oock doot, verdoemenisse, ende Helle) int goede ende tot hun beste gheschiedende, blijdelijck ontfangen, die hem so eerwaerdigh kennen dat sy hem alleen eeren, gehoorsamen ende dienen in allen haren doen ende laten, ende die hem soo almachtigh kennen, dat sy alle aertsche troost ende toeverlaet willens beghevende, op hem alleen in allen betrouwen, vertroosten, ende verlaten. O deser luyden zijn gantsch seltsaem, dunne gesaeyt ende weynigh. Daer dese kennisse Gods is, daer is oock het rijcke Gods ende zijne gerechtigheydt, so dat God daer inder zielen ghebiedt, als een eenigh Coninck ende Heere, sijnen wille volbrengende in Hemel ende Aerde, te weten inden Hemelschen ende aertschen mensche, want de geest des menschen met Gods waerheyt, woort ende wille verlicht zijnde, stiert den uyterlijcken mensche in alle gheschicktheydt, cuysheyt, nuchterheydt, ende maeckt hem bequaem tot alle goede wercken. Meynt nu yemant dat dit Rijcke Godts,Ga naar margenoot+ d’welck inwendigh is inden mensche, deur uyterlijck ghebaer toe komt, of dattet hier is of daer, die is bedroghen, so sonder twijfel huydensdaeghs veel menschen zijn, ‘tselve over Zee, over Zandt, verde van hun, bovenGa naar margenoot+ hun, ofte inden Hemel meynende gheleghen te zijn, by na onmoghelijck achten daer toe te gheraken, bestaende dat nochtans in Ceremonien ende uyterlijcke wercken te soecken, met jeghenstaende de Schriftuere ’t selve in heuren mondt ende herte seyt gelegen te zijn, hier verloop sich alle de Wereldt jammerlijck. Want tot dit Rijcke ende Kennisse Gods en mach niemant komen, dan deur een warachtigh leventmakende gheloove, ’t welck is een gave komende vanden Uader des lichts inden mensche, uyt loutere ghenade, buyten alle voorgaende verdiensten des menschen, doch niet buyten of sonder zijn wille. Omme vande eerste aenkomste des voorschreven gheloofs met zijnen voortganc (daer selde yemant af schrijft) een weynigh hier int corte te verhalen, bidde ick alle Lesers van dien, sy zijn Catholijcken of Ketters, ernstelijck heure sinnelijckheydt een luttel te bedwinghen, opdat sy niet uyt al te groote liefde heurder eyghen opinien, dit mijn ghevoelen tot yeghelijcx besten onder verbeteringhe voort ghebracht, onghehoort ende onverstaen zijnde, te vroegh en veroordeelen. ’t Geloof is een willigh toestemmen, dat het gunt gheseydt wort waerachtigh is, ende begrijpt in hem drie dinghen, te weten: een die daer belooft, het woort vanden beloover, ende de gheloover. De belover is God of de Duyvel, dat is de Waerheydt of de logen: hier openbaren sigh twee verscheyden gelooven, hoewel gelooven nochtans in sich selfs niet anders en is (soo voor staet) dan een vast betrouwen, dat het gheseyde waerachtigh is: want ghelooft yemant de waerheyt, dit geloof is het ware gheloof: ghelooft men oock de loghen dats een valsche gheloof, inde Schrift meest ongheloof ghenoemt, om datmen daer dat regeert, God niet en ghelooft, het woordt Gods of des Duyvels inblasinge, ist middel tusschen den belover, ende gelover, ende de mensch is die daer ghelooft. Maer om de beloover in zijn toeseggen te ghelooven, en ist niet genoegh dat de mensch de beloften hoort, want de toestemminghe ende bewillinginghe dat sulcke belofte waerachtigh is, moet daer oock by zijn, soot bleec aen den Phariseen die met d’Apostelen Christum hoorden, maer niet met d’Apostelen zijn woorden gheloofden, ghelijck het niet ghenoegh en is dat yemandt met besloten ooghen inden heldere Sonneschijn wandelende, een anderen met open ooghen ‘tlicht aenschouwende hoort segghen, opent u ooghen, ‘tlicht is hier, so meuchdy sien waer ghy gaet sonder te doolen, of u te stoten, sonder nochtans synen oogen te willen openen, want daer ontbreeckt deur toestemminge d’openinghe zijnder oogen. | |
[Folio ccccxxij.v]
| |
Alsoo is om te ghelooven van noode een willigh toestemmen, maer hoe men daer aen insgelijcx aen onderstheydelijcke kennisse tusschen de waerheydt ende de looghen alhier magh gheraken moet mede wat af gheroert zijn. Een lustighe ruste, dats een ghenoechelijck leven, of (soo men ‘tghemeynlijk noemt) saligheydt, is ‘teynde daer alle menschelijcke wercken toe zijn streckende. De jeughdelijcke mensche tot oordeel ende verkiesinghe zijnder werckinghen ghekomen zijnde, soeckt sulcx verscheydentlijcken, d’een in lijflijcke weelde, d’ander in hoogheydt, de derde in eere, de vierde in rijckdomme, ende elck int gunt hem behaechelijckste schijnt, na de opinie hen van zijnen Ouders, Schoolmeesters, of Speelghenoten innegheplant, so dat ooc gebeurt dat een mensche, na ‘tgunt voorseyt is soeckende, deur alle dese dinghen wandelt. Nu is waerachtigh dat het oprecht genoeghen is gheleghen int stadigh verkrijghen van’t begheerde, ende ter contrarien het rechte onghenoegen in’t derven van’t begheerde. Soo is mede waer dat alle die rijckdommen, eere, weelden, ende macht begheeren sulcx niet en verkrijgen, des sy heure begeerten dervende in treuren leven. Sijnder eenighe diet verkrijghen, dien en vernoeght dat niet, want de ziele die eeuwigh is, en mach met gheen dinck verganckelijck zijnde, vernoeght worden, ghemerckt de verganckelijckheydt gheen plaetse ofte deel en heeft inde eeuwigheyt, ende moeten daeromme dese mede altijdt treuren, soo men aen den gierigen merckelijck mach sien. De mensche aldus in onruste ende ongenoeghen doolende, hoort dickmael deur ‘tvermaen der Schriftueren ende anders vant salighe rustighe, ende ghenoechelijcke leven der gheenre die daer hebben een goede conscientie, dat een eeuwighe waerschap is. Daer tegens bevint hy in hem een stadigh wroegen ende ghequel, soo de Godlosen genen vrede en hebben. Dit ellendighe leven begint hem te verdrieten ende wertet vyant, d’welck hem doet spooren ende opmercken na d’oorsake van dien, om de selve kerminghe te vermijen. Also bevint dese waernemer sijns selfs, dat hem in alle sijnen doen ende laten ruste werdt belooft, ende dat hy niet anders en verwerft altijdt dan onrust. Wat mach hy van dit daghelijcx bedrogh anders bevinden oorsake te wesen dan de bedrieghende Loghen, die altijdt het contrarie vant beloofde geeft. Dan overmidts de Loghen een ydele schaduwe is, soo machteloos dat sy niemandt en mach bedrieghen die haer gheen opsicht en gheest ofte betrout, ende sulcx des menschen toestemmen behoeft: So verneemt hy nieGa naar margenoot+mant oorsake van sulck blindt toestemmen, dan zijn zotte begheerte, verkiesende schadelijcke dinghen die sy waent goet te zijn. Ende soo hy nu zijn doen ende dencken gade slaende, zijne smerte ende laste meer ende meer verdrietig, ende des te meer begeerlijcker na de rust ende genesinghe. Soo doet hem dan de vermeerderinge van des onrusts hate, ende van der rusten, begeerte noch wackerder dan te vooren, gade slaen op d’oorsake voorseyt ende komt also tot klaerder kennisse vande Loghen ende van zijne onwijse begeerlijckheyden, sulcx dat hy die oock vyantlijcker wert hatende. Tot dat hy soo voortgaende grontlijcke ende buyten alle twijfele inder bevintlijcheyt weet, dat de bedriegende logen met zijn licht geloovende zotte begeerten, zijn eenighe vyanden, verleyders ende bedervers zijn. Dan sietmer in treuren, men wenscht wel om verlossinghe ende vryheyt, maer die en verkrijght hy soo niet, want het quaet, met lusten lanck aenghewent, en ruymt niet sonder een lange afwennighe. Hier bevint de mensch eerst te recht hem selven gheheel zot, blindt, ende crachteloos, ghene creatueren en moghen hem helpen, ende al belooft hem de Loghen door eenighe creatueren hulpe, de bevindelijcke waerheyt van des logens bedrogh en ghehengt niet dat hyse mach ghelooven of betrouwen. Alsoo sit hy in duysternisse ende gevangen zijnre zonden, van God (soot schijnt) ende van alle creatueren gantsch verlaten, gheheel troosteloos ende ellendigh, nochtans uyt aenporrende noot ’t hooft aen alle kanten opwaerts draeyende om te vernemen van waer hem ergens eenighe hulpe soude komen moghen, recht als een schipbrekingher op een plancke in Zee drijvende, om wijt ende verre siet na eenigh Schip om hem te berghen. Soodanighe ellendighe ende troosteloose menschen verschijnt dan het licht der ghenaden, dat in duysternisse schijnt, ‘twelck dan oock niet roeckeloos van hem versuymt, maer begeerlijck, wackerlijck, ende anckbaerlijck omhelst ende aengenomen wordt. Maer menede een heerlijck, lieflijck ende behaechlijck verlosser te vernemen, openbaert hem Iesus de Salichmaker in eenen verachten, pijnlijcken schijne, hem alle goedt beloovende, maer dat deur lijden, jammer ende vervolginghe, recht contrarie de loghen, die hem deur weelde, ghemack, ende vrolijckheydt beloofde ter saligheydt te brenghen. Hier is hem de redelijckheydt nudt, daer mede de ghenadighe God sijn nature gheedelt heeft, die wel verduystert, maer niet geheel blindt en is, overleggende dat de loghen hem deur aenghename middelen de gesochte saligheydt belovende, bedroghen heeft, maer datse te vinden is deur ‘tcontrarie, te weten, deur verdrietighe middelen. Hy comter niet gaerne aen, maer wat wil hy doen, de bevintlijcke noot port onophoudelijck, hy en siet anders geen wegh, want hy de logen niet meer en wil, noch en can gelooven, ende vindende ghenen wegh tusschen logen ende waerheyt, denckt hy ten laetsten, ick wilt versoecken oft mogelijck sulcx waer als my nu belooft wort. Hier toe port oock niet luttel ‘tgetuygh der schriftueren, vol zijnde van beloften deur lijden ende verdriet totte saligheydt te gheraken. Daer benevens wort hem begheerde ruste principalijck toegheseydt deur’t haten ende verlaten vande Logen ende zijnre Sotte begeerten, die hy nu al vyandt is, gantschelijck mistrout ende gaerne verlaten soude. | |
[Folio ccccxxiii.r]
| |
Daeromme ghelooft hy ten laetsten de waerheydt, Christo Iesu, hem noch voor waerheydt of Salighmaecker onbekendt zijnde. Ende want hy de waerheyt twijfelijc ende (om soo te segghen) half ghedronghen zijnde toevalt, slaet hy wel gade, oft oock komt dat hy hem belooft heeft, te weten deur’t verlaten, der Logen ende zijnre dwase begheerten, de ghehoopte ruste. Want nu de waerheydt niet en mach lieghen, soo bevint hy in d’eerste, te weten ongheloof vande logen, ende stervinghe zijnre zotte begheerten, de beloofde ruste, des hy de waerheydt wat willigher ghelooft dan te vooren, wiens eerste lesse niet anders en is dan willighe verlatinghe van eyghen begeerte, verkiesen, wille, ende in summa van hem selven. So hy nu meer hem selven verlatende, de waerheydt na volght, soo hy oock meer onrusts, ghequels, ende verdrietigheydts verliest, ende daer teghens meer rust, geneuchts ende vrolijckheyt zijnder zielen bevint, want soo veel ’t een vergaet komt het ander in. Dit verlies van verdriet ende ghewin van vreuchde soet grootelijcke aen, ende doet hem begeerlijck meer ende meer hem selfs verlaten ende Christum na volghen. Middelertijdt leest hy oock begeerlijck de Heylighe Schrift, niet om vernuftigh te konnen klappen, ende hooghe dingen te verstaen, of om ander luyden ghebreken te berispen, O neen: maer te leeren kennen ‘tquade, om dat te laten, ende ‘tgoede om dat te doen. Siet hy daer eenigh quaedt verboden, ofte yet van yemandt inde Schriftuere misdaen te zijne, hy gaet daer mede in zijn boesem, soeckende of hy daer aen mede niet schuldigh en is, ‘twelck hy sulckx bevindende treurt ende sucht daer over bitterlijcken, met een hertelijck voornemen hem met Gods hulpe daer voorts aen voor te hoeden: siet hy oock yet goets gheboden, ofte by yemant eenigh goet werck ghedaen te zijn, hy ondersoeckt hem selven, of hy sulckx oock pleeght: bevint hy dan neen, het is hem leet, ende bidt God om zijn gratie met een goet opset sulcx te oeffenen ende te volbrengen, om also eerst der Heylighen ende achter na Gods goetdadigheydt, soo veel een Christen mogelijck is navolghende, een warachtigh kint Godts ende van Godlijcker aert te worden. In deser ofte gelijcker manieren is inden Gheloovighen d’aencomste des gheloofs, welck gheloof den menschen alsoo deur’t waernemen zijns selfs, brenghende is tot de waerachtighe kennisse zijns boosheydts, ende dit overmidts eenrehande ghetuyghenisse van Gods rechtvaerdigheydt, moeder vande vreese Godts, die wijsheydts beginne is: Ende leert daer na als een Huerlinc allerncxkens recht handelen, om ‘tgehoopte loon, te weten de saligheydt ofte Hemele, soo hy die bemint boven Godt, als die hy noch niet en kent voor ‘topperste goedt, ende beter dan zijne gaven. Ter tijdt toe dat hy soo wel doende Gods goetheyt klaerlijc bevint ende gewaer wort, te weten, eerst int ghenadelijck vergheven zijnder misdaden, als hy noch een vyandt Godts was, ende daer na inde onverdiende beschenckinghe van zijne ghehoopte ghenadenrijcke gaven, ten ontfanghe vande welcke God hem oock bequaem maeckt deur zijn inwoonende kracht. Dan verneemt hy metter tijdt dese ghenadighe God soo edel, soo goet, so heyligh, so waerdigh ende lieffelijck, dat hy deur waerachtighe kennisse vande Godlijcke goetheyt, boven, beneven, noch onder God niet en vint dat liefhebbens waerdigh is, sonder Godt, dien hy dan oprechtelijck ende waerdelijck begint te beminnen uyt gantscher herten, krachten, ghedachten ende zielen. Dese Liefde baerdt inden mensche een rechte volkomen ghehoorsaemheyt Godes, d’welck is de vervollinghe zijnre gheboden, want dese Liefde niet en sondight, sy baertGa naar margenoot+ insghelijcx mede deur een Heylighe danckbaerheydt ghetrouwe liefe des Naesten, omme inden selven de ontfangen gaven sijns Uaders, mildelijck uyt te storten in alle lancmoedigheyt, vriendelijcheyt, oprechtigheyt, ende behulpsaemheydt. Ten laetsten vereenight dese Godlijcke liefde den mensche deur Christum met God, dat eeuwighe saligheyt is. Dit dan ter loop gheseydt zijnde vande geestelijcke ende warachtighe Liefde, die deur Christum ghestelt is inde Liefde Gods ende des Naesten, willen wy oock wat segghen van d’andere Religie hier voren uyterlijck ghenoemt. |
|