Vande sendinghe

[fol. 377r]

Vande Sendinghe,

Eerste ghesprake, Tusschen Vrunt ende Coornhert.

Sittende inden Schepe op een eensame plaetse alleen verselschapt met een Boecxken gemaeckt by Dirc Philipsz. quam beneven my sitten een man uyt Westvrieslant vanden Volcke (soo ick bemercte) die sich broeders noemen of vrunden: ende dit, so my dochte, overmidts zijn kennisse van des Boecxkens maecksele ofte bintsele. Ghemerckt hy my ten eersten vraeghde of dat niet en ware het Boecxken van Dirc Philipsz. Ic antwoorde ja, hy vraegde my voorts of ick dan oock ware vanden vrunden, ick seyde neen? te wetē niet vande vrunden die ghy meent hoe wel ick my int alghemeyn alder vroomen vrunt houde te zijn. Hier wil ick om te vermyden het menichvuldigh verhael deser woorden, hy seyde, ic seyde, etc. voorts aen daer hy spreect Vrunt, ende daer ick spreke Coornhert, meynen metten Letteren V. ende C.

         V.

Waer toe leest ghy dan dit boecxken?

         C.

Omme te verstaen des schrijvers meyninge: die ick van velen hoore schelden, oock van sommighe prijsen.

         V.

Dats al wat onpartijdelijck ghelesen. Laesdy hem noyt voor nu?

         C.

Ja.

         V.

So onpartijdelijck.

         C.

Ghewis.

         V.

Dat mach ick niet gheloven.

         C.

Waeromme niet?

         V.

Om dat ghy den schrijver niet en hebt ghelooft, ende u niet begheven in onse ghemeente, dats inden Arcke Noe, ’twelck voorwaer niet en mocht uytghebleven zijn gheweest, soo ghy hem onpartijdelijck gelesen ende recht verstaen haddet ghehadt.

         C.

Ick gheloove Gode ende zijn woordt, ende niet allen schrijvers. Het mach oock wel zijn dat ick desen schrijver recht ghelesen ende verstaen, maer groot misverstant in hem ghevonden hebbe, soude ick dan zijn qualijck schrijven moeten toe stemmen?

         V.

Ghy moocht zijn Schriften qualijck lesen, maer die niet quaedt bevinden, want hy schrijft waerheydt, is die quaedt?

         C.

Neen, maer ic acht dat hy onwaerheyt schrijft ende en can hier inne noch zijn schrijven noch u seggen gelooven.

         V.

Ghy mooght wel onghelovigh zijn.

         C.

Hy mach wel onwaerachtigh zijn.

         V.

Hoordy huyden zijn stemme, so en verherdet u herte niet.

         C.

Die stemme Godes hoore, gheloove, ende volghe ick in Christo onsen Heere: maer die vreemde stemmen deser menschē en kenne noch en geloove ick niet, wie haest ghelooft is lichtvaerdigh. Acht ghy’t goeden man so lichten sake datmen sich begheve tot een ander Kercke? Men behoort in desen immers sekerlijck te weten wiemen ghelooft, te weten Gode of menschen. Soude ick deser luyden leere geloven, men moste my voor al ontwijfelijck bewijsen dat dese Dirck Philipsz. Menno, ende die andere uwe Leeraren van Godt zijn ghesonden. Vergheefs en waerschoudt ons Godt door die Heylighe Schrift niet soo sorghvuldelijck als menighvuldelijck voor den valschen Propheten.

         V.

Dat is al recht, siet daer schrijft Dirc Philipsz.⁺ selve: dat niemandt van hem selve sulck Ampt mach aennemen. Sydy dan soo slecht dat ghy meynt dat syluyden so wichtigen handel uyt hem selve sonder ghewisse verseeckertheydt souden bestaen? of acht ghyse voor kinderen?

         C.

Voorwaer andere oock menschen zijnde als dese luyden, hebben wel ghewaent dat syluyden van hare Sendinghe seker waren: ‘twelck syluyden selve, swijge andere menschen, namaels anders bevonden, ende selfs opentlijck beleden hebben. Doch na de mael het niet ghenoegh⁺ en is dat de Leeraer versekert zy van zijne sendinghe, ’ten sy dan sake dat die Leeringhe mede daer af versekert zy, indien dese so veyligh sal hooren als die leeren (‘twelck immers soo behoort), soo mosten uwe Leeraren salt recht toe gaen, haer zendinghe den leerlingen ontwijfelijck doen blijcken.

         V.

Die wil ick u tastelijck ende onwedersprekelijck bewijsen. Maer daer toe ist nodigh dat wij’t eerst eens zijn, hoe God yemanden sendet om eenigh ghemeynte te leeren, of anders en moghen wy niet weten wien men moet achten daer toe wettelijck ghesonden te zijn van Gode.

+ D.P. Fol. 244.b.

+ Joā.10.4.

[fol. 377v]

         C.

⁺Daer spreeckt ghy gheschicktelijc of ordentlijck.

         V.

Wat is u ghevoelen hier af?

         C.

Dat God daer toe sendet op tweereleye wijsen, te weten sonder ende oock door middele.

         V.

Dat houde ick mede so, maer hoe sent Godt sonder middele?

         C.

⁺Door droomen, door ghesichte, of door openbaringhe, soo men dickmael bevint in den Ouden Testamente, of door onsen Heere Christo, sonder Overheydts toe-doen, als in den nieuwen Testamente, int zenden der Apostelen is gheschiedt.

         V.

Noch segdy niet qualijck, verclaert nu oock u meninghe vande zendinghe Godes die daer gheschiedt door middele.

         C.

Dat wil ick doen, maer moet noch eerst wat seggen van’t senden sonder middele.

         V.

⁺Seght dan, ick meynde ghy al volzeydt haddet.

         C.

Neen, ick wilde noch segghen dat Godt int zenden sonder middele daer by ooc meest voegt wonderdaden tot bevestinghe van sulcke Sendinghe. Dit heeftmen moghen sien aen Moysem, aen Aaron, aen Eliam, ja oock aen ⁺Christum selve ende oock aen zijnen Apostelen.

         V.

Dat sy so, seght nu voort van d’ander zendinghe.

         C.

⁺God zendet oock tot Leeraren zijnder Ghemeynten doort middel der Overheydt zijnder Kercken.

         V.

Neen, door den Godvruchtighen, so Menno wel schrijft, of soo D.P. klaerder uytdruckt door den Apostelen Ouders metten ghemeynte.

         C.

Daerom en wil ic nu niet twisten, maer vraghen of ghy oock weet van eenighe ander zendinghe.

         V.

Neen, buyten of behalven dese twee en vintmer gheen meer.

         C.

Bewijst nu condy dat uwe Leeraren op een van dese twee wijsen van Gode om een gemeynte te leeren ghesonden zijn gheweest.

         V.

Claer ende vastelijck want sy zijn gesonden, namentlijck oock Menno ende Dirck Philipsen door middel der Godvruchtigen.

         C.

Welcke zijn die?

         V.

Die ghemeynte Godes, die daer den Predicanten ⁺verkiest ende ordonneert, daer heb ickx nu bewesen.

         C.

Sal dese bewijsinghe goedt zijn, soo moet noch eerst bewesen zijn, dat uwe ghemeynte, die henluyden heeft ghesonden, die ware Kercke of ghemeynte Gods sy, want soo dat niet en is, en mach die van Godes weghen gheen Leeraer ordonneren of zenden.

         V.

So ist, maer bekent ghy niet dat het die ware Kercke is, daer by die ware leere zy?

         Coornhert.

Daer op is veel te seggen, maer wat noemdy⁺ die ware Leere? den bloten Text der Heylighe Schriftueren comende uyten Geest Godes? seghdy den blooten Text, of die uytlegginghe van dien na den Geest uwer Leeraren? Seghdy den blooten Text, soo moet ghy den Luterschen, den Swinghelschen, ja oock den Catholijcksen Kercken, mede al houden voor ware Kercken, ghemerckt alle dese, soo wel als ghyluyden den blooten Text hebben ende voor loutere waerheydt ghelooven. Dit voeght immers u luyden niet, die alle dese Kercken scheldt voor grouwelijcke of valsche Secten.

         V.

Neen, ick versta by de ware Leere niet den blooten Text der Bybelsche Schriften, maer die werachtige uytlegginghe van dien. Dese is by den onsen alleen, ende by gheen van alle d’andere Seckten, by u nu vermeldet.

         C.

Dats sterckelijck gheseydt, maer cranckelijck bewesen, seght doch goede man, meyndy d’een onsekerheydt met d’ander te versekeren? waerom doch anders is nu alle ‘tgheschille? roept nu elck niet dat die ware uytlegginghe der Heylighe Schriftueren by henluyden sy?

         V.

Dat en ist alleen niet, want al heeft elck de Bybele, soo en is nochtans by niemande die ware Doope, dan by onsen volcke alleen, ende die waer oock alleen ghenoegh tot versekeringhe van onse leerings, ja ooc Kercken oprechtigheyt.

         C.

Dats al mede bestaen d’een duysterheyt met d’ander te verlichten. Al d’ander Kercken schelden uwe Doope voor valsch. Doch rust dit bewijst met u ware Doope (soo ghy dat noemt) opt bewijs vande Leere, want sodanigh die leere vande Doope is in eenigh Kercke, sodanigh is oock daer toe die Doope.

         V.

Ghy sult my immers (meyn ick) wel toestemmen dat die rechte leere daer zy, daer een oprecht Predicant of vermaender leert.

         C.

Ja ick gaerne, maer dits al mede gepooght met d’een twijfele d’ander twijfele ontwijfelijck te makē, want waer aen machmen die oprechtigheyt eens Leeraers (ick meyn hier niet simpelijck eens Christens) doch merckelijcker kennen dan aen die oprechtigheydt zijnder Leere of bedieninghe des woorts?

         V.

Men mach hem oock kennen aen d’oprechtigheydt zijns Levens. Nu zijn onse Leeraren van leven gants onstraffelijck blijckt dan onse Leere niet goedt?

         C.

Dit te bewijsen soude u soo veele werckx gheven, als het bewijs vande Leere self. Voorwaer soo ghy-luyden dien Reghel

+ Hoe God zendet.

+ Sendingh Godes sonder middele.

+ VVonder daden.

+ Sendinge door middele.

+ D.P. 244.

+ Of der Doperen Kercke oock sy de ware kercke Godes.

+ VVat de ware leere zy.

[fol. 378r]

wilt stellen, soo hebben die schijn-heylighen ’t Spel al ghewonnen, want henluyden leven dubbelt heyligh schijnt voor den menschen daer der Christenen leven by na zondigh schijnt. Dit sietmen aen die heyligheyt selve, die een gheselle der zondaren, een Wijnsuyper, een Sabbath breker, ja een seditieus man was in der schijnheylighen oogen. Merckt ghy noch niet die ydelheyt der bewijsinghe die uwe Leeraren voor haerluyder zendinge voort brengen? wat houdt ghyluyden doch van u selve? waer voor hout ghy alle andere?

         V.

Ons selve voor rechte gheloovighen ende allen anderen voor onghelovighen, wereldts ghesinden ⁺ende verdoolde menschen, der welcker wijsheydt voor Gode een zotheyt is. Maer dit al overgheslaghen, soo moet ghy immers lijden datmen den Iongheren Christi mach kennen aen die Liefde.

         C.

Ia ick gaerne, want dat leert die eenighe Meester, maer waer met suldy my doch vroetmaken dat die lanckmoedighe, goedertierene, ende alghedoghende liefde, die niet archs en denckt by u Leeraren zy? Daer mede dat sy niemandts onverstant willen draghen? Niemandts swackheydt willen dulden? noch niemandts doolinghe en willen lijden? maer dat sy over allemans gheloove willen heerschappen, sulckx dat wie niet ja en seydt tot alle henluyden goedt-duncken, dat die zy een waenwijse, een Wereldts ghesinde ende een Godtloos? soude dat heeten niet archs te dencken? soude dat lichtvaerdigh stout ende vermetel, verwerpen, veroordeelen ende verdoemen liefde moeten heeten? Soude dat die minnelijcke aert der liefden, die soete aerdt Christi, ende die vrundelijcke aerdt Godes zijn, die ons allen noch vyanden zijnde al lief hadde? Dat is my om gheloven onmoghelijck. Onmoghelijck ist u oock te lochenen dat u Leeraren dese goedertieren aert der alghemeynder liefden ontberen, ende daer teghen die hatelijcken aert der partijdigheyt hebben. Soudy nu daer met bewijsen dat u Leeraren Iongheren Christi zijn? Immers wat dient crachtigher tot bewijs dat zijt niet en zijn? ontberen zy niet soo opentlijck die liefde het ware merckteken van Christi Iongheren? of wildy segghen dat sulcke uwer leeraren scherpe hatelijckheydt van eender aert is met die soete liefde Christi? blijckt hier nu niet uyte dat sy gheen Ionghers Christi en zijn? is ditte: hoe moghen sy zendtboden Christi zijn? het zijn dan gheen Herders van Christo ghesonden, maer Huyrlinghen, ja noch wat erghers, die van selfs lopen ende niet en comen om wat te brenghen of om levendigh te maken. Hier op moste Dirck Philipsz. niet wel letten, als hy schreef dese woorden: Dat werck looft immers dan Meester, ende een ⁺Christelijcken Leeraer, zijn onstraflijcke leere ende wandel. Nochtans hoe wel die Leeraer in allen onstraffelijck is, soo en wil nochtans die huychelsche ende Phariseeusche aerdt den Euangelio niet ghelooven.

Hoe onstraffelijck hy selve was, die mede allen anderen zijn woort niet gheloovende schelde, lasterde ende veroordeelde weet elck wel. Souden dan dit zijn bittere werck sijns doodtlijcken haedts noch moghen maken datmen zijn Leere (de welcke hy Euangelium derf noemen) soude connen ghelooven? dat dunckt my niet, maer wel eer dat het een crachtighen af keer daer van soude maken, in alle menschen die opter aerdt der vruntlijcker liefden willen mercken. Maer wat vromigheydt ist dat hy daer schrijft? soude Dirck Philipsz. woordt, uytlegginghe of beduydinghe nu het Euangelium zijn gheworden?

         V.

Dat treckt ghy wat te verde buyten zijn meyninghe.

         C.

Ick mercke dat niet, seydt hy niet dat die Phariseeusche aert den Euangelio niet en wil ghelooven? wat meynt hy daer met dat woordeken Euangelio: zijn uytlegginghe ende leere, of wat anders? Seker meynt hy het Euangelium selve, dat en is niet zijn maer Christi Leere. Meynt hy dan oock zijn eyghen Leere, soo en meynt hy’t Euangelie niet.

         V.

Ghy moocht immers niet lochenen dat onse Leeraers soodanighen yver hebben tot der menschen saligheydt, dat syluyden sonder alle eyghen ghesoeck van Aertsch ghewin, gemack, of eere, gheen moeyten noch sorghlijckheyden en ontsien, om den verdoolden oprechten Bane te helpen.

Sijn’t gheen rechte Leeraren die dese Godlijcken yver hebben? ick houde vryelijck ja, hebben d’onse desen yver niet? daer mach niemant neen toe segghen, so zijn onse Leeraers immers oprechte Leeraers, so is henluyder leere oock die rechte leere, soo is by ons oock die rechte Leere, soo is by ons oock die rechte leere, soo is by ons oock die rechte Kercke, ende soo zijn zy vande selve oock wettelijck gesonden. Hebdy nu daer niet claer ende vast bewijs van ’t ghene ghy begeerde? of weet ghy hier noch wat jeghens te segghen?

         C.

Al veele meer dan u (soo ick mercke) sal behaghen. Doch doedy hier inne wat vroedelycker dan in dit onvast besluyten, dat ghy wel verstaende by uwen Leeraren niet te wesen die Liefde, daer met ghy tot bewijsinghe voort quaemt, die selve nu so properlijck laet varen, ende inde plaetse vande Liefde voort haeldt desen yver. Dese gheloove ick wel te zijn in uwen Leeraren. Ick gheloove oock gantschelijck dat zijt goedt meynen, Godes eere soecken ende ‘svolckx saligheydt benaerstighen, maer geensins gheloove dat sulcx alles te recht, wijselijck ende met oprechte bescheydenheyt geschiet. Hebdy dan noyt ghelesen datter oock eenen onwijsen⁺ ende verderflijcken yver is? Was die⁺ niet in Chore ende Dathan, ende in seer veele⁺ anderen, oock inden broederen Pauli na den vleesche? was die niet in veel Ioden teghen Christum selve ende in Paulo eerst teghen den Christenen? Is sy oock noch huyden niet in⁺ den ghenen die daer meynen Gode eenen dienst te doen als sy den Iongheren Christi dooden?

+ Liefde Merck.

+ D.P. 269.

+ Onwyse yver.

+ Nu.16.1.

+ Rom.10.2.

+ Ioan.16.2.

[fol. 378v]

Seght my nu goede man of dese onwijse yver oock al een ghewis merckteken sy vande ware Leere of Leeraren? Immers of eenighe yver daer van oock een seker merckteken mach zijn, ghemerct men sulcken onwijsen yver oock vindet? Ist Gode al aenghenaem wat uyt een yver ofte goede meyninghe geschiedt buyten Godes uytghedruckten beveele: waeromme scheldens die uwe soo bitterlijck in anderen? Voorwaer dese bitterheydt en comt niet uyt het Godlijcke vuyr der liefden, maer veel eer uyt het vreemde ⁺vuyr daer mede Nadab ende Abihu, den Heere na henluyden goedtduncken waenden te offeren. Maer hoe aenghenaem Gode dese vreemde ende onwijse, doch vuyrighe yver was, bethoonde des Heeren wraeckvuyr. Nu waren dit noch Priesters van Ampt, ja Aarons Sonen selve. Wat mocht oock beter schijn hebben ⁺van een goeden yver dan als Oza siende des Heeren Arcke in sorge van vallen de handt uyt streckte om die te stutten? Noch heeft hem die goede meyninghe ofte yver soo luttel mogen verschoonen voor den Heere, dat die vertoont zijnde in veronwaerdinghe teghen Ozam hem gheslaghen heeft metter doodt, ende dat om syne vermetelheyt soo die schrift naecktelijc uytdruckt: sulcx dat David selve wijs gheworden zijnde met een anders verderf, vreesde den Arcke des Heeren te doen comen tot hem inde stadt Davids. Daer mooghdy vrunt nu mercken wat treffelijcke bewijsinghe ghy hebt ghedaen met desen uwen yver. Neen vrunt, alsoo niet, ’tis niet ghenoegh te bewijsen datter een yver zy, maer die moste verstandigh blijcken, ende dan moste daer oock het derde blijcken, namentlijck ⁺bevel of zendinghe. Dese vintmen alle drie uyt ghebeeldet inde Wijngaerdenieren die niet alleen een yver hadden om te wercken, maer die oock so verstandigh was dat sy ledig stonden, soo langhe sy niet en waren gesonden: ende ghesonden zijnde inden Wijngaert ginghen wercken. Nadematl elcke Seckte, ja oock Ioden, Turcken, ende Heydenen luyden hebben van soodanighen crachtighen yver dat sy lijf ende goedt laten voor haer Religie: soo condy nu wel mercken wat onsekerder ding die yver sy, als sy niet verstandigh ende ghewisselijck van Gode self ghesonden en zy.

         V.

Een wonder dingh, ghy en wildt immers niet lochenen dat God zijn Kercke hier heeft opter Aerden.

         C.

Neen gheensins.

         V.

By de ghemeynte der Kercken is macht om wettelijck Leeraren te senden, so moet nu oock volghen dat soodanighe Leeraren, hare zendinghe hebbende vande ware ghemeynte Gides wettelijck zijn ghesonden.

         C.

Dat besluyt wel, maer ghy most eerst bewijsen dat uwe ghemeynte zy die ware Kercke ofte Ghemeynte Godes.

         V.

Dats licht om doen. Immers ‘tis al voor my gedaen, leest eens dese plaetse.

         C.

Hier staedt aldus, ende soo yemandt wilde⁺ vraghen waer is dese ghemeynte, antwoorden wy, daer Godes woort recht gheleert, gelooft, ende bewaert wordt. Want die zijn Discipulen Christi, die zijn woordt hebben, ghelooven ende bewaren.

         V.

Hoort nu goede man, betrout nu doch boven u menschelijck vernuft die Godlijcke Schrift, zijn dat niet Christi woorden selve? ghelooft nu, niet Dirck Philipsz. maer Christum selve. Seydt Christus niet ist dat ghy in mijnen woorden blijft, soo suldy mijne Ionghers zijn?

         C.

Nu gheefdy’t u self schoon ghewonnen, ghy laet het bewijsen varen, ende comt aen’t vermanen, niet teghenstaende ghy niet een Letter noch en hebt bewesen. Seght lieve Man hebt ghy dat in Christi woorden blijven, daer men sulcken hatelijcken Banninghen ghebruyckt? dar men gheen liefde en speurt? daer barmhertigheydt noch trouwe en werdt ghevonden. Maer u zeden overslaende, soo bekenne ick u gaerne dat daer die rechte ghemeynte Christi is, daer zijn Woort recht gheleerdt, ghelooft, ende bewaerdt werdt: maer volght daer uyte dat in u ghemeynte sulckx gheschiedt? Dit moeste klaer ende vast bewesen zijn, dit bestady niet, noch dat en vermooghdy niet. Wat seydt Dirck Philipsz. hier doch anders, dan dat hy uyten woorden Christi verclaerdt hoedanigh die ware ghemeynte Christi zy? Alsoo beschrijft de Heere Christus mede hoedanigh zijn Liefhebbers zijn, segghende: soo wie⁺ my lief heeft, die houdt mijn woordt. Of ick daer nu wilde uyt besluyten dat ick soodanigh ware: soudt ghy sulck bewijs oock voor ghenoeghsaem willen achten? moghent oock bescheyden hoofden zijn, uyt welcke sulcke onbescheydene bewijsinghen voort komen? Bewijst eerst dat uwe Kercke die rechte Leere heeft, ghelooft, ende bewaert, dat is dat sy die doet: ende ick sal u Ghemeynte voor die waerachtighe bekennen. Maer te segghen, soodanigh is die rechte Ghemeynte, daer uyt volght dat wy’t zijn, is loutere Sotheydt.

Weet ghy nu eenighe ander bewijsinghe vande ware Zendinghe uwer Predicanten by te brenghen, soo haeltse voort, ick wil die hooren ende beantwoorden.

         V.

Ick hebbe meer gheseydt dan noodigh was, dan ghy condt of wilt begrijpen, ende dan my bevolen is soodanighen Peerlen te stropen.

+ Lov.10.1.

+ 2.Reg.6.6.7.

+ Mat.20.7.

+ D.P. 264.b.

+ Ioa.14.23.

[fol. 379r]

         C.

So worde ick buyten mijn weten een Varcken ghemaeckt. Meyndy alsoo den hongherighen menschen met Draf, met ghedroomt Eten, of met geschilderde spijse te versaden? stont u niet toe te bewijsen dat uwe Leeraren van Gode zijn ghesonden? hebdy dat met eenighe waerschijnlijcke redenen bestaen, ick swijghe ghedaen? ghy moet hier immers self den neen bekennen. Al-hoe-wel nu hier niet een woordt meer behoeft tot wederlegh vande sendinghe uwer Leeraren alsoo uwe bewijsinghe oock henluyder selfs ydel versierdt ende onwaer is ghebleken: soo wil ick nochtans om uwen willen (die eerst om mijnen willen my aenspraeckt) noch spreecken saecken tot bewijs dat uwe Predicanten onghesonden van selfs lopen, zoo vast ende naeckt wesende, dat ghy (wildy’t onpartijdelijck hooren) sult moghen verstaen dat ick eenvuldighe waerheydt verhale, ende dit marghen als wy wederomme Scheep ghekomen sullen zijn uyter Herberghen, daer af wy nu niet verde en zijn, by soo verde u sulckx te hooren sal lusten.

         V.

Die lust om sulcx te hooren en is in my (om waerheyt te segghen) niet seer groot. Maer want ghy my hebt ghehoort wil ick u hooren, ende weder by u comen laedts my de Heere toe.

Eynde van’t eerste Gesprake.